DE VLUCHT VAN DE VELDLEEUWERIK DUURZAAMHEID IN EIGEN HAND Een persoonlijke uitdaging voor iedere akkerbouwer
DUURZAAMHEID IN EIGEN HAND Een persoonlijke uitdaging voor iedere akkerbouwer
DE VLUCHT EN HET LIED VAN DE VELDLEEUWERIK INHOUDSOPGAVE Veldleeuwerik is een unieke samenwerking tussen akkerbouwers onderling en tussen akkerbouwers en de verwerkers van hun producten, hun bouwplanvrienden. Gezamenlijk vertalen ze duurzaamheid in herkenbare, praktische maatregelen die resulteren in een meer duurzame bedrijfsvoering op steeds meer akkerbouwbedrijven. Dit is de vlucht van de Veldleeuwerik. De deelnemers aan deze unieke samenwerking hebben allemaal hun eigen verhaal. Een verhaal waarin ze de resultaten op hun eigen bedrijf vertellen en waarin ze laten horen dat ze trots zijn op deze samenwerking. Dat is het lied van de Veldleeuwerik. VOORWOORD OVER DE STICHTING NARDY VETTE, AKKERBOUWER SIKKE MEERMAN, UNILEVER INLEIDING DE VLUCHT VAN DE VELDLEEUWERIK Kees de Winter, akkerbouwer Mathijs Slootweg, akkerbouwer Erik Haasken, McCain Werkwijze Duurzame productie in 2010 OVERVIEW Duurzame productie in FLeVOLAND Vincent Roelofs, Agrifirm Wim Stegeman, akkerbouwer Krijn Verhage, akkerbouwer DUURZAME VERWERKING IN 2010 Adrie Vermeulen, akkerbouwer Richard Kroon, akkerbouwer Jan kempers, HEINEKEN PLANNEN voor 2011 Piet van Liere, Gebr. van Liere Gerrit Klaasse Bos, akkerbouwer Edwin Goedegebuure, akkerbouwer LEDEN IN 2010 / DE STICHTING IN 2011 / CONTACt Gert sikken, Suiker unie SAMENVATTING / COLOFON 06 07 I0 12 17 19 20 24 29 34 36
VOORWOORD In deze uitgave treft u een helder overzicht aan van de activiteiten van Stichting Veldleeuwerik. Het is niet zozeer een jaarverslag over het jaar 2010 maar veel meer een weergave van wat de stichting beoogt en realiseert. Het verslag geeft een interessante en evenwichtige samenwerking weer tussen akkerbouwers en verwerkers aan de hand van tien samenhangende indicatoren. Naast het Doelstelling OVER DE STICHTING Visie belangrijkste en meest waardevolle productiemiddel van de akkerbouwer, vormt de bodem ook een belangrijk thema in duurzame akkerbouw. Veel duurzaamheidindicatoren hebben met bodem te maken en veel plannen zijn gericht op verdere verbetering van de gezondheid en weerbaarheid van De doelstelling van de Stichting Veldleeuwerik is het bevorderen van het duurzaam produceren van akkerbouwproducten. Dit gebeurt door: Door de groeiende wereldbevolking is er een stijgende behoefte aan goed en gezond voedsel. We zullen zuinig met onze bronnen (water, bodem en lucht) om moeten gaan om in de toekomst voldoende in staat te zijn de wereld bevolking te voeden. de bodem. Samenwerken is één van de sleutelwoorden in de aanpak die Veldleeuwerik voorstaat. Een andere daarin is continue verbeteren. Duurzaamheid is geen statisch begrip maar dynamisch. Blijven werken aan verbeteringen op alle tien indicatoren. Dat is geen loze kreet. De telers hebben gezamenlijk honderden actiepunten benoemd waarbij aan alle indicatoren gewerkt wordt. Daarmee het systematisch toepassen van best practices op een controleerbare manier samenwerking tussen akkerbouwers, afnemers en verwerkende industrie stimuleren de grond centraal te stellen bij het duurzaam produceren van de akkerbouwproducten Daarnaast dienen we in Nederland de inrichting van onze voedselvoorziening te optimaliseren om onze afhankelijkheid te verkleinen. Nederland behoort een toonaangevende natie te blijven als het gaat om productieverbetering en innovatie. geven ze concrete invulling