TOEAC Pictures Een concert voor leerlingen van groep 5 en 6 van het primair onderwijs Handleiding voor de leerkracht
Inhoudsopgave Inleiding 5 Lessen voor het concert 6 Les 1 De schilderijententoonstelling 30 minuten 6 Les 2 Het kuikenballet 30 minuten 7 Les 3 De markt 30 minuten 8 Les na het concert 9 Les 4 Muziek maken! 30 minuten 9 Tracklist 10 Bijlage: werkblad 1 en werkblad 2 11
Inleiding Binnenkort gaat u met uw leerlingen het concert TOEAC Pictures bezoeken. Voor dit bijzondere concert stak accordeonduo TOEAC het wereldberoemde muziekstuk De schilderijententoonstelling van de Russische componist Modest Moessorgski (1839-1881) in een nieuw jasje. TOEAC speelt de muziek in een bewerking voor twee accordeons, op de achtergrond begeleid door verschillende animatiefilmpjes. Daarnaast heeft de hedendaagse componist Chiel Meijering speciaal voor TOEAC Pictures nieuwe muziek gecomponeerd, geïnspireerd door de kunst van Piet Mondriaan. TOEAC presenteert het concert als een muziekmuseum. Door het unieke samenspel, de interactie en het toegankelijke karakter van TOEAC Pictures zal de muziek zeker tot de verbeelding van de leerlingen spreken. Ter voorbereiding en reflectie op TOEAC Pictures biedt deze handleiding drie lessen voorafgaand aan het concert en een les na afloop. Naast de informatie uit de handleiding kunt u beschikken over het digitale lesmateriaal op www.klunky.nl. Tijdens de lessen maken de leerlingen kennis met TOEAC en de muziek die ze tijdens het concert gaan horen. De lessen stimuleren samenwerking, het leggen van verbanden en doen een beroep op het creërend, onderzoekend en reflecterend vermogen van de leerlingen. Zo zullen zij TOEAC Pictures ten volle kunnen beleven. U vindt bij deze handleiding ook de cd van TOEAC Pictures, zodat u de muziek met de leerlingen na de voorstelling nog eens kunt beluisteren. Op het lerarendeel van www.klunky.nl vindt u onder meer een teaser van het concert. De inloggegevens zijn: Gebruikersnaam: leerkracht Wachtwoord: kunstbalie Accordeonduo TOEAC bestaat uit Renée Bekkers en Pieternel Berkers, twee jonge vrouwen die geboren en getogen zijn in Noord-Brabant. Na het voortgezet onderwijs studeerden zij aan het Fontys Conservatorium te Tilburg, en vervolgens aan The Royal Danish Academy of Music in Kopenhagen. Sindsdien reizen zij de wereld rond om concerten te geven onder hun artiestennaam TOEAC. TOEAC staat voor two accordions. Dit professionele accordeonduo neemt uw leerlingen graag mee in de beleving en expressie van hun muziek. Veel plezier! 5
Lessen voor het concert Les 1 De schilderijententoonstelling De leerlingen maken kennis met TOEAC door middel van een filmpje waarin het accordeonduo zich voorstelt. Aan de hand van opdracht 2 worden muziek en beeld voor het eerst aan elkaar gekoppeld. 30 minuten Benodigdheden computer, internet (www.klunky.nl > TOEAC Pictures > De schilderijententoonstelling), digibord, papier en schrijfmateriaal Doelen De leerlingen maken kennis met TOEAC. De leerlingen kunnen beeld en geluid aan elkaar koppelen. De leerlingen ontwikkelen een onderzoekende houding ten aanzien van de verbinding tussen muziek en beeld. Opdracht 1 Kennismaken Vertel de leerlingen dat zij binnenkort een concert bezoeken van twee accordeonisten. Vraag de leerlingen waar zij aan denken bij een accordeon. Hebben ze het muziekinstrument wel eens gezien en gehoord? Bekijk via www.klunky.nl > TOEAC Pictures > De schilderijententoonstelling, het introductiefilmpje van TOEAC en behandel de bijbehorende vragen. Opdracht 2 Van beeld naar muziek Vertel de leerlingen dat ze tijdens het concert ook een aantal schilderijen zullen zien. Bijzonder is dat deze schilderijen niet alleen te zien zijn, maar ook te horen! Bekijk via www.klunky.nl > TOEAC Pictures > De