Het was voortdurend spitsroeden lopen

Kees Neggers, internationaal baanbrekend vanuit Surfnet Het was voortdurend spitsroeden lopen Kees Neggers vond na een loopbaan van 16 jaar in de schaduw bij Surfnet zijn plek om op grote schaal technisch te gaan innoveren, tot en met de recente opname in de Internet Hall of Fame. Bij nagenoeg alle belangrijke internationale wetenschapsnetwerken was hij betrokken. Loopbaan 1947, 20 juli geboren te Breda 1972 Elektrotechnisch Ingenieur TU/e 1972-1973 Luchtmacht Afdeling Wetenschappelijk Onderzoek 1974-1975 Wetenschappelijk ambtenaar TU/e Elektrotechniek 1975-1980 Beleidsmedewerker Rekencentrum Rijksuniversiteit Groningen 1980-1984 Directielid Rekencentrum Rijksuniversiteit Groningen 1984-1988 Directielid Rekencentrum Katholieke Universiteit Nijmegen 1988-2012 Directielid Surfnet 2012-heden Strategisch Adviseur Surf Verder 1984-1994 Directeur Nederland en bestuurslid EARN (European Academic and Research Network) 1986-1994 Bestuurslid RARE (Réseaux Associés pour la Recherche Européenne) 1995-2001 Bestuurslid TERENA (Trans-European Research and Education Networking Association Opvolger RARE) 1990-2012 European Co-Chair CCIRN (Coordinating Committee for Intercontinental Research Networking) 1991-1994 Initiatiefnemer en voorzitter netwerk Ebone 1992-1998 Betrokken bij opzet Ripe NCC 1998-2000 Charter member RIPE NCC Executive Board 2000-2008 Chairman Ripe NCC Executive Board 1992-1996 Charter member Board of Trustees Internet Society 1997 Betrokken bij opzet Isoc.nl 1994-1998 Betrokken bij opzet Ams-Ix 1998-2004 Bestuur Internet Society 2001-heden Voorzitter GLIF (Global Lambda Integrated Facility) 2002 Met Boudewijn Nederkoorn ICT Personality of the Year 2002 2008-heden vertegenwoordiger e-irg (e-infrastructure Reflection Group) 2012 Officier in de Orde van Oranje Nassau 2013 Opgenomen in Internet Hall of Fame 1

Foto s: Frank Groeliken Tekst: Peter Olsthoorn 2

U heeft ongeveer 30 jaar internet in Europa van nabij meegemaakt. Welke lijn ziet u? Kees Neggers: De jaren 1982, 1992 en 2002 zijn voor mij revolutionaire ijkpunten. In 1982 is EUnet opricht, in 1992 hebben we Ebone gelanceerd als eerste Europese IP backbone-netwerk. En in 2002 Netherlight, het eerste open schakelpunt in Europa voor lichtpaden, snelle directe optische verbindingen. Ook de Surfnet backbone was vanaf 2002 volledig optisch. U trekt de lijn niet door: ontbrak in 2012 een markante gebeurtenis, behalve uw pensionering bij Surfnet. Of herkennen we die doorbraak niet? Of was het dat China groter werd op internet dan bakermat VS? De technische ontwikkeling van internet is evolutionair geworden, in plaats van in de revolutionaire stappen die ik noemde. Nu is TCP/IP een algemeen geaccepteerd protocol, maar in de beginjaren moest dat echt nog bevochten worden tegenover Osi. De opzet van EUnet in 1982 vanuit Amsterdam ging totaal aan u voorbij? Ja, ik bouwde nog aan netwerken vanuit het rekencentrum van de Universiteit Groningen. Ons belangrijkste doel was het realiseren van toegang op afstand op een centrale machine voor de hele campus. EUnet is opgezet door computerwetenschappers en niet door de universitaire rekencentra. Ik ging in 84 naar Nijmegen omdat die universiteit ambitieuze plannen had met netwerken. Nijmegen werd ook het Nederlandse centrum van het Europese netwerk Earn van IBMcomputers met VM-besturing. Nijmegen liep voorop. IBM schonk een computer en een internationale verbinding. Toen kwam in 1984 met het Informatica Stimuleringsplan van de overheid Surfnet zoetjesaan in beeld. De Nederlandse overheid is vanaf 1984 ICT voor de academische wereld gaan stimuleren. In de voorfase van Surfnet kreeg elke universiteit eerst een koppeling naar het Earn knooppunt in Nijmegen. Vooral om te tonen wat er mogelijk was met datanetwerken maar ook om gebruikers snel van dienst te kunnen zijn. Echter, spoedig kwam, gestuurd door monopolies van de PTT s, de missive dat, Surfnet en andere Europese en ook Amerikaanse datanetten op Osistandaarden gebaseerd moesten zijn. Dat model was opgezet onder de vleugels van de International Telecom Union, de VN van de PTT s. Een bolwerk van jewelste. Wetenschapsnetten bestonden niet. Dus één van onze eerste projecten was een X.400 e-mail dienst onder Osi opzetten. We hoefden het IBM-net niet op te doeken. De Nederlandse overheid heeft ons gelukkig altijd toegestaan om dienstverlening boven standaardisatie te stellen. 3