aan een duurzame bedrijfsvoering. De afnemers gaan de producten van deze duurzaam werkende telers, via duurzaam ingerichte ketens in de markt zetten. Stichting Veldleeuwerik heeft daarmee duurzaamheid in eigen hand. Missie Strategie Ik wens u veel leesplezier. De door de stichting Veldleeuwerik gehanteerde systematiek is in 2015 de systematiek voor duurzame akkerbouw in Nederland. Dit leidt binnen afzienbare tijd tot de realisatie van de beschikbaarheid van duurzaam geproduceerde grondstoffen door middel van het duurzaam inrichten van de grondstoffenproductieketens. Door het werven van telers, leden en donateurs, de Veldleeuweriksystematiek verder uitrollen en doorontwikkelen. Door het in de markt brengen van duurzaam geteelde producten zal er breder aandacht komen voor de doelstelling, visie en missie van de stichting Veldleeuwerik. Gert Sikken, Voorzitter 7
Nardy Vette, akkerbouwer Om verder te kijken dan het eigen bedrijf vind ik de bijeenkomsten met collega s erg belangrijk Een belangrijke reden voor mij om deel te nemen aan Veldleeuwerik is de indicator Menselijk kapitaal. Het bijeenkomen met mensen uit je vakgebied vind ik erg prettig. Met name omdat een groot deel van mijn dag draait om ons gezin. Om verder te kijken dan het eigen bedrijf vind ik de bijeenkomsten met collega s erg belangrijk. Je hoort dan de verhalen over hoe zij bepaalde zaken zien en aanpakken. Je kijkt zo ook eens met andere ogen naar je eigen bedrijf. Waarom doen we dit eigenlijk wel, en dat niet? Daarnaast leer je van de informatieve bijeenkomsten en neem je ook daar adviezen van mee naar huis. Vorig jaar hebben we bijvoorbeeld een avond gesproken over verschillende vormen van samenwerking. Een punt waarvan ik na afloop dacht dan hebben wij het best goed voor elkaar met onze buurman. Sikke Meerman, Unilever Wij zijn er trots op dat Veldleeuwerik de indicatoren die wij zelf hanteren heeft overgenomen, Unilever heeft eind 2010 zijn duurzaamheidsprogramma gelanceerd. Het komt er in het kort op neer dat het bedrijf zijn omzet in de komende tien jaar zo ongeveer wil verdubbelen en tegelijkertijd zijn voetafdruk van energie- en watergebruik en afvalproductie wil halveren. Over de hele keten gerekend is de bijdrage die de landbouwproductie daaraan levert ongeveer een kwart. Al onze ingrediënten moeten voor 2020 duurzaam worden geproduceerd. Toeleveranciers worden gevraagd deel te nemen aan een verificatieprogramma. De kern van dit programma is dat telers actief bijdragen aan duurzaamheid op hun bedrijf en aan hun omgeving. De Veldleeuweriksystematiek en gebruik daarbij van de beschikbare instrumenten sluiten hier naadloos op aan. Wij zijn er trots op dat Veldleeuwerik de indicatoren die wij zelf hanteren, heeft overgenomen. Met onze leveranciers en collega-bedrijven zien wij grote mogelijkheden om met telers in bepaalde kerngebieden, ook over de landsgrenzen heen, een soortgelijk programma op te zetten. De inkleuring van duurzaamheidsprojecten is overal op de wereld verschillend. Een aantal zaken waar in ons land vanuit regelgeving minder aandacht voor is en die juist voor de teler en de keten belangrijk zijn, zijn kwaliteit en productiviteit van de bodem, biodiversiteit, verantwoord water- en energieverbruik. De Veldleeuweriksystematiek steunt volledig het door Unilever beoogde doel, namelijk om telers actief bezig te laten zijn met het verduurzamen van hun bedrijf. Unilever wil daar ook daadwerkelijk aan bijdragen en zijn toeleveranciers met hun telers vragen zich aan te