Inhoudsopgave Een nieuw begin 3 Hoofdredactioneel Discussieartikel Combiregel: spelbederf? Combiregeling bij voetbalwedstrijden: 4 noodzakelijk of spelbederf? Werner Leenders Normalisatie is het toverwoord 6 Roel Joris Verplicht gecombineerd vervoer voor 10 voetbalsupporters: een goede zaak? Lisanne Jansen Artikelen Waarom wij verantwoordelijk zijn voor 13 wereldwijde armoede Judith van der Zwan Jij mag zijn zoals je bent, om te worden die je bent, maar nog niet kunt zijn. En je mag het worden op jouw wijze en op jouw uur. Anna Terruwe, Geef mij je hand Over bevestiging sleutel van het menselijk geluk (Lochem 1972). Anonymous 17 Auteur onbekend Waarom data een big deal is 22 Tom de Ruijter
Marokkaanse moraliteit in beweging 26 Marte van den Bosch De werkelijkheid op zijn beloop laten 30 Interview met Emma Westermann Columns & recensies Luchtkastelen 35 Brigitte Geurts Extreem leven: een spannend verslag 36 dat je ogen opent Susanne Geuze Educating the masses? 38 Roos van der Zwan Begrijpen is niet hetzelfde als 40 vergeven: over morele vragen tussen arrogantie en kwetsbaarheid Willemijn van der Zwaard Entiteiten 42 Jacob van Hoof Volonté Générale is een tijdschrift voor jonge intellectuelen waarin debat centraal staat. Het doel van dit tijdschrift is de wereld te analyseren en mensen aan het denken te zetten over maatschappij, (wereld)politiek, filosofie, economie, kunst en universiteit. Colofon Hoofd- en eindredactie Martijn van den Boom Susanne Geuze Gaard Kets Jan Maas Roos van der Zwan Medewerkers aan dit nummer Marte van den Bosch, Brigitte Geurts, Jacob van Hoof, Lisanne Jansen, Roel Joris, Werner Leenders, Tom de Ruijter, Willemijn van der Zwaard en Judith van der Zwan. Contactgegevens email: redactie@volontegenerale.nl internet: www.volontegenerale.nl Aanmelden abonnement Voor gratis digitale toezending kunt u zich via het bovengenoemde emailadres of via de website aanmelden. Aanleveren stukken Uitsluitend per email onder vermelding van contactgegevens en een korte persoonsbeschrijving. De hoofdredactie houdt zich het recht voor zonder opgaaf van reden stukken te weigeren. Sluitingsdatum volgende uitgave: 30 april 2014. Copyright Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd op welke manier dan ook voor commerciële doeleinden, vraag hiervoor eerst toestemming van de hoofdredactie en de auteur(s). Afbeeldingen De hoofdredactie heeft getracht alle rechthebbenden van de afbeeldingen te achterhalen. Indien iemand meent als rechthebbende in aanmerking te komen, kan hij of zij zich wenden tot de hoofdredactie.
Een nieuw begin Hoofdredactioneel Drie jaar geleden verscheen Volonté Générale voor het eerst. Tijd voor een korte evaluatie wat betreft inhoud als vorm. Is de missie waar wij destijds voor stonden een podium bieden voor jonge academici om deel te nemen aan het maatschappelijk debat nog steeds actueel? Ons antwoord op deze vraag is volmondig ja!. Nog steeds weten auteurs belangwekkende vraagstukken aan te snijden. Tal van thema s deden stof opwaaien. Zo is er flink gediscussieerd over het Feminisme 3.0 en heeft menigeen zijn visie op de Nieuwe Democratie in een artikel uiteengezet. Auteurs weten immer nog belangwekkende vraagstukken aan te snijden. Zonder twijfel hebben we besloten om door te gaan. De vraag die overbleef, luidde: is de huidige vorm louter het driemaandelijkse tijdschrift de juiste? Wij leven in tijden waarin het nieuws zich via Twitter, Facebook en WhatsApp sneller verspreidt dan via traditionele nieuwskanalen als kranten en journaals. Daarnaast lezen mensen niet zozeer minder, maar wel vluchtiger. De website van Volonté Générale was statisch, werd eenmaal in de drie maanden geüpdatet en bood naast de link naar het tijdschrift weinig andere mogelijkheden. We hebben ervoor gekozen om vanaf dit nummer alle inhoud van het tijdschrift op de website te zetten. De website is daardoor niet alleen een middel waarop wij het tijdschrift presenteren: het is een communicatiekanaal geworden dat volwaardig naast het tijdschrift zal bestaan. Hiermee hopen wij onze lezers beter van dienst te kunnen zijn. Het wordt mogelijk om snel te zoeken op een thema dat uw interesse heeft, waardoor het makkelijker wordt om een specifiek artikel of die ene auteur te vinden. Tevens kunt u direct uw gedachten met ons en de auteurs delen door via de website direct op een bijdrage te reageren. Daarnaast zijn de nummers in een nieuw jasje gestoken. Voor u ligt het eerste nummer in deze nieuwe stijl. Tal van thema s worden besproken. Er is een discussieartikel waarin getwist wordt over de belangrijkste bijzaak van allemaal: voetbal. Is de combimaatregel waarbij wedstrijden treinkaartjes in combinatie worden verkocht waardevol? Naast het discussieartikel is er ruimte voor reflectie op de invloed van opvoedstijlen op het gedrag van Marokkaanse jongeren, de gemeenteraadsverkiezingen, de internationale beweging Anonymous, de gevolgen van het opslaan van data door internetreuzen, en het afwezige gevoel van (individuele) verantwoordelijkheid bij armoedebestrijding in de Derde Wereld. Uiteraard worden deze artikelen aangevuld recensies, columns en het interview. Voor dit nummer sprak Volonté Générale met regisseuse en scenariste Emma Westermann over haar werk en haar documentaire Generatie Nooitgenoeg. Het is een interessant gesprek over de invloed van de crisis op ons gevoelsleven. Ten slotte staan we even stil bij onze columnisten. Wij verwelkomen Brigitte Geurts, die in dit nummer haar eerste column publiceert. Daarnaast zijn we trots dat Jacob van Hoof ook dit jaar ons blijft voorzien van zijn pennenvruchten. Beste lezer, bij dezen nodigen wij u uit om het nieuwe nummer te lezen en de nieuwe website te bezoeken. Als u wilt reageren op een van de artikelen: schroom niet en laat vooral van u horen! Veel lees- en denkplezier toegewenst. Martijn van den Boom Susanne Geuze Gaard Kets Jan Maas Roos van der Zwan 3
Combiregeling bij voetbalwedstrijden: noodzakelijk of spelbederf? Werner Leenders Binnen het betaald voetbal kennen we in Nederland de zogenaamde combiregelingen. Supporters die meereizen met hun club kunnen vanuit veiligheidsoverwegingen tot een bepaalde vorm van gereguleerd vervoer worden verplicht. Omdat bij deze vorm van supportersvervoer een combinatiekaartje van vervoermiddel en wedstrijd wordt gekocht, wordt de maatregel combiregeling of vervoerscombi genoemd. Het besluit tot het instellen van een verplichte combiregeling wordt genomen door de burgemeester van de gemeente waar de wedstrijd plaatsvindt. Het is de burgemeester die verantwoordelijk is voor de openbare orde en veiligheid in zijn gemeente. Er zijn verschillende manieren van georganiseerd supportersvervoer van- en naar wedstrijden, bijvoorbeeld met de trein, bus of eigen auto. Bij de overweging om een vervoersregeling op te leggen, wordt de autocombi als de meest supportersvriendelijke maatregel beschouwd. Indien er door de burgemeester tot een autocombi wordt besloten, dan moet er volgens een vooraf bepaalde route naar het stadion gereden worden. Uitsupporters dienen op een bepaalde locatie (vaak een parkeerplaats naast de snelweg), op een vooraf aangegeven tijdstip hun voucher omwisselen voor een toegangskaart voor de wedstrijd. Bij wedstrijden met een hoog risico, de zogenaamde C-wedstrijden, geldt altijd een verplichte bus- of treincombi. De primaire verantwoordelijkheid voor een veilig verloop van de wedstrijd is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de lokale ketenpartners: gemeente, politie, Openbaar Ministerie en de betaald voetbalorganisatie (BVO). Circa zes weken voor elke wedstrijd vindt er een vooroverleg plaats. Dit is het moment waarop politie van de thuis- en uitspelende BVO, de veiligheidscoördinator van de thuis- en uitspelende BVO, gemeente en (eventueel) de supportersvertegenwoordigers gezamenlijk afspraken maken over de te spelen wedstrijd. Tijdens dit vooroverleg wordt ook de definitieve risicocategorisering