Omgaan met ADHD en/of PDD-NOS Iedere leerling maakt wel eens ruzie in de klas of op het schoolplein. Maar soms loopt dit uit de hand en wordt er gevochten, geslagen of gedreigd. Wat doe je dan? TRAffic is een interventieprogramma van het Seminarium van Orthopedagogiek. Het is bedoeld voor leraren en leerlingen voor wie boosheid en ruziesituaties een (bijna) dagelijks terugkerend probleem is. Er is speciale aandacht voor leerlingen die naar cluster-4-scholen gaan en die de diagnose ADHD en/of PDD-nos hebben gekregen. In dit dossier vertelt Henk Moorlag over de werking en mogelijkheden van TRAffic. Pagina : 1 - Omgaan met ADHD en/of PDD-NOS
Niet tegen, maar met de leerling Interview met Henk Moorlag Iedere leerling maakt wel eens ruzie in de klas of op het schoolplein. Maar soms loopt het uit de hand en wordt er gevochten, geslagen of gedreigd. Als deze leerlingen hun agressie niet beter leren hanteren, blijven ze op latere leeftijd problemen houden. Met zichzelf, en met hun omgeving. Meer dan gouden tips Het programma TRAffic van het Seminarium voor Orthopedagogiek is speciaal ontwikkeld voor leerlingen van cluster-4-scholen, die de diagnose ADHD en/of PDD-nos hebben gekregen. Het programma leert leraren om te gaan met ongewenst gedrag van hun leerlingen. En het helpt leerlingen inzicht te geven in de gevolgen van hun eigen gedrag. Want dat er meer nodig is dan een lijstje met gouden tips, zoveel is wel duidelijk. Specifieke doelgroep Die specifieke doelgroep van TRAffic is uniek. Henk Moorlag, orthopedagoog bij het Seminarium voor Orthopedagogiek, legt uit: "De training richt zich op leerlingen die moeite hebben met empathische vermogens. De meeste mensen kunnen aan iemand wel merken of die boos of blij is. Maar jongeren met ADHD of PDD-nos vinden het lastig om emoties bij een ander te herkennen en te verklaren. Die jongere herkent wel een emotie, maar legt geen relatie met de situatie die die emotie heeft opgeroepen. Je kunt bijvoorbeeld in de klas uitleggen waarom ze geen pen mogen afpakken. Maar vervolgens pakken ze op het schoolplein wel weer een bal af. De uitleg over de gevolgen van het afpakken wordt niet veralgemeniseerd." Beide partijen Lang bleef deze groep kinderen onderbelicht bij aangeboden interventieprogramma's. Met TRAffic is het Seminarium in dat gat gesprongen. De training richt zich op gedragsveranderingen door de leerlingen inzicht in hun eigen emoties te geven. Daarnaast ontwikkelt het programma de pedagogische sensitiviteit van leraren en begeleiders. Want wie de sociale beperkingen van de leerlingen begrijpt, zal minder negatief reageren bij conflicten. Stoplicht- en rotondemodel In vier dagdelen leert de school om te gaan met het stoplicht- en rotondemodel. "We zetten letterlijk een stoplicht in de klas of op het schoolplein", zegt Moorlag. "Daarachter ligt een vloerkleed met een rotonde erop. Op het stoplicht kun je door de kleur aangeven hoe boos je bent, mocht dat nodig zijn. Kiest een leerling voor rood, dan moet hij eerst even rustig worden. Op de rotonde krijgen leerlingen inzicht in de verschillende gedragsalternatieven: oplossen, vechten of de rotonde verlaten (niets doen). Bij het stoplicht leren ze dus nadenken over wat er in hun hoofd omgaat, bij de rotonde over hoe ze vervolgens kunnen handelen." Pagina : 2 - Omgaan met ADHD en/of PDD-NOS
"Wat zou jij doen?" In de trainingen wordt ook gewerkt met andere instrumenten die inzicht in conflicthantering geven. Moorlag: "Leerlingen vullen bijvoorbeeld een ruzieformulier in, of spreken een bandje in. Ook werken we met een dvd waarop verschillende conflictsituaties te zien zijn. "Wat zou jij in dit geval gedaan hebben?" vragen we dan aan de leerlingen. Zo gaan ze nadenken over hun eigen gedrag, maar ook of ze het misschien de volgende keer anders kunnen doen." Doel Moorlag ziet positieve veranderingen bij zowel leerkrachten als leerlingen. De negatieve spiraal rond probleemgedrag wordt doorbroken. Leerkrachten praten niet meer tégen, maar mét de leerlingen. "Het doel is dat alle betrokkenen die vaardigheden vasthouden. Gelukkig lukt dat op veel scholen." Effectiviteit Naar de effectiviteit op de langere termijn wordt op dit moment onderzoek gedaan. Van groot belang voor blijvend succes is in ieder geval oprecht enthousiasme bij het onderwijsteam van de school. "Als het schoolteam zich energiek en positief opstelt, zien we de beste resultaten. Als de leerkracht bijvoorbeeld geïnteresseerd aan een leerling vraagt hoe de training is verlopen. Welke randvoorwaarden nog meer van belang zijn, hopen we binnenkort in kaart te hebben. Want het mooiste is het natuurlijk als de jongeren er de rest van hun leven profijt van hebben." Pagina : 3 - Omgaan met ADHD en/of PDD-NOS