sluiten. Als levensmiddelenbedrijf is het belangrijk om duurzaamheid op een goede wijze te communiceren. De kern van de boodschap is een juiste selectie van goede verhalen die de consument aanspreekt en die kan worden ondersteund met feiten. Het succes van een duurzame teelt moet zich ook vertalen in een meerwaarde van het product die naar evenredigheid van de inspanning ten voordele komt van de hele keten. Dat is een welbegrepen boodschap waarvan we ons zeer bewust zijn. Dat dit een kwestie van langere adem is, hebben we al ondervonden. Het overtuigen van consumenten vraagt een gedegen aanpak. 9
DE VELDLEEUWERIK SySTEMATIEKS HEEFT AL GELEID TOT DUIDELIJKS ZICHTBARE RESULTATENS INLEIDING Veldleeuwerik is een unieke samenwerking tussen akkerbouwers onderling en tussen akkerbouwers en de verwerkers van hun producten, hun bouwplanvrienden. Gezamenlijk vertalen ze duurzaamheid in herkenbare, praktische maatregelen die resulteren in een meer duurzame bedrijfsvoering op steeds meer akkerbouwbedrijven. Dit is de vlucht van de Veldleeuwerik. De deelnemers aan deze unieke samenwerking hebben allemaal hun eigen verhaal. Een verhaal waarin ze de resultaten op hun eigen bedrijf vertellen en waarin ze laten horen dat ze trots zijn op deze samenwerking. Dat is het lied van de Veldleeuwerik. Duurzame akkerbouw, wat is dat? Het is al bijna tien jaar geleden dat deze vraag door Heineken werd gesteld aan tien akkerbouwers in Flevoland en aan Agrarische Unie. En het antwoord was: dat is een goede vraag! De gezamenlijke zoektocht naar het antwoord op deze vraag heeft een unieke samenwerking tussen akkerbouwers en verwerkers opgeleverd. Een samenwerking die nu de vorm heeft van het gebruiken van een duidelijke en praktische systematiek onder regie van de stichting Veldleeuwerik. Deze aanpak heeft inmiddels geleid tot duidelijk zichtbare en hoorbare resultaten bij de leden akkerbouwers en de leden verwerkers. Het is dan ook tijd voor opschaling. Het is de bedoeling dat de stichting in enkele jaren groeit van de huidige ( 2010 ) ca. 50 akkerbouwers in Flevoland in vier regiogroepen en zes verwerkers naar honderden akkerbouwers in tientallen regiogroepen in alle akkerbouwgebieden van Nederland met daarbij de deelname van een tiental verwerkers. Dit boekje is geen klassiek jaarverslag maar biedt de lezer een indruk van het werk van de stichting Veldleeuwerik als unieke samenwerking tussen akkerbouwers en verwerkers tot nu toe. Met gepaste trots wordt, als een soort centerfold, het overzicht van honderden acties uit de Duurzaamheidplannen van de leden akkerbouwers getoond. Dit overzicht wordt verlevendigd door de eigen verhalen van negen akkerbouwers en de zes verwerkers. Begin 2010 heeft de stichting Veldleeuwerik het praktische handboek Duurzame akkerbouw uitgegeven. Een uitgave die, vanwege de grote belangstelling, nu al aan een herdruk toe is. In dat handboek wordt de Veldleeuwerik systematiek duidelijk uitgelegd. Dat het tijd is voor opschaling wordt wel heel erg duidelijk uit de recente ontwikkelingen. Naast de lopende vier regiogroepen worden in Flevoland twee nieuwe groepen ingericht. Ook zijn er nu al een tiental nieuwe partijen die zich hebben aangemeld als deelnemende verwerker of als donateur. Met een aantal van deze partijen en met andere belanghebbenden worden momenteel plannen geschreven om in akkerbouwgebieden in het Noordoosten en het Zuidwesten te kunnen starten in 2012. De Veldleeuwerik klimt hoger in zijn vlucht en zijn lied klinkt luider en is voor steeds meer mensen te horen. Dit boekje is nog maar een voorproefje. 11