van een wedstrijd (hoog, middel, laag), inclusief de eventuele verplichte vervoersregeling bepaald. De risicocategorisering van een wedstrijd en de eventuele verplichte vervoersregeling worden hoofdzakelijk bepaald door de mate waarin er dreiging bestaat op confrontaties tussen uit- en thuissupporters, de aantallen meereizende risicosupporters en/of recent (wan)gedrag van supporters, waaronder misdragingen tijdens het reizen van en naar wedstrijden of het omzeilen van eerdere verplichte combiregelingen. Deze informatie wordt geregistreerd in - en gedeeld middels - het landelijke voetbal-volg-systeem. Seizoen 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 Aantal 357 354 349 330 combi s Tabel 1. Overzicht van het aantal geregistreerde verplichte combiregelingen bij wedstrijden in het betaald voetbal die zijn gespeeld in onze nationale competities (Ere-, eerste divisie, KNVB beker en play-offs). Bron: Jaaroverzicht Veiligheid en openbare ordebeheersing rondom het Nederlands betaald voetbal, seizoen 2012 / 2013 (CIV). De bezoekende club is bij een opgelegde vervoerscombi door de burgemeester formeel verantwoordelijk voor het vervoer van supporters naar uitwedstrijden. Bij verplichte bus- en treincombi s zorgt de bezoekende BVO voor de fouillering van supporters bij vertrek en draagt zij zorg voor voldoende stewards en/of beveiligingspersoneel in de trein of bus. Bij verplichte combiregelingen is alcohol niet toegestaan. 4
Vanuit veiligheidsperspectief is de combiregeling een effectief instrument gebleken voor de lokale overheid om risico s te beheersen, omdat men precies weet hoeveel uitsupporters van A naar B reizen zonder dat er problemen onderweg, in de binnenstad of rondom het stadion te verwachten zijn. Deze regulering voorkomt dat confrontaties met supporters van de tegenpartij voor of direct na de wedstrijd plaatsvinden. Bovendien is er minder inzet van politie nodig voor het handhaven van de openbare orde wanneer supporters gereguleerd, op geplande aankomsttijden naar het stadion komen en na de wedstrijd vertrekken. Voor supporters is een combiregeling een vergaande, generieke veiligheidsmaatregel, die ook veel impact heeft op de goedwillende supporters. Bij de overweging om een vervoersregeling op te leggen moet daarmee rekening worden gehouden. Het is in elk geval belangrijk om de reden te noemen waarom de combiregeling wordt opgelegd. Bij supporters bestaat namelijk vaak onduidelijkheid over de redenen voor het opleggen van de combiregeling. Verder is de uitvoering van de combiregeling soms publieksvriendelijker gemaakt voor supporters, door bijvoorbeeld meer opstapplaatsen toe te staan. Ten slotte dient een beperkende maatregel als de combiregeling bij voorkeur specifiek op een situatie te worden opgelegd (maatwerk) en is het belangrijk dat perspectief wordt geboden op welke wijze supporters er (zelf) voor kunnen zorgen dat combiregelingen worden opgeschort of komen te vervallen. In de volgende twee artikelen zal de discussie over de combiregeling worden gevoerd. Enerzijds zal Roel Joris betogen dat de combinatieregeling niet langer een geschikt middel is en vooral welwillende supporters hun spelvreugde ontneemt. Lisanne Jansen zal hier tegenover stellen dat de maatregel nu eenmaal nodig is om vandalisme tegen te gaan en dat deze hierin wel degelijk effectief is gebleken. Werner Leenders (1973) is als beleidsadviseur verbonden aan het Centraal Informatiepunt Voetbalvandalisme van de nationale politie. 5
Normalisatie is het toverwoord Roel Joris De liefhebbers die wekelijks in het stadion of thuis voor de buis zitten, is het al vaker opgevallen: Against Modern Football. Waar het initiatief in eerste instantie maar mondjesmaat op gang kwam, zijn er de laatste tijd steeds meer spandoeken met teksten als Voetbal is van Ons en Tegen het Moderne Voetbal in de Nederlandse stadions te zien. Standpunten van dit onder fanatieke supporters breed gedragen initiatief zijn onder andere: het betaalbaar houden van toegangskaartjes, het stoppen van zinloze stadionverboden (het opleggen van een toegangsverbod naar aanleiding van het staan op de trappen is hier een voorbeeld van) en het spelen van voetbalwedstrijden op normale tijden (dus niet op een maandagavond om half 7). Echter, de grootste doorn in het oog van vele voetbalsupporters is de zogenaamde combiregeling. Combiregeling De combiregeling houdt in dat het voor supporters van de bezoekende club verplicht is om gezamenlijk naar een uitwedstrijd te reizen. Veelal gebeurt dit door middel van bussen of treinen, maar ook autocombi s komen voor. Waar veel fanatieke supporters weinig op hebben met hun lotgenoten van rivaliserende clubs, zijn ze het over één ding wel allemaal eens: de combi s verpesten het beleven van een uitwedstrijd. Dit artikel draait dan ook om de stelling: de combinatieregeling, waarbij voetbalsupporters met verplicht georganiseerd vervoer naar een uitwedstrijd reizen, is een goede maatregel om voetbalvandalisme tegen te gaan. Ik schrijf dit artikel vanuit een supportershart; cijfers en statistieken zullen dan ook niet de boventoon voeren. Voetbal is emotie en dit speelt dan ook een grote rol. Het begon allemaal ergens in de jaren 80 van de vorige eeuw. Georganiseerd reizen naar een uitwedstrijd: lekker goedkoop met de trein en je kreeg er een toegangsbewijs bij. Later mocht er geen eigen drank meer mee, werden de prijzen opgetrokken tot een normaal niveau en uiteindelijk werd het reizen met deze trein zelfs een verplichting. Daar waar een wedstrijd tegen MVV of Roda JC vaak werd gecombineerd met een weekendje Maastricht of Valkenburg, is dit tegenwoordig niet meer mogelijk omdat zelfs bij dit soort wedstrijden een combiverplichting geldt. Ook de kosten voor dit georganiseerde vervoer worden grotendeels doorberekend naar de supporters, waarbij de ticketprijzen toch al aan de hoge kant zijn. Daarnaast wordt het voor veel supporters, die van ver moeten komen, haast onmogelijk om een uitwedstrijd te bezoeken. Mijn favoriete voetbalclub Ajax heeft overal in Nederland supporters. Ik moet, in de huidige situatie, vanuit Limburg eerst naar Amsterdam om een wedstrijd in Eindhoven te bezoeken. Dit betekent dus dat wanneer de wedstrijd om half drie in Eindhoven begint, ik om half elf bij de Amsterdam ArenA moet zijn om te vertrekken met de combitrein. Conclusie: ik moet om acht uur s ochtends thuis vertrekken om een wedstrijd te bezoeken die om half drie begint. Ik mag nog van geluk spreken dat de wedstrijd pas om half drie begint. Stel je voor dat het eerste fluitsignaal om half een zou klinken. Normaal gesproken ben ik met de auto binnen 35 minuten in Eindhoven. Goede samenwerking In maart van het afgelopen jaar publiceerde Bureau Beke een rapport met daarin conclusies op basis van onderzoek van het Auditteam Voetbal en Veiligheid. Uit dit rapport volgen meerdere conclusies en aanbevelingen. Ten eerste kan uit het rapport het volgende vernomen worden: veel Betaald Voetbalorganisaties (BVO s) zijn er in geslaagd om de veiligheidsproblematiek te beheersen. Bijna zonder uitzondering is er vooruitgang geboekt in het afgelopen decennium. Er vinden relatief weinig (grote) 6
