Kids-Gea! Alles over egels op pagina 2 Maak een egelhotel Kijk op pagina 4 Doe mee met leuke herfstactiviteiten Zie pagina 6 en 7 Gratis jeugdbijlage bij het ledenblad van It Fryske Gea Herfst 2014
Egels Op zoek naar eten Zie jij wel er wel eens eentje in de tuin? Een klein stekelig beestje dat rustig door de bladeren schuifelt op zoek naar eten? Het diertje heeft kleine donkere kraaloogjes en een grappige zwarte neus. Het ziet er schattig uit en eet slakken. Is de egel ook jouw beste vriend? Familie van de egels Er bestaan verschillende soorten egels. Ze worden onderverdeeld in drie groepen: woestijnegels, langoor egels en gewone egels. Woestijnegels zijn het kleinst en wegen niet meer dan 400 gram. De langooregel doet met kenmerkende lange oren die boven de stekels uitsteken zijn naam eer aan. Met de lange oren kunnen deze woestijnbewoners warmte afgeven. De egel in jouw achtertuin is de Europese egel en behoort tot de gewone egelsoort. Veilige jas Egels dragen het hele jaar door een extra veilige jas. Je kunt het vergelijken met het harnas van een ridder of het kogelvrije vest van een politieagent. De egel kan zichzelf met zijn stekels goed beschermen. Een volwassen egel heeft maar liefst acht- tot zestienduizend stekels. Wanneer er gevaar dreigt, rolt de egel zich als een balletje op. Omdat de stekels in hun neus prikken, vinden vossen en dassen het erg lastig om zo n opgerolde egel te pakken. Stekels Kriebelbeestjes op het menu De egel gaat het liefst op zoek naar voedsel als de zon net opkomt of ondergaat. In de schemering zoekt hij tussen bladeren en struiken naar eten. Hij eet torren, slakken, regenwormen, larven, duizendpoten, muggen en vliegen. Beschaafde tafelmanieren heeft de egel niet. Onder luid gesmak en gegrom worden de gevangen diertjes verorberd. Kies keurig is de egel qua eten ook niet. Naast de kleine kriebel beestjes pakt hij ook kikkers, padden en soms zelfs jonge vogels. Na de smakelijke maaltijd gaat de egel slapen. En dat doet hij wel achttien uur per dag. Gewoontedier Egels doen veel dingen uit gewoonte. Zo lopen ze steevast dezelfde route om eten te zoeken. Wanneer er regelmatig een egel in jouw tuin loopt, zie je er al snel een patroon in. Egels houden altijd een winterslaap. Van eind oktober tot begin maart verstoppen ze zich op een veilige plek. Sommige egels worden tussendoor wel even wakker om wat te eten. Tijdens het slapen verliezen ze namelijk een kwart van hun lichaamsgewicht. Daarom eten egels in oktober heel veel. Zo hebben ze in de winterslaap een goede vetvoorraad om op te teren. Zelfstandige egelbaby s Egels leven liever alleen. Elk jaar gaan mannetjesegels op zoek naar een vrouwtje, maar het stel blijft nooit lang bij elkaar. Zodra er kleintjes zijn geboren, is de liefde over. Vader egel wordt dan In de natuur 2
Veel egels worden overreden Egelbaby zonder pardon het huis uitgezet. Per keer worden er vijf tot acht kleine egeltjes geboren. Ze zijn dan nog kaal, roze en de stekels liggen verborgen onder een huidlaagje. Na drie weken hebben de jonge egels al tweeduizend stekels. Ze gaan dan af en toe met moeder op pad om te leren hoe ze zelf eten moeten zoeken. Na twee maanden zijn de jonge egeltjes al zelfstandig en zorgen ze helemaal voor zichzelf. Het zesde zintuig De egel kan misschien niet heel goed zien, maar wel enorm goed ruiken. Hij kan bijvoorbeeld insecten ruiken die zich drie centimeter onder de grond hebben verstopt. Onbekende stoffen of nieuwe geurtjes onderzoekt de egel met zijn zesde zintuig: het orgaan van Jacobson. Dit extra zintuig ligt tussen het gehemelte en de neusholte. Eerst ruikt de egel aan de nieuwe geur, daarna komt er een flinke hoeveelheid speeksel vrij. Als hij de ervaring van het onbekende stofje of geurtje heeft verwerkt, smeert hij het speeksel op zijn rug om het orgaan weer schoon te maken. Dat is belangrijk want een schoon orgaan