Aard- en Levenswetenschappen Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011 2015) Inhoudelijke rapportage 2014 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011 2015) Inhoudelijke rapportage 2014 Den Haag, juli 2015 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
Inhoudsopgave Wat is het NNPP? 7 Financieringsinstrumenten 7 Evaluatie NNPP 2014 8 Nieuwe strategie voor 2016-2020 8 Cluster I Wetenschapgestuurde onderzoeksfinanciering 9 Logistieke kosten en science support 9 Overzicht lopende projecten in 2014 10 Cluster II Beleidgestuurde onderzoeksfinanciering 13 Logistieke kosten en science support 13 Topsectorenbeleid 13 Cluster III Beleidondersteunende activiteiten 15 Internationale samenwerking 15 Educatie, Outreach & Communicatie 17 Advieswerkzaamheden door de Universiteit Tilburg 866.12.302 18 Activiteiten uitgevoerd door het Arctisch Centrum 19 NNPP Een blik op 2016 25 Bijlagen 27 Achtergrondinformatie bij het jaarverslag NNPP 2014 28 Organisatie van het NNPP 28 De Nederlandse Poolcommissie 28 Financieringsinstrumenten 30 Conclusies en aanbevelingen van de Evaluatiecommissie van het 31 (Nieuw) Nederlands Polair Programma over de periode 2009 2014 1 Cluster I Wetenschapgestuurde onderzoeksfinanciering 35 1.1 Overzicht toekenningen in 2014 binnen Cluster I 35 1.2 Logistieke kosten en science support 36 1.3 Lopende projecten Cluster I 37 2 Cluster II Beleidgestuurde onderzoeksfinanciering 50 2.1 Overzicht toekenningen binnen Cluster II 50 2.2 Lopende projecten Cluster II 51 3 Cluster III Beleidondersteunende activiteiten 62 3.1 Nederlandse vertegenwoordiging in internationale poolorganisaties en -werkgroepen 62 3.2 Verslag SCAR delegates meeting, 1 3 September 2014, Auckland, NZ door 64 Dr. J. Stefels (RUG) 3.3 Kort verslag van de 33 ste SCAR meeting, gehouden te Auckland, Nieuw Zeeland, 68 Dr. W.J. van den Berg (IMAU) 3.4 Verslag IASC Council Meeting 2014, ASSW 2014, Helsinki (Finland) 68 3.5 Verslag deelname aan de Social and Human Sciences Working Group Meeting 73 3.6 Report on: Workshop on the Dynamics and Mass budget of Arctic glaciers & IASC 80 Network on Arctic glaciology annual meeting. Door Dr. C. Tijm-Reijmer (IMAU) 3.7 Programma NPP symposium 2014 81
Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011-2015) 5 Het NNPP in 2014 in het kort Het (Nieuw) Nederlands Polair Programma (NPP) is een financieringsprogramma dat investeert in onderzoek naar de poolgebieden. Het wordt financieel gesteund door de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Infrastructuur en Milieu, Buitenlandse Zaken, Economische Zaken en door NWO. Het vloeit mede voort uit het Beleidskader Nederland en de Poolgebieden 2011 2015 dat in 2012 is uitgebracht door het ministerie van Buitenlandse Zaken. In 2014 is een ronde uitgevoerd voor onderzoeksvoorstellen die in het Dirck Gerritsz Laboratorium in Antarctica worden uitgevoerd. Er zijn 4 onderzoeksvoorstellen gehonoreerd. Ook is er een beleidgestuurde financieringsronde, gericht op beide poolgebieden, georganiseerd. Dit heeft 7 projecten als resultaat opgeleverd. Besprekingen rond het moderniseren van het Arctische Nederlandse poolstation zijn voortgezet. De bouw kan naar verwachting in 2016 starten. 2014 Stond in het teken van de toekomst: er is een strategie bepaald voor het NPP voor de periode 2016 2020: Poolopositie 2.0. Deze is in overleg met het Nederlandse polaire veld (zowel onderzoekers als beleidsmakers als bedrijfsleven) opgesteld en eind 2014 uitgekomen. In het najaar van 2014 is het NPP ook geëvalueerd. De evaluatiecommissie ziet een hoge internationale waardering van Nederlands poolonderzoek. De koppeling met het Nederlandse poolbeleid verdient echter nog aandacht: de commissie ziet ruimte voor verbetering in de samenwerking tussen onderzoekers en eindgebruikers van de wetenschappelijke kennis.
South Shetland Islands, Antarctica. Foto: D. van der Kroef, NWO
Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011-2015) 7 Wat is het NNPP? Het (Nieuw) Nederlands Polair Programma (NNPP) coördineert en investeert in Nederlands wetenschappelijk poolonderzoek. Het wordt gefinancierd door de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Infrastructuur en Milieu, Buitenlandse Zaken en Economische Zaken en door NWO-ALW (het Gebied Aard- en Levenswetenschappen van NWO). NWO is naast medefinancier ook uitvoerder en coördinator van het NNPP. Het NNPP budget wordt verdeeld over drie clusters: I het wetenschapgestuurde cluster II het beleidgestuurde cluster III het beleidondersteunende cluster Vanuit Cluster I wordt 63% bijgedragen aan coördinatie en ondersteuning vanuit NWO. Vanuit Cluster II wordt hieraan 29% bijgedragen en vanuit Cluster III 8%. De directeur van NWO-ALW, D.A. van der Kroef, heeft als budgethouder de eindverantwoordelijkheid voor een adequate uitvoering en ondersteuning van het NNPP binnen de overeengekomen ondersteunende formatie. Hij heeft in 2014 in het bijzonder de functie van programmamanager van het NPP uitgevoerd. L.H.W. Noor, beleidsmedewerker bij NWO-ALW, was gedurende 2014 de coördinator van het NNPP en manager van het Dirck Gerritsz Laboratorium. Overige ondersteuning is vanuit meerdere personeelsleden uit de NWO-ALW personeelspool geleverd. Meer informatie is te vinden in de bijlage (Organisatie van het NNPP). De Nederlandse Poolcommissie, o.l.v. Monique de Vries, fungeert als programmacommissie voor het NNPP en bewaakt de inhoud van het onderzoeksprogramma. Financieringsinstrumenten Een aanvraagronde binnen het NNPP kan wetenschapgestuurd of beleidgestuurd zijn. Dit houdt in dat de aanvragen puur wetenschappelijk gericht kunnen zijn, voor de wetenschapgestuurde ronde, of beleidsrelevantie voor het Nederlandse poolbeleid moeten hebben, voor de beleidgestuurde ronde. Onderzoeksvoorstellen dienen te vallen binnen de in een call for proposals omschreven thema s. De huidige thema s zijn afkomstig uit het Masterplan Poolpositie-NL (2010 2014): 1. IJs, klimaat en zeespiegel 2. Polaire oceanen 3. Polaire ecosystemen 4. Menswetenschappen en veranderingen in polaire gebieden Meer informatie is verderop te vinden in de bijlage (Financieringsinstrumenten). Naast deze thema s is het beleidskader Nederland en de Poolgebieden 2011 2015 van groot belang voor beleidgestuurde aanvraagrondes. Dit beleidsdocument, uitgebracht door het ministerie van Buitenlandse Zaken en aangeboden aan de Tweede Kamer, dient als leidraad voor de te selecteren aanvragen op basis van beleidsrelevantie.