incidenten plaats. Het tweede punt dat vastgesteld wordt, is dat Ook de voetbalvierhoek (bestaande uit de burgemeester, lokale politie, BVO en het Openbaar Ministerie) van Utrecht laat zien dat het mogelijk is om de politie-inzet naar te laten afnemen. Het bejegeningsprofiel van de politieagenten is vaak vriendelijk en laagdrempelig. Daarnaast komt uit dit rapport naar voren dat er bij veel clubs is er sprake van een goede samenwerking in de vierhoek: structurele overleggen op meerdere niveaus, korte lijnen, begrip en respect voor elkaars standpunten en belangen. 1 Op basis van de getrokken conclusies zou je denken dat het in seizoen 2013-2014 van het betaalde voetbal een stuk beter zou moeten zijn voor uitsupporters. Helaas wijst de praktijk echter het tegendeel uit. Nog steeds worden supporters opgescheept met zinloze combi s, opgelegd door burgemeesters die zich niet willen inzetten om het voetbal te normaliseren. Rob van Gijzel, burgemeester van Eindhoven, spant wat dit betreft de kroon. Supporters van Jong FC Twente, FC Dordrecht, MVV, Fortuna Sittard, De Graafschap, Willem II, FC Den Bosch en FC Oss en Jong Ajax zijn sowieso niet welkom in Eindhoven; daarnaast moeten vele andere clubs met een combi komen. Voor de duidelijkheid: het gaat hierbij dus om wedstrijden van Jong PSV, wedstrijden waar nauwelijks publiek op afkomt en die wel gewoon in het Philips Stadion gespeeld worden. Wanneer FC Twente dus tegen het echte PSV speelt, is het wel mogelijk om af te reizen. Schokkend is ook de problematiek rondom de laatste editie van PSV Ajax. Sportief gezien een beladen wedstrijd in de top van de Eredivisie, maar wat supporters betreft zijn er nooit echte incidenten geweest. Toch was het voor Ajacieden niet mogelijk om naar Eindhoven af te reizen wegens werkzaamheden aan het spoor. Het was volgens de Eindhovense burgemeester niet mogelijk om bijvoorbeeld met bussen te komen, of met de trein af te reizen naar het nabijgelegen Maarheeze en vanuit daar met de bus naar het stadion te gaan. Van Gijzel bleef stug volhouden dat er te weinig politie aanwezig zou zijn om de veiligheid van Ajaxsupporters te garanderen, wat het bezoeken van de wedstrijd onmogelijk maakte. Om het fiasco compleet te maken, kondigden Ajaxsupporters een legale demonstratie aan in Eindhoven. Direct schoot de burgemeester in de stress en toverde de Eindhovense binnenstad om tot oorlogsterrein, voor een demonstratie die uiterst vreedzaam verliep. Saillant detail: er is tijdens de demonstratie vele malen meer ME ingezet dan nodig was om de Ajacieden met de bus naar de wedstrijd te laten komen. 2 De angst regeert De hierboven beschreven situatie rondom Eindhoven en Van Gijzel mag dan een extreem geval zijn, toch regeert de angst bij veel burgemeesters. Onnodig, laat het rapport van het Auditteam zien. Maar liefst 98% van de bezoekers voelt zich veilig in de Nederlandse stadions. Desalniettemin wordt juist op basis van deze angst de combiregelingen opgelegd. Ze worden opgelegd uit gewoonte, zogenaamd op basis van een risico bij de betreffende wedstrijd. Koopavond in de stad, carnaval, stand op de ranglijst en avond- in plaats van dagwedstrijden zijn enkele van de redenen die genoemd worden om deze belemmeringen op te leggen. Omdat de bovengenoemde situaties, in combinatie met voetbalsupporters, niet of nauwelijks van invloed zijn op de veiligheid, zijn de beperkingen die als gevolg hiervan worden opgelegd dus ook nog eens overbodig. Combi s zijn de laatste jaren niet meer voorbehouden aan risicowedstrijden, maar worden te pas en te onpas ingezet. Zelfs als wedstrijden worden ingeschat op een laag risico, willen paniekerige burgemeesters nogal snel een combi of zelfs noodverordening uitvaardigen. Daarnaast worden ook de positieve kanten aan de komst van voetbalsupporters makkelijk opzij geschoven. De stad Amsterdam heeft miljoenen euro s verdiend aan de komst van Chelsea en FC Porto supporters voor de Europa League- 7
finale afgelopen mei. 3 Voetbalsupporters eten, drinken en overnachten en op een kleinere schaal heeft dit ook betrekking op Nederlandse wedstrijden. Tot nu falen de politici keer op keer en worden de goedwillende voetbalsupporters in de steek gelaten. In plaats van te werken aan een daadwerkelijk waterdichte voetbalwet die het mogelijk maakt om de echte rotte appels eruit te pikken en deze te weren van het voetbal, houden zij zich bezig met populistische praat over het nóg harder aanpakken en drastische maatregelen wanneer er onverhoopt iets gebeurt in een Nederlands stadion. Het aantal supporters dat zijn club volgt naar uitwedstrijden blijft dalen in Nederland, een trend die enkele jaren geleden al is ingezet. Hoewel Feyenoord en Ajax het gemiddelde nog enigszins overeind houden, neemt het gros van de clubs veel minder supporters mee. In de hekken Supporterswebsite InDeHekken.nl berekende dat de doorsnee Eredivisiewedstrijd nog maar door zo n 200 uitsupporters wordt bezocht en erger nog: ruim een kwart van de wedstrijden in de Eredivisie trekt minder dan 100 uitsupporters. De wedstrijden die uitsupporters niet mogen bezoeken, zijn niet eens meegerekend. Deze daling wordt met name veroorzaakt door de strengere regelgeving betreffende uitwedstrijden en gaat regelrecht in tegen de stijgende toeschouwersaantallen bij thuiswedstrijden. 4 Supporters worden met allerlei zinloze maatregelen meer en meer ontmoedigd om hun club te steunen bij uitwedstrijden. Een belangrijk onderdeel van de Nederlandse voetbal- en supporterscultuur komt zo dus zwaar onder druk te staan. Een veel gehoord tegenargument is: Je kiest er toch voor om naar uitwedstrijden te gaan? Dan is het vanzelfsprekend dat je met een combi moet reizen. Ja, supporters kiezen er bewust voor om naar uitwedstrijden af te reizen en doen dit uit liefde voor hun club. Nee, zij kiezen er niet voor om als vee behandeld te worden, om een hele dag kwijt te zijn met reizen naar het stadion van bestemming en om vervolgens plaats te nemen in een uitvak dat beneden alle peil is. Op het eerste gezicht lijkt de combiregeling en goede maatregel om supportersgeweld tegen te gaan en in sommige gevallen is dit ook de beste optie. Supporters van Ajax, Feyenoord en ADO Den Haag vormen nu eenmaal een groter risico dan andere clubs. Zo zullen weinig supporters raar opkijken van een treincombi bij Feyenoord Ajax. Bij heel veel andere wedstrijden, ook van bovengenoemde clubs, zorgen combi s echter voor een hoop onnodige frustraties. Waar uitsupporters het toch al moeilijk hebben (hoge prijzen, matige ontvangst, slecht zicht), zie ik liever dat er gewerkt wordt aan maatregelen die de echte daders van voetbalgeweld treffen. Nu is het zo dat alle supporters op deze wijze de dupe zijn van een falend systeem, terwijl 99% van de supporters er is om hun club aan te moedigen. De goedwillenden lijden sterk onder de kwaden, een niet bepaald aantrekkelijk principe en een gedachte die ook niet past in het Nederlandse rechtssysteem. Juist diegenen die wel kwaad in de zin hebben en uit zijn op een partijtje knokken met supporters van de tegenpartij, zijn dankzij de zogenaamde clubcards lidmaatschapsbewijzen gebonden aan een legitimatiebewijs niet meer aanwezig bij uitwedstrijden. Iemand die een voetbalgerelateerde veroordeling op zijn naam heeft staan, komt er simpelweg niet meer in. Waar het vroeger rond de wedstrijden mis ging, wordt er tegenwoordig op een andere dag en locatie afgesproken. Tevens wil ik me niet verschuilen voor de problemen die er soms nog steeds zijn; een klein deel van de supporters is nog steeds in staat om voor overlast te zorgen en hier ligt dus een deel van zowel het probleem als de oplossing. Het begrip normalisatie neemt een belangrijke plaats in bij zowel de KNVB en politici. Dit dient echter van beide kanten te komen. Een deel van de problemen ontstaat uit onbegrip over elkaars standpunten. Ik ben ervan overtuigd dat een goede dialoog tussen burgemeester, politie en afgevaardigden van supporters een goede preventieve werking zal 8