maakt het verschil tussen het eten van een lekkere kever of een vieze pissebed... Gevaren voor de egel De mens is eigenlijk de grootste vijand van de egel. Niet omdat we op egels jagen, maar door alle sporen en activiteiten in de natuur. Veel egels worden overreden door auto s. De sterke stekels zijn helaas niet bestand tegen een autoband. Verder zijn onze tuinen de afgelopen jaren veel saaier geworden. Ook gif maakt veel slachtoffers. Slakkenkorrels en insectenverdelgers zijn namelijk dodelijk voor egels. Elke keer als een egel vergiftige slakken of insecten eet, krijgt hij ook een beetje gif binnen. Uiteindelijk wordt dit de egel op den duur teveel en gaat hij dood. Egelvriendelijke tuin De egel komt overal in Nederland voor, maar krijgt het steeds moeilijker. Steeds meer mensen nemen tegels en schuttingen in de tuin. De egel kan dan nergens schuilen en niet genoeg eten vinden. Hij kan heel goed leven in een tuin met voldoende begroeiing, want hij schuilt namelijk graag onder heggen en bosjes. Bovendien zijn er tussen de planten allerlei insecten te vinden. Wil jij een egelvriendelijke tuin? Zorg dan voor begroeiing en laat de blaadjes en takken in de tuin liggen. Wist je dat...? - de stekel van een egel gemiddeld zo n achttien maanden meegaat? Dat is ongeveer drie keer zo lang als een gemiddelde haar. - MacDonalds een paar jaar geleden de MacFlurry bekertjes heeft aangepast? Veel egels bleven vroeger namelijk met hun kopje in het bekertje steken. Ben jij dol op een lekker ijsje? Gooi het bekertje (met deksel) dan in de prullenbak. In de natuur 3
Maak een egelhotel De vogels in Nederland hebben het maar goed voor elkaar. Aan veel bomen en schuurtjes hangen vogelhuisjes waar ze kunnen eten, wassen of een nestje kunnen bouwen. Maar voor de egel is dat niet zo. Ben jij een echte egelvriend? Maak dan voor dit bijzonder nuttige diertje een speciaal egelhotel. Zo heeft ook de egel een overwinteringsplekje in jouw tuin. Wat heb je nodig? Takken Stenen Houtblokken Stevige planken Bladeren, mos, gras etc. Aan de slag! Verzamel alle spullen op het lijstje Kies een rustige en beschutte plek uit. Trek een (denkbeeldige) lijn waar het hotel komt te staan. Bedek het gedeelte met bladeren, mos en andere natuurlijk materiaal. Leg de lage houtblokken aan de zijkant neer. Plaats de planken op de houtblokken. Verberg het geheel met takken en andere materiaal. Zorg voor een duidelijke ingang. Tip! Als je gaten in de houtblokken boort, kunnen metselbijtjes ook gebruikmaken van het hotel. Padden houden weer van opgestapelde dakpannen. Doe het zelf 4
5
Doe mee! Ga mee! Activiteiten Geef je op!! Avondzwerftocht Vrijdag 19 september 19.00 21.00 uur Het is herfst! We gaan samen met de boswachter op stap en maken een zwerftocht door de natuur. Misschien komen we wel dierensporen tegen, zoals de pootafdruk van een ree of de keutels van een gans. Zie jij de eerste paddenstoelen en verkleurde bladeren? Dat zijn de eerste tekenen van de herfst. Op zoek naar spinnen Vrijdag 3 oktober 16.00 18.00 uur Spinnen zijn een beetje eng, maar toch ook wel erg interessant. Wist je dat een tijgerspin dezelfde kleuren heeft als een tijger? En dat de waterspin onder water lucht meeneemt in zijn web? Ontdek de wereld van de spin! Braakballen pluizen Maandag 13 oktober 14.00 16.00 uur In de maag van uilen worden ballen van haren en botjes gemaakt die ze later weer uitkotsen. Aan de braakballen kun je zien wat de uilen hebben gegeten. Wij gaan de braakbal uitpluizen en zoeken uit welke muizensoorten de uil heeft gegeten. Herfstwandeling met kampvuur Dinsdag 14 oktober en woensdag 15 oktober 14.00 16.00 uur We gaan samen met de boswachter op stap. Wil jij weten waarom de bladeren van de bomen vallen en hoe dieren overleven in de winter? Ga dan mee. Na afloop gaan we gezellig broodjes bakken boven het kampvuur. Activiteiten 6
