De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert.

De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert. Overijssels Bestuur 20XX

2 De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert

De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert. Zelfbewuster, sneller en complexer We leven in een wereld waarin de complexiteit toeneemt. Er zijn veel ontwikkelingen gaande, bijvoorbeeld op economisch, demografisch en technologisch gebied, die de samenleving drastisch veranderen. De veranderingen gaan snel en diep. Door technieken als internet kan iedereen tegenwoordig in een oogwenk stapels informatie krijgen. Mensen zijn beter op de hoogte en mondiger dan vroeger. Het gezag van traditionele organisaties, zoals vakbonden, kerken, rechtbank, koningshuis en de overheid, brokkelen af. Mensen vertrouwen deze instanties niet langer klakkeloos. De wereld om ons heen was nog nooit zo complex. Veel zaken gaan de macht van een land of provincie te boven. Denk bijvoorbeeld aan de economische crisis of het milieu. Mensen worden onzeker. Het is lastig om grip te krijgen op zulke onderwerpen. De overheid als oude boom De overheid verandert maar langzaam. Zoals een oude, stevige boom. Die boom staat er al eeuwen. Zijn wortels zitten stevig in de grond. Hij is erg hoog geworden en heeft een dik bladerdak. De boom is geworteld in de voedingsbodem: de samenleving. Op die bodem barst het van het leven: duizenden soorten planten en dieren zijn daar actief. Zoals de boom de voedingsbodem beschermt, zo beschermt de overheid haar inwoners. Zij bepaalt en verdeelt. Maakt spelregels en wetten. Dat gaat al generaties zo. Trendverkenning Overijssels Bestuur 20XX 3

Wat betekent dit voor de relatie overheid-samenleving? Hoe gaat het nu met die boom in een wereld vol snelle veranderingen? Is hij niet te hoog boven de voedingsbodem uitgegroeid? Is het bladerdak niet te dicht? Anders gezegd: doen we als overheid nog wel die dingen die in deze tijd nodig zijn? Is die oude boom wel klaar voor de toekomst? Op zoek naar een nieuwe rol Wij, als provincie Overijssel, vinden dit belangrijke vragen. We moeten over onszelf nadenken en op zoek gaan naar een nieuwe rol, die aansluit bij deze tijd. Daar willen we graag met u over praten. In dit kader hebben wij onderzoek gedaan naar de ver anderingen in de samenleving. Uit onze bevindingen kwamen uiteindelijk drie grote lijnen, ofwel trends naar voren. In dit boekje schetsen we deze drie trends die, naar wij denken, de meeste invloed hebben op de relatie tussen burgers en overheid. De trends dwingen tot reflectie. Hoe moeten we daar in Overijssel mee omgaan? Wat moet er veranderen? Wij denken er hard over na. Maar we hebben het antwoord niet. Ga mee! Graag voeren we u met dit boekje mee langs de trends. Niet vrijblijvend: we nodigen u uit actief met ons mee te denken over de vernieuwing van het openbaar bestuur. Want uw bijdrage is onmisbaar voor het Overijssel van de toekomst! 4 De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert

Trendverkenning Overijssels Bestuur 20XX 5

Trend 1: Horizontalisering van de samenleving Korte lijnen en meer verantwoordelijkheid De eerste trend die wij zien is horizontalisering van de samenleving. Anders gezegd: mensen willen graag een gelijkwaardiger verhouding met de overheid. Met kortere lijnen en meer inspraak. Zijn wij daar als overheid wel op ingesteld? Het individu rukt op Mensen zijn zelfstandiger geworden. Ze leunen minder op instanties die vertellen hoe het zit. Iedereen bepaalt zelf wel wat hij/zij belangrijk vindt. Mensen weten meer en komen gemakkelijker voor zichzelf op. Ze willen zelf ook problemen agenderen en aanpakken. Techniek opent nieuwe deuren Ontwikkelingen in de techniek spelen hierbij een belangrijke rol. Vroeger had de overheid een informatievoorsprong op haar inwoners. Dat is veranderd door de komst van internet, mobiele telefoons en sociale media; informatie is tegenwoordig overal toegankelijk. Via diezelfde media kunnen inwoners bijna onbeperkt communiceren. Ze wisselen informatie uit via allerlei netwerken. Wie een idee heeft vindt daar zó een podium voor. De kloof tussen groepen Maar dat geldt niet voor iedereen. Voor jongeren is het de normaalste zaak van de wereld om informatie te halen uit hun sociale netwerk maar voor ouderen is dat helemaal niet vanzelfsprekend. Verschillen tussen groepen burgers worden groter. Tussen jongeren en ouderen, hoogop geleiden en laagopgeleiden en tussen mensen uit verschillende sociaal-culturele groepen. Sommige groepen hebben veel kennis en mogelijkheden, andere juist minder. Trendverkenning Overijssel Bestuur 20XX 7