8 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011-2015) Evaluatie NNPP 2014 In het najaar van 2014 is het NPP door een internationale commissie over de periode 2009 2013 geëvalueerd. De commissie concludeerde dat de Nederlandse onderzoekers een uitstekende bijdrage leveren aan de meest urgente vraagstukken op de internationale politieke én wetenschappelijke agenda (zie Conclusies en aanbevelingen van de Evaluatiecommissie in de bijlage). Het gehele Nederlandse poolonderzoek neemt de 16de positie in als het gaat om kwantiteit van publicaties in het wereldwijde poolonderzoek. Dit werk wordt bovendien bovengemiddeld geciteerd: Nederland realiseert een opvallende top 3 positie in de 10% meest geciteerde publicaties in een veld. Belangrijke verbeteringen ziet de commissie in de koppeling tussen poolonderzoekers en poolbeleidsmakers. Deze twee groepen werken nu nog teveel van elkaar gescheiden. Het evaluatierapport is te downloaden van de NPP-website. Nieuwe strategie voor 2016-2020 In 2014 is door NWO gewerkt aan een strategie voor het NPP voor de periode 2016 2020. Deze vormt de blauwdruk voor het NPP voor de komende vijf jaar. Tevens dient het als basis voor de gesprekken tussen de financiers van het NPP in 2015 om budget voor deze periode te verkrijgen. Deze notitie is tot stand gekomen in samenwerking met de NPC, het Nederlandse polaire wetenschapsveld, de Nederlandse polaire beleidsmakers en representanten van het Nederlandse bedrijfsleven is. Emeritus Hoogleraar Herman Eijsackers heeft het gehele proces, als onafhankelijk voorzitter, begeleid. Na een eerste brede inventarisatie is in juni met ongeveer 50 deelnemers een Lagerhuis sessie georganiseerd in de Jaarbeurs in Utrecht om dieper in discussie te gaan over de invulling van de strategie. Uiteindelijk is de nieuwe strategie, met de titel Poolpositie-NL 2.0 begin december 2015 uitgebracht. Het schrijfproces liep parallel met de evaluatie van het NPP, om zo voor de komende periode voldoende lering te kunnen trekken uit de bevindingen van de evaluatiecommissie.
Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011-2015) 9 Cluster I Wetenschapgestuurde onderzoeksfinanciering Vanuit Cluster I worden nieuwsgierigheid gedreven of wetenschap gestuurde onderzoeksprojecten over gevolgen van veranderingen in de poolgebieden gefinancierd. In 2014 is een ronde georganiseerd voor onderzoek in het Dirck Gerritsz Laboratorium in Antarctica. De volgende voorstellen zijn in april 2014 toegekend: Tabel 1 Overzicht toekenningen in 2014 binnen Cluster I. Zie paragraaf 1.1 in de bijlage voor een beschrijving van ieder project Titel Hoofdaanvrager Gebied Thema The role of sea ice in Antarctic sulfur and carbon cycles Dr. J. Stefels Antarctica 2 Impacts of marine vertebrates on Antarctic terrestrial food webs and nutrient cycling in an era of climate change Towards non intrusive, high resolution primary production estimates in the West Antarctic Peninsula region using Fast Repetition Rate fluorometry and experimentally derived electron requirements for carbon fixation (WAP-FRRF) Quantification and modelling of Fluxes of Persistent organic pollutants (POPs) to Antarctic marine benthic organisms (FluxPOPs) Prof. dr. M.A.P.A. Aerts Antarctica 3 Prof. dr. A.G.J. Buma Antarctica 2 Dr. ir. N.W. van den Brink Antarctica 3 Logistieke kosten en science support Poolonderzoek is onmogelijk uit te voeren zonder (toegang tot) infrastructuur waarmee de poolgebieden kunnen worden bereikt, en die verblijf in de poolgebieden mogelijk maakt. Nederlandse onderzoekers gaan met hulp van internationale partners naar de poolgebieden om daar hun onderzoek te doen. Om efficiënt en effectief in te kunnen spelen op het mogelijke gebruik van de logistieke faciliteiten van andere landen zijn er samenwerkingsovereenkomsten met het Duitse Alfred Wegener Institute (AWI) en de British Antarctic Survey (BAS) gemaakt in de vorm van een meerjarig Memorandum of Understanding. Vanuit Cluster I wordt 68% bijgedragen aan logistieke kosten en science support. Zie voor meer informatie over logistiek en infractructuur paragraaf 1.2 in de bijlage. Infrastructuur De samenwerking met de British Antarctic Survey is geïntensiveerd met de bouw van een Nederlands laboratorium bij het Britse Rothera Research Station. Dit Dirck Gerritsz Laboratorium vereist een verhoogde inzet en ondersteuning vanuit NWO. Extra aandacht is nodig voor het afstemmen, monitoren en evalueren van onze activiteiten. Er is een Scientific Steering Committee (SSC) ingesteld voor het Dirck Gerritsz Laboratorium, voorgezeten door professor J.T.M. Elzenga van de RUG. In het seizoen 2013 2014 werden vijf NNPP-projecten in het Dirck Gerritsz Lab uitgevoerd. In het seizoen 2014 2015 waren dit vier projecten. Op dit moment zijn er besprekingen met het Alfred Wegener Institute en het Institut polair français Paul Emil Victor (IPEV) om gezamenlijk een nieuw gebouw neer te zetten in Ny-Ålesund op Spitsbergen. AWI heeft dit plan in 2014 besproken met Kings Bay, de uitvoerder van de Noorse overheid voor wat betreft bouwaangelegenheden en vergunningen in Ny-Alesund. Kings Bay staat positief tegenover dit plan, en heeft een planning die waarschijnlijk een opening biedt in 2016 om te starten met de bouw.