september t/m december Griezelpompoen knutselen (vanaf zes jaar) Donderdag 16 oktober 14.00 16.00 uur Kosten: leden 4,- en niet-leden 8,- (inclusief pompoen) Pompoenen kun je helemaal uithollen en er dan allemaal figuurtjes uitsnijden. Zo knutsel jij je eigen griezelpompoen of een mooie lampion. Herfstknutselen voor de kleintjes (2 t/m 6 jaar) Vrijdag 17 oktober 14.00 15.00 uur Met materialen uit de natuur kun je de mooiste dingen maken. Van hoofdtooien en schilderijen tot beestjes van dennenappels. Gebruik je fantasie en neem later een prachtig natuurkunstwerk mee naar huis. Wat leeft er in het riet? Woensdag 29 oktober 14.00 16.00 uur Makkumersúdwaard Heb jij wel eens een wandeling door het riet gemaakt? In het riet leven veel bijzondere dieren en planten. Kleine karekiet, baardmannetje, rietgors, rietzanger, snor en roerdomp zijn een paar voorbeelden. Je ziet ze niet altijd, maar ze zijn ook heel goed aan de geluiden te herkennen. Vooral de roerdomp staat bekend om zijn gehoemp. Ga jij mee op zoek? Help de vogels de winter door! Maak een vetbol Maandag 22 december en maandag 29 december 14.00 16.00 uur Kosten: 2,- voor leden en 6,- voor niet-leden Vogels hebben het niet altijd gemakkelijk in de winter. In het voorjaar en de zomer is er volop eten te vinden, maar in de winter niet. Het is koud buiten en daarom gaan wij de vogels een handje helpen. Hoe? Door een vetbol te maken, die je thuis in de tuin of op het balkon kan ophangen. Help jij mee? Winterse zwerftocht met kampvuur Dinsdag 23 december 14.00 16.00 uur, Als je door de natuur loopt, laat je sporen na. Kijk maar eens naar je eigen voetsporen. Dieren laten ook allemaal sporen achter van keutels en haren tot pootafdrukken. Misschien ligt er wel sneeuw en dan kun je heel veel sporen vinden. Ga jij mee op zoek? Na aflopen warmen we ons op bij een kampvuurtje en gaan lekkere broodjes bakken. Activiteiten 7
S t e E i S t u k b l d e r e N S L K K E N O P G E R O D R E G E N W R M L A N G O R E G E L O R A A N i K E V R G E U R T J E i V A N D Winnaars jeugdwedstrijd i g Puzzel De slaperige egel Help! De slaperige egel is een paar letters verloren. Kun jij uitzoeken wat er moet staan? Welk woord lees jij daarna op de stippen, van boven naar beneden? Mail je antwoord, adres en leeftijd naar info@itfryskegea.nl. De winnaar krijgt een sleutelhanger. Het antwoord van de zomerpuzzel was laatvliegers. Uit 81 goede inzendingen werd Frida Pafforaad als winnaar getrokken. 2 e prijs De opdracht in de vorige Kids-Gea leverde veel mooie tekeningen en knutselwerken op. De inzenders van de twee origineelste inzendingen hebben een verrassingspakket gewonnen. Nynke Twijnstra heeft de eerste prijs gewonnen met haar tekening van een aantal vleermuizen bij het water en een boom. De tweede prijs gaat naar Amerins Beyaard. Zij maakte een mooie tekening van drie vleermuizen die boven een huis vliegen. Nynke en Amerins van harte gefeliciteerd met jullie prijs. 1 e prijs Nieuwe opdracht Je hebt in deze Kids-Gea alles kunnen lezen over egels. Van de egel die altijd een veilige jas draagt tot de zelfstandige egelbaby s. Maak een mooie tekening, foto of knutselwerk van een egel en stuur die naar It Fryske Gea. De mooiste en origineelste inzendingen maken kans op It Fryske Gea verrassingspakket. Stuur je inzending voor 20 oktober 2014 op naar info@itfryskegea.nl of It Fryske Gea t.a.v. jeugdwedstrijd, Postbus 3, 9244 ZN Beetsterzwaag. Colofon Dit is een uitgave van It Fryske Gea Redactie Elske van der Kooi Bureauredactie Dialoog Tekstproducties Oudehaske Opmaak Grafysk, Franeker Drukwerk SMG-Groep Heerenveen Strip Collectief Mudhoen, Leeuwarden Foto s Tjerk Kunst en Teun Veldman, Fotokina: Domin Dalessi, Rob Doolaard en Huub Veldhuijzen 8 Voor contact It Fryske Gea Postbus 3 9244 ZN Beetsterzwaag Tel.: 0512-381448 www.itfryskegea.nl Dit magazine wordt gedrukt op FSC papier. 2013 CERTIFIED BY