hebben. Daarnaast is een dadergerichte aanpak, met bijvoorbeeld een meldplicht voor notoire hooligans, een veel betere oplossing dan een opgelegde combiregeling. Het goede gedragspatroon dat al jaren geleden door de uitsupporters is ingezet, verdient nu een passende regeling waarbij de welwillende supporter zonder beperkende maatregelen wedstrijden kan bezoeken. Juist nu dient de Voetbalwet een kans te krijgen om zich te bewijzen, in plaats van de combiregelingen die door de praktijk zijn ingehaald. Roel Joris (1990) volgt momenteel het masterprogramma Roma Aeterna aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Daarnaast is hij fanatiek supporter van AFC Ajax, de club die hij door heel Europa volgt, en liefhebber van de supporterscultuur in het algemeen. Volonté Générale 1 M. Meesters, H. Ferwerda e.a., Voetbalveiligheid 2009-2012. Terugblik op drie jaar onderzoek door het Auditteam Voetbal en Veiligheid, Auditteam Voetbal en Veiligheid (2013), beschikbaar via: http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/ documenten-en-publicaties/rapporten/2013/01/07/ voetbalveiligheid-2009-2012/voetbalveiligheid-2009-2012.pdf (geraadpleegd op 24 februari 2014). 2 Y. Vugts, ME ingezet om Ajax-supporters in Eindhoven, Omroep Brabant, 21 september 2013. 3 Kassa voor Amsterdam, Spitsnieuws.nl, 18 april2013, beschikbaar via: http://www.spitsnieuws.nl/archives/ sport/2013/04/kassa-voor-amsterdam (geraadpleegd op 24 februari 2014). 4 M. Keuning, Ranglijst uitsupporters 2012-2013, beschikbaar via: http://www.indehekken.net/news/ actueel/uitsupporters-ranglijst-2013 (geraadpleegd op 1 november 2013). 9
Verplicht gecombineerd vervoer voor voetbalsupporters: een goede zaak? Lisanne Jansen Iedere week beleven vele Nederlanders plezier aan het bezoeken van voetbalwedstrijden. Er is echter een kleine groep supporters die zich af en toe misdraagt en incidenten veroorzaakt. Voetbalvandalisme vormt een maatschappelijk probleem dat zowel de bevolking als de politiek bezighoudt. Om het tegen te gaan bestaan er verschillende maatregelen, zoals het inzetten van politie, een alcoholverbod in het stadion of het opleggen van verplicht gecombineerd vervoer voor voetbalsupporters wanneer ze uitwedstrijden willen bezoeken. Met name deze laatstgenoemde maatregel, de zogenaamde combiregeling, is door verschillende groepen fel bekritiseerd. In dit stuk zal ik ingaan op de stelling: de combiregeling, waarbij voetbalsupporters met verplicht georganiseerd vervoer naar een uitwedstrijd reizen, is een goede maatregel om voetbalvandalisme tegen te gaan. Voordat ik dat doe, zal ik kort het ontstaan van voetbalvandalisme in Nederland en de maatregelen tegen dit probleem bespreken. Aan het einde van de negentiende eeuw kwam de voetbalsport vanuit Engeland over naar Nederland. In die tijd was het nog vooral een sport voor de elite. Na de Tweede Wereldoorlog veranderde voetbal in een sport voor iedereen en in die tijd deed zich ook voor het eerst voetbalvandalisme voor. De ontwikkelingen omtrent voetbalvandalisme en het voorkomen ervan vanaf na de Tweede Wereldoorlog kunnen in grofweg drie kleinere perioden worden onderverdeeld. 1 De eerste periode betreft de jaren 1970. In deze tijd zijn de eerste supporterssides bij voetbalclubs ontstaan, een ontwikkeling die tegelijk liep met het ontstaan van voetbalgerelateerd geweld zoals we dat nu kennen. Het gewelddadige gedrag van deze supporterssides en de media-aandacht die deze incidenten kregen, zorgde ervoor dat dit soort gedrag rondom voetbal zich door het hele land verspreidde. 2 Aan het begin van de jaren 1970 was het geweld gerelateerd aan het wedstrijdverloop en gebeurtenissen op het veld, maar vanaf halverwege de jaren 1970 vormde dat niet langer een voorspellende factor voor het al dan niet voorkomen van supportersgeweld tijdens wedstrijden. 3 In deze periode werden er voor het eerst in de Nederlandse voetbalgeschiedenis hekken rondom de velden geplaatst om voetbalvandalisme tegen te gaan. In tweede periode, vanaf halverwege de jaren 1980, kreeg het voetbalgeweld een meer prominente plaats op de politieke agenda. Ten eerste werd er geïnvesteerd in technopreventie, zoals videocamera s en bussluizen. De bussluizen moesten ervoor zorgen dat supporters vanuit de bus alleen rechtstreeks het stadion binnen konden. Ten tweede is er in die tijd veel geïnvesteerd in sociaalpreventieve maatregelen. Voorbeelden daarvan zijn supporterbegeleiders, stewards en het in het seizoen 1996-1997 ingevoerde clubcard-systeem. Door dit systeem kunnen mensen alleen kaarten voor eerste- en eredivisie wedstrijden kopen, wanneer ze in het bezit zijn van een geldige seizoenclubcard of een clubcard die op naam staat. Supporters die zich al eerder misdragen hebben, kunnen zo makkelijker uit de stadions geweerd worden. Op die manier werd er getracht het voetbalvandalisme beheersbaar te houden. De derde periode vangt aan vanaf het midden van de jaren 1990. In die periode leeft het voetbalgeweld weer op. 4 Opvallend is dat de in het verleden genomen maatregelen niet direct voor een afname van het geweld, maar eerder voor een verplaatsing wat betreft tijd en plaats van het voetbalgeweld lijken te hebben gezorgd. 5 Het geweld vond steeds vaker plaats buiten het stadion en dagen dat er geen wedstrijden werden gespeeld. Een bekend voorbeeld van de toename in het verplaatste voetbalgeweld is de zogenaamde Slag bij Beverwijk. Deze slag staat voor een korte, 10
maar heftige confrontatie tussen Ajax en Feyenoord-hooligans in 1997 vlakbij Beverwijk. De hooligans van Ajax waren in de minderheid en vluchtten snel weg. Een aantal Ajax-supporters kon echter niet snel genoeg wegkomen en werd ingesloten door Feyenoord-hooligans. Zo ook de 35-jarige Carlo Picornie, die door geweld van Feyenoord-hooligans ter plekke stierf. In het afgelopen decennium lijkt deze trend zich te hebben doorgezet. 6 Niet langer speelt het vandalisme zich alleen af op de wedstrijddag en binnen de muren van het stadion. Zoals deze periodisering laat zien, zijn er door de tijd heen verschillende maatregelen ontstaan om voetbalvandalisme te voorkomen. Eén van die maatregelen is de combiregeling. Deze regeling wordt al sinds 1980 ingezet om het vervoer van supporters beter te laten verlopen. 7 In het betaalde voetbal worden wedstrijden ingedeeld in risicocategorieën. Waar er bij wedstrijden met risicocategorie A geen restricties zijn op het vervoer, geldt dat er bij wedstrijden met risicocategorie B kan worden gekozen voor gereguleerd vervoer. Bij wedstrijden met de hoogste risicocategorie C is gereguleerd vervoer de standaard. De combimaatregel zorgt ervoor dat uitsupporters de wedstrijd alleen kunnen bezoeken wanneer zij met het georganiseerde vervoer reizen. Dit kan door middel van een georganiseerde busof treinreis, of door middel van een autocombi, waarbij supporters met de auto komen maar zich onderweg moeten melden. In het meest recente jaarrapport van het CIV is te lezen dat in 2012-2013 bij 330 wedstrijden van de in totaal 653 wedstrijden in het betaald voetbal van de nationale competities een combiregeling werd ingezet. Dit betekent dus dat bijna in de helft van de gevallen supporters verplicht met een vorm van georganiseerd vervoer naar de uitwedstrijden moeten reizen. 8 Hoewel er sprake is van een afname in de inzet van de combiregeling de laatste jaren, is de afname niet erg groot. Zo werd er bijvoorbeeld in het voetbalseizoen 2011-2012 bij 349 wedstrijden voor verplicht gecombineerd vervoerd gekozen, terwijl dit in 2010-2011 nog bij 354 wedstrijden het geval was. De vraag is of deze afname bij eenieder voor voldoende tevredenheid zorgt. De combiregeling is door verschillende partijen bekritiseerd. De regeling is namelijk één van de maatregelen tegen voetbalvandalisme waar welwillende supporters ook last van hebben. Door de regeling moeten supporters vaak onnodig lang reizen en kunnen zij niet op eigen gelegenheid de wedstrijd bezoeken. Zo zal een Ajaxsupporter die in de buurt van Utrecht woont, in het geval er combivervoer verplicht is eerst naar Amsterdam (of een omwisselpunt) moeten reizen, om vervolgens met het gecombineerde vervoer naar een uitwedstrijd van Ajax in Utrecht te gaan. Daarnaast is het onmogelijk om voorafgaand aan de wedstrijd met medesupporters in de stad van de uitwedstrijd iets te doen, of om naderhand overwinning te vieren. Vanaf het jaar 2000 ontstonden dan ook de eerste tegengeluiden. In een overleg van de stuurgroep Bestrijding voetbalgeweld en -vandalisme in dat jaar is afgesproken dat, waar mogelijk, het terugbrengen van het aantal combiregelingen een gezamenlijke doelstelling van gemeenten, politie, clubs en supporters is. Er is dus in 2000 afgesproken dat de inzet van de combiregeling, waar mogelijk, zou moeten worden teruggebracht. Toch ontstond er gedurende het voetbalseizoen 2010-2011 onder voetbalsupporters steeds meer weerstand tegen het inzetten van verplichte combiregelingen. Zo blijkt uit onderzoek van het Auditteam Voetbal en Veiligheid dat slechts 12 procent van de supporters gecombineerd vervoer als prettig ervaart. Daarnaast geeft 91 procent van de supporters aan het liefst met eigen vervoer naar een uitwedstrijd te reizen. 9 Om, onder andere, deze onvrede te uiten, hebben supporters van verschillende clubs zich daarom verenigd in de organisatie www.tegenhetmodernevoetbal.nl. Echter, niet alleen onder supporters ontstonden tegengeluiden. Ook in het Kader voor beleid: Voetbal en Veiligheid wordt erop gewezen dat voetbal voor iedereen weer een feest moet worden en dat er daarom gestreefd moet worden naar een verlaging van het aantal 11