Niet dicteren vanuit de boom De overheid heeft een verticale structuur. Dat werkte vroeger goed, maar tegenwoordig? Kortweg vanuit de overheid zeggen hoe het moet, botst met de groeiende groep individuen die zelf willen meedenken. Is het tijd voor een gelijkwaardiger verhouding tussen de inwoners en de overheid? Moet de overheidsboom worden bijgesnoeid om de kleine boompjes en planten meer ruimte te geven? De waan van de dag volgen? Ondanks die verticale structuur van de overheid heeft de mening van burgers wèl invloed op het politieke debat. Politici en bestuurders krijgen via internet en twitter duizend-en-één berichten. En in de media zien ze allerlei peilingen. De reactie is vaak: het beleid aanpassen. Partijen en partijstandpunten veranderen zo steeds sneller, net als de mening van burgers. Levert dit wel de juiste beslissingen voor de toekomst op? Modern naoberschap Ondanks individualisering is er ook saamhorigheid. Veel mensen willen zich inzetten voor de samenleving of gewoon voor hun buurt. Dit gebeurt steeds meer op een manier die past bij de huidige tijdgeest. We spreken daarom ook wel van modern naoberschap. Voorbeelden zijn er in Overijssel genoeg! Een greep uit de praktijk: Hellendoorn helpt ouderen Mooi meegenomen is een door Hellendoorners opgerichte stichting die voorziet in ouderenvervoer. Mensen die slecht ter been zijn kunnen met de boodschappenplusbus toch zelf boodschappen doen, of er gewoon eens tussenuit. 8 De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert

Buurtzorg: Thuiszorg, maar dan anders Jos Blok uit Enschede zag dat de Thuiszorg duur en inefficiënt was. Dat kon beter, dacht hij, en hij richtte Buurtzorg op. Een bedrijf met weinig regels, zonder managers. Persoonlijke en klantgerichte benadering staan voorop. Inmiddels werken er zo n 5000 mensen voor Buurtzorg, die 12.000 klanten helpen over heel Nederland. Twee vliegen in één klap: betere zorg tegen lagere kosten. Pothoek voert zelf de regie Pothoek is een buurtschap van 25 huishoudens in de Hof van Twente. De inwoners hebben de overheid gevraagd om meer zelfregulering rondom de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). In het project de Kanteling bekijken ze samen met de overheid wat ze op eigen kracht kunnen doen, en waarvoor de overheid echt nodig is. Omdat er vanuit eigen regie wordt gewerkt, komen doeltreffende oplossingen tot stand. Wat vindt u? Hoe kunnen wij als overheid de inwoners meer betrekken bij de besluitvorming? Welke zaken kunnen de Overijsselaars best zelf regelen, en hoe kunnen wij daarop inspelen? Wat is de juiste balans tussen besturen en faciliteren? Bent u zelf eigenlijk thuis in de nieuwe media? Dat zijn vragen waarover we graag willen nadenken, samen met u. Trendverkenning Overijssel Bestuur 20XX 9