Stoplicht- en rotondemodel In de TRAffic-training wordt gebruik gemaakt van imitatie (mondeling) en bekrachtiging (reinforcement). Het stoplicht en de rotonde geven leerlingen inzicht in de wijze waarop zij informatie uit de omgeving waarnemen. Leerlingen kunnen op deze manier het communicatieverkeer beter structureren. Daarnaast kunnen ze emoties beter identificeren, onderscheiden en benoemen. Het stoplichtmodel Het stoplichtmodel leert leerlingen nadenken, voordat zij een reactie geven. Doel is om leerlingen te laten zien wat de nadelen zijn van impulsief handelen en de voordelen van het nadenken voordat je iets doet: Rood betekent stop, rustig worden als je boos bent Oranje adviseert leerlingen om stil te staan bij reactiemogelijkheden Groen stimuleert leerlingen om na te denken over hun reactie en te doen wat het beste lijkt Het rotondemodel Agressief gedrag is voor de meeste leerlingen een manier om de eigen belangen en doelen veilig te stellen. Pas wanneer een leerling zicht heeft op verschillende reactiemogelijkheden kan hij zijn gedrag ook gaan verbeteren. Het rotondemodel stimuleert leerlingen om zelfstandig te ontdekken welke gedragsalternatieven er zijn in conflictsituaties. Zo kunnen ze een betere afweging maken en passender reageren. Belangrijk is dat leerlingen lichaamstaal (lichaamshouding, lichaamssignalen en gezichtsuitdrukkingen) gaan herkennen, zodat zij conflictsituaties beter kunnen begrijpen. Inzicht in basisemoties (boos, blij, bang, verdrietig) helpt leerlingen om grip te krijgen op het eigen en elkaars gedrag. De leerlingen maken met TRAffic kennis met verschillende interactiemogelijkheden via rollenspellen, videofragmenten en allerlei spelletjes. Het stoplicht- en rotondemodel lopen als rode draad door de oefeningen. Spelenderwijs leren leerlingen hoe ze kunnen reageren in moeilijke situaties. 'Je kunt eigenlijk nooit fout doen, alleen maar beter'. Pagina : 4 - Omgaan met ADHD en/of PDD-NOS
Wat leert de leraar? Sociale vaardigheden Een sociaal vaardigheidsprogramma voor leerlingen heeft ook een positieve uitwerking op de pedagogische sensitiviteit van de begeleiders. Leerkrachten ontwikkelen met TRAffic hun vaardigheden om de interactie met leerlingen soepel te houden. Zij leren bijvoorbeeld in te schatten welke gelaatsuitdrukking, spreektempo en houding in bepaalde situaties het beste werken. Ook gaat TRAffic in op drie belangrijke sociale vaardigheden: luisteren, iets vragen en iets bepraten. Trainershouding Hoe leerling en leerkracht met elkaar omgaan, hangt samen met de begeleidershouding. Veel van de inzichten van TRAffic zijn terug te vinden in de Goldsteinmethodiek. Deze leertheorie gaat ervan uit dat mensen leren door anderen te observeren. Door te ervaren welke consequenties hun acties hebben. Zo ontwikkel je sociale vaardigheden om boosheid te herkennen en handelingsgericht om te gaan met agressieproblematiek. Belangrijk daarbij zijn 4 gedragssleutels: 1 Acceptatie: Creëer een sfeer waarin leerlingen zich op hun gemak voelen. Leer omgaan met de (specifieke) gedragingen van alle leerlingen. Van leerlingen met PDD-nos en/of ADHD is bijvoorbeeld bekend dat zij zich snel onveilig voelen in een onbekende groep. 2 Directiviteit: Ga handelingsgericht te werk, geef een duidelijke richting aan de leeractiviteiten en zorg dat hieraan doelgericht wordt gewerkt. Vooral leerlingen met ADHD en PDD-nos hebben baat bij structuur en helderheid. 3 Constructiviteit: Geef positieve waardering. Dat stimuleert weer positief gedrag bij de leerling. Imitatie en bekrachtiging zorgen ervoor dat positief gedrag wordt gestimuleerd. Ontdek welke materialen en technieken belonend werken voor leerlingen. Leerlingen kunnen daar zelf een actieve bijdrage aan leveren. 4 Flexibiliteit: Tijdens de training van de leerlingen kunnen zich onverwachte situaties voordoen, waarbij het goed is om van het geplande dagprogramma af te wijken. Werk daarom zelf de basisoefeningen verder uit en stem ze af op een specifieke situatie. Pagina : 5 - Omgaan met ADHD en/of PDD-NOS
Alle rechten voorbehouden. Er rust copyright op dit dossier en andere werken van Onderwijsweb.nl. De eigenaar van Onderwijsweb.nl, de Faculteit Educatie van de Hogeschool Utrecht, behoudt alle rechten (waaronder auteursrechten, merkrechten en octrooien) met betrekking tot de op de website gepresenteerde informatie (waaronder teksten, grafisch materiaal en logo s). Als gebruiker mag u de informatie op beeldscherm bekijken en desgewenst afdrukken. Iedere openbaarmaking of verveelvoudiging, zoals het verspreiden, verzenden, opnemen in een ander werk, netwerk of website, tijdelijke of permanente reproductie, vertalen of bewerken of anderszins hergebruik, is niet toegestaan, tenzij Onderwijsweb.nl en de betreffende auteur als bron wordt vermeld. Commercieel hergebruik is alleen toegestaan met toestemming van de Hogeschool Utrecht en de auteur. Twijfelt u of u gegevens van Onderwijsweb correct worden gebruikt, neemt u dan contact op met de webredactie(redactie@onderwijsweb.nl). Pagina : 6 - Omgaan met ADHD en/of PDD-NOS