combiregelingen. 10 Ten slotte zijn er ook vanuit de politiek tegengeluiden tegen deze maatregel. Zo verscheen in mei 2012 een initiatiefnota van de toenmalige Kamerleden Richard de Mos (PVV), Tjeerd van Dekken (PvdA) en Coskun Cörüz (CDA), waarin werd gepleit voor aanscherping van de Voetbalwet, zodat combiregeling kan worden afgeschaft. 11 Deze maatregel werd dus door mensen uit allerlei hoeken van de samenleving ter discussie gesteld. Hoewel er op het eerste gezicht geen voorstanders lijken te zijn van de combiregeling, wordt deze ondanks alle protesten en tegengeluiden toch bij ongeveer de helft van alle wedstrijden in het betaalde voetbal ingezet. De maatregel blijkt bovendien effectief te zijn in het tegengaan van voetbalvandalisme. In Nederland worden over elke gespeelde voetbalwedstrijd in het betaalde voetbal gegevens bijgehouden over de maatregelen die worden ingezet en het aantal en soort incidenten dat er heeft plaatsgevonden. Door de gegevens van 3431 wedstrijden uit van vijf seizoenen (van 2006-2007 tot en met 2010-2011) te analyseren, is het mogelijk de effectiviteit van deze maatregel te achterhalen. Uit onderzoek blijkt de combiregeling zowel de kans op incidenten buiten het stadion als de kans op incidenten binnen het stadion significant te verminderen. 12 Hoewel dit niet is onderzocht, is de effectiviteit van deze maatregel mogelijk ook een reden waarom er door politie, burgemeesters en voetbalclubs zo vaak wordt gekozen voor de inzet van de combiregeling. Kortom, de combiregeling blijkt, ondanks de vele tegenstanders, effectief te zijn in het tegengaan van incidenten rondom wedstrijden in het betaalde voetbal. Er lijkt dus een afweging gemaakt te moeten worden tussen het plezier van supporters en de effectiviteit van de maatregel. Mijn oordeel over de stelling de combiregeling, waarbij voetbalsupporters met verplicht georganiseerd vervoer naar een uitwedstrijd reizen, is een goede maatregel om voetbalvandalisme tegen te gaan is dan ook positief. De maatregel werkt zeer zeker effectief in het terugdringen van voetbalvandalisme. Toch denk ik dat in de afweging over het al dan niet inzetten van de combiregeling de welwillende voetbalsupporters die nooit voor problemen zorgen en gewoon genieten van een potje voetbal zeker niet vergeten mogen worden. Lisanne Jansen (1990 ) volgt de Research Master Social and Cultural Science en deed onderzoek naar de combiregeling in het kader van het disciplinaire honoursprogramma aan de Radboud Universiteit. 1 S. Bogaerts, A.C. Spapens & M.Y. Bruinsma, De bal of de man? Profielen van verdachten van voetbal gerelateerde geweldscriminaliteit (Tilburg 2003). 2 R. Spaaij, Supportersgeweld rond voetbalwedstrijden: collectieve identiteit, sociale organisatie en groepsprocessen, GROEPEN: Tijdschrift voor groepsdynamica en groepspsychotherapie, (2007) 9-20. 3 Ibidem; H.H. van den Brug, Het voetbalvandalisme: theoretische uitgangspunten en enkele onderzoeksbevindingen, Tijdschrift voor Criminologie 4 (Amsterdam 1988) 264-280. 4 O.M.J. Adang, Jonge mannen in groepen. Een geweldige combinatie?, Justitiële Verkenningen 26 (Den Haag 2000) 72-80. 5 Spaaij, Supportersgeweld rond voetbalwedstrijden, 9-20. 6 Bogaerts e.a., De bal of de man?; COT instituut voor Veiligheids-en Crisismanagement, Bureau Beke & Politie Academie, Ordeverstoringen en groepsgeweld bij evenementen en grootschalige gebeurtenissen: scherpte en alertheid (Den Haag 2010); E. Dunning, Towards a Sociological Understanding of Footbal Hooliganism as a World Phenomen, European Journal on Criminal Policy and Research 9 (Dordrecht 2000) 141-162; R. Spaaij, Supportersgeweld rond voetbalwedstrijden, Groepen 2 (2007) 9-20. 7 A. Werkmeester, Een tikkie terug: een onderzoek naar de ontwikkeling van de omvang van de politie-inzet bij het betaald voetbal in Nederland (Vleuten 2011). 8 Centraal Informatiepunt Voetbalvandalisme, Jaarverslag seizoen 2012-2013 (Utrecht 2013). 9 H. Ferwerda, S. Barlagen, J. Bos, B. Bremmers. T. van Ham & E. van der Torre, Uitsupporters centraal: een onderzoek naar het bezoeken van uitwedstrijden in het betaald voetbal (Arnhem 2011). 10 Ministerie van Veiligheid en Justitie, Kader voor beleid: Voetbal en Veiligheid (Den Haag 2011). 11 R. de Mos, T. van Dekken & C. Cörüz, Initiatiefnota Voetbal weer een feest voor iedereen! (Den Haag 2012). 12 D. Schaap, M. Postma, L. Jansen & J. Tolsma, Combating hooliganism in the Netherlands: evaluation measures to combat hooliganism with longitudinal registration data (nog te verschijnen). 12
Waarom wij verantwoordelijk zijn voor wereldwijde armoede Judith van der Zwan De afgelopen jaren is het bewustzijn over de rol van Nederlanders in globale context toegenomen, zowel op sociaal als ecologisch gebied. Fair-trade producten maken een ongekende populariteit door en we zijn dus als bewuste burgers bereid om meer te betalen voor verantwoorde goederen. Ook is er een constante stroom van voornamelijk twintigers die een jaar vrijwilligerswerk gaan doen in het buitenland. Dit zijn positieve ontwikkelingen, maar nog geen reden om onszelf een schouderklopje te geven. In tegenstelling, er is meer aanleiding somber te zijn over deze kwestie, omdat deze positieve ontwikkelingen plaatsvinden in een paradigma waarin de werkelijke verantwoordelijkheid van westerse landen en individuen ontkend wordt. Misplaatste opvattingen over de oorzaken van wereldwijde armoede leiden ook tot een verkeerd beeld van welke rol individuen zoals jij en ik daarin spelen. Ontwikkelingstheorie De denkwijze die momenteel dominant is in onze samenleving, constateert wereldwijde ongelijkheid en schrijft deze toe aan het gebrek aan ontwikkeling in arme landen. Al erkennen verdedigers van dit standpunt de negatieve gevolgen van kolonisatie en andere vorming van uitbuiting, ze wijten ook groot deel van de belemmerde groei aan lokale problemen en een gebrek aan wil om te ontwikkelen. Deze denkwijze impliceert dat mondiale ongelijkheid simpelweg kan worden opgelost door de armere landen verder te laten ontwikkelen, totdat ze hetzelfde niveau van welvaart hebben bereikt als bijvoorbeeld Nederland. Een tweede implicatie van deze gedachtegang is dat wij eigenlijk geen verantwoordelijkheid hebben voor de wereldwijde armoede. Dat de Nederlandse regering een bepaald bedrag reserveert voor ontwikkelingshulp, wordt eerder gezien als een gunst dan een plicht. 1 Een hiaat in deze dominante redenering is de valse assumptie dat verschillende landen zich onafhankelijk van elkaar ontwikkelen. In feite is de hedendaagse interconnectiviteit geworteld in en getekend door de periode van kolonisatie. 2 In dit tijdperk was het idee van de instrumentele waarde van het ene gebied voor het andere erg sterk. Ondanks de afschaffing van koloniën is deze gedachtegang nooit verloren gegaan. Het gevolg hiervan was dat de internationale betrekkingen van de afgelopen eeuw waren gekenmerkt door de vraag hoe het ene land gebruikt kon worden door het andere. Dit impliceert dat alleen ontwikkeling geen antwoord is op het probleem van armoede, juist omdat de welvaart van het ene land ten koste gaat van die van het andere land. Het niveau van ontwikkeling van arme landen kan niet worden opgetrokken naar dat van de rijkste West-Europese landen, omdat de naoorlogse ontwikkeling van de westerse wereld uniek is. Deze kan niet gedeeld worden met de rest van de wereld of komende generaties, omdat zij gedreven werd door een korte termijn visie en prioritering van het ene gebied ten opzichte van het andere. Dit betekent dat westerse welvaart alleen mogelijk is omdat zij gebaseerd is op de systematische uitbuiting van mensen in andere delen van de wereld. Deze theorie brengt met zich mee dat individuele burgers zoals wij actief verantwoordelijk zijn voor de armen in de ontwikkelende wereld, omdat onze welvaart ten koste gaat van die van mensen in andere delen van de wereld. De toewijding van Nederland aan ontwikkelingshulp lijkt dus erg gul, maar is ethisch gezien simpelweg onze taak. 3 Wij hebben de morele plicht om te voorkomen dat andere mensen worden blootgesteld aan levensbedreigende situaties als gevolg van onze acties. 13