Trend 2: Traditionele structuren breken af De tweede trend die wij zien is het afbrokkelen van organisaties die vroeger stevig in de samenleving waren geworteld. Zoals de vakbonden, de kerk, politieke partijen en overheidsinstanties. Dit heeft effect op de relatie tussen de overheid en haar inwoners. Vroeger Vroeger had je als overheid te maken met een paar grote groepen; de zogenaamde zuilen. Bijna iedere burger hoorde wel bij zo n zuil. De voormannen van die zuilen spraken letterlijk voor hun enorme achterban. Die achterban stond achter hen en voelde zich goed vertegenwoordigd. Heel overzichtelijk. De individuele inwoner was niet in beeld. Maar de zuilen zijn al bouwvallig sinds de jaren zestig. En dat proces loopt door. Nu Iedereen is anders en bepaalt zelf wat hij/zij belangrijk vindt. Mensen laten zich niet meer sturen door autoriteiten. Die wantrouwen ze zelfs een beetje. Mensen blijken zich niet meer te herkennen in de woordvoerders van de traditionele instanties. Hun visie op het leven en de samenleving is niet meer te vangen in één hokje. Maar die instanties zijn nog wel belangrijke gesprekspartners van de overheid. Ruis op de lijn Door het wegvallen van de oude structuren en door de komst van snelle communicatiemiddelen is er ruis gekomen op de lijnen tussen de burgers en de overheid. Trendverkenning Overijssel Bestuur 20XX 11

Mensen zijn nu veelal goed geïnformeerd. Ze kunnen dus ook heel goed hun mening vormen. En die mening laten ze horen ook! Via internet, social media, allerlei netwerken. Daar komt geen woordvoerder meer aan te pas. De overheid kan onmogelijk contact houden met alle inwoners die een mening hebben. Er is wel contact met de traditionele instanties, maar die vertellen het verhaal van de bevolking niet meer. Terwijl er genoeg belangrijke verhalen zijn. Zo loopt de communicatie spaak. De grote boom kun je vanaf de bodem slecht bereiken. De takken zitten hoog en de bebladering is ondoordringbaar. Er komt maar weinig licht en lucht bij de voedingsbodem. Daar ontstaan allerlei bewegingen om onder de schaduw vandaan te komen. Nieuwe lijnen We zien de laatste tijd dat mensen met een plan of een visie daar zelf mee aan de slag gaan. Door medestanders te zoeken die het plan ondersteunen. Zo nemen ze zelf het heft in handen. Coöperaties en verenigingen Het gebeurt in Overijssel al regelmatig dat burgerorganisaties aan het werk gaan met onderwerpen die de traditionele instanties laten liggen. Een voorbeeld: 12 De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert

Deventer Energie Coöperatie Doel: groene energie inkopen en opwekken om te verkopen in Deventer. Na een bijeenkomst in mei meldden zich zeventig burgers die mee wilden helpen. Onze rol Burgerinitiatieven willen we als provincie Overijssel graag ondersteunen en aanmoedigen. Daarnaast willen we de communicatielijnen met de inwoners verbeteren, zodat die zich weer gehoord voelen. Maar hoe doe je dat? Uw bijdrage Heeft u ideeën over hoe we als provincie Overijssel burgerinitiatieven kunnen steunen en stimuleren? Deel ze met ons! Wat vindt u van de manier waarop wij nu met onze inwoners communiceren? Kan dat beter, en zo ja hoe? Trendverkenning Overijssel Bestuur 20XX 13

Trend 3: Groeiende complexiteit De derde en laatste trend die we zien, is dat het aantal complexe vraagstukken in de wereld toeneemt. Of we nu willen of niet, dit raakt ook Nederland en Overijssel. Hoe moeten we daar mee om gaan? Een complexe wereld Alles hangt met alles samen. Kijk naar de economische crisis of het milieu. Een land of een provincie kan lang niet alles alleen oplossen. Er zijn zoveel spelers, er is zóveel informatie, dat je soms door de bomen het bos niet meer ziet. Dat kan inwoners een gevoel van machtel oosheid geven. Als problemen zich al buiten de macht van de overheid afspelen, hoe krijg je er zelf nog grip op? Terwijl het niet om de minste zaken gaat. Niet alles in de hand De hoge boom maakt veel seizoenen mee. Soms waait het enorm, soms is het erg droog. De boom kan het weer niet beïnvloeden. Door zijn wortels dieper de grond in te laten groeien of door zoveel mogelijk water vast te houden kan hij reageren op de weersomstandigheden. Maar hij kan zichzelf en zijn voedingsbodem niet tegen alles beschermen. De overheid zal de komende jaren inkrimpen. Dat roept vragen op. Inwoners op straat maken zich zorgen. Hoe moet het bijvoorbeeld verder met de verzorgingsstaat? Of hun energievoorziening? Grip krijgen Als overheid staan we voor een pittige uitdaging. Welke keuzes moeten we maken? Hoe gaan we om met wereldontwikkelingen die we niet kunnen beïnvloeden? Wat verwachten de inwoners van ons? Kunnen we, en moeten we eigenlijk aan die verwachtingen voldoen? Moeilijke maar belangrijke vragen. Denkt u ook mee? Trendverkenning Overijssel Bestuur 20XX 15

