Deelnemer 1
Colofoon Deze training is vanuit een subsidie van het innovatiefonds voor zorgverzekeraars door de projectgroep palliatieve terminale zorg ontwikkeld binnen Geestelijke Gezondheidszorg Eindhoven en de Kempen (GGzE), in samenwerking met GGZ Centraal en Stichting Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg.( VPTZ) De training kan binnen elke GGz- instelling gegeven worden op voorwaarde dat de training wordt gegeven door een trainer vanuit een GGZ-instelling en een trainer die deskundig is op het gebied van de palliatieve zorg. Ondanks alle aan de samenstelling van deze training bestede zorg kan noch de projectgroep, noch de auteur aansprakelijkheid aanvaarden voor de schade die het gevolg is van enige fout in deze uitgave. De training kan, in overleg met GGzE, op geleide van het commentaar en de suggesties van de deelnemers gewijzigd worden. Auteur: Rébecca Thomaes Eindredactie: Tomas Göbbels Giel Verhaegh Nadere informatie: Marecille van Herpen Druk: GGzE projectgroep palliatieve terminale zorg, druk 2011 2
Inhoudopgave Inleiding 4 Programma 5 Introductie 6 Dag 1 7 Introductie 7 Kennismaking met elkaar 7 Eigen ervaringen en belevingen met verlies, sterven, de dood en rouw 7 Theorieën, modellen en fasen in de palliatieve terminale zorg 8 De visie van de organisatie over palliatieve terminale zorg 8 Spirituele zorg en zingeving 8 Casus met opdracht 9 palliatieve terminale zorg; wat betekent dit voor de ondersteuning van je cliënt? 9 palliatieve terminale zorg; wat zijn de leerervaringen? 9 Dag 2 10 palliatieve terminale zorg; wat betekent dat voor de communicatie? 10 palliatieve terminale zorg; Hoe werk je samen? 10 Eindevaluatie 10 Achtergrondinformatie en bijlagen 11 3
Inleiding U bent werkzaam binnen de psychiatrie en u merkt dat u graag meer kennis en vaardigheden wilt omtrent het thema Palliatieve terminale zorg. In deze waardevolle training leert u wat palliatieve terminale zorg precies is en u krijgt handvatten om de terminale zorg te verbeteren. Doelgroep: Iedereen die werkzaam is binnen de psychiatrie, die in aanraking komt of kan komen met het overlijden van psychiatrische cliënten. U bent bijvoorbeeld verpleegkundige, begeleider, psycholoog, somatische arts, geestelijk verzorger, psychiater of paramedicus en bent werkzaam als beroepsbeoefenaar binnen de psychiatrie. Resultaat: Na het volgen van deze cursus bent u in staat om de term palliatieve terminale zorg met al zijn facetten te verwoorden. op de hoogte van verschillende modellen en theorieën bij omgaan met verlies, sterven en rouw. in staat om rondom belangrijke thema s: bij terminale palliatieve zorg in het psychiatrisch kader te handelen en u weet hierin de cliënt te ondersteunen. op de hoogte van palliatief redeneren. in staat als beroepsbeoefenaar om verschillende technieken en methodieken in te zetten in de begeleiding van mensen in een terminale fase en hun naasten. in staat om binnen en buiten uw instelling de juiste informatie en ondersteuning te vinden rondom palliatieve terminale zorg. kritisch en komt met verbetervoorstellen omtrent het beleid palliatief terminale zorg. zich bewust van uw eigen emoties en rolverandering in het begeleiden van mensen in een terminale fase. zich bewust van uw persoonlijke kracht en weet deze op juiste wijze in te zetten. Studiewijzer: Voorafgaand aan de training bereid u zich voor door informatie mee te nemen van uw eigen instelling, denk aan protocollen, afspraken, consultatieteam, afdelingen, afspraken met geestelijk verzorger. Onder leiding van ervaren trainers zullen de verschillende aspecten van palliatieve terminale zorg aan bod komen. U krijgt een actieve training aangeboden waarbij u gerichte feedback krijgt en ruimte is voor discussie. Na de eerste trainingsdag krijgt u een opdracht mee die u schriftelijk voorbereid. Duur, data, groepsgrootte: 1,5 dag. De training wordt gegeven op twee dagen. De eerste trainingsdag duurt 1 dag de tweede trainingsdag duurt een halve dag. De maximale groepsgrootte is 12. 4