DE VLUCHT VAN DE VELDLEEUWERIK Hoe hoger de Veldleeuwerik vliegt Hoe groter het gebied dat zij overziet Hoe groter het aantal deelnemers dat zich onder haar vleugels schaart. Heineken, Agrifirm Plant, Unilever, Suiker Unie, McCain, Gebr. van Liere + Heineken & Agrarische Unie Heineken, Agrarische Unie, Unilever, Suiker Unie, McCain, Gebr. van Liere Holland Malt, Countus, ZLTO, CZAV, Nedato, DLV Plant, Agrico, OCI Agro, Dacom, Syngenta. Heeft u belangstelling? Wilt u meer weten over Veldleeuwerik? Wilt u een collega spreken over Veldleeuwerik? Tien akkerbouwers Flevoland Vijftig akkerbouwers Flevoland 2002 2005 2006 2010 Honderden akkerbouwers Nederland 2011 2014 Neem dan contact met ons op. Uw belangstelling stellen wij op prijs. Onze contactgegevens vindt u op pagina 33. ONTWIKKELING TOEPASSING OPSCHALING 13
Kees de Winter, akkerbouwer Veldleeuwerik is voor mij een manier om samen met collega s een duurzamere landbouw te krijgen Veldleeuwerik is voor mij een manier om samen met collega s een duurzamere landbouw te krijgen. Dit kunnen we bereiken door met collega s en verwerkers kennis uit te wisselen. Ik kan ons bedrijf duurzamer maken door de kennis die ik hierbij opdoe. Verder hoop ik dat er in de toekomst een meerwaarde voor ons product wordt betaald omdat het duurzaam wordt geteeld. Mathijs Slootweg, akkerbouwer Voor de toekomst lijkt het mij een mooie uitdaging om met Veldleeuwerik te laten zien dat duurzame teelt het beter doet dan biologische teelt Door in de beginperiode veel naar de bodem te kijken heeft me dat inzicht gegeven in de sterke en zwakke punten die mijn gronden hebben. Ook heb ik de gelegenheid gekregen te zien hoe collega telers met de bodems op hun bedrijven omgaan. Hierdoor heb ik geleerd dat het zeer zinvol is om zoveel mogelijk in de bodem te investeren. Met collega telers in de regiogroep is het gelukt om gewassenkeuze, bodembewerkingen en bodemverbeterende maatregelen in een systeem toe te passen waardoor ze in de praktijk goed uitvoerbaar zijn. Natuurlijk zie je van veel maatregelen pas na enkele jaren het positieve resultaat maar ik heb er alle vertrouwen in dat dit de goede weg is. Door de positieve ervaringen met de bodem heb ik nu ook een belangstelling gekregen voor de biodiversiteit op mijn bedrijf. Ik ben er van overtuigd dat als het bodemleven optimaal is er behoorlijk bespaard kan worden op het gebruik van fungiciden en insecticiden. Voor de toekomst lijkt het mij een mooie uitdaging om met Veldleeuwerik te laten zien dat duurzame teelt het beter doet dan biologische teelt. Natuurlijk moeten we dankbaar gebruik blijven maken van de kennis die er bij biologen is. Dus van gangbaar en biologisch duurzaam maken. Erik Haasken, McCain Voor ons is het belangrijk dat we samenwerken met telers die hun aardappelen dichtbij de fabriek telen Hoe kan onze onderneming bijdragen aan en meer duurzame samenleving, en dus de beïnvloeding van haar leefomgeving minimaliseren? Deze vraag dient binnen McCain voorafgaand aan iedere beslissing beantwoord te worden, of het nu gaat om een investering of om het vaststellen van beleid. Het is van groot belang dat in de gehele keten, van aardappelteelt tot en met de afzet van het eindproduct, in alle aspecten van de bedrijfsvoering de zorg voor mens en milieu een centrale plaats inneemt. McCain wil op deze wijze haar verantwoordelijkheid nemen en tegelijkertijd de continuïteit van haar onderneming garanderen. Door middel van