Conclusie Samen plannen maken voor het bestuur van de toekomst Uit het voorgaande blijkt dat de wereld is veranderd, terwijl de overheid vrijwel hetzelfde is gebleven. Hoe moet het met de boom? Terug naar de boom. De omgeving is volop in beweging, maar de boom blijft staan. Hij is erg zwaar en hoog geworden. De vraag die steeds naar voren komt: is de boom nog nuttig voor zijn omgeving of belemmert hij die alleen maar? Hoe houd je de boom gezond en beschermend voor zijn voedingsbodem, terwijl die bodem alle ruimte krijgt om te groeien en te bloeien? Moet er worden gesnoeid, en zo ja hoeveel? Besturen in de 21 e eeuw Hoe bestuurt en ondersteunt het Overijssels bestuur van morgen het best de samenleving? Wij denken dat we de samenleving in ieder geval meer ruimte moeten bieden. In veel gevallen past een ondersteunende rol beter dan een sturende rol. De inwoners kunnen dan meer zelf bepalen en in actie komen. Maar de vraag is ook: wat kunt u doen voor de samenleving? Samenwerken Voor veel problemen is er niet één oplossing die iedereen bevalt. En moeten wij eigenlijk wel overal een oplossing voor vinden? Is de kans op maatwerk niet veel groter als mensen die een probleem signaleren zelf kunnen meedenken over een oplossing? En zelf de uitvoering ter hand kunnen nemen? Trendverkenning Overijssel Bestuur 20XX 17

Wij denken dat maatschappelijke problemen het best kunnen worden aangepakt als inwoners, organisaties en de overheid samenwerken. Zo kunnen nieuwe verbindingen worden gelegd, waardoor zoveel mogelijk mensen kunnen meedenken en doen. De vraag is welke rol wij daarbij kunnen spelen. Naoberschap Mensen kunnen, los van de overheid, veel voor elkaar betekenen. Elkaar helpen gaat vaak sneller en is persoonlijker dan wachten op de overheid. Als provincie zijn we daarom enthousiast over Overijssels naoberschap. De vraag is hoe wij dit als provincie het best kunnen ondersteunen. De rol van bestuurders Als de overheid verandert, hoe zit het dan de individuele bestuurders? Hoe moeten de volksvertegenwoordigers van de toekomst eruit zien? Wordt de menselijke kant belangrijker? Willen inwoners graag volgen waar bestuurders mee bezig zijn, bijvoorbeeld via de sociale media? De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert Wat gaat u doen om Overijssel klaar te maken voor de toekomst? 18 De wereld verandert, Nederland verandert en Overijssel verandert

Doe mee en denk mee! Een aantal constateringen en heel veel vragen! Graag wisselen we met u van gedachten over de veranderende verhouding overheid-samenleving. Wij nodigen u uit hierover met ons en met elkaar in gesprek te gaan. We willen het met u hebben over de ontwikkelingen in het openbaar bestuur die u ter harte gaan, maar ook over Overijssels Bestuur 20XX. Dus laat van u horen en doe met ons mee. Samen voor het Overijssel van de toekomst. Wilt u reageren? Stuur uw reactie naar: Overijssels.Bestuur.20XX@overijssel.nl of kijk op www.jijenoverijssel.nl Trendverkenning Overijssel Bestuur 20XX 19

2012-389e