Earn van IBM waren lijntjes van 9.600 bits tussen universiteiten. Heel weinig. Lag het er alleen voor de show, de pr? Met Earn kon je e-mailen, bestanden sturen en chatten. De capaciteitsbehoefte was nog zeer beperkt, want ik heb nooit congestie gemerkt in die eerste fase. Serieus. Een handvol mensen gebruikte die faciliteiten. Maar het kon tenminste en het werd zichtbaar. Al aansluitingen op bureaus van wetenschappers? Nee, in die tijd waren gebruikers best bereid om nog even naar een ander gebouw te gaan om daar op de computer te mailen of bestanden uit te wisselen. Zo bijzonder was het nog. Pc s waren er amper. Grootste behoefte vormde de toegang op afstand tot centrale computers binnen campussen. Eerst ontstonden er dus lokale netwerken, zoals in Groningen, met soms toegang vanaf werkplekken. Dat werd ook gebruikt voor het bijwonen op afstand voor bijvoorbeeld practica. Jullie tuigden tussen universiteiten ook een Decnet op met Digital, de grote concurrent van IBM? Surf werkte in de vroegste jaren vanaf 1986 samen met vier bedrijven: PTT, IBM, Digital en Philips. Digital leverde voor een spotprijs Vax machines van Digital die via Datanet van de PTT werden verbonden. Philips probeerde samen met PTT zijn Sopho-netwerk gebaseerd op Osi te slijten.in de ogen van de PTT ging dat vooral om het onderling verbinden van Sopho digitale telefooncentrales. Overigens nooit goed van de grond gekomen. Waarom mislukte Philips? Daar zijn vele redenen voor te geven. Philips en PTT hielden in Nijmegen een proef om een Sopho-switch lokaal op te tuigen, maar die bleek niet opgewassen tegen Ethernet. PTT speelde met Philips de kaart van ISDN. PTT dacht dat ze met breedband ISDN, een digitale telefooncentrale en op elk bureau toestellen met een spraak- en datakanaal verbonden met de pc heel Surfnet eigenlijk overbodig kon maken. IBM en Dec waren favoriet? Aanvankelijk wel. Een volgende belangrijke stap was in 1986 in Amsterdam de oprichting van Rare, de organisatie van researchnetwerken in Europa. Surf-initiatiefnemer Hans Rosenberg gaf daar 100.000 Ecu [voorloper Euro] voor. Dat was een bijzonder handige zet, want zo werd Amsterdam het Europese centrum voor researchnetwerken. 4