Ongelijkheid in het internationale systeem De internationale sfeer is de plek waar de afhankelijkheid en ongelijkheid het meest duidelijk is. Globale interactie tussen landen speelt zich voor een groot deel af rondom de belangrijkste internationale instituties zoals het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Wie de recente geschiedenis hiervan onder de loep neemt, kan al gauw een stroeve relatie tussen s werelds rijkste en armste landen constateren. Het IMF is halverwege de vorige eeuw opgericht, onder andere om wereldwijde armoede terug te dringen en assistentie te bieden bij de ontwikkeling van economisch zwakke landen. Het is dan natuurlijk geen verassing dat de rijkste landen de grootste invloed hebben binnen deze organisatie, zij dragen immers het meeste geld bij. Dit is de arme landen, waar deze organisatie eigenlijk om hoorde te draaien, niet ten goede gekomen. De Structural Adjustment Programs die moesten worden uitgevoerd worden als voorwaarde om leningen te krijgen, leken meer in het belang te zijn van de ontwikkelde landen. Zij waren vooral gefocust op de liberalisering van markten, die natuurlijk erg goed van pas kwamen voor rijke landen, omdat zij zo niet beperkt werden in hun handel. Voor veel van de betreffende arme landen bleek de het openen van hun markt echter funest in tijden van economische crisis. Een berekening die het IMF blijkbaar vergat te maken was de vergrootte kwetsbaarheid die komt met het openstellen van markten. Juist de zwakste economieën zullen dan als eerste ondergaan in tijden van economische crisis. Wellicht was dit niet over het hoofd gezien als de leden van het IMF meer met anderen zouden meedenken in plaats van vooral met zichzelf. Uiteindelijk hebben deze programma s juist de afhankelijkheid van arme landen en globale ongelijkheid vergroot in plaats van verkleind. 4 Een ander bekend voorbeeld is de WTO, opgericht voor het maken en handhaven van handelsregels. Wederom is liberalisme een toverwoord voor deze instelling. Een van de grootste kritieken op de WTO is dat het is gefocust op het elimineren van door arme landen gevestigde handelsbarrières, terwijl ze de veel malen schadelijkere beschermende maatregen van invloedrijke landen negeren. Dit is kwalijk, juist omdat de landen die hulp kunnen gebruiken worden benadeeld. Bovendien zegt de WTO te streven naar gelijkheid, maar negeren ze de overduidelijke ongelijkheid binnen de organisatie. Het gebrek aan middelen van arme landen om even goede afgevaardigden te sturen als bijvoorbeeld Amerika is nog maar een van de vele voorbeelden. Het gevolg is dat de rijke landen weer de agenda bepalen die natuurlijk in het belang zal zijn van de welvarendste landen ter wereld. 5 Intellectuele eigendomsrechten dienen als een andere illustratie van wereldwijde ongelijkheid die wordt voortgezet in het neoliberale systeem. Deze rechten komen voort uit de toenemende relevantie van nonmateriele productie, zoals het ontdekken van medicijnen. Het probleem met deze vorm van ontwikkeling is dat anderen niet kunnen worden buitengesloten van het gebruik ervan. Is een medicijn eenmaal verkocht, dan zijn de ingrediënten ervan bekend, en heeft een farmaceutisch ontwikkelaar niets meer te verdienen aan zijn product. Het gebrek aan exclusiviteit van bepaalde producten elimineert enige prikkel die er bestaat om medicijnen te ontwikkelen, er is immers geen winst op te maken. Het antwoord op dit probleem is het intellectuele eigendomsrecht, een wet die bedenkers van een idee toestaat om er een prijs op te zetten. Op die manier kunnen ideeën verkocht worden en hebben ontwikkelaars dus weer een prikkel om nieuwe ideeën te ontwikkelen. Dit lijkt een goede oplossing te zijn maar adresseert helaas enkel een deel van het probleem. Intellectuele eigendomsrechten zijn namelijk ontwikkeld binnen het neoliberale denkkader waarin alles is gefocust op winst. Door de invoering van intellectuele eigendomsrechten krijgt ook het ontdekken van medicijnen een neoliberaal karakter: de productie ervan wordt afgesteld op de vraag ernaar. Als farmaceutisch 14
ontwikkelaar wordt er dus gekeken waar het meest winst gemaakt kan worden. HIV/aids is een van de dodelijkste ziekten waar de mensheid mee te kampen heeft. Het is echter niet winstgevend gebleken om de medicijnenontwikkeling hier op af te stellen: deze ziekte is namelijk dominant in de armste landen op aarde, en geld om de hoge prijs voor middelen tegen aids te betalen hebben zij simpelweg niet. Het gevolg is dat ontwikkelaars zich richten op medicijnen voor een doelgroep die ze wel kunnen veroorloven, dit resulteert bijvoorbeeld in de ontwikkeling van middeltjes tegen vroegtijdige kaalheid. Het neoliberale karakter van onze wereld brengt dus processen op gang die de alledaagse kwaaltjes van tien procent van de wereld prioriteren over de dodelijke ziektes die tachtig procent van de wereld bedreigen, simpelweg omdat de eerste meer geld hebben. 6 Consumenten en wereldwijde ongelijkheid Ook op nationaal niveau zijn er mechanismes die de wereldwijde ongelijkheid in stand houden binnen het neoliberale systeem. In reflectie van wereldwijde ongelijkheid spelen consumenten een cruciale rol. De massale productie met behulp van kinderarbeid en andere vormen van uitbuiting wordt immers op gang gehouden dankzij de grote vraag naar producten. Nu is de vraag tot in welke mate Nederlandse, Franse en Amerikaanse consumenten bereid zijn om hun koopgewoontes aan te passen. Het probleem hierbij is dat wij niet de echte prijs betalen van producten die normaal zijn in het dagelijks leven. De prijs van de meeste producten weerspiegelen niet de echte sociale en ecologische kosten en opbrengsten van hun productie. De mechanismes van uitbuiting in de afgelopen decennia hebben ons leven erg goedkoop gemaakt. Hierdoor zullen velen schrikken wanneer ze te horen krijgen wat de echte prijs van spullen is. Wanneer consumenten in Nederland de echte prijs van producten zouden moeten betalen, zouden zij aanzienlijk minder kunnen consumeren van hetzelfde bedrag. Deze drastische vermindering in koopvermogen zou wel eens problematisch kunnen zijn in de context van de huidige consumptiemaatschappij. Of het nu bewust is of onbewust, onze cultuur wordt gedomineerd door het idee dat meer consumptie gelukkiger maakt. Dit wordt gereflecteerd in de maatstaven van nationaal succes: tot voor kort was het bbp de meest gebruikte methode om landen te vergelijken op het gebied van succes. De implicatie van dit paradigma is dat een succesvolle reputatie wordt ontleend aan de aan je consumptiepatronen. Zelfs de meest idealistische, linkse studenten zullen moeten toegeven dat zij een deel van hun sociale status ontlenen aan hun kledingstijl, en dus hun koopgedrag. De materialistische denkwijze die grip heeft op bijna iedereen die deel