10 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011-2015) Memorandum of Understanding De samenwerking met de British Antarctic Survey en die met het AWI zijn vastgelegd in een Memorandum of Understanding (MoU). De lopende MoU met BAS geldt t/m 2016. De lopende MoU met AWI is in 2013 verlengd. NWO, AWI en het Franse IPEV hebben in 2014 verder gesproken over het aansluiten van NWO bij geplande nieuwbouw van AWI en IPEV in Ny-Ålesund. Hiertoe zal de MoU t.z.t. aangepast dienen te worden. Overzicht lopende projecten in 2014 Project 866.10.101 vond verrassend hoge concentraties van DMS and DMSP (DMS is een zg klimaatkoelend gas), wat aangeeft dat dit deel van Antarctica een belangrijke controlerende werking heeft op het klimaat. Project 866.10.103 bevestigt de hypothese dat de wateren rond Rothera Research Station het element ijzer krijgen aangevuld door smeltwater van de nabij gelegen Sheldon gletsjer. IJzer is essentieel voor elk levend organisme, maar wat zal gebeuren met bestaande concentraties ervan in zeewater nu zoveel smeltwater (=zoetwater) de zeeën inkomt is nog onbekend. Data komend van Automatische weerstations in project 866.12.402 zijn gebruikt voor de evaluatie van het regionale klimaatmodel dat wordt gebruikt door het KNMI. Projecten 866.12.404 en 408 vonden dat fytoplankton sneller groeide en grotere populaties vormt in het midden van de fjord dan nabij een gletsjer. Dit lijkt het resultaat van hogere watertemperaturen in het midden van het fjord, wat aangeeft dat in een veranderend (warmer wordend) klimaat Arctisch fytoplankton eerder in het seizoen begint te groeien en grotere populaties vormt. Dit heeft gevolgen voor de grootte van het fytoplankton: er zal meer van het kleinere fytoplankton komen, terwijl de grotere soorten nodig zijn voor voeding van hogere organismen. In tabel 2 staan de in 2014 binnen Cluster I lopende projecten vermeld. Deze zijn toegekend in rondes in 2010, 2011, 2012 en 2013. Alle Arctisch gerichte projecten zijn onderdeel van een kernprogrammasubsidie. Details van de hieronder vermelde projecten zijn terug te vinden in paragraaf 2.3 in de bijlage. In de financieringsronde in 2012 moesten onderzoekers gezamenlijk een kernprogramma opstellen met daarin individuele projecten die aan elkaar gerelateerd zijn, maar ook los van elkaar uitgevoerd kunnen worden. Dit zijn de projecten met nummers 866.12.401 t/m 408. Core programme Greenland: Mass loss of the Greenland ice sheet: a combined observational and modelling approach. This consists of three projects and is the result of an interdisciplinary collaboration in the NNPP theme Ice, Climate and Sea Level. The common goal is to observe, understand, model, hind cast and predict processes leading to mass loss from the Greenland ice sheet (GrIS), currently the largest single contributor to global sea level rise. Core Programme Spitsbergen: Anthropogenic impact on Svalbard ecosystems. It consists of five projects and investigates local, regional and global anthropogenic impacts on terrestrial, fresh water and marine arctic ecosystems and consider the management of these resources over time. The main focus is on changes of arctic ecosystems of Svalbard due to human activity, such as industrial exploitation of natural resources, environmental pollution, eutrophication, and global climate change. As the present situation is already affected by anthropogenic interference, we consider that it is highly relevant to recognize and understand historical, political and legal drivers of change and their present-day consequences more thoroughly to allow making predictions into the near future and to design appropriate management systems.
Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011-2015) 11 Tabel 2 Lopende projecten in Cluster I Titel Hoofdaanvrager Gebied Thema Dirck Gerritsz Laboratorium Temporal dynamics of the climate gas dimethyl sulphide (DMS) and related compounds in a changing Antarctic sea-ice environment Antarctic phytoplankton in a changing world and its consequences for the lower pelagic food web (Antphirco) Seasonality of iron and other trace metals in relation to the rapidly changing ice/water cycle and plankton dynamics of the West Antarctic Peninsula Structuring of marine pelagic microbial communities by glacial meltwater in Ryder Bay, Antarctica Antarctische projecten Freshwater fluxes and climate change in the Antarctic Peninsula: a combined observational and modelling approach Reconstructing the evolution and dynamics of the Antarctic cryosphere from Ocean Drilling; a dinoflagellate perspective Separating GIA and ice mass change signals in Antarctica using satellite data Modelling the Antarctic firn layer for improved estimates of remotelysensed ice mass changes iws: a new generation of automatic weather stations for use on glaciers and ice sheets Kernprogramma Groenland Evolution of the Greenland ice sheet from the LGM into the next centuries Continuation of climate monitoring along the K-transect, west Greenland Impact of refreezing on the mass balance of the Greenland ice sheet in a changing climate Kernprogramma Spitsbergen Importance of microbial viral lysis over grazing in a changing Arctic Ocean (VIRARCT) Ecological consequences of four hundred years resource exploitation on Svalbard Effects of heavy metal contamination on stress response modulation and stress coping abilities in barnacle geese (Branta leucopsis) From historical data to a prediction of the future for geese on arctic tundra? Towards monitoring of taxon specific productivity in Arctic coastal phytoplankton Prof. dr. J.T.M. Elzenga Antarctica 2 Prof. C.P.D. Brussaard Antarctica 2 Prof. dr. ir. H.J.W. de Baar Antarctica 1, 2 Prof. dr. A.G.J. Buma Antarctica 2 Dr. C.H. Tijm-Reijmer Antarctica 1 Prof. dr. H. Brinkhuis Antarctica 1, 2 Dr. B.C. Gunter Antarctica 1 Prof. M.R. van den Broeke Antarctica 1 Prof. M.R. van den Broeke Bipolair 1 Dr. R.S.W. van de Wal Arctica 1 Prof. M.R. van den Broeke Arctica 1 Dr. C.H. Tijm-Reijmer Arctica 1 Prof. C.P.D. Brussaard Arctica 2 Prof. dr. L. Hacquebord Arctica 4 Prof. dr. ir. J. Komdeur Arctica 4 Dr. M.J.J.E. Loonen Arctica 3 Prof. dr. A.G.J. Buma Arctica 2
Een drieteenmeeuw, Spitsbergen. Foto: D. van der Kroef, NWO
Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011-2015) 13 Cluster II Beleidgestuurde onderzoeksfinanciering Vanuit Cluster II worden beleid gestuurde en toepassingsgerichte onderzoeksprojecten gefinancierd. In 2014 is een ronde georganiseerd voor beleidgestuurd onderzoek. De volgende voorstellen zijn in januari 2015 toegekend: Tabel 3 Overzicht toekenningen binnen beleidgestuurde ronde van Cluster II (zie paragraaf 2.1 in de bijlage beschrijving van ieder project) Titel Hoofdaanvrager Gebied Thema Searching for perennial firn aquifers in the Antarctic ice sheet Prof. M.R. van den Broeke Antarctica 1 Extreme Greenland melt events: extending the record back to 1900 Developing benefit-sharing standards in the Arctic: Toward coexistence of oil and gas companies and traditional indigenous communities Viability of Antarctic Peninsula ice shelves under extreme climate change Remote sensing based characterisation of functional diversity for polar ecosystems Unravelling the annual cycle of an Arctic migrant in search of the cause of its decline A sentinel for efficient flyway conservation: sanderlings can inform us about the downstream effects of changing High Arctic environments Prof. M.R. van den Broeke Arctica 1 Prof. dr. ir. J.P.M. van Tatenhove Arctica 4 Dr. C.H. Tijm-Reijmer Antarctica 1 Dr. ir. P.M. van Bodegom Arctica 3 Dr. B.A. Nolet Arctica 3 Prof. dr. T. Piersma Arctica 3 Logistieke kosten en science support Vanuit Cluster II wordt 32% bijgedragen aan logistieke kosten en science support. Zie voor verdere beschrijving hiervan de paragraaf Logistieke kosten en science support in het hoofdstuk over Cluster I. Topsectorenbeleid Het kabinet heeft topsectoren benoemd. Binnen de topsectoren werken bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid inhoudelijk en financieel samen aan kennis en innovatie. Tot op heden valt het NNPP niet binnen één van de topsectoren, hoewel de onderwerpen binnen dit financieringsprogramma aanknopingspunten kennen met een aantal topsectoren. Er valt dan met name te denken aan de topsectoren Water, Energie en Logistiek. Een verbinding tussen het polaire wetenschapsveld in Nederland en het bedrijfsleven bestaat al in de Dutch Arctic Circle (DAC). Deze gelegenheidsorganisatie, gestart door Wing en Wageningen UR, beoogt de duurzame ontwikkeling van het Noordpoolgebied. De voorzitter van de NPC, M. de Vries, D. van der Kroef en L. Noor hebben in 2014 drie bijeenkomsten van de DAC bijgewoond. Overzicht lopende projecten in 2014 De data van project 866.13.009 worden gebruikt voor deelname aan CCAMLR. Projectleider Dr. J.A. van Franeker is afgevaardigde in de Working Group on Ecosystem Monitoring and Management (WG-EMM) die de CCAMLR Scientific Committee adviseert en uiteindelijk de Commissie zelf. Eerste voorlopige resultaten voor project 866.13.010 over de Brandgans zijn terug te vinden op het blog van de
14 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011-2015) projectuitvoerder (www.tobseda.com) en geven een goed idee van de najaarsmigratie en winterbewegingen van de Brandganzen die Nederland aandoen. In tabel 4 staan de in 2014 binnen Cluster II lopende projecten vermeld. Deze zijn toegekend in 2013. Details van de hieronder vermelde projecten zijn terug te vinden in paragraaf 2.2 in de bijlage. Tabel 4 Overzicht lopende in Cluster II projecten in 2014 Titel Hoofdaanvrager Gebied Thema Extreme sea level changes along the Dutch Coast: small chance, large impact, high risk High-end estimates of the Antarctic contribution to sea level rise in 2300 Climate monitoring instruments for collaborative research in the Polar Regions Validating recently-developed twenty-first century regional sea level projections using satellite observations Migratory connectivity between Arctic breeding grounds and oceanic wintering areas of seabirds Uptake of anthropogenic carbon dioxide, chemical changes and effects on the marine ecosystem in Marguerite Bay, Rothera Research Station, Antarctica: implications for policy of the government of The Netherlands Chemicals in arctic food chains: accumulation and potential population effects Increasing Diversity of Human Activities in Antarctica: Relevance of the concept of Wilderness Protection The imperiled role of sea ice in supporting the living resources of the polar oceans (Iceflux-NL) Dr. R.W.S. van der Wal bipolair 1 Dr. W.J. van de Berg Antarctica 1 Prof. M.R. van den Broeke Bipolair 1 Dr. H. de Vries Bipolair 1 Dr. I. Tulp Bipolair 3 Prof. dr. ir. H.J.W. de Baar Antarctica 2 Prof. dr. ir. A.J. Hendriks Arctica 3 Prof. dr. mr. C.J. Bastmeijer Antarctica 4 Dr. J.A. van Franeker Bipolair 3 How can Arctic-nesting geese cope with Arctic amplification? Dr. B.A. Nolet Arctica 3 Near-future Arctic climate change and its impact on the Netherlands and on Dutch policy Participation, Allocation and the Ecosystem Approach in Polar Fisheries Dr. R. Bintanja Arctica 1 Dr. A.G. Oude Elferink Bipolair 4
Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011-2015) 15 Cluster III Beleidondersteunende activiteiten Vanuit Cluster III wordt het beleidsondersteunende werk gefinancierd dat onder de noemer van het NPP wordt uitgevoerd. Hieronder vallen de financiering van werkzaamheden (zie pargraaf 3.1 in de bijlage voor alle afgevaardigden) voor en contributies aan internationale organisaties, evenals communicatiewerkzaamheden voor het NPP en advies van derden. De volgende zaken worden vanuit Cluster III gefinancierd: Internationale samenwerking Antarctic Treaty Nederland is lid van het Antarctisch Verdrag. Hiervoor reist ieder jaar een Nederlandse delegatie naar de Antarctic Treaty Consultative Meeting (ATCM). NWO was in 2014 geen onderdeel van de delegatie. Dit is ingegeven doordat gastland Brazilië op een zeer laat tijdstip de datum van de bijeenkomst heeft gewijzigd, waardoor deze niet meer in agenda s was in te passen. Scientific Committee on Antarctic Research NWO is lid van de Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR). Hiervoor heeft zij Dr. J. Stefels van de Rijksuniversiteit Groningen afgevaardigd om naar de bijeenkomsten te gaan. Zij is tevens Nederlandse afgevaardigde voor de Standing Scientific Group on Life Sciences. Stefels en W.J. van den Berg van het IMAU, Nederlands afgevaardigde voor de SCAR s Standing Scientific Group on Physical Sciences, hebben de twee-jaarlijkse Open Science Conference en de delegates meeting van SCAR 2014 in Nieuw-Zeeland bijgewoond. Verslag van hen beiden is terug te vinden in par. 3.2 en 3.3 in de bijlage. COMNAP en DROMLAN Voor de internationale afstemming van logistiek en onderzoek is NWO lid van de Council of Managers of National Antarctic Programs (COMNAP). Ook neemt NWO deel in het Dronning Maud Land Air Network (DROMLAN). Via dit door onderzoeksorganisaties gefinancierde netwerk kunnen onderzoekers vanuit Zuid-Afrika ingevlogen worden naar diverse bestemmingen in Antarctica. In 2014 is door NWO deelgenomen aan de COMNAP Annual General Assembly en de DROMNAP vergadering, welke plaatsvonden in augustus in Auckland. Arctische Raad NWO heeft het Arctisch Centrum van de Rijksuniversiteit Groningen gecontracteerd om aan de aan de Arctische Raad gerelateerde werkgroepen deel te nemen. Er zijn drie werkgroepen waaraan Nederland deelneemt: Arctic Monitoring and Assessment Programme (AMAP) Conservation of Arctic Flora and Fauna (CAFF) Sustainable Development Working Group (SDWG) Een verslag van deze activiteiten is te vinden in het jaarverslag van het Arctisch Centrum, verderop in dit document.