schilderijententoonstelling, de vier schilderijen a, b, c en d en vraag de leerlingen te vertellen wat zij zien. Vertel dat de Russische componist Modest Moessorgski, die leefde van 1839 tot 1881, zich heeft laten inspireren door schilderijen. Nadat hij een museum met schilderijen van de kunstenaar Hartmann had bezocht, componeerde hij een compositie voor piano, genaamd De Schilderijententoonstelling. Voor ieder schilderij maakte hij een passend muziekstuk. TOEAC heeft deze muziek van Moessorgski bewerkt voor twee accordeons. Beluister de muziekfragmenten 1, 2, 3 en 4. Laat de leerlingen direct na ieder fragment individueel opschrijven bij welk schilderij (a, b, c of d) volgens hen het muziekstuk van Moessorgski past. Beluister de fragmenten nogmaals. Laat de leerlingen in groepjes hun antwoorden vergelijken en hun keuze tegenover elkaar beargumenteren. Bekijk de antwoorden klassikaal door middel van de aanwijzingen op de webpagina. 6
Les 2 Het kuikenballet De leerlingen leren gericht te luisteren naar een van de muziekstukken uit het concert. Ze creëren een eigen verbeelding bij de muziek. 30 minuten Benodigdheden computer, internet (www.klunky.nl > TOEAC Pictures > Het kuikenballet), digibord, papier en tekenmateriaal Doelen De leerlingen ontwikkelen een onderzoekende houding ten aanzien van de verbinding tussen muziek en beeld. De leerlingen kunnen bij muziek een eigen verbeelding maken. Opdracht 1 Luisteren Bekijk via www.klunky.nl > TOEAC Pictures > Het kuikenballet, de vier afbeeldingen van kuikens. Bij deze vier afbeeldingen horen vier korte muziekfragmenten. Vertel dat de leerlingen in de muziek die volgt niet alleen kunnen horen dat er op de afbeeldingen kuikentjes staan, maar ook kunnen horen wat deze kuikens aan het doen zijn. Bespreek met de leerlingen wat zij op de afbeeldingen (a, b, c en d) zien. Beluister muziekfragment 1 en laat de leerlingen individueel bepalen welke van de vier afbeeldingen (a, b, c of d) bij dit muziekfragment hoort. Doe hetzelfde bij muziekfragment 2, 3 en 4. Bekijk de antwoorden klassikaal via de aanwijzingen op de webpagina. Beluister met de leerlingen muziekfragment 5 (gehele stuk). Geef de leerlingen de opdracht te noteren in welke volgorde ze de afbeeldingen horen. Ze kunnen dit doen met de bijbehorende letters. Let op dat alle letters meerdere malen terugkomen. Bekijk het antwoord klassikaal via de aanwijzingen op de webpagina. Bedenk samen met de leerlingen bij elke afbeelding een passende beweging. Bijvoorbeeld: hoppen, trap aflopen, dansen, jongleren. Beluister muziekfragment 5 nog eens en beweeg mee in de juiste volgorde. Opdracht 2 Van muziek naar beeld naar muziek Leg uit dat schilderijen ook tegenwoordig als inspiratie kunnen dienen voor het componeren van muziek. Vertel dat de hedendaagse componist Chiel Meijering muziek heeft gecomponeerd geïnspireerd door schilderijen van de kunstenaar Piet Mondriaan. Dit gaan de leerlingen nu zelf ook proberen. Deel lege vellen papier en tekenmateriaal uit, en beluister muziekfragment 6 via www.klunky.nl > TOEAC Pictures > Het kuikenballet. Geef de leerlingen de opdracht goed naar de muziek te luisteren. Valt hun iets op in de sfeer, in de bewegingen, in het tempo? Laat de leerlingen een tekening maken die zij vinden passen bij de muziek. Bekijk via www.klunky.nl het kunstwerk Victory Boogie Woogie van Piet Mondriaan. Bespreek met de leerlingen wat dit schilderij zo opvallend maakt. Wie heeft het kunstwerk wel eens gezien? 7
Bespreek ook het verschil tussen hun tekeningen en het schilderij. Waardoor ontstaan deze grote verschillen? Vertel dat Piet Mondriaan geïnspireerd werd door het luisteren naar jazzmuziek, en dat hij daarna dit schilderij maakte. Nu heeft Chiel Meijering weer muziek gecomponeerd geïnspireerd door Mondriaans schilderij: van muziek naar beeld naar muziek! Tip: bekijk op het lerarendeel van www.klunky.nl de extra informatie en links over Piet Mondriaan. Les 3 De markt U gaat samen met de leerlingen een muzikale markt verbeelden en krijgt hierbij instructies via een filmpje. Ritmisch spreken, ontwerpen en samenwerken staan in deze les centraal. Ook bekijken de leerlingen een filmpje over het bezoeken van een theater. 30 minuten Benodigdheden computer, internet (www.klunky.nl > TOEAC Pictures > De markt), digibord Doelen Leerlingen en leerkracht zijn voorbereid om te gaan luisteren naar het concert TOEAC Pictures van accordeonduo TOEAC. De leerlingen kunnen zelfstandig nadenken over muziek en hun bevindingen onder woorden brengen. Opdracht 1 De markt Bekijk het filmpje via www.klunky.nl > TOEAC Pictures > De markt, en volg de instructies. Opdracht 2 Het theater Bekijk via www.klunky.nl > TOEAC Pictures > De markt, het filmpje Welkom in het theater en behandel de vragen op de webpagina. 8
Na het concert Les 4 Muziek maken! In deze les wordt kort teruggeblikt op TOEAC Pictures. De leerlingen ontdekken welke emotie/sfeer een schilderij bij hen oproept. Vervolgens gaan ze stap voor stap muziek die bij het schilderij past, ontwerpen en uitvoeren. 30 minuten Benodigdheden computer, internet (www.klunky.nl > TOEAC Pictures > Muziek maken!), digibord, kopieën van werkblad 1 of werkblad 2 (zie toelichting Voor de leerkracht ), instrumenten, memoblaadjes, een A3-vel Doelen De leerlingen kunnen bij beeld en muziek een emotie/sfeer bedenken en die omzetten naar instrumentaal musiceren. De leerlingen kunnen in groepjes muziek bedenken, spelen en uitvoeren. De leerlingen kunnen wat ze gemaakt en/of bedacht hebben presenteren. De leerlingen kunnen stapsgewijs een muziekstuk creëren. De leerlingen kunnen reflecteren op wat ze tijdens het concert hebben beleefd. Opdracht 1 Terugblik op de voorstelling Geef alle leerlingen twee memoblaadjes. Op het ene memoblaadje schrijven ze een onderwerp dat ze heel leuk/mooi/goed vonden tijdens het concert, en op het andere memoblaadje noteren ze een onderwerp dat ze gemist hebben. Hang een A3-vel op en bespreek de verschillende punten met elkaar aan de hand van de memo s die u op het A3-vel plakt. Plak de memo s die veel overeenkomsten hebben bij elkaar in de buurt. Opdracht 2 Van beeld naar geluid Vertel de leerlingen dat zij nu zelf bij een schilderij muziek gaan maken. Bekijk via www.klunky.nl > TOEAC Pictures > Muziek maken!, de twee schilderijen Catacombe en Tuilerieën (Tuinen). Bespreek kort wat die woorden betekenen. Voor de leerkracht Maak voor de verwerking van deze opdracht een keuze uit twee werkvormen: A. De leerlingen gaan vrij experimenteren en komen tot een compositie. Volg de stappen op werkblad 1. B. De leerlingen gaan gestructureerd werken van idee tot compositie. Volg de stappen op werkblad 2. Verdeel de klas in een aantal groepjes van maximaal 4 leerlingen en deel een kopie van werkblad 1 of werkblad 2 uit. Laat de groepjes bepalen welk schilderij ze kiezen, en leg uit dat ze hun keus goed verborgen moeten houden voor de andere groepjes. Laat de leerlingen daarna in groepsverband de opdrachten 1 t/m 4b van het werkblad uitvoeren. 9
Leg op een tafel zo veel mogelijk instrumenten neer. Laat de instrumenten zien en horen. Wanneer de school niet beschikt over (voldoende) instrumenten kunt u kijken hoe u en de leerlingen met spullen uit het klaslokaal instrumenten kunnen maken. Ook kunnen objecten met een eigen klank gebruikt worden. Zie voor tips: www.klunky.nl > TOEAC Pictures > Muziek maken! Laat de groepjes nu werken aan de volgende opdrachten op het werkblad. Aan het einde presenteren de leerlingen hun muziekstuk. De rest van de klas raadt welk schilderij ieder groepje verklankt. Bij deze handleiding is een cd gevoegd met de muziek van TOEAC Pictures. Beluister tot slot nog eens de gedeeltes Catacombe en Tuilerieën. Tracklist cd Accordeonduo TOEAC, Pieternel Berkers en Renée Bekkers track 1-16 Pictures At An Exhibition Modest Moessorgski(1839-1881) arrangement: TOEAC 1. Promenade 2. Gnomus 3. Promenade 4. Il Vecchio Castello 5. Promenade 6. Tuileries 7. Bydlo 8. Promenade 9. Ballet of the Unhatched Chicks 10. Samuel Goldenberg & Schmuÿle 11. Promenade 12. Limoges Marché 13. Catacombae 14. Con mortuis in Lingua Mortua 15. The Hut on Fowl s legs (Baba-Yaga) 16. The Great Gate of Kiev track 17-24 Rhythm of Straight Lines Chiel Meijering (1954) 17. Rhythm of Straight Lines 1 18. Piet in Paris 19. Rhythm of Straight Lines 2 20. Mondriaan in New York 21. Sunset in New York 22. Rhythm of Straight Lines 3 23. Piet Alone in his Studio 24. Victory Boogie-Woogie 10
Werkblad 1 Wie zitten in dit groepje: 1a. Welke afbeelding kiezen jullie? 1b. Waarom? 2. Beschrijf wat jullie zien op de afbeelding: 3. Welke geluiden zou je kunnen horen op deze afbeelding? 4a. Welke sfeer of gevoel roept deze afbeelding op (blij, droevig, bang, boos, ontspannen, spanning, warm, koud, mysterieus, vredig)? Kies er minimaal twee. 4b. Welke woorden vinden jullie nog meer bij de afbeelding passen? 11
5. Bekijk nog eens alles wat jullie tot nu toe hebben opgeschreven. Iedere leerling van het groepje kiest nu een instrument. Schrijf je naam op en daarachter waarom je voor dit instrument gekozen hebt: omdat: omdat: omdat: omdat: 6. Bekijk nog eens goed welke gevoelens/sferen jullie hebben opgeschreven. Omcirkel de woorden die erbij passen: LUID Zacht Snel L a n g z a a m Hoog Laag Dof Helder Schokkerig Vloeiend kort Lang Licht Donker 7. Bekijk de omcirkelde woorden goed en zoek uit welk instrument het beste daarbij past. kenmerk(en): kenmerk(en): kenmerk(en): kenmerk(en): 8. Spreek samen af wie wanneer gaat spelen. Dit mag iemand alleen zijn, maar je kunt ook met twee, drie of allemaal tegelijk spelen. Probeer de kenmerken zo goed mogelijk te laten horen. Maak onderling goede afspraken en oefen jullie zelfgemaakte muziekstuk. 12
Werkblad 2 Wie zitten in dit groepje? 1a. Welke afbeelding kiezen jullie? 1b. Waarom? 2. Beschrijf wat jullie zien op de afbeelding: 3. Welke geluiden zou je kunnen horen op deze afbeelding? 4a. Welke sfeer of gevoel roept deze afbeelding op (blij, droevig, bang, boos, ontspannen, spanning, warm, koud, mysterieus, vredig)? Kies er minimaal twee. 4b. Welke woorden vinden jullie nog meer bij de afbeelding passen? 13
5. Bekijk nog eens alles wat jullie tot nu toe hebben opgeschreven. Iedere leerling van het groepje kiest nu een instrument. Schrijf je naam op en daarachter waarom voor je voor dit instrument gekozen hebt: omdat: omdat: omdat: omdat: 6. Bekijk nog eens goed welke gevoelens/sferen jullie hebben opgeschreven. Omcirkel vier woorden die erbij passen: LUID Zacht Snel L a n g z a a m Hoog Laag Dof Helder Schokkerig Vloeiend kort Lang Licht Donker 7. Verdeel de vier omcirkelde woorden over de vier hokjes hieronder. Je mag meerdere woorden per blok gebruiken. Eén omcirkeld woord mag dus vaker voorkomen. 8. Schrijf hieronder wie welk woord gaat spelen. Bekijk goed welk instrument het beste past bij welk woord. speelt: speelt: speelt: speelt: 9. Oefen het schema en spreek af op welk teken jullie overgaan naar het volgende blok. 14
Colofon Een uitgave van Kunstbalie 2013 Tekst: Hilde Verstegen en Ingrid Ruijgh, consulenten muziek Kunstbalie Eindredactie: Yvette Cordfunke Vormgeving: Marieke Nelissen, www.lepetitstudio.nl Fotografie: M. Borggreve Film: www.beeldpraat.com Met grote dank aan TOEAC, Renée Bekkers en Pieternel Berkers www.kunstbalie.nl info@kunstbalie.nl www.klunky.nl