uitmaakt van onze samenleving, kan niet alleen geweten worden aan de egoïstische menselijke natuur, maar wordt versterkt door verschillende instituties in onze maatschappij. Zelfs een van de meest fundamentele en invloedrijke instituties speelt een rol in het promoten van koopgedrag: het onderwijs. In Nederland is dit (nog) niet zo extreem als in Amerika, waar op dagelijkse basis contracten worden gesloten tussen basisscholen en bedrijven. Deze zijn voordelig voor de onderwijsinstellingen omdat het gratis leermaterialen oplevert, maar schadelijk voor leerlingen en daardoor ook de maatschappij, omdat het resulteert in reclame voor deze bedrijven in de klaslokalen. Tussen educatieve filmpjes door wordt er door deze partnerbedrijven geadverteerd, en zo worden de leerlingen dus in de klas blootgesteld aan de reclame waar ze in hun dagelijks leven al mee doodgegooid worden. Dit is erg kwalijk omdat juist onderwijs een goede manier zou kunnen zijn om kinderen en jongvolwassenen een kritische blik te bieden op ons huidige gedrag. Onze huidige cultuur is dus een mechanisme op zich dat globale ongelijkheid in stand houdt. Deze consumptiedrang van een minderheid wordt immers mogelijk gemaakt door de uitbuiting van de meerderheid in andere delen van de wereld. Als wij onze identiteit ontlenen aan ons 15
koopgedrag, is het nog maar de vraag tot in hoeverre we bereid zijn om een eerlijke prijs voor ons leven te betalen en een einde te maken aan deze exploitatie. Als dit echt zou betekenen dat onze koopkracht significant afneemt, dan zou dus ook een zeer belangrijke bron van identiteit wegvallen ons bestaan verkleinen, namelijk het vermogen om onszelf the profileren met ons winkelgedrag. Het zal dus erg lastig worden om als individu bewust voor een schuldvrij leven te kiezen. Het feit dat de consumptiemaatschappij wordt gestimuleerd door de meest invloedrijke instituties in de samenleving maakt het ook nog moeilijker om een verandering op gang te brengen. Conclusie Het is heel goed dat binnen onze maatschappij een toenemend bewustzijn ontwikkelt van onze rol op het internationale podium. Het is echter kwalijk dat we slechts een klein deel van de waarheid zien. Wij voelen ons namelijk erg verantwoord als we fair-trade chocolade eten. Het probleem hierbij is dat wij een misplaats beeld hebben van onze rol in internationale ongelijkheid. Dominant is het idee dat armoede wordt veroorzaakt door lokale problemen, terwijl wij ook als directe oorzaak gezien kunnen worden. Wat niet vergeten moet worden is dat dit probleem zich af lijkt te spelen op mondiaal niveau, maar dat wij nog steeds een directe oorzaak zijn van armoede ergens anders. Concluderend, de ontwikkeling van armere landen is niet iets wat simpelweg bereikt kan worden met financiële steun. Zoals de naoorlogse ontwikkeling van Europe ten koste ging van de derde wereld, zo zal de groei van de huidige ontwikkelende landen weer een krimp eisen van de Westerse landen. Willen we echt de ontwikkeling in gang zetten, dan zal er veel opgegeven moeten worden, zoals de hoogst mogelijke winst met de eigendomsrechten, groei van landen zoals we die de afgelopen decennia gezien hebben, en misschien wel een comfortabel leven zoals we dat gewend zijn. Hierbij moet een gedachtegang van vrijwillige goeddoennerij om worden gezet in een verplichting. Laten wij het na om onze verantwoordelijkheid te nemen, dan zijn we direct verantwoordelijk voor de armoede van anderen. Judith van der Zwan (1994) studeert aan University College Maastricht waar zij zich voornamelijk richt op internationale betrekkingen. 1 A. Greig, D. Hulme en M. Turner, Challenging global inequality: development theory and practice in the 21st century (Basingstoke 2007). 2 Greig, Hulme en Turner, Challenging global inequality. 3 T. Pogge, 'World Poverty and Human Rights', Ethics & International Affairs 19 (2005). 4 Greig, Hulme en Turner, Challenging global inequality. 5 Ibidem. 6 R.L. Ostergard en S.E. Sweeney, 'Give Me Property or Give Me Death: Reconciling Intellectual Property Rights and the Right to Health.' Journal of Human Rights 10 (2011). 16
Anonymous Auteur onbekend We are anonymous. We are legion. We are everyone. We are everywhere. We do not forgive. We do not forget. Expect us. Anonymous wordt omschreven als een anarchistisch hackerscollectief, als een gevaarlijke groep cyberpestkoppen, als een nobele groep strijders voor de vrijheid van meningsuiting, als een stelletje verlegen pubers met een napoleoncomplex, als een internetcultuur vol met vulgaire iconografie, als een abstracte technologische vertegenwoordiging van de uitgestotenen, en als het collectieve bewustzijn van het internet. Geen van deze omschrijvingen klopt, en toch kloppen ze allemaal. Het vinden van een definitie van Anonymous is onmogelijk omdat Anonymous constant aan verandering onderhevig is. Anonymous heeft geen duidelijke motivaties omdat het geen stabiel bewustzijn is. Menig journalist heeft geprobeerd Anonymous te definiëren, maar dit blijkt onmogelijk. In dit artikel zal ik Anonymous niet definiëren, maar de oorsprong, de geschiedenis, en de daden beschrijven. Ik laat het dan aan de lezer over om een betekenis te geven aan dit fenomeen. The Internet is Serious Business Vaak wordt gesuggereerd dat Anonymous is ontstaan op het internetforum 4chan, maar dit is niet het geval. Net als veel andere excentrieke uitspattingen op het internet, begint het verhaal van Anonymous in Japan. Er leefde eens een jongeman genaamd Hiroyuki Nishimura die het beu was om te leven binnen de traditionele hiërarchische en strenge kaders van het Japanse bestaan. In een maatschappij waar de waarde van je mening afhangt van je sociale status, zag hij creativiteit verstarren en verstoppen. Hij besloot daarom een experiment te doen: het creëren van een omgeving waarin de waarde van je mening puur op de inhoud wordt beoordeeld. In 1999 realiseerde hij dit ideaal door middel van de creatie van 2channel, een forum waar iedereen berichten plaatste onder dezelfde naam. Iedereen was dus anoniem. Dit concept sloeg enorm aan in Japan en is daar tegenwoordig een van de grootste internetforums. In dezelfde periode leefde er een jongen aan de andere kant van de wereld, de Verenigde Staten, die heel erg veel hield van anime en manga (Japanse animatiefilms en stripboeken). Helaas voor hem werden deze hobby s sociaal niet geaccepteerd (en dat worden ze nog steeds niet!). Gelukkig bracht het internet uitkomst: want online kon hij niet in elkaar geslagen worden door pestkoppen. Hij kwam per ongeluk terecht bij 2channel en besloot een Engelse variant te maken genaamd 4chan. In 2004 maakte deze toen 15-jarige jongen, Chris Poole (beter bekent als M00t) deze kopie van 2channel. Oorspronkelijk bestond 4chan uit slechts twee subforums (boards) /a/ anime-general en /b/ anime-random. Net als in Japan werd dit forum een succes. Tegenwoordig krijgt 4chan 25 miljoen bezoekers per maand en worden er ongeveer een miljoen berichten per dag op dit forum geplaatst. Wat is de overeenkomst tussen lolcats, rick rolling, socially awkward penguin, troll face, yo dawg, scumbag Steve, en zo n beetje iedere andere meme op het internet? Het correcte antwoord is dat ze bijna allemaal zijn ontstaan op 4chan. Als mensen compleet anoniem communiceren en persoonlijke reputatie er dus niet meer toe doet, dan zijn mensen opeens geneigd om de meest vreemde ideeën en meningen te uitten. Dit heeft tot resultaat dat mensen heel veel domme en weerzinwekkende dingen zeggen, maar creativiteit bloeit op. 4chan brengt enorm veel nieuwe ideeën voort, veel meer dan ieder ander soort website. Dit komt deels door de anonieme structuur van 4chan. Daarnaast wordt het beïnvloed door de heersende cultuur van het forum, want iedereen wordt aangemoedigd om de meest rare ideeën en verhalen te vertellen. Net als 17