teeltprogramma s wordt ondersteuning geboden aan toeleverende bedrijven. Hierbij is de aandacht voor duurzaamheidaspecten een belangrijk onderdeel. Om zichtbaar inhoud te geven aan haar streven naar duurzaamheid zijn enkele kernpunten van het beleid van McCain ten aanzien van verantwoord ondernemen samengebracht in de formulering van elf toezeggingen op het gebied van gezondheid, veiligheid en milieu. De focus ligt op landbouw en productie en er is met name aandacht voor nieuwe aardappelrassen, nieuwe teeltmethoden, een betere benutting van meststoffen en van water en het in kaart brengen van de volledige carbon footprint voor de gehele keten. McCain heeft een grote fabriek voor de productie van aardappelproducten in Lelystad. Voor ons is het belangrijk dat we samenwerken met telers die hun aardappelen dichtbij de fabriek telen. Veldleeuwerik in de Flevopolders kan dan ook voor McCain een mooie bijdrage aan een duurzame aardappelteelt leveren. McCain bakt inmiddels het volledige assortiment voor in een nieuwe 100% palmolievrije zonnebloemolie formule. Deze olie is duurzaam, stabiel bij hoge temperaturen en bestaat uit maar liefst 88% onverzadigde vetzuren. Bij de verwerking van de aardappelen tot eindproduct wordt ook continu efficiencyverbetering nagestreefd. Voortdurend wordt gezocht naar het optimaliseren van energieverbruik en watergebruik. Een deel van de in de productie gebruikte energie wordt door McCain zelf duurzaam opgewekt door vergisting van in de productie vrijgekomen co-producten. Ook terugwinning van energie in de vorm van restwarmte is een voorbeeld van optimalisatie van energieverbruik. 15
WERKWIJZE DE DEELNEMENDE TELERS DE DEELNEMENDE VERWERKERS De kern van de Veldleeuwerik systematiek zijn de regiogroepen waarin bottom-up wordt gewerkt aan verbetering van de duurzaamheid op de bedrijven van de deelnemende telers aan de hand van tien indicatoren voor duurzame akkerbouw. Terwijl de telers er voor zorgen dat in regiogroepsverband de productie van akkerbouwgewassen meer duurzaam wordt, zijn de verwerkers bezig om hun ketens zo in te richten dat de inspanningen van de telers tot meerwaarde kunnen worden gebracht. De regiogroep is het platform waar de telers hun visie en ervaringen met elkaar delen. Per slot leren telers het beste van telers. Volgens de Veldleeuwerik werkwijze kiest iedere teler zijn eigen weg naar meer duurzame akkerbouw op zijn bedrijf. Deze keuzeruimte is noodzakelijk omdat prioriteiten van bedrijf tot bedrijf verschillen en iedere deelnemer wordt geprikkeld om op zijn eigen wijze invulling te geven aan duurzame akkerbouw. Om dit mogelijk te maken wordt er een proces van voortdurend verbeteren uitgevoerd. Na een opstartjaar, waarin iedere teler de keuze voor deelname maakt aan de hand van een nulmeting van het eigen bedrijf, is er een cyclisch proces van continue verbeteren dat jaarlijks wordt herhaald. Begin 2010 heeft de stichting Veldleeuwerik het boekje Duurzame akkerbouw uitgegeven waarin deze werkwijze duidelijk wordt uitgelegd en gedemonstreerd. Het is een praktisch handboek met als inhoud: 1 Waarom duurzame akkerbouw? 2 Hoe werkt het in de praktijk? 3 Wat zijn instrumenten voor duurzame akkerbouw? 4 Een praktijkvoorbeeld 5 Hoe werkt Veldleeuwerik? 