16 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011-2015) International Arctic Science Committee NWO is lid van de International Arctic Science Committee (IASC). Hiervoor heeft zij prof. dr. L. Hacquebord van het Arctisch Centrum van de Rijksuniversiteit Groningen afgevaardigd om naar de bijeenkomsten te gaan. In 2014 stond het werk van IASC grotendeels in het teken van de third International Conference on Arctic Research Planning (ICARP III). ICARP III voorziet in een kader om: Arctische wetenschappelijke prioriteiten voor het komende decennium te identificeren; de verschillende Arctische agenda s de coordineren; beleidsmakers, lokale en inheemse bevolking en de wereldbevolking te informeren en; om constructieve relaties tussen producenten en gebruikers van kennis te bouwen. Daarnaast werd een boek uitgebracht over de geschiedenis van 25 jaar IASC. Louwrens Hacquebord was lid van het vier man sterke redactieteam en heeft een interessant hoofdstuk geschreven over de diplomatie die nodig was om niet-arctische landen aansluiting te geven bij IASC. Nederland is vanaf de oprichting actief bij IASC. Ieder jaar heeft een vertegenwoordiger van het Arctisch Centrum vergaderingen bezocht. Door dr. C. Tijm (UU) is een vergadering bijgewoond van het Network on Arctic Glaciology, dat onder de paraplu van IASC valt. Verslagen van de IASC Council Meeting 2014, IASC s Social & Human Working Group en de Network on Arctic Glaciology zijn terug te vinden in resp. par. 3.4 t/m 3.6 in de bijlage (pag. 69 t/m 81). Arctic Science Summit Week De Arctic Science Summit Week (ASSW) is een jaarlijks terugkerende week waarin verschillende belangrijke Arctische gremia hun zakelijke bijeenkomsten met elkaar organiseren. Dit geheel bevordert de onderlinge uitwisseling van informatie en reduceert op effectieve wijze het aantal noodzakelijke reizen voor het bijwonen van de verschillende business meetings. In 2014 vond dit in april plaats in Helsinki. De ASSW werd in 2014 bijgewoond door D. van der Kroef en professor Hacquebord (NPC-lid) van de Rijksuniversiteit Groningen, die namens NWO Nederlandse afgevaardigde is in IASC. European Polar Board De European Polar Board (EPB) is een adviesorgaan van de European Science Foundation en is onderdeel van het European Polar Consortium. D. van der Kroef is namens NWO lid van de EPB. In 2014 heeft de EPB tweemaal vergaderd. D. van der Kroef heeft deze vergaderingen bijgewoond: in juni in Helsinki, in december in Den Haag. Het secretariaat van de EPB is per 1 januari 2015 bij het NWO-bureau in Den Haag gevestigd. Op 4 december 2014 is het secretariaat feestelijk geopend met een aantal genodigden, een receptie op het NWO-bureau en een diner in Kasteel De Wittenburg in Wassenaar dat werd aangeboden door NWO en het Ministerie van Buitenlandse Zaken.
Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011-2015) 17 Opening van het EPB secretariaat in Den Haag. Educatie, Outreach & Communicatie In 2014 is het bezoek voorbereid van een cameraploeg van het televisieprogramma Kennis van Nu (van de NTR) naar Rothera Research Station. In januari 2015 hebben zij projecten in het Dirck Gerritsz Laboratorium gevolgd. Deze uitzendingen kwamen op 4 en 11 februari 2015 op de Nederlandse televisie bij de NPO. In mei 2015 zijn de uitzendingen herhaald. In de zomer van 2015 volgt NTR Thomas Lameris (project 866.13.010, Cluster II) met zijn onderzoek naar Brandganzen in het Noordpoolgebied. Bijeenkomsten Vanuit het NNPP wordt gestreefd naar een jaarlijks poolsymposium. In 2014 vond op woensdag 5 november het symposium plaats met de naam Polar Change: a Scientific Adventure wat als missie had om publiek, beleidsmakers en bedrijfsleven het belang en de waarde van poolonderzoek duidelijk te maken door de nadruk te leggen op de avontuurlijke, verrassende, en onverwachte resultaten. Het symposium vond plaats bij NWO en werd door ongeveer 80 mensen bezocht. Het programma is terug te zien in par. 3.7 in de bijlage.
18 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011-2015) Advieswerkzaamheden door de Universiteit Tilburg 866.12.302 (tekst: prof.dr. C.J. Bastmeijer) Deze paragraaf beschrijft de advieswerkzaamheden van prof. dr. C.J. Bastmeijer van de Universiteit van Tilburg in 2014 ter ondersteuning van de positie van Nederland binnen het Antarctisch Verdrag Systeem. Inleiding Conform de toekenning ten behoeve van advieswerkzaamheden betreffende het NPP 2011 2015 wordt hieronder kort verslag gedaan van de door de Universiteit van Tilburg (Prof. dr. C.J. (Kees) Bastmeijer) verrichte werkzaamheden in het jaar 2014. De werkzaamheden zijn gericht op een ondersteuning van een actieve en constructieve betrokkenheid van Nederland bij het internationale beheer van Antarctica. Op hoofdlijnen zijn de werkzaamheden conform de eerder uitgebrachte offerte (algemeen adviescontract) verricht. Verrichte werkzaamheden I Advisering over internationaal beheer Antarctica en Nederlandse positie Het leveren van een bijdrage aan een goede voorbereiding van de Antarctic Treaty Consultative Meeting in Brasilia (28 april 7 mei 2014) en de deelname aan deze vergadering vormden belangrijke bestanddelen van de advisering. De verrichte werkzaamheden hadden betrekking op: Het lezen van ingezonden Information Papers en Working Papers en het adviseren van het meest betrokken ministerie/ipo ten behoeve van een Nederlands standpunt ten aanzien van deze papers; Het leveren van een bijdrage aan de opstelling van de instructie voor de Nederlandse delegatie (m.n onderdeel toerisme); Deelname aan de CEP en ATCM (gehele vergadering), onder meer als woordvoerder voor Nederland in de Working Group of Tourism and other non-governmental activities (gebaseerd op de Nederlandse instructie); Meer in het bijzonder, het tijdens de ATCM en de CEP introduceren van het Nederlandse Information Paper inzake de rol van de ATCM ten aanzien van het beschermen van het mariene milieu (zie hieronder); Bijdrage aan de verslaglegging van Buitenlandse Zaken over de uitkomsten van de ATCM (m.n. onderdeel toerisme). II Uitvoeren van een onderzoek in samenwerking met R. Roura en F. Steenhuisen naar de rol van de ATCM ten aanzien van het beschermen van het Antarctisch mariene milieu (resulterend in een ATCM- Information Paper voor Nederland) In het voorjaar van 2014 is in samenwerking met R. Roura (en F. Steenhuisen (RUG)) een uitvoerig onderzoek uitgevoerd naar de rol van de ATCM bij het beschermen van waardevolle gebieden in het mariene milieu in Antarctica. Dit onderzoek heeft geresulteerd in een Information Paper van Nederland, dat tijdens de ATCM in 2014 is gepresenteerd. De afgelopen jaren is tijdens de ATCM regelmatig het onderwerp van beschermde mariene gebieden aan de orde gekomen. Daarbij werd steeds sterker de indruk gewekt dat het hierbij om een exclusieve bevoegdheid van CCAMLR gaat. Hoewel CCAMLR een centrale rol speelt bij het instellen van Marine Protected Areas (MPAs), heeft echter ook de ATCM instrumenten om het mariene milieu te beschermen. Zo kunnen Antarctic Specially Protected Areas (ASPAs) ook betrekking hebben op mariene gebieden of op mariene componenten van kustgebieden ten zuiden van 60 graden ZB. Het onderzoek brengt zowel deze instrumenten in kaart als de mate waarin van deze instrumenten tot op heden gebruik is gemaakt. Het Information Paper is gepresenteerd tijdens de CEP en de ATCM van 2014.
Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011-2015) 19 De bijdrage van Kees Bastmeijer aan dit onderzoek valt geheel binnen het adviescontract voor het jaar 2014. Het rapport (als Information Paper) is openbaar en beschikbaar via: http://www.ats.aq/documents/atcm37/ip/atcm37_ip049_e.doc. III Ondersteuning van de uitvoering van de Wet bescherming Antarctica Bij de uitvoering van de nationale Antarcticawetgeving (Wet bescherming Antarctica (Wba)) doen zich regelmatig juridisch-beleidsmatige vragen voor, bijvoorbeeld over de uitleg van begrippen in de Wba, de uitleg van het Protocol, de relatie tot de wetgeving van andere landen, de relatie tussen het wettelijk systeem en het zelfreguleringssysteem van de toerisme sector (IAATO), e.d. In 2014 ging het daarbij onder meer om vragen inzake het toelaatbaar zijn van gemotoriseerde niet-gouvernementele activiteiten in Antarctica. Ook werden voorbereidingen getroffen om te komen tot papers voor de ATCM van 2015. Er zal dan een workshop voor bevoegde gezagsinstellingen worden gehouden waar Nederland ervaringen met de uitvoering van de Wba met andere landen zal delen (zie het 2015-verslag). Activiteiten uitgevoerd door het Arctisch Centrum (tekst: Maarten Loonen, Annette Scheepstra en Frits Steenhuisen) Nederland is sinds de oprichting waarnemer bij de Arctische Raad. De rol van waarnemer is inhoudelijk ingevuld door deelname van het Arctisch Centrum van de Rijksuniversiteit Groningen aan de werkgroepen van de Arctische Raad: AMAP (vervuiling) CAFF (biodiversiteit) en SDWG (duurzaamheid). Op diplomatiek niveau wordt de vertegenwoordiging inhoud gegeven vanuit het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Van mei 2013 tot mei 2015 was Canada voorzitter van de Arctische Raad. Het Canadese thema tijdens haar voorzitterschap was Development for the People of the North. De inheemse bevolking stond centraal met daarnaast een focus op verantwoorde ontwikkeling in het gebruik van natuurlijke hulpbronnen, veiligheid bij Arctisch scheepvaart en duurzame circumpolaire gemeenschappen. De oprichting van de Economic Council, het ontwikkelen van een Polar Code en het vergroten van de rol van de inheemse bevolking in de Arctische Raad waren hierbij belangrijke instrumenten. Tijdens de ministeriële bijeenkomst van 24 25 april 2015 in Iqaluit, Canada, werd een aantal aanbevelingen die de verschillende vertegenwoordigers van de Arctische inheemse bevolking hadden opgesteld bekrachtigd. Een belangrijke aanbeveling die invloed heeft op het werk van de werkgroepen is dat naast de wetenschappelijke kennis bij projecten ook gebruik gemaakt moet worden van de traditionele kennis van de inheemse bevolking. Hoe dit uit gaat pakken zal onder andere de komende twee jaar blijken wanneer Amerika het voorzitterschap heeft overgenomen van Canada. Er is nog steeds een toenemende belangstelling van niet-arctische landen. Dat blijkt onder andere uit de benoemingen van ambassadeurs voor het Arctisch gebied door onder andere Frankrijk, Singapore en Japan. Ook in Groot Brittannië gaan stemmen op voor een Arctische ambassadeur.
20 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011-2015) Hoe vult het Arctisch Centrum de taken in? Een belangrijk uitgangspunt van het Arctisch Centrum bij de invulling van haar werk voor de werkgroepen van de Arctische Raad is continuïteit en aansluiten bij (onderzoeks)projecten. De continuïteit wordt gewaarborgd doordat zoveel mogelijk dezelfde persoon voor lange tijd de vertegenwoordiging vervult. Hierdoor wordt gebruik gemaakt van de opgebouwde expertise en historische kennis van processen die een rol spelen in de Arctische Raad. In 2014 is er regelmatig overlegd met de vertegenwoordigers van het Ministerie van Buitenlandse Zaken in de Arctische Raad (Leni Buisman en Jorden Splinter), waarbij de afstemming en efficiëntie van de Nederlandse inzet werd verbeterd. Overzicht van de activiteiten in 2014 In het kader van het werkplan 2014 voor wat betreft deelname aan negen bijeenkomsten van de werkgroepen van de Arctische Raad en het beheer van het Nederlands Poolstation op Spitsbergen zijn de volgende vergaderingen bezocht: Tabel 5 Overzicht deelname bijeenkomsten in 2014 Bijeenkomst Plaats Persoon Maand CAFF-AMBI Montreal Maarten Loonen feb-14 AMAP Radioact. Exp.Gr. Oslo Frits Steenhuisen feb-14 SDWG general Yellowknife Annette Scheepstra mrt-14 NySmac Helsinki Annette Scheepstra apr-14 CAFF CBIRD Longyearbyen Maarten Loonen apr-14 AMAP (en PAME) Whitehorse Frits Steenhuisen sep-14 AACA-C Oslo Annette Scheepstra okt-14 SDWG general Yellowknife Annette Scheepstra okt-14 CAFF biodiversity conference and AMBI Trondheim Maarten Loonen dec-14 Er komen steeds meer internationale vergaderingen om de activiteiten van de werkgroepen van de Arctische Raad te ondersteunen. Niet iedere vergadering wordt bijgewoond door een Nederlandse waarnemer. Er wordt een keuze gemaakt op basis van het werkplan, herkenbaarheid van de rol als Nederlands waarnemer en de mogelijkheid tot het geven van inhoudelijke bijdragen. Medewerkers van het Arctisch Centrum zijn daarnaast actief in verschillende internationale consortia op het gebied van poolonderzoek en coördinatie van onderzoek. De meeste consortia hebben één of twee vergaderingen per jaar. De kosten van deelname komen niet ten laste van het NPP-beleid budget (m.u.v. de kosten van de Nederlandse afgevaardigde in IASC), maar deze activiteiten spelen een belangrijke rol bij het toegankelijk maken van logistieke faciliteiten voor Nederlandse poolonderzoekers en het uitdragen van een Nederlandse betrokkenheid bij de poolgebieden. IASC International Arctic Science Committee De activiteiten in het kader van IASC staan eerder in dit document beschreven. SIOS Svalbard Integrated Earth Observing System Dit programma moet al het klimaatonderzoek en de monitoring-programma s op Spitsbergen samenbrengen en verbeteren. Het ontwikkelen van een kennis- en coördinatiecentrum in Longyearbyen is een belangrijk onderdeel van dit concept. De voorbereidende fase is tot 30 september 2014 gesubsidieerd door de Europese Unie. In deze voorbereidende fase was Maarten Loonen betrokken vanwege het Nederlands Poolstation in Ny-Ålesund. Hij heeft een bijdrage geleverd aan het wetenschappelijke coördinatie-plan. Voor de jaren 2015 2017 is een implementatiefase voorzien. Omdat dit project voor
Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011-2015) 21 de Noorse overheid een belangrijk initiatief is om internationale samenwerking op Spitsbergen vorm te geven, betalen zij het leeuwendeel van de kosten tijdens deze implementatiefase. Van de partners is ook een bijdrage voor deelname gevraagd. Voor Nederland is besloten dat zo n bijdrage (te) vroeg komt vanwege onzekere financiering en betrokkenheid. Het plan is nog niet zo ver uitontwikkeld, dat een breed gedragen Nederlands belang duidelijk is. SIOS moet operationeel worden in 2017. Dan zal het ongetwijfeld een belangrijk internationaal consortium vormen voor al het klimaatonderzoek op Spitsbergen. FARO Forum of Arctic research Operators FARO is een forum voor informatie-uitwisseling op het vlak van logistieke operaties in het Arctisch gebied. Tot 2015 werden de secretariaatskosten betaald door Denemarken. Vanaf 2015 wordt er jaarlijks contributie betaald vanuit het NPP. Al jaren verzorgt het Arctisch Centrum de Nederlandse vertegenwoordiging in FARO. INTERACT Een samenwerkingsverband van Arctische onderzoeksstations die terrestrisch biologisch veldonderzoek doen. Vanaf 2015 is een tweede lustrum ingegaan met het Nederlands Poolstation als deelnemer (voorheen waarnemer). Het station is weer prominent aanwezig in de nieuwe versie van de Station Catalogue. EUAIC Europees Arctisch Informatie Centrum Een consortium van poolinstituten, die opereren als verzamelaars van kennis over Noordpoolzaken voor de Europese Gemeenschap. In september 2014 is een indrukwekkend rapport verschenen onder de titel Strategic assessment of development of the Arctic als afsluiting van de voorbereidende fase. Het rapport behandelt de ontwikkelingen in het Europese Noordpoolgebied tot 2030 met een bespreking van de onzekerheden. Het is nog niet duidelijk of dit informatiecentrum verder gesubsidieerd gaat worden door de EU. Annette Scheepstra is de Nederlandse vertegenwoordiger. EU-PolarNet Een consortium van 22 poolinstituten uit 17 verschillende landen met als doel om een geïntegreerd Europees polair onderzoeksprogramma te ontwikkelen in samenwerking met belanghebbenden. Het thema van dit consortium is Connecting science with society. Het Arctisch Centrum heeft verantwoordelijkheid genomen voor het thema stakeholder involvement, stakeholder mapping en de inbreng van social science and humanities within the defining of the key research questions en Annette Scheepstra is hiervoor verantwoordelijk. AMAP Arctic Monitoring and Assessment Programme Het Arctic Monitoring and Assessment Programme (AMAP) richt zich op milieu en klimaatverandering in het Arctisch gebied. AMAP is, samen met CAFF, de eerste werkgroep onder de Arctic Environmental Protection Strategy (AEPS, 1991) en later de Arctische Raad. Belangrijke thema s zijn verontreiniging (POP s, zware metalen), radioactiviteit en klimaat. Klimaatverandering en daaraan verwante onderwerpen zoals verzuring van oceanen krijgen de laatste jaren steeds meer aandacht. Één van de belangrijkste projecten van de Arctische Raad op dit moment is het Adaptation Actions for a Changing Arctic project (AACA). AACA-C wordt geleid door AMAP, maar is een samenwerking tussen de verschillende werkgroepen en stakeholders. Binnen AACA-C zijn drie fasen te onderscheiden; I Climate change follow up, II Identification of additional stressors, III Integration. Annette Scheepstra is vanuit de Sustainable Development Working Group mede-auteur van AACA-C.
22 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011-2015) Binnen AMAP zijn expertgroepen verantwoordelijk voor het rapporteren over bepaalde onderwerpen. Naast een wetenschappelijk rapport wordt er vaak ook een Policy-makers Summary en een Overview report gepubliceerd. Recente rapporten zijn Summary for Policy-makers: Arctic Climate Issues 2015, Summary for Policy-makers: Arctic Pollution Issues 2015 en Socio-Economic Drivers of Change in the Arctic. De snelle en ingrijpende ontwikkelingen in de poolgebieden als gevolg van klimaatverandering hebben tot gevolg dat zich in de afgelopen paar jaar nieuwe waarnemers hebben gemeld. Onder andere China, India en Japan hebben de waarnemer-status bij de Arctische Raad aangevraagd en gekregen. Vooral China heeft een duidelijk andere agenda dan bijvoorbeeld Nederland, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk, waarvan de rol binnen AMAP en de andere werkgroepen vooral wetenschappelijk georiënteerd was. De nieuwe waarnemers profileren zich duidelijk ook als economische speler in het Arctisch gebied. Nederland is momenteel vertegenwoordigd in twee expertgroepen: Radioactiviteit en Kwik. Frits Steenhuisen is binnen de radioactiviteit-expertgroep verantwoordelijk voor het AMAP radioactivity thematic data center. Een nieuw rapport over radioactiviteit in het Arctisch gebied wordt gepubliceerd in augustus 2015. In een samenwerkingsverband tussen het United Nations Environment Programme UNEP en AMAP wordt gewerkt aan een kwikemissie-model. De uitkomsten (global antropogenic mercury emissions 2010) hiervan zijn gebruikt in het proces dat heeft geleid tot het UNEP Minamata verdrag ter bescherming van het milieu en de volksgezondheid voor de negatieve effecten van kwik. Publicaties hierover zijn o.a. Technical Background Report for the Global Mercury Assessment 2013 en recent Identifying and characterizing major emission point sources as a basis for geospatial distribution of mercury emissions inventories (Atmospheric Environment, 2015). Op initiatief van UNEP is update van dit werk gepland voor 2015. Dit, en volgende emissiedatasets zullen worden gebruikt om de effectiviteit van het Minamata verdrag te toetsen. Publicatie: Identifying and characterizing major emission point sources as a basis for geospatial distribution of mercury emissions inventories. Frits Steenhuisen, Simon J. Wilson, Atmospheric Environment, Volume 112, July 2015, Pages 167 177 CAFF Conservation of Arctic Flora and Fauna De werkgroep van de Arctische Raad voor behoud van biodiversiteit, Conservation of Arctic Flora and Fauna vierde de totstandkoming van de Arctic Biodiversity Assessment met een groot internationaal symposium in Trondheim. Tijdens dit symposium was een Nederlandse bijdrage duidelijk herkenbaar door een aantal posters, meerdere deelnemers van de Rijksuniversiteit Groningen en deelname aan een paneldiscussie door Maarten Loonen over de wederzijdse belangen van de waarnemende landen en de Arctische Raad. Het congres werd actief gevolgd door de reporting service van het International Institute for Sustainable Development (IISD). Na afloop van dit congres was er ook een belangrijke brainstorm-sessie over het Arctic Migratory Bird Initiative (AMBI). Dit initiatief is vooral gericht op bedreigde trekvogelpopulaties van steltlopers. AMBI blijkt een optimale activiteit voor waarnemende landen bij de Arctische Raad waar Arctische trekvogels overwinteren, zoals Nederland. Langs de oost- Aziatische trekroute zijn veel populaties door habitatverlies en illegale jacht met uitsterven bedreigd, terwijl beschermingsinitiatieven uit de Waddenzee tot voorbeeld kunnen zijn van betrokkenheid van verschillende belanghebbende partijen. Daarom wordt er actief deelgenomen door Nederlandse onderzoekers aan AMBI. Op het congres namen Jeroen Reneerkens, Margje de Jong en Maarten Loonen tegelijkertijd deel aan meerdere discussiegroepen. Naast twee vergaderingen ten behoeve van AMBI werd ook deelgenomen aan de jaarlijkse CBIRD meeting over zeevogels en eidereenden. Tijdens deze vergadering werd ingegaan op studies uit verschillende landen waarbij de negatieve effecten op zeevogels van nieuwe economische ontwikkelingen in kaart werden gebracht en gemitigeerd.
Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011-2015) 23 CAFF blijft een belangrijke werkgroep voor de bescherming van Nederlandse trekvogels die broeden in het noordpoolgebied. Nederland heeft in het verleden regelmatig steun gegeven aan Russische onderzoekers om onze trekvogels in Rusland te volgen. Daarmee is er een hele goede naam opgebouwd binnen CAFF en alle aan CAFF gelieerde organisaties. SWDG Sustainable Development Working Group Het werk van de Sustainable Development Working Group richt zich op de mensen in het Arctisch gebied. Belangrijke projectthema s zijn behoud van taal en cultuur en de hiermee samengaande voedselzekerheid, gezondheid en betrokkenheid van de jeugd. Er is een aantal belangrijke ontwikkelingen: De toenemende rol van de inheems bevolking in het werk van de Arctische Raad. Wanneer het Nederlandse beleid zich meer gaat richten op het economische belang van het Arctische gebied is het belangrijk hier goed kennis van te nemen. Het gebruik van traditionele kennis in alle projecten van de Arctische Raad. Deze centrale rol voor lokale en inheems bevolking is ook van toenemend belang in het poolonderzoek. Zo wordt bijvoorbeeld in het EU-PolarNet groot belang gehecht aan het betrekken van stakeholders. Voedselzekerheid en het recht op de daarmee samengaande jacht van de inheemse bevolking is een principieel uitgangspunt voor de Permanent Participants van de Arctische Raad. Veel Nederlanders zien graag een verbod op de jacht op soorten als walvissen en zeehonden, een conflicterend punt. Het Nederlands poolstation op Spitsbergen. Foto: L. Noor, NWO De SDWG heeft 2 expertgroepen, de Arctic Human Health Expert Group (AHHEG) en de Social, Economic and Cultural Expert Group (SECEG). De laatste is nieuw en zal zich vooral bezig houden met de implementatie van de toepassing van de traditionele kennis in de projecten van de Arctische Raad. Begin 2015 zijn er twee belangrijke samenhangende rapport uitgebracht, hoewel het politiek niet haalbaar bleek om de rapporten het SDWG stempel te geven. Het Arctic Human and Development II Report geeft een uitgebreid overzicht van de menselijke ontwikkelingen in het Arctisch gebied en is een up-date van het ADHR I rapport dat in 2004 is uitgegeven. De Arctic Social Indicators II is een vervolg van het in 2010 ASI I rapport dat een zestal specifieke sociale indicatoren beschrijft die de menselijke ontwikkelingen in het Arctisch gebied kunnen bijhouden en monitoren. Het vervolg rapport laat onder meer aan de hand van voorbeelden zien hoe dit in de praktijk werkt. Een van de belangrijkste projecten van de Arctische Raad op dit moment is het Adaptation Actions for a Changing Arctic project (AACA). Op dit moment wordt er gewerkt aan een rapport met
24 Nieuw Nederlands Polair Programma (Themaperiode 2011-2015) information to assist local decision-makers and stakeholders in three pilot regions in developing adaptation tools and strategies to better deal with climate change and other pertinent environmental stressors. Dit AACA-C wordt geleid door AMAP, maar het is een werkgroep-overstijgend project. Annette Scheepstra is een van de auteurs voor het hoofdstuk Local and regional perspectives. Nederlands Poolstation Spitsbergen Het Nederlands Poolstation kende een actieve samenwerking met het Duits-Franse conglomeraat AWIPEV in het wetenschapsdorp Ny-Ålesund op Spitsbergen. Alle vijf de onderzoeksprojecten van het kernprogramma Anthropogenic impact on Svalbard ecosystems hebben in 2014 met meerdere onderzoekers gegevens verzameld. Daarmee waren de Rijksuniversiteit Groningen en het NIOZ vertegenwoordigd. Daarnaast werden er ook twee projecten van de Wageningen Universiteit gerealiseerd (aan toxiciteit van vervuiling voor ganzen en mariene bodemdieren) en was er logistieke steun voor een archeologisch/geologisch onderzoek naar marmerexploitatie (Dr Frigga Kruse van de RUG). Het totaal aantal mensdagen aan Nederlandse projecten bedroeg daarmee 683, een absoluut record. Van dit aantal viel 55% binnen het zomerseizoen. Het Nederlands Poolstation bereikt veel mensen door een actieve website (poolstation.nl of arcticstation.nl) en lezingen voor toeristen en bezoekers aan Ny-Ålesund. NySMAC Ny-Ålesund Science Managers Committee De Ny-Ålesund Science Managers Committee (NySMAC) is zoals ieder jaar twee keer bij elkaar gekomen. Een groot deel van de vergaderingen gaat over praktische, lokale onderwerpen zoals het aanleggen van infrastructuur, het verminderen van verstoring en het beter coördineren van bezoeken van toeristen, studenten en media. Er komen steeds meer regels en vergunningen, waarmee de Noorse overheid ook meer controle krijgt over de activiteiten. NySMAC zet zich in voor engelstalige procedures en duidelijke draaiboeken. Vooral bij de verscherping van de regels van de Noorse dierproefwet bleek dat noodzakelijk. Ook het gebruik van drones is zeer beperkt in Ny-Ålesund vanwege de ban op gebruik van radiofrequenties (met name in het wifi en bluetooth bereik) vanwege de aawezigheid van een radiotelescoop voor geodesie. Vanwege de zorg over de kwaliteit van de natuurlijke omgeving lopen er speciale projecten onder de titel Limits to acceptable change. De Noren hebben geïnvesteerd in een surveillance/verbeterprogramma en Loonen levert een inhoudelijke bijdrage aan een studie over behoud van vegetatie en verstoring van vogels. Daarnaast besteed NySMAC veel aandacht aan het optimaliseren van de samenwerking tussen onderzoeken. Er is een hernieuwde versie van een Science Plan in de maak (2015 2020), waarbij de onderzoekthema s verdeeld zijn in vier flagships: atmosfeer, marien, terrestrisch en glaciologie. In 2014 was er veel overleg over het atmosferisch onderzoek met nadruk op lucht-sneeuw interactie, aerosolen, black carbon en modelleren. Voor alle thema s worden er veel korte onderzoeksprojecten gedaan, maar wordt het ook steeds belangrijker om tijdreeksen toegankelijk te maken en uit te bouwen. Juist de tijdreeksen blijken van groot belang voor bestudering van de gevolgen van klimaatverandering. Tenslotte is er ook veel aandacht voor samenwerking met andere Arctische onderzoekslocaties binnen Spitsbergen maar ook daarbuiten (bv. Zackenberg in Noord Oost-Groenland).