Cultuur in de Spiegel Naar een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs Barend van Heusden Afdeling Kunsten, Cultuur en Media 14 september 2011
Aanleiding Vragen vanuit het werkveld over: Inhoud cultuureducatie Samenhang (intern en extern) Aansluiting (doorlopende leerlijn) en status 2
Doelstellingen 1. Het ontwikkelen van een theoretisch kader en 2. De vertaling van dit kader naar een raamleerplan waar scholen en docenten mee uit de voeten kunnen. Kader en raamleerplan bieden inzicht in Inhoud Samenhang (intern en extern) Aansluiting (doorlopende leerlijn) 3
Onderzoek(2009-2013) Drie leeftijdsgroepen: 4-10; 10-14; 14-18+ 13 scholen, 6 PO, 6 VO en 1 Muziekschool Per school: team van 3-7 docenten + aio + slo er 1. Leertraject / Literatuuronderzoek 2. Ontwikkeltraject / Literatuuronderzoek o Ontwerp o Uitvoering o Evaluatie Raamleerplan (2013) 4
Cultuuronderwijs Vooraf: cultuuronderwijs, niet: cultuureducatie Wat is cultuur(onderwijs)? Waarom cultuuronderwijs? Wat is goed cultuuronderwijs (kwaliteit)? 5
Cultuuronderwijs? Een potje kleien? Sinterklaas knippen en plakken? Naar Benjamin Britten (of Mozart) luisteren? Een watertoren bezoeken? Hip hop? Architectuur en stedenbouw in de Gouden Eeuw? Voorlezen? Een gesprek over bewaren en verzamelen? Een monument ontwerpen? Enz 6
Cultuur? Cultuur is kunst Cultuur is cultureel (zelf)bewustzijn: nieuws (media), geschiedenis (erfgoed), kunst, ideologie, politiek (burgerschap), filosofie Cultuur is wat mensen bindt en ze onderscheidt van andere dieren ( alles wat mensen maken en doen ) Cultuur is aangeleerd gedrag (niet aangeboren) 7
Cultuur, cultuur, cultuur en nog eens cultuur! Zelfverbeelding: kunst Zelfbewustzijn: cultuur-in-beperktezin Onderscheidend voor mensen : cultuur-in-brede-zin Aangeleerd gedrag (sociologisch) 8
Cultuur is aangeleerd gedrag Niet erfelijk overdraagbaar, maar aangeleerd gedrag (Frans de Waal, De aap en de sushimeester. Culturele bespiegelingen van een primatoloog, 2001) x 9
aangeleerd 10
2. Cultuur is intentioneel gedrag Dit gedrag onderscheidt mensen van andere dieren. De drie eigenschappen van intentioneel gedrag zijn: o Verdubbeling: het verschil tussen herinnering en hier-en-nu (geheugen en waarneming vallen niet samen) o Omgang met dit verschil (cognitieve vaardigheden) o Reflexiviteit / (zelf)bewustzijn 11
intentioneel aangeleerd 12
Het DNA van cultuur: de vaardigheden Cultuur is dus een voortdurend proces. Het is iets wat mensen doen. Hoe gebruiken we ons geheugen in de omgang met verschil (cognitieve vaardigheden)? Door vormen van o o o o Waarnemen: het herkennen van situaties Verbeelden: het bedenken en maken van situaties Conceptualiseren: het categoriseren van situaties Analyseren: het ontleden van structuren 13
waarnemen verbeelden analyseren conceptualiseren cultuur-in-brede-zin (intentioneel gedrag) 14
Bijvoorbeeld: lopen 0. Lopen als aangeboren / aangeleerd vermogen 1. Waarneming: wandelen, rennen of slenteren (schemata) 2. Verbeelding: lopen als een beer, tijger; Nordic walking; snelwandelen, 3. Conceptualisering: rituele vormen van lopen, marcheren schrijden, (volks)dansen 4. Analyseren: het lopen gebruiken om afstanden te meten 15
Media: de dragers van cultuur We onderscheiden vier typen media: o Het lichaam (nodig om waar te nemen) o Voorwerpen (het product van de verbeelding - artefact ) o Taal (nodig om te conceptualiseren - begrip ) o Grafische media (om te analyseren - model ) + Het brein ( Wij zijn ons brein ) 16
3. Cultuur is cultureel(zelf)bewustzijn Cultuur kan ook betrekking hebben op zichzelf Vormen van cultureel (zelf)bewustzijn zijn: o (zelf)waarneming: het nieuws o (zelf)verbeelding: kunst o (zelf)conceptualisering of (zelf)begrip: ideologie o (zelf)analyse: filosofie; wetenschap 17