iedere gemeenschap was het onvermijdelijk dat er op 4chan een unieke cultuur zou ontstaan met een eigen taalgebruik, beelden, uitspraken, kennisvormen en waarden. De belangrijkste waarden op het 4chan zijn vrijheid van informatie en meningsuiting, een ongereguleerd internet, het vrij delen van ideeën, en het vrij gebruik mogen maken van de ideeën van anderen. Af en toe wordt 4chan vergeleken met een communistische gemeenschap omdat (intellectueel) eigendom simpelweg niet bestaat. Als je een idee achterlaat, wordt het automatisch collectief bezit en iedere gebruiker kan ermee doen wat hij wil. Alles dat op 4chan geplaatst wordt, kan automatisch door anderen worden gekopieerd en aangepast. Het gevolg is dat ideeën zich razendsnel verspreiden en muteren. Dit heeft er toe geleid heeft dat 4chan één van de meest creatieve gemeenschappen ooit is. Trolling is a art Tegelijkertijd is er een fenomeen dat ook opbloeit uit een omgeving waar regels haast niet bestaan: de internet troll. De troll is een begrip dat vaak genoemd wordt, maar weinig wordt begrepen. Vele mensen denken dat de troll een fenomeen is dat zich alleen op het internet bevindt, maar dit is niet waar. De troll is simpelweg de meest recent manifestatie van de mythische trickster (een Nederlandse vertaling bestaat vreemd genoeg niet). De trickster is een figuur die veel voorkomt in de mythologie zoals Loki, Anansi, the Joker, Reynaerd de Vos etc. Wat de trickster onderscheid is dat hij amoreel handelt, dat wil zeggen: hij is niet gemotiveerd door een morele code. De trickster wil alleen rotzooi trappen en mensen voor de gek houden. De trickster vindt het heerlijk om sociale conventies overhoop te gooien om zo drama te creëren en zo ieders hypocrisie te laten zien. Het is het doel van de trickster om de held te confronteren met een ongemakkelijke waarheid. Dit is ook de rol van de internet troll: laten zien hoe fragiel de heersende sociale orde daadwerkelijk is. In de (bijna) anarchistische omgeving van 4chan waar trolling wordt aangemoedigd, is Anonymous ontstaan. Oorspronkelijk was Anonymous niets meer dan het naambordje onder welke iedereen berichtjes achterliet. Op een gegeven moment verveelden mensen zich en besloten ze maar andere websites te trollen. Als genoeg mensen het er mee eens waren, werden bepaalde websites geïnfiltreerd. Door de massale mankracht van 4chan kregen ze het voor elkaar om online gemeenschappen compleet overhoop te gooien. De chaos die ze achterlieten maakten veel mensen boos, maar dit was juist het doel van deze grappen: het laten zien hoe kwetsbaar elke website eigenlijk wel niet is. Terwijl vele mensen gefrustreerd achter hun computer zaten, lachte Anonymous. Tijdens deze aanvallen vond er echter een interessante ontwikkeling plaats: voorheen werd Anonymous alleen gezien als het naambordje dat mensen gebruikten om berichtjes achter te laten, maar plots begon men Anonymous te zien als meer dan slechts een groepje individuen. Men realiseerde zich dat het geheel meer is dan de som van de delen; de naam Anonymous kreeg een nieuwe betekenis. The voice of none is stronger than the voice of one In het begin was Anonymous alleen bedoeld als vermaak van de leden en hadden ze geen specifieke agenda. In 2008 veranderde dat echter toen de Church of Scientology per ongeluk een filmpje naar buiten bracht. Voor de oningeweiden, Scientology is een machtige Amerikaanse religie/cultus die bekend staat om verdachte praktijken zoals het afpersen van critici, het infiltreren van instellingen en het laten verdwijnen van bepaalde leden. In het filmpje (dat alleen voor intern gebruik was bedoeld) is Tom Cruise (één van de vele celebrities die lid zijn) te zien. Hij houdt een nogal gestoord verhaal houdt over hoe Scientology de wereld zal redden. Dit filmpje verspreidde zich heel snel over het internet en was gedoemd om permanent op het internet te blijven. In plaats van dit te accepteren besloot de Church van Scientology echter om hun legale macht te gebruiken om dit filmpje toch van het internet te halen; hierdoor voelde 18
Anonymous zich op de tenen getrapt. Voor ieder filmpje dat werd verwijderd, werden er tien geüpload; de advocaten van Scientology waren machteloos tegen de mankracht van Anonymous. Scientology heeft veel macht omdat het veel geld heeft en veel machtige mensen lid zijn. Echter, ze hebben uiteindelijk alleen maar macht binnen het systeem (binnen de wet). Anonymous werkt juist om het systeem heen. Het resultaat was dat Scientology veel dreigde met advocaten, maar dit had eigenlijk geen effect. De leden van Scientology kwamen een vijand tegen die ze niet helemaal begrepen en waarvan ze niet goed wisten hoe ze die zouden moeten bestrijden. Anonymous legde op grote schaal websites and andere diensten van Scientology plat (DDOSing), maar hackte ook emails om zo gevoelige gegevens naar buiten te brengen(doxing). Uiteindelijk lukte het Anonymous niet om Scientology compleet te ruïneren, maar Anonymous is er wel in geslaagd de reputatie van Scientology te vernietigen en het publieke debat over deze religie te heropenen. Deze oorlog tegen Scientology, ook wel Project Chanology genoemd, werd in het begin alleen digitaal gevoerd. Mensen van Anonymous belden massaal de hotlines van Scientology zodat alle lijnen bezet werden, printers werden gehackt zodat ze duizenden zwarte vellen uitdraaiden, en heel veel pizza s werden die dagen verkeerd bezorgd. Ook werden de email-accounts van veel belangrijke mensen binnen Scientology gehackt en werden gevoelige gegevens naar buiten gebracht. Één van de meer bekende technieken was het platleggen van websites doormiddel van DDOS. Door het gebruik van een programma genaamd The Low Orbit Ion Cannon kon men enorm veel data naar de servers van Scientology sturen waardoor die het uiteindelijk begaven. In 2008 kwam Anonymous voor het eerst in het Nederlandse nieuws, omdat een paar Nederlandse mensen werden gearresteerd. Het nadeel van de LOIC is namelijk dat je ip adres automatisch wordt meegestuurd, maar dit is weer makkelijk te verhelpen door een simpele proxy te gebruiken. Deze digitale oorlog escaleerde langzaam totdat er uiteindelijk iets opmerkelijks gebeurde. Mark Bunker, een oude criticus van Scientology, publiceerde een filmpje waarin hij lof sprak over de daden van Anonymous, maar hij spoorde de groep aan om legale manieren van protest te gebruiken. Dit maakte een discussie los op 4chan en uiteindelijk werd besloten om de straat op te gaan. Om identificatie tegen te gaan en de gezichtsloze identiteit van Anonymous weer te geven, moest iedereen een masker dragen. Destijds was de film V for Vendetta (gebaseerd op de gelijknamige stripboek) erg populair en mensen van Anonymous besloten massaal om de Guy Fawkes maskers te dragen. Opeens was Anonymous overal ter wereld bekend. In het verleden hadden protestbewegingen al vaker het internet gebruikt om acties te coördineren, maar dit was de eerste keer dat een protestbeweging was ontstaan op het internet. Deze verandering van Anonymous kwam echter niet zonder kritiek en leidde tot een fel debat op 4chan. Er waren mensen die geloofden dat Anonymous zou moeten helpen een nieuwe wereld te scheppen, maar er waren ook mensen die geloofden dat deze nieuwe idealen de ware aard van Anonymous verraadden en het verzwakten. In het begin waren de moralistische leden in de meerderheid, maar nadat de beloften van Project Chanology hopeloos naïef bleken te zijn, haakten velen af. Een kleine groep idealisten bleef bestaan, maar werd verjaagd van 4chan en vluchtte naar IRC, een primitieve maar relatief veilige chat client. Ook al wordt het naambordje van Anonymous nog steeds gebruikt op 4chan, Anonymous zoals die bekend is in de media heeft eigenlijk nog vrij weinig te maken met 4chan. Information wants to be free Na de aanvallen op Scientology was het een tijdje stil binnen Anonymous. Dit veranderde in 2010 toen er berichten naar buiten kwamen dat grote mediabedrijven in Amerika opdracht gaven tot DDOS aanvallen op bijvoorbeeld The Piratebay. Uit wraak besloot Anonymous 19