Wat waren de voordelen? Nederland had met netwerken een achterstand op Engeland, Duitsland en Scandinavië. Europa was toen nog heel klein en Amsterdam lag centraal. We haalde kennis en zichtbaarheid binnen. Het heeft absoluut gewerkt om zaken hier te versnellen. Zo kon ik direct penningmeester en later voorzitter van Rare worden vanwege de Nederlandse financiering. Maar ook Rare was onderworpen aan Europese druk met Osi-standaarden. Dat was onontkoombaar, want de industrie werd geleid door bijzonder krachtige PTT s, zoals Deutsche Telekom en France Telecom. Daar konden we in de beginjaren onmogelijk omheen. In 1987 startte Eurekaproject Cosine. De Nederlander Peter Tindemans ging dat leiden. Rare maakte de specificaties daarvoor. We kregen daarvoor 30 miljoen Ecu van de Europese Commissie. Nederland had met u als penningmeester een dikke vinger in de pap met bestedingen Cosine vereiste een grote club mensen, met werkgroepen voor elk onderdeel van het netwerk. Binnen no-time zat er in Amsterdam een enorme projectorganisatie. Het betekende onvoorwaardelijke steun betuigen aan de Osi-standaarden. Maar Tindemans en zijn collega Karel Vietsch hebben altijd het netwerk vooropgesteld zolang Osi nog niet in praktijk was gebracht. We mochten dus doorgaan met IBM en Dec en met internet gaan flirten. Maar toch niet openlijk? Als we er maar bij zeiden dat het interim zaken waren, bla-bla-bla. In lokale netwerken van universiteiten kwam de Ethernet standaard met Unix-computers op, die beter paste bij internet dan de telefooncentrales en X.25 transportnetten van de PTT s en de netwerken van IBM en Dec. Toch gingen jullie met een zak geld van de overheid eerst verder met een eigen X.25 netwerk. We moesten wel, maar we konden eenvoudig aantonen dat het Datanet van PTT veel te traag was. We kregen dus toestemming van de overheid en PTT voor een eigen netwerk. Maar dat moest dan ook X.25 zijn, volgens de Osi-standaard, anders kon je in die monopolietijd geen verbinding van PTT krijgen. Ook IBM had, voordat ze de internationale huurlijnen kregen, vooraf moeten beloven Earn binnen enkele jaren over X.25 te laten lopen. 5

Wat was de eerste activiteit van Surfnet in 1988 en 1989? Boudewijn en ik begonnen januari 1988 met zijn tweetjes in een kamertje van Surf in Utrecht met de opzet van een eigen organisatie in plaats van een projectgroep met inhuurkrachten. Al snel kwamen Erik Huizer, Erik-Jan Bos en Victor Reijs binnen, die sleutelrollen gingen vervullen. Zij werkten in Cosine-verband ook mee aan het internationale X.25 interconnect netwerk en aan toepassingen op basis van het Osi-model zoals X.400 mail, X.500 Directory services en Ftam bestandsoverdracht. Osi was sturend, ondanks dat de vraag naar internet binnen universiteiten snel sterker werd. Dat ging niet echt soepel in elkaar over? Nee, die voorfase met gebruikers die snel nieuwe diensten wilden en de subsidie-eisen vanuit de overheden met Osi vormden een spagaat van jewelste. De Europese en nationale overheden gaven ons nu eenmaal veel geld voor Cosine en Osi, terwijl gebruikers ook buiten hun instelling met het lokaal steeds populairdere internet wilden werken. We moesten officieel het Osi-spoor blijven volgen, maar in 1989 waren er nog steeds geen specificaties. Daar konden we niet langer op wachten. Dus boden we vanaf mei 1989 ook internet aan onze gebruikers aan. We kregen geen strobreed in de weg gelegd. We moesten wel internet over X.25 aanbieden. Dat werkte prima. 6

Volgens Ted Lindgreen bleven jullie achter met internet en de informaticaafdelingen van de universiteiten kregen internet via NLnet en het CWI. Boudewijn Nederkoorn was not amused Natuurlijk waren we niet blij, maar gebruikers zoeken naar de beste oplossing. Die kun je beter volgen dan veroordelen en er op tijd bij zijn want anders word je irrelevant. Jullie kochten ook in bij NLnet? Jazeker, vanaf mei 1989 boden wij internet over ons X.25 netwerk aan de informatica-afdelingen. Vanaf eind 1989 aan onze hele doelgroep. De internationale verbinding naar internet leverde NLnet via EUnet. Er was niets anders voorhanden. We werkten met iedereen samen in het delen van kennis en benodigde verbindingen, dus ook met EUnet en NLnet toen dat opportuun werd. We moesten als researchnetwerken met internet één front vormen en ons niet uit elkaar laten spelen. Want we stonden nog tegenover die sterke PTTmonopolies in transport. PTT was 49 procent aandeelhouder in Surfnet? PTT had geen enkel bezwaar tegen internet over ons X.25 netwerk, want we betaalden goed voor de huurlijnen. PTT, zag het ook als een interessante mogelijkheid om de vraag naar datacommunicatie te stimuleren. Het zou toch allemaal weer Osi worden. Fricties waren er wel, want lokaal op de universiteiten was Ethernet voor datatransport in gebruik met 10 megabit/s snelheid, terwijl wij tussen universiteiten maar 64 kilobit/s konden bieden. In no-time was dus ook dat X.25 netwerk van ons vol. Surfnet2 kreeg een snelheid van 2 megabit/s krijgen, maar de geïnstalleerde Northern Telecom apparatuur kon niet meer dan 350 kilobit/s aan. Voor Osi-verkeer zoals X.400 mail was dat geen probleem, maar voor transport van het snel groeiende internetverkeer van universiteiten schoot dat al snel enorm tekort. Telindus in België bood een oplossing met een doosje om lijnen te splitsen: we hadden daarmee in surfnet2 ineens 1,5 megabit/s beschikbaar voor internetrouters en 0,5 megabit voor Osi/X.25 verkeer. Niemand in Europa had toen zulk snel internet. Ook dat werd weer gedoogd door PTT en de Nederlandse overheid. Er was immers een behoefte bij gebruikers. Nog steeds dacht men dat Cosine goed zou komen. Ze hadden echt niet door dat het niet goed kwam met Osi als standaard? Nee, toen nog niet. Maar gelukkig vond de Nederlandse overheid het belangrijk dat gebruikers goed werden bediend. Ook PTT wilde dat de communicatie zich goed ontwikkelde, want we betaalden wel voor die 7