Programma (Huiswerk)opdracht: In totaal 2 uur voorbereiding. Verzamel alle belangrijke documenten van je instelling met betrekking tot palliatieve terminale zorg. Lees daarnaast het bijgevoegde visiedocument. Dagprogramma 1. 09.00-09.10 uur: 0 introductie training 09.10-09.25 uur: I Kennismaking met elkaar 09.25 10.25 uur: II Eigen ervaringen en belevingen met verlies, sterven, de dood en rouw 10.25-10.40 uur: Pauze 10.40-11.10 uur: III Theorieën, modellen en fasen in de palliatieve terminale zorg + palliatief redeneren 11.10 11:40 uur: IV Visie en beleid in de instelling 11.40-12:30 uur: V Spirituele zorg en zingeving 12.30-13.00 uur: Lunch 13.00-14.20 uur: VI Casus en opdracht met de beslisschijf. 14.20-14.35 uur: Pauze 14.35-15.30 uur: VII Wat betekent dit voor de ondersteuning van je cliënt? 15.30-16.00 uur: VII Wat zijn de leerervaringen? 16:00-16:15 uur: Afsluiting Dagprogramma 2. 08:30 09:00 uur: I Welkom en leerervaringen 09:00 10:15 uur: II Wat betekent het voor de communicatie? 10:15 10:30 uur: Pauze 10:30 11:40 uur: III Hoe werk je samen? 11:40 12:00 uur: IV Eindevaluatie en afsluiting 5
Introductie Voor u ligt de handleiding van de training Palliatieve terminale zorg, voor iedereen die werkzaam is binnen de psychiatrie en die in aanraking komt of kan komen met het overlijden van psychiatrische cliënten. Bijvoorbeeld als verpleegkundige, begeleider, psycholoog, somatische arts, geestelijk verzorger, psychiater of paramedicus. Deze training is ontwikkeld vanuit een subsidie van het innovatiefonds voor zorgverzekeraars en in samenwerking geschreven door GGz Eindhoven en de Kempen en door het Landelijk Steunpunt VPTZ. De meeste mensen met een psychiatrische stoornis willen, net als ieder mens, het liefst sterven in de eigen, vertrouwde omgeving. Om dit te kunnen realiseren is vaak veel zorg, aandacht en ondersteuning nodig. Ook de medebewoners en familie van de stervende hebben in deze fase behoefte aan extra aandacht. Om goed te kunnen begrijpen hoe iemand met een psychiatrische stoornis zijn naderend einde beleeft, is het belangrijk om te weten wie hij is, hoe zijn leven er uit ziet en welke levenservaringen hij heeft. Daarna komt de vraag wat de dood voor hem betekent, wat is zijn beleving daarbij, kan hij erover praten? Is hij gelovig of niet? Maar ook; hoe functioneert hij, verstandelijk, emotioneel, qua communicatie en zingeving? Wat is zijn levensverhaal en is er een levensboek gemaakt met foto s, herinneringen, wensen en belangrijke feiten uit zijn leven? Ook de medebewoners merken dat een huisgenoot heel erg ziek is en zullen, net als verwanten en de groepsleiding, afscheid moeten nemen. Ieder op zijn eigen wijze. De beroepskracht zal een manier moeten vinden om met al deze verschillen om te gaan. Bij de opzet van de training wordt uitgegaan van twee trainers, een trainer vanuit de organisatie voor mensen met een psychiatrische stoornis en een trainer die deskundig is op het gebied van de palliatieve terminale zorg. 6