Het cultureel (zelf)bewustzijn is de basis voor ons (bewuste) handelen. Cultureel (zelf)bewustzijn is o persoonlijk (individueel) o gemeenschappelijk (collectief; historisch) o menselijk (universeel) Voorbeelden van cultureel (zelf)bewustzijn: o Het nieuws; de kerk (godsdienst); politieke debatten; cabaret; de kunsten (muziek, film, literatuur, theater, beeldende kunst); opiniebijlagen; enz. 18
zelfbewustzijn intentioneel aangeleerd 19
Cultuur is kunst Kunst is o cultureel (zelf)bewustzijn (een spiegel!) o door verbeelding o in een of meer media Kunst is van alle tijden Kunst hoeft niet mooi te zijn, of verrassend, of nieuw Kunst is geen amusement 20
verbeelding zelfbewustzijn intentioneel aangeleerd 21
Kunst is een (cultureel) proces, het is doen Kunst vormt het individuele en collectieve zelfbeeld (identiteit) - Kunst is niet één ding, maar een combinatie van vaardigheden: o o o Het vermogen tot zelfbewustzijn Het vermogen te verbeelden De beheersing van één of meer media Deze vaardigheden komen ook in andere combinaties voor 22
Cultuuronderwijs Al het onderwijs is onderwijs in cultuur Maar cultuuronderwijs is onderwijs over cultuur, en in cultureel (zelf)bewustzijn nieuws, kunst, geschiedenis, ideologie en politiek, filosofie Kunstonderwijs is onderwijs in cultureel (zelf)bewustzijn door verbeelding: receptief en productief, en in alle media. 23
Cultuuronderwijs: de samenhang Cultuuronderwijs is onderwijs in: o Cultureel (zelf)bewustzijn: nieuws, kunst, ideologie, wetenschap o Basisvaardigheden: waarnemen, verbeelden, conceptualiseren, analyseren o Mediavaardigheden: lichaam, voorwerpen, taal, grafisch) 24
In het cultuuronderwijs (in de kunstvakken, geschiedenis, maatschappijleer, filosofie) ontwikkelen we dit culturele (zelf)bewustzijn in al zijn vormen (met verschillende vaardigheden en media) Zelfbewustzijn en identiteit in een democratische en open samenleving: geef je vis en of leer je vissen? Voor het onderwijs is vooral van belang dat we proberen te bepalen hoe leerlingen dit culturele (zelf)bewustzijn in al zijn verscheidenheid kunnen ontwikkelen: over welke kennis en over welke vaardigheden zouden ze moeten kunnen beschikken? 25
Kunstonderwijs als cultuuronderwijs Kunstonderwijs is onderwijs in minstens drie vaardigheden: o o o Cultureel (zelf)bewustzijn (ook bijv. in filosofie, geschiedenis) Verbeelding (ook bijv. in design, zorg, techniek) Mediavaardigheden (ook bijv. in sport, techniek, communicatie en analyse) Zie ook: Harland, in Cultuur en Educatie 23 (2008) 26
Voorbeeld: muziekonderwijs Waarnemen (muziek voelen, horen en zien): ritme, geluid, klank, beweging Verbeelden (muziek maken): stem en instrument, spel, samenspel, stijl Conceptualiseren (muziek in taal): genreregels, begrippen, geschiedenis, betekenis en interpretatie Analyseren (muziek in grafische symbolen): notenschrift, sleutels, partituur 27
Aansluiting: een doorlopende leerlijn Voor een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs (waarbij wat later komt aansluit bij en voortbouwt op wat eerder is gedaan) dienen we daarom rekening te houden met de ontwikkeling, bij leerlingen, van 1. het vermogen tot (zelf)bewustzijn 2. de cognitieve basisvaardigheden 3. de mediavaardigheden 28
Kwaliteit en status? Wat is goed cultuuronderwijs? De kwaliteit van het cultuuronderwijs, en van het kunstonderwijs, is afhankelijk van 1. De deskundigheid van alle betrokkenen (opleiding; professionalisering) 2. Het inzicht in inhoud en samenhang van cultuur (theorie en raamleerplan CiS) 3. De aansluiting bij relevante ontwikkeling van leerlingen (profiel CiS) 4. De beschikbare middelen / materiaal / tijd / ruimte 5. De organisatie en afstemming tussen alle betrokkenen (onderzoek F. Konings voor FCP) 6. Etc.? 29
Cultuuronderwijs? Een potje kleien? Sinterklaas knippen en plakken? Naar Benjamin Britten (of Mozart) luisteren? Een watertoren bezoeken? Hip hop? Architectuur en stedenbouw in de Gouden Eeuw? Voorlezen? Een gesprek over bewaren en verzamelen? Een monument ontwerpen? Enz 30
Dank voor uw aandacht www.cultuurindespiegel.nl