verbindingen. De verwachtingen met Osi en Cosine betekenden dat we spitsroeden moesten lopen om steeds aan Den Haag en Brussel uit te leggen dat we maar tijdelijk onze kaarten op internet zetten. In de meeste landen werden de gebruikers die om internet vroegen aanvankelijk door hun PTT s en researchnetten in de wachtkamer gezet. Had u twee petten op Osi en internet en zat u er qua geld warmpjes bij met dikke geldstromen uit Brussel en Den Haag? Het was voortdurend balanceren tussen subsidie-eisen van de overheid en het leveren van relevante diensten aan gebruikers. De Nederlandse overheid vond internet uitstekend. Het Europese geld maakte Osiinvesteringen mogelijk. Die niets opleverden? In elk geval een enorme stapel rapporten en Cosine-specificaties. Toen kwam vanaf 89-90 de fase van invoering, maar dat lukte niet. Ik heb nog wel IXI helpen oprichten, een Europees X.25 interconnectie-netwerk dat de nationale X.25 netwerken van Surfnet en de zusters in andere landen verbond. Dat was internationaal ook nodig, want de internationale X.25 koppeling van de PTT s was nog belabberder dan die datanetten zelf. IXI werd betaald uit die 30 miljoen Cosine-subsidie. Dat werd geleverd door de PTT in Nederland, die de verbindingen in andere landen regelde met zuster-ptt s. Met of zonder internet? Over IXI lieten we ook TCP/IP verkeer lopen onder dezelfde voorwaarden. Het werd gedoogd in afwachting van de voltooiing van Osioplossingen binnen het Cosine-project. Maar IXI was niet ideaal voor internet. Toen ben ik met Ebone gestart, native internet, direct over huurlijnen en niet meer over X.25, omdat er in Nederland en Europa een enorme behoefte bij gebruikers ontstond. Heeft u niet stiekem ook wat van die 30 miljoen gebruikt om Ebone op te tuigen? Oftewel, had u zichzelf en anderen wel mogen inzetten voor de concurrent van het netwerk waar u het geld voor kreeg? Zeker niet stiekem. Dat zou zijn opgemerkt. Voor Ebone hebben we echter nooit officieel toestemming gekregen noch gevraagd. Ik heb het wel bij Rare [dat het Cosine project van de Europese commissie leidde] weten in te bedden. Immers, Ebone zetten we aanvankelijk op als netwerk dat behalve voor internet ook geschikt zou zijn voor Osi-verkeer. De praktijk en de vraag van gebruikers domineerden echter de uiteindelijke invulling, en dat was internet. Ebone gebruikte wel de Europees gefinancierde infrastructuur IXI van het Cosine-project, Een aantal landen transporteerde hun internetverkeer over dat IXI-netwerk en 8

koppelden dat aan de Ebone backbone. Die Ebone backbone werd door de deelnemende publieke en private deelnemers zelf betaald en niet uit subsidies. Je krijgt 30 miljoen om Cosine in praktijk te brengen, verdeelt dat geld links en rechts - onder meer bij jullie mede-aandeelhouder PTT - en tuigt vervolgens een concurrerend Ebone op? Zeker, dat was het geval. In die fase werd internet ook nog niet als bedreiging gezien. Dat protocol was in de ogen van overheden en PTT s amateuristisch, gebrekkig en eenvoudig en voornamelijk in gebruik in de onderzoekswereld. Er zaten, en zitten trouwens, nog steeds zwakheden in TCP/IP en Osi zou ook sterker worden, met meer lagen en beveiliging. De doelstelling was niet verkeerd, maar gebruikers hadden sneller iets nodig en dat werd het internet. Zag de Europese Commissie dit niet helemaal fout gaan, zeker toen je met een andere pet op Ebone begon? Schizofrenie? Een EU-ambtenaar maakte deel uit van de Working Party A waar ik voorzitter van was. Dus het was bekend. IXI was ook voor internet een serieus project want ook internetverkeer van de researchnetwerken en later ook van Ebone werd erover getransporteerd. Om het nog doller te maken: binnen de Commissie in Brussel was Ethernet in gebruik met internetaansluitingen. Ook behoorlijk schizofreen. Ze noemden Ebone na een poosje very educational. Alles van Ebone over IXI, of slechts een beetje voor de show? Ebone steunde eerlijk gezegd voornamelijk op directe huurlijnen, bijvoorbeeld tussen het Nikhef, CWI en Sara in Amsterdam en Cern in Geneve. Dat is voor de researchwereld in Europa altijd de cruciale as geweest voor innovatie met internet. Walter Hoogland, verbonden aan de Universiteit Amsterdam, had als directeur Research van Cern ook een belangrijke rol. Wij maakten afspraken voor een directe Ebone-lijn voor Nikhef, Eunet, en Surfnet voor een 256 kilobit verbinding; een verviervoudiging. Steeds weer is langs deze as als eerste de snelheid opgevoerd. Onlangs nog naar 100 gigabit/s. Ook commerciële partijen maakten gebruik van die Eboneverbindingen. In feite was Ebone een partnership tussen bedrijfsleven en onderzoeksveld. Elke onderzoeksinstelling mocht over IXI koppelen aan Ebone, bedrijven niet. Die mochten wel rechtstreeks aan Ebone en dat deden providers als NLnet ook. Nog een spagaat, al dan niet schizofreen. Surfnet hielp toch als gesubsidieerde partij ook de commerciële joint-venture Unisource van de PTT s van Nederland, Zweden en Zwitserland aan internetverbindingen? 9

Ja, dat is waar. In Nederland hielpen we Unisource rond 1995 bij het opzetten van een internetdienst. Maar Surfnet heeft zich primair steeds gericht op zijn doelgroep en alleen voorzieningen opengesteld voor derden als de markt er niet in voorzag. We pleegden dus geen concurrentievervalsing. De vraag nam snel toe en partijen als NLnet konden dit gewoon niet meer alleen aan. Zo manoeuvreren tussen markt en projecten was de enige manier om door de overheid betaald te worden en maatschappelijke diensten te leveren. Zonder in elk geval staatssteunproblemen te krijgen in Brussel. Maar het was verkapte staatssteun aan de PTT, want Unisource kreeg daardoor een concurrentievoorsprong op bijvoorbeeld NLnet en mogelijk ook BT (British Telecom)? Nee, Unisource betaalde aan Surfnet kostendekkende tarieven. PTT s begonnen midden jaren 90 in te zien dat ze ook IP-diensten moesten gaan leveren en waren zo snel geholpen. Als je met een IP-netwerk begint moet je dat nog helemaal opbouwen. Dat gold ook voor Unisource. Ebone had als zogenaamd Tier1 netwerk alle directe mondiale verbindingen, die ook snel waren. In principe kon iedereen van onze diensten gebruik maken, ook concurrenten van Unisource en PTT. Elke partij kon op Ebone komen en dat gebeurde ook, bijvoorbeeld nieuwe internetproviders als Pipex in Engeland. En IXI stierf af? Er kwam een tender uit voor een voortzetting van IXI als multiprotocolnetwerk, dus voor Osi en voor internet. Dat heeft Unisource gewonnen. De EU vond dat uitstekend want de lidstaten Spanje, Nederland en Zweden, plus Zwitserland werkten samen in Unisource. Bottomline zie ik een nauwe verwevenheid van Surfnet, PTT Nederland, Rare en handig besteed Europees projectgeld. Eerst wat schijnbewegingen met IXI dat geld binnenbracht en dan uw koekoeksjong Ebone dat er samen met Unisource/PTT met de buit vandoor gaat. Het wordt buitengewoon complex Unisource/PTT had geen speciale rol in Ebone, niet meer dan dat zij sommige verbindingen leverden. Maar de zaak was inderdaad complex. Je houdt het niet voor mogelijk hoeveel contacten je nodig had om een netwerk tot stand te brengen in die tijd. Telecombedrijven hadden bovendien hulp nodig in ontwikkeling van internet, want ze liepen gewoon achter. Unisource Nederland of PTT kreeg die hulp van Surfnet. Inderdaad, ook onze aandeelhouder. Iedereen koppelde zo gunstig mogelijk aan elkaar en voor de researchnetwerken werd betaald met Europese en nationale 10

subsidies. Vanuit het gesubsidieerde IXI koppelden die bijvoorbeeld naar Ebone. Dat was ook de bedoeling. En of het nog niet complex genoeg was, kreeg je in 1994 het Europese Dante om de nationale research netwerken in Europa te koppelen. Dat zou een concurrent worden van Ebone, maar Dante maakte ook gebruik van Ebone om verkeer af te wikkelen. Ondermeer via een betaalde koppeling in Amsterdam. En verdomd, ook in de ontwikkeling van Dante wisten jullie weer een hoofdrol te spelen met Boudewijn Nederkoorn als mede-oprichter en secretaris... Cosine was toen inmiddels in de implementatiefase en Dante werd opgericht om de Cosine-diensten te gaan leveren aan de nationale netwerken. Als Surfnet bleven we wel degelijk meedoen in dit Europese verband, in tegenstelling tot sommige andere nationale onderzoeksnetten die soms nog jaren alleen doorgingen met Ebone. Ook opportunistisch; u zet eerst Ebone op om dan weer weg te lopen naar Dante omdat daar een geldkraan open gaat? Ebone was een samenwerking van tijdelijke aard, waarmee we hoopten onafhankelijker van PTT-ontwikkelingen te worden. Ebone is later verzelfstandigd als een zakelijke internetprovider en vervolgens in 1998 gekocht door KPNQwest. Dat ging helaas failliet en trok Ebone met zich mee. Een heel treurig einde. Kregen de grote landen niet de pest aan de dominantie van dat pokkelandje en van Amsterdam en het manouvreren met verschillende netten en petten? Landen als Duitsland, Frankrijk en Italië waren gewoon te sloom met aanpassing aan de vraag naar internet in de markt en kwamen toen ineens weer met die eisen om de nieuwe technologie ATM voor spraak- en data te gebruiken voordat ATM echt werkte. Ze namen onze behoefte als gebruikers niet serieus. Wij waren als de dood aan het handje te moeten lopen van Deutsche Telekom en France Telecom waarvan we ook zagen dat die het hele internetgebeuren wilden dwarsbomen. Surfnet heeft internet in Europa aanzienlijk versneld, op verzoek van gebruikers en door druk vanuit Amerika. Toch gingen jullie ATM doen met PTT Telecom? Dat was in Surfnet4. We hadden geen keuze, want PTT s leverde geen kale huurlijnen meer voor hogere transportsnelheden en hadden nog wel 11

steeds een monopolie voor verbindingen. ATM was ook geschikt om internet over te doen. Het geloof in Osi bleef ook lang overeind door de tekortkomingen van TCP/IP van internet. Vergeet ook niet dat de Amerikaanse regering ook officieel heel lang Osi heeft gesteund, zij het een andere versie. Internet bleef gewoon over omdat niemand Osi echt aan de praat kreeg. Uiteindelijk hebben we ook aangetoond dat het onmogelijk was om een nette koppeling te maken tussen de Amerikaanse en Europese variant van Osi. De opmars van IP was ondanks de tekortkomingen niet te stuiten. Was het van jullie simultaan schaken om veel geld en internet binnen te harken? Ja, absoluut. Maar je kunt je niet voorstellen hoe sterk dat krachtenveld was met monopolies van PTT s, overheden die Osi wilden en subsidieerden en gebruikers die steeds meer om internet vroegen. In die driehoek bewogen wij ons. We moesten steeds zorgen dat het lijntje niet brak 12