Dag 1 0 Introductie: Uitleg training Centraal 9:00-9:10 Doelstelling: Inleiding van de training en het onderwerp Er is zorg voor een vertrouwd, veilig en effectief leerklimaat binnen de groep en er is gesproken over hoe de groep dat leerklimaat met elkaar bewaken. Contract maken met de deelnemers over hoe een veilig en goed leerklimaat kan ontstaan. I Kennismaken met elkaar 9:10 9:25 Inleiding De deelnemers de gelegenheid geven om zich aan elkaar voor te stellen. Inventariseren wat ieder verwacht van de training. De deelnemers stimuleren hun persoonlijke motivatie onder woorden te brengen. Doel De deelnemers leren elkaar kennen en hebben een beeld van de groep. De deelnemers krijgen inzicht in hun motivatie om de training Palliatieve Terminale Zorg te volgen. II Eigen ervaringen en beleving met verlies, sterven, de dood en rouw 9:25 tot 10:25 Inleiding De deelnemers onderzoeken wat er bij verlieservaringen gebeurt in voelen, denken en doen. De deelnemers gaan aan de hand van eigen voorbeelden op zoek naar rouwtaken. Gesprekken over eigen ervaringen in afscheid en verlies met aandachtspunten als Waar (in welke situatie) wordt het spannend voor u? en Wat heeft u nodig in moeilijke situaties? Doel Bewustwording van verschillende processen die plaats kunnen vinden bij verlies. Inzicht krijgen in eigen reacties op verlies in de naaste omgeving. Aan kunnen geven wat u nodig heeft wanneer het moeilijk wordt in verliessituaties. Pauze: 10:25 tot 10.40 7
III Theorieën, modellen en fasen in de palliatieve terminale zorg + palliatief redeneren. 10.40 tot 11:00 Inleiding: U krijgt aan de hand van een power point presentatie uitleg over verschillende theorieën, modellen en fasen in de palliatieve terminale zorg. Doel: De deelnemer krijgt theorie rondom het thema palliatieve zorg De deelnemer kent de theorieën van curatie versus palliatie, het traditioneel en het nieuwe zorgmodel gebaseerd op Lynn and Adamson, 2003, de theorie van Kübler-Ross, de verschillende fasen. De deelnemer weet wat palliatief redeneren is. IV De visie van de organisatie over palliatieve terminale zorg 11:10 tot 11.40 Gebruik de meegenomen informatie van je organisatie ( huiswerkopdracht) Doel: De deelnemer geeft zijn/haar mening ten aanzien van het beleid palliatieve terminale zorg binnen de eigen organisatie naar aanleiding van eigen ervaringen. De deelnemer kijkt kritisch naar het beleid palliatieve zorg in de organisatie en bedenkt verbeterpunten. V Spirituele zorg en zingeving 11.40 tot 12:30 Inleiding Eigen overtuigingen wat betreft goed sterven kunnen grote invloed hebben op het werk. Daarom is bewustzijn over deze overtuiging voor elke beroepsbeoefenaar belangrijk. Hoe gaan beroepsbeoefenaren om met de grenzen die volgen uit eigen overtuigingen? Doel De deelnemers weten welke overtuigingen voor hen belangrijk zijn. De deelnemers kennen hun grenzen t.a.v. andere overtuigingen en weten hoe zij die grenzen kunnen aangeven. beroepsbeoefenaren zijn in staat eigen gedachten met betrekking tot zingeving onder woorden te brengen. Levensbeschouwing: waarin jij zin ervaart en/of wat jij gelooft dat de kern van dit bestaan is; Overtuiging: wat voor jou waar en bepalend is in je doen en laten, jouw basiswaarden; Gedrag: wordt beïnvloed en meebepaald door jouw overtuigingen, jouw basiswaarden en ook door je levensbeschouwing. 8
Lunch 12:30 tot 13.00 VI Casus met opdracht 13:00 tot 14:20 Doelen: De deelnemers oefenen met het methodisch werken bijvoorbeeld met de beslisschijf (palliatief redeneren) en het handboek palliatieve zorg in de GGz. De deelnemers werken onderwerpen uit waardoor ze bewust leren omgaan met symptomen en factoren rondom een persoon die in de terminale fase zit. Pauze 14:20 tot 14.35 VII Palliatieve terminale zorg: Wat betekent dit voor de ondersteuning van je cliënt? 14.35 tot 15:30 Inleiding: Waar ligt het verschil met gewone ondersteuning? Doelen: De deelnemer kan in eigen woorden vertellen wat het verschil (of niet) is in de ondersteuning van een psychiatrische cliënt in de palliatieve terminale fase. De deelnemer denkt na en vormt een mening over het verschil in benadering / ondersteuning tussen een psychiatrische cliënt in de palliatieve terminale fase en een niet psychiatrische cliënt. VIII Palliatieve terminale zorg in de psychiatrie: Wat zijn de leerervaringen? 15:30 tot 16:00 Inleiding: Het verwoorden van leerervaringen. Wat heeft u vandaag geleerd en hoe gaat u dit in de praktijk uitvoeren? Doelen: De deelnemer staat stil bij zijn leerervaringen tot nu toe en kan deze vertellen. De deelnemer ervaart dat hij/zij nieuwe informatie heeft verkregen. Afsluiting eerste dag 16:00 tot 16:15 9
Dag 2 I Welkom en Leerervaringen 8:30 tot 9:00 Welkom. Terugkoppeling van de leerervaringen. II Palliatieve terminale zorg in de psychiatrie; wat betekent dat voor de communicatie? 9:00 tot 10:15 Bij communicatie met cliënten die ongeneeslijk ziek zijn gaat het om alle mogelijke vormen van communicatie. U bent, naast alle kennis die u bezit, uw eigen instrument. De wijze waarop u communiceert bepaalt voor een deel of de cliënt wel of geen contact met u ervaart. Kennis over en inzicht in uw eigen mogelijkheden en beperkingen zijn daarbij van groot belang. Doelen Bewustwording dat de communicatie door de ziekte beïnvloed wordt en hoe u daar mee om kunt gaan. Bewustwording van de gevolgen van de ziekte; zoals gering sociaal netwerk, wonen in een instelling. Bewustwording dat de klemtoon in de zorg kan veranderen van cure naar care. Pauze 10:15 tot 10:30 III Palliatieve terminale zorg in de psychiatrie: Hoe werk je samen? 10:30 tot 11:40 Inleiding: Palliatieve zorg betekent op basis van gelijkwaardigheid samenwerken, waarbij cliënt centraal staat. Houd hierbij rekening met familie, vrijwilligers, geestelijk verzorger, ergotherapeut etc.. Niet iedereen heeft inzage in het patiëntendossier. Het verpleegkundige team bepaalt bij iedere patiënt welke informatie de betrokkenen nodig hebben om adequaat te kunnen functioneren. Wanneer de palliatieve terminale fase ingaat kan er een communicatieschrift gemaakt worden voor de verschillende betrokkenen. Hierin kunnen familieleden, vrijwilligers en de verpleegkundigen dagelijks verslag doen. Welke dilemma s komen we tegen? Welke specifieke vragen? Welke specifieke taken? Wat vraagt dit van de familie? Wat vraagt dit van de samenwerking met het zorgteam? Wat vraagt dit van de vrijwilliger? Doelen: De deelnemers zijn zich bewust van de verschillende rollen en taken rondom een patiënt die terminaal is. 10
De deelnemers verdiepen zich in de rollen van de verschillende betrokkenen en weten welke grenzen er in ieders taken zijn. IV Eindevaluatie 11:40-12:00 Achtergrondinformatie en Bijlagen 1. Visiedocument Palliatieve zorg 2. De cirkeltheorie van Elisabeth Kübler Ross 3. Artikel: Communicatie en palliatieve zorg 4. Powerpoint behorend bij opdracht III Theorieën, modellen en fasen in de palliatieve terminale zorg + palliatief redeneren. 5. Palliatieve zorg, richtlijnen voor de praktijk 6. Palliatieve kaarten 7. Casussen 8. Evaluatie-instrument 11