In 2011 startte ons kinderdagverblijf met het project Groeien in taal. Dit project van de Vlaamse Gemeenschapscommissie wil kinderdagverblijven ondersteunen bij het ontwikkelen van een visie op taal en de positie van het Nederlands hierin. In een meerkleurige stad als Brussel is meertaligheid een troef en een uitdaging. Ook voor de Nederlandstalige kinderopvang. Het stimuleren van het Nederlands bij baby s en peuters is essentieel voor de algemene ontwikkeling en schoolloopbaan van de kinderen. De taalondersteuner van de VGC verzorgde hiertoe een tweejarig coaching- en begeleidingstraject op de werkvloer. Ze leidde het team tot meer knowhow over taalleren: taalontwikkeling, taalgebruik en taalstimulering van het Nederlands in een meertalige context. Het project Groeien in taal wil ook ouders sensibiliseren over het belang van taal en taalkeuzes, en over mogelijkheden om zelf Nederlands te leren. De ontwikkeling van kinderen en dus ook het leren van taal, gebeurt optimaal in een stimulerende en warme omgeving. De interactieve ondersteuning plaatste stimulering van het Nederlands en taalontwikkeling in een ruimer kader van ontwikkelingsgerichte pedagogie. Vanuit de pedagogische fundamenten dachten we impliciet en expliciet na over taal en de plaats van het Nederlands in ons kinderdagverblijf. De taalondersteuner werkte met onder meer participatieve observaties, teamvergaderingen en video-coaching om de competenties van de begeleidsters te versterken. In deze brochure vindt u tips en adviezen die het resultaat zijn van onze samenwerking en de visie uitdragen van het kinderdagverblijf, de Vlaamse Gemeenschapscommissie en Kind en Gezin. We willen dan ook heel uitdrukkelijk Ellen Smits, taalondersteuner kinderdagverblijven (entiteit Gezin, algemene directie Welzijn, Gezondheid en Gezin, VGC Brussel) bedanken voor haar enthousiaste en geduldige begeleiding. Ook het team mag natuurlijk in deze niet vergeten worden: zij staan dagdagelijks in de leefgroepen en moeten het met de kinderen waar maken. Aan alle deelnemers onderweg een oprechte en warme dank! Chris 1
TAAL STIMULEREN Tips voor thuis Praat zo veel mogelijk met je baby, ook al begrijpt hij nog niet wat je zegt. Verwoord ook wat je denkt dat je baby je wil vertellen. Je kind luistert en neemt klanken en taal op. Spreek correct en volledig tegen je kind. Zeg dus niet Pappeke eten? maar wel We gaan fruitpap eten. De geluidjes van je baby nabootsen is wel goed voor zijn taalontwikkeling. Je kind kan urenlang naar je stem luisteren. Hij herkent je stem al van in de baarmoeder. Je kind houdt van liedjes, versjes en gekke bekken. Wees daarom enthousiast, speel met je stem en zing liedjes en zeg versjes op. Succes verzekerd! Speel leuke spelletjes met je kind. Zo leert je kind al spelend taal. Geef je kind veel spreekkansen: kom op ooghoogte, kijk naar wat je kind interesseert en reageer daarop. Zo geef je je kind de woorden om zich uit te drukken en de wereld te begrijpen. Gebruik een correcte en gevarieerde taal. Zo verrijk je de taal van je kind. Als je kind zegt: Oei! Valt!, kan je als ouder reageren: Oei, de beker is op de grond gevallen. Dat zal ik even opkuisen. Je peuter geniet er van om grote mensentaakjes te mogen doen. Mogen meedoen vergroot het zelfvertrouwen en de zelfstandigheid van je kind. Voorlezen zal je kind prikkelen om zelf te leren lezen. Voorlezen stimuleert ook het taalgevoel, de fantasie en het geheugen. Door de verhalen gaat er een nieuwe wereld open: je kind ontdekt nieuwe gevoelens en ideeën en denkt na over hoe je problemen kan oplossen 2
Hoe vroeger kinderen in contact komen met boeken, hoe sneller ze er zullen mee vertrouwd raken. Kijk en lees daarom boekjes met je kind. De bib in je buurt heeft genoeg keuze, ook anderstalige boekjes. Zo kan je voorlezen in je eigen taal. - Een baby van 2 maanden houdt al van contrastboekjes. Hou 1 afbeelding op 20cm afstand van je baby gedurende enkele minuten en vertel er rustig bij. Dit stimuleert de hersenen van je baby. - Kinderen tot 1 jaar spelen graag met knisperboekjes, voelboekjes en badboekjes. Laat je kind het boekje ontdekken of je kan er ook gezellig mee spelen. - Vanaf 1 jaar houden kinderen van aanwijsboeken met eenvoudige plaatjes uit hun leefwereld. Toon je kind de voorwerpen die staan afgebeeld in het boekje ondertussen in het echt. Maak zelf een babyfotoboek. Baby s houden van kinderfoto s. Maak woorden begrijpelijk. Gebruik prenten, gebaren, voorwerpen, gezichtsuitdrukkingen en geluiden om te tonen wat je bedoelt. Meertalig opvoeden Spreek met je kind de taal waar je je het beste bij voelt en waarin je je vlot kan uitdrukken. Zo kan je het meest vertellen aan je kind en kan je kind van jou leren en naar je opkijken. Een goed ontwikkelde thuistaal van je kind is ook de basis om andere talen te leren. Je kan je kind thuis meertalig opvoeden. Elke ouder kan consequent zijn taal spreken: mama spreek bijvoorbeeld altijd Engels, papa altijd Duits. Ouders kunnen ook een taal spreken afhankelijk van de situatie: mama spreekt tijdens het eetmoment met de kinderen en met papa Engels, maar s avonds leest ze telkens voor in het Chinees. Dit schept duidelijkheid voor het kind. Bij een meertalige taalontwikkeling is het niet abnormaal als je kind verschillende talen vermengt. Je stimuleert je kind door in je 3
antwoord de correcte vorm herhalen. Als je kind zegt : Ik wil pomme, kan je als ouder antwoorden: Wil jij een appel?. Als je je kind in verschillende talen wil opvoeden, zorg dan voor voldoende aanbod van die talen. Hoe meer je kind in contact komt met de talen, hoe efficiënter hij in die talen zal kunnen communiceren. Het is normaal dat kinderen een stille periode doormaken als ze met een nieuwe taal in contact komen. Gedurende weken of maanden nemen ze, zonder zelf veel te zeggen, een nieuwe taal in zich op. Nadien gebruiken ze de taal actief. Informeer daarom hoe je kind omgaat met het leren van (een nieuwe) taal. Hoe je kind zich voelt, zal belangrijk zijn voor het leren van (een nieuwe) taal. De reactie van de omgeving speelt hierbij een grote rol. Ook als anderstalige ouder kan je Nederlands in huis halen, zelfs al is je kind nog jong. Dit kan door een Nederlandstalige babysit te kiezen, door te luisteren naar Nederlandstalige kinderliedjes of door regelmatig een Nederlandstalig vriendje uit te nodigen. In Brussel kan je op veel plaatsen Nederlandse lessen volgen. Vraag informatie bij de leidinggevende of bij het Huis van het Nederlands (zie achterflap voor de contactgegevens). Tips voor in het kinderdagverblijf De begeleidsters brengen je kind de hele dag in contact met het Nederlands. Zo leert je kind al spelend Nederlands. Een kind komt in het kinderdagverblijf via vriendjes in contact met verschillende talen. Dit is verrijkend voor je kind. Samen opvoeden, samen werken, samen praten 4
Communiceer met de leidinggevende over het brengmoment. Zo kan je kind een leuke start van de dag meemaken en zich thuis voelen in de groep. Verwittig het kinderdagverblijf als je kind niet kan komen. Praat regelmatig met de begeleiding over hoe het gaat met je kind in de groep. In het kinderdagverblijf kan je andere ouders leren kennen. Je kan met elkaar ideeën uitwisselen. Gebruik elke kans om de groep en het kinderdagverblijf van je kind beter te leren kennen. Misschien kan je eens meedoen met een knutselactiviteit, een liedje zingen of een boekje voorlezen in jouw moedertaal, mee een uitstap naar de kinderboerderij begeleiden, Haal je kind minstens 10 minuten voor sluitingstijd af. Zo heb je de tijd om aan de begeleidsters te vragen hoe de dag is verlopen om je kind rustig klaar te maken. Toon interesse voor wat je kind in het kinderdagverblijf heeft gedaan. Kijk of er brieven of mededelingen voor jou zijn. Zo blijf je op de hoogte en voorkom je misverstanden. Je kind leert in het kinderdagverblijf heel wat nieuwe dingen. Door als ouder interesse te tonen, voelen je kind en de begeleiders zich gesteund en gestimuleerd. Zo wordt naar het kinderdagverblijf gaan een positieve ervaring voor iedereen. Je kan als ouder op verschillende manieren te weten komen hoe je kind zich in het kinderdagverblijf voelt en hoe hij zich ontwikkelt. Naast de dagelijkse gesprekjes tijdens de breng- en haalmomenten gebruiken kinderdagverblijven vaak heen- en weerschriftjes, kindportretten en brieven om ouders te informeren. Kinderdagverblijven organiseren ook contactmomenten waarop je de begeleidsters en leidinggevenden kan 5
aanspreken. Natuurlijk ben je elke dag steeds welkom in de groep. Zo blijf je op de hoogte van wat er in het kinderdagverblijf gebeurt. Je kind vindt het fijn als hij voelt dat er een goed contact is tussen jou, de begeleidsters en de andere ouders. Het motiveert je kind als je als anderstalige ouder een woordje Nederlands praat met de begeleidsters, bijvoorbeeld Goeiemorgen!. Het kinderdagverblijf is ook een oefenplatform voor ouders die hun Nederlands willen gebruiken en bijschaven ZINGEN Waarom zingen we samen in minimabo? Het bevordert heel erg de taalontwikkeling, door het aanbod aan (nieuwe) woordjes, door de herhaling en het actief gebruik van taal Het is gezond, het is goed voor de ademhaling Misschien wordt er zelfs gedanst wat dan weer de motorische ontwikkeling bevordert Kinderen oefenen hun geheugen Het is rustgevend, door de trillingen van de stem Kinderen ontwikkelen hun gehoor (zintuiglijke ontwikkeling) Zingen bevordert het groepsgevoel (sociaal-emotionele ontwikkeling) Liedjes kunnen gebruikt worden om bepaalde opdrachten uit te voeren, zoals opruimen, aan tafel of naar het bedje gaan (routines en rituelen) Het is natuurlijk gewoon heel erg leuk!!! In deze bundel vind je de in het kinderdagverblijf meest gebruikte Nederlandstalige kinderliedjes. Dit aanbod is belangrijk om de taal te stimuleren: hierdoor wordt er onbewust en op een leuke manier aan taal gewerkt door de liedjes regelmatig samen met de kinderen te herhalen en de belangrijke woorden te visualiseren. We bieden de gezinnen deze bundel aan in de hoop dat er thuis ook al eens met de kinderen gezongen zou worden. Onze kribbe is een ontmoetingsplaats van mensen die van overal komen. Helaas is onze kennis van liedjes uit andere landen beperkt, heel erg beperkt of zelfs eerlijk gezegd, onbestaande. Anderstalige liedjes in de kribbe zouden nochtans heel leuk zijn. Het zou er voor zorgen dat 6
kinderen zich sneller thuis voelen. Het zou ook de thuistaal en thuiscultuur van de kinderen een plaats geven in de kribbe. Hiervoor hebben we echter de hulp van de ouders nodig. Als ouder ben je steeds welkom, ook om - liedjes in je thuistaal te zingen - de favoriete liedjes van je kind te laten opnemen op een cd. Die liedjes kunnen dan afgespeeld worden wanneer kinderen het even moeilijk hebben (tijdens de wenperiode) of tijdens specifieke (muziek)activiteiten - kinderen laten experimenteren met verschillende muzikale genres en klanken en een grote diversiteit aan muziek Misschien kunnen we dan zelfs bij een volgende editie enkele liedjes toevoegen van de andere kant van de wereld. Maar, nogmaals, dat kunnen we niet alleen Waarom visualiseren? Je praat de hele dag met de kinderen en dat is heel goed. Maar kinderen begrijpen niet alles wat je zegt. Ze zijn immers nog volop aan het leren. Daarom is het belangrijk dat je de kinderen de betekenis van het woord laat zien. Dat doe je door de betekenis van het woord te visualiseren. Dit is tevens voor de kinderen een kapstok om woordjes en hun betekenis gemakkelijker in te prenten. Hoe visualiseren? Hoe? Wat doe je? Voorbeelden bij In een klein stationnetje 1. met mimiek je gebruikt je gezicht om te tonen wat je bedoelt en wat je voelt (blij, boos, verdrietig, vies, leuk, ). 2. met gebaren je gebruikt je handen om uit te beelden wat je zegt. 3. met bewegingen je maakt met je lichaam een beweging die bij het woord past. - Een klein stationnetje: maak het gebaar voor klein, door je handen dicht bij elkaar te brengen - Zeven wagentjes: steek 7 vingers omhoog - Weg zijn wij: zwaai naar de kinderen - Stond een machinistje te draaien aan een wieltje: maak een draaibeweging met je armen, alsof je een stuur vast hebt 4. met prenten, je toont afbeeldingen die bij het Je kan prenten tonen met daarop een 7
foto s, 5. met voorwerpen onderwerp passen. Je moet je vooral dan wel goed voorbereiden en nadenken over welke prenten je bij een activiteit zal gebruiken. je toont voorwerpen de bij het onderwerp passen. station (in een klein stationnetje), een opkomende zon ( s morgens in de vroegte), een trein (stonden zeven wagentjes), Een treintje, een station, Enkele leuke hulpmiddeltjes de liedjesdoos: denk na welke liedjes je met de kinderen wil zingen. Dit kunnen liedjes binnen een thema zijn of gewoon liedjes die jij en de kinderen leuk vinden. Zoek voor elk liedje een passend voorwerp. Verzamel de voorwerpen in een doos. Laat de kinderen dan een voorwerpje zoeken en zing het bijhorende liedje. de liedjesmap: verzamel afbeeldingen in een map. Blader met de kinderen door de map, benoem de prenten en zing het gepaste liedje. de kamishibai: een houten verteltheatertje waarin je losse prenten (van eenzelfde thema) kan plaatsen. Benoem de voorwerpen op de prenten en zing het gepaste liedje. levende poppen: je kan poppen en knuffels makkelijker hanteren door ze op strategische plaatsen van stokjes te voorzien. Snijd ze open, haal een groot deel van de wol er uit en steek een knikker in de handen en voeten (of poten). Plak stokjes (bijvoorbeeld een saté- of friscostokje) op de plaatsen die je wil bewegen. Zorg ervoor dat het stokje langs de achterkant door de stof komt. Vul dan terug op met wol. Wanneer is een lied geschikt voor kinderen? Als het tempo niet te hoog ligt Jonge kinderen beheersen hun spieren nog niet voldoende om goed te kunnen articuleren. Je kan dit trainen door bijvoorbeeld liedjes te klakken met je ton. Zing liedjes waarvan het tempo niet te hoog ligt, dit kunnen de kinderen gemakkelijker meezingen. Hoe ouder kinderen zijn, hoe meer je hen kan stimuleren om snelle liedjes te zingen. Hoe sneller, hoe moeilijker het wordt om alles goed te articuleren en dus ook om het lied goed te kunnen zingen. Als de toon goed is. Kinderen hebben kortere stembanden dan volwassenen. Ze moeten nog groeien. Hierdoor gaan ze hoger zingen. Zing dus liedjes die aangepast zijn aan een kinderstem. Ook een catchy melodie spreekt de kinderen aan. Sol en mi zijn de oertonen. Als je bijvoorbeeld iemand zijn naam roept, gebruik je deze twee tonen. Gebruik in het begin liedjes met deze twee basistonen. Kinderen moeten deze goed beheersen om zuiver te leren zingen. Moeilijker zijn liedjes met drie tonen, la-sol-mi. Veel kleuterliedjes gebruiken deze tonen. Men noemt dit dan 8
ook de kleuterdeun. Misschien kan je deze 3 noten op een blokfluit voorspelen, zodat de begeleiding de melodie herkent. Als het liedje herkenbaar is. Zing liedjes over herkenbare thema s en met woorden uit hun leefwereld, bijvoorbeeld over lichaamsdelen, speelgoed, dieren, Als kinderen het gemakkelijk kunnen onthouden. Kies voor liedjes met rijm of met leuke klanken. Dit spreekt jonge kinderen aan en ze zullen de liedjes ook sneller leren kennen en kunnen meezingen. Als je het aan een ritueel kan koppelen en veel kan herhalen. Herhaal de liedjes ook regelmatig. Kinderen vinden het leuk als ze de liedjes herkennen en kunnen meezingen. Je kan liedjes ook koppelen aan een bepaald moment van de dag, bijvoorbeeld tijdens het onthaalmoment of voor het eten (ritueel maakt dagindeling duidelijker voor kinderen). Rituelen Wat is een ritueel? het dagelijks herhalen van activiteiten, afspraken en regels. Dit gebeurt steeds op dezelfde manier en op hetzelfde moment. Wat zijn de voordelen van een routine? het geeft een houvast: kinderen begrijpen wat hen te wachten staat het geeft een veilig gevoel Welke rituelen kennen we zoal? het onthaalmoment het eetmoment het opruimritueel het slaapmoment We hebben ook een muziekbundeltje zodat je thuis met je kindje het repertoire uit de kribbe kan meezingen. Doe je mee? Zing je mee? 9
nuttige adressen: VGC, Entiteit Gezin, Algemene Directie Welzijn, Gezondheid en Gezin Emile Jacqmainlaan 135 te 1000 Brussel Huis van Het Nederlands, Philippe de Champagnestraat 23 te 1000 Brussel KDV MiniMabo, Vlaamsesteenweg 159 te 1000 Brussel 10