6 Over borging en maatschappelijke verantwoordelijkheid Iedere deelnemende verwerker zoekt hiervoor de beste oplossingen voor zijn producten en zijn afzetketens en dit gebeurt binnen de eigen gekozen programma s voor duurzaam ondernemen. Deze eigen programma s worden steeds breder gedragen en concreter ingevuld. Omdat de stichting Veldleeuwerik al in een vroeg stadium een overlegplatform heeft geboden voor de betrokken verwerkers en de aangesloten akkerbouwers, is er een mooie wisselwerking tot stand gekomen in dit gezamenlijke proces van continue verbeteren. Dit zien we duidelijk terug in Growing for the future van Unilever, Brewing a Better Future van Heineken, Natuurlijk duurzaam van Suiker Unie en in de MVO rapportage van McCain. Verschillende deelnemende verwerkers zijn inmiddels zover dat de door Veldleeuwerik akkerbouwers geteelde gewassen als duurzaam geproduceerde grondstoffen in de keten kunnen worden onderscheiden. De volgende stap is om de producten die voortkomen uit deze duurzaam geproduceerde grondstoffen als zodanig onderscheidend in de markt te zetten. 17
Duurzame productie in 2010 duurzame gewassen bestaan NIET. Duurzame teelt wel. De bedrijfsvoering en het bouwplan dat daar het beste bij past, kunnen stap voor stap meer duurzaam worden gemaakt. Voor ieder bedrijf is er een eigen weg naar een meer duurzame inrichting. DE BASIS VAN DUURZAME PRODUCTIES WORDT gevormd DOOR DE AKKERBOUWERS MET AANDACHT VOOR ZIJN BODEMS Elke akkerbouwer maakt dan ook zijn eigen keuzes. Keuzes die op dat moment het beste passen bij zijn eigen specifieke productie omstandigheden. Jaarlijks maakt iedere akkerbouwer een duurzaamheidsplan met daarin een aantal gerichte verbeteracties. Om duurzame akkerbouw herkenbaar en stuurbaar te maken worden tien indicatoren gebruikt. In het plan wordt voor iedere actie aangegeven bij welke indicator(en) deze het beste past. Wat al snel zichtbaar wordt, is dat ieder bedrijf zijn eigen ontwikkeling in de tijd kent. Omdat keuzes voor een meer duurzame inrichting worden genomen op basis van een toekomstvisie, worden eerst die acties genomen waarvan de meeste impact wordt verwacht. In Flevoland geldt voor veel akkerbouwers in het begin dezelfde logische volgorde als het gaat om de aandacht voor de duurzaamheidindicatoren. Eerst is er vooral aandacht voor bodemvruchtbaarheid en productwaarde. Al gauw komen ook voedingsstoffen, water en gewasbescherming in beeld. Pas na enige tijd is er ook belangstelling voor energie, lokale economie en biodiversiteit. Bodemverlies speelt in Flevoland nagenoeg geen rol. Het is niet doenlijk om de weg naar een meer duurzame akkerbouw voor iedere akkerbouwer afzonderlijk weer te geven. Een goede impressie geven van de prestaties van de hele groep telers uit Flevoland is wel goed mogelijk. In 2010 bestaat deze groep uit ca 50 akkerbouwers georganiseerd in vier regiogroepen. In een schema is een globale weergave van de activiteit van de telersgroep Flevoland als geheel weergegeven. De achtergrond wordt gevormd door de indicatoren voor duurzame akkerbouw die bij de Veldleeuwerik methodiek worden gebruikt. Ieder jaar kiest iedere deelnemende akkerbouwer voor verbeteracties om zijn bedrijfsvoering en bouwplan meer duurzaam in te richten. Deze acties uit de duurzaamheidsplannen zijn in thema s gegroepeerd en als zodanig op de indicatorenachtergrond geprojecteerd. Wat natuurlijk direct opvalt, is dat de indicatoren geen losstaande elementen zijn maar een min of meer samenhangend geheel vormen. Deze samenhang wordt duidelijk zichtbaar gemaakt doordat veel van de thema s verbinding hebben met meerdere indicatoren. Wat ook duidelijk zichtbaar wordt gemaakt, is dat tussen een veelheid aan thema s er enkele duidelijk uitspringen. Er is erg veel aandacht voor aanpassingen in bouwplan en teelten, voor de inzet van groenbemesters en gewasresten, voor het toepassen van organische mest en compost en voor mechanisatie en grondbewerking. Dit zijn vooral elementen die de gezamenlijke weg naar meer duurzame akkerbouw typeren en veelal gebiedsgebonden zijn. Dat geldt in mindere mate ook voor waterkwaliteit, ontwatering en watergebruik, bekalken, gebruik meststoffen en aaltjes. Het aantal acties bij de andere thema s is duidelijk geringer maar ook meer divers. Deze passen meer bij een bedrijfsspecifieke invulling. Dat geldt ook voor de behoefte aan meer inzicht en onderzoek voor activiteiten met betrekking tot de indicatoren biodiversiteit, water, energie, gewasbescherming en voedingsstoffen. Meer inzicht in en onderzoek naar bodemvruchtbaarheid is daarentegen een behoefte die in bijna ieder duurzaamheidsplan is terug te vinden. 19
Duurzame productie in Flevoland Schematisch overzicht van honderden acties uit duurzaamheidsplannen van de laatste jaren van de akkerbouwers uit Flevoland. De acties zijn per thema geclusterd weergegeven. Hoe lichter de kleur, hoe meer acties uitgevoerd. Wit = een honderdtal; geel = een tiental. De achtergrond wordt gevormd door de tien indicatoren voor duurzame akkerbouw. Inzicht en onderzoek Water opvang water Bodembedekking Stuifdek bodemverlies Waterkwaliteit Beregenen Ontwatering en watergebruik Bekalken Teelttechniek Groenbemesters en gewasresten BOS systemen LDS GEWASbescherming Inzicht en onderzoek GPS Aaltjes bodemvruchtbaarheid Organische mest en compost Inzicht en onderzoek Aanpassingen in bouwplan en teelten Bedrijfsopvolging Middelengebruik Bodemleven Aanpassingen in bouwplan en teelten biodiversiteit productwaarde Inzicht en onderzoek Akkerranden erfbeplanting Inzicht in kosten Markt en afzet Ruimtelijke ordening Persoonlijke ontplooiing Samenwerking Arbeid lokale economie Maatschappelijke betrokkenheid MENSELIJK KAPITAAL Alternatieve energie Opdoen van kennis Gebruik meststoffen voedingsstoffen energie Bewaring Inzicht en onderzoek Inzicht en onderzoek 21
Agrifirm analyseert nadrukkelijk alle schakels in de keten: van teelt van grondstoffen tot en met het moment dat het voedsel bij de consument op het bord ligt Bij elk onderwerp wordt de vraag gesteld: Kan ons bedrijf op dit onderwerp een substantiële invloed uitoefenen? Efficiënt voeden en voeren is het leidende thema in onze innovatiestrategie. Al onze producten en diensten zijn gericht op het efficiënt voeden van de gewassen en voeren van de dieren van onze klanten. Een belangrijk oogmerk daarbij is een optimaal rendement voor onze leden en klanten en een goed rendement van de onderneming. Agrifirm vertaalt efficiënt voeden en voeren in de akkerbouw naar het minimaliseren van het gebruik van kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen en het optimaliseren van de opbrengst per hectare. Vooral de samenhang van de indicatoren en de integrale aanpak van de Veldleeuweriksystematiek laat in de praktijk zien dat het werkt. Een gezonde bodem als basis voor een goed renderend akkerbouwbedrijf spreekt ons erg aan. Agrifirm wil met de deelname aan Stichting Veldleeuwerik een wezenlijke bijdrage leveren aan de ontwikkeling van duurzame landbouw en het opzetten van duurzame productie ketens. In 2010 is Agrifirm het proefproject Eiwit van Eigen Erf gestart. In dit project wordt onderzocht op welke wijze in Nederland geteelde eiwithoudende gewassen zoals veldbonen, een bijdrage kunnen leveren aan de eiwitvoorziening van de veevoederindustrie, als vervanging van bijvoorbeeld geïmporteerde soja. Nieuwe veldbonen rassen geven goede opbrengsten en bovendien is gebleken dat veldbonen uitstekende eiwitten bevatten voor varkens- en pluimveevoer. Hiermee is een goede stap gezet om de teelt van eiwitrijke gewassen in Nederland in de toekomst rendabel te maken. Ook produceert Agrifirm het diervoer voor de scharrelkippen die bij Albert Heijn onder het label AH puur&eerlijk worden verkocht. Dit eigen merk staat voor producten die met extra zorg voor mens, dier, natuur of milieu zijn geproduceerd. Het vlees draagt één ster van het Beter Leven Kenmerk van de Dierenbescherming. Vincent Roelofs, Agrifirm Een gezonde bodem is de basis voor een goed renderend bedrijf Wim Stegeman, akkerbouwer De opzet met de10 indicatoren sprak mij direct aan: het helpt focussen op een aantal verbeterpunten Vanaf 2005 ben ik samen met mijn vrouw Marga Klein Swormink agrarisch ondernemer geworden aan de Vogelweg in Lelystad. De eerste jaren hebben we gebruikt om helder te krijgen waar de kansen voor ons bedrijf liggen. De afgelopen 5 jaar hebben we met name geïnvesteerd in het versterken van de bodemkwaliteit en dan vooral de bewerkbaarheid ervan. Al vrij snel kwam de stichting Veldleeuwerik als mogelijke partner voor ons bedrijf in zicht. De opzet met de 10 indicatoren sprak mij direct aan: het helpt focussen op een aantal verbeterpunten. Met name het maken van een jaarlijks plan, waarin zowel kwantitatief als kwalitatief doelstellingen worden gemaakt werkt voor mij uitdagend. Het werken volgens deze manier heeft in 6 jaar tijd onder andere geleid tot een aanzienlijk betere bewerkbaarheid van de bodem, een rijker bodemleven, hogere opbrengsten van goede kwaliteit, lager brandstofverbruik, meer akkervogels en meer plezier. We gebruiken Veldleeuwerik als beeld om deze resultaten uit te dragen. Krijn Verhage, akkerbouwer Samen zoeken naar die richting die dan zo mooi duurzaam heet Veldleeuwerik is voor mij de manier om invulling te geven aan mijn wens om op een goede en verantwoorde manier om te gaan met ons bedrijf en alles daar omheen. Als ondernemer neem je vaak alleen beslissingen, maar in de keuzes laat je je beïnvloeden door zaken van buitenaf. Ik ben blij dat ik voor die inspiratie Veldleeuwerik heb gevonden. Samen zoeken naar die richting die dan zo mooi duurzaam heet. Maar die ook ruimte geeft om zelf een invulling te geven aan wat bij mij past, binnen mijn mogelijkheden. Vooral ook het samen met de partnerbedrijven uitstralen waar we mee bezig zijn, is belangrijk. Gezonde en veilige voedselproductie, de grond op een verantwoorde manier gebruiken, wat betekenen voor de mensen om je heen, dat alles vindt ik in Veldleeuwerik. En daar zijn we nog niet mee klaar, er is nog veel te doen. 23
Duurzame VERWERKING in 2010 duurzame grondstoffen bestaan NIET. DuurzaAM GETEELDE GRONDSTOFFEN wel. De bedrijfsvoering en het bouwplan dat daar het beste bij past, kunnen stap voor stap meer duurzaam worden gemaakt. Dit wordt beschreven in het hoofdstuk Duurzame productie in 2010. McCain Voor de verwerkers van de uit het bouwplan afkomstige gewassen vormt dit de basis voor het meer duurzaam inrichten van hun eigen specifieke keten. Ook hier geldt dat er voor ieder bedrijf een eigen weg is naar een meer duurzame inrichting. Elke verwerker maakt dan ook zijn eigen keuzes. bouwplanvrienden McCain voor duurzaam geteelde frites aardappelen De bouwplannen van de Veldleeuwerik akkerbouwers vormen gezamenlijk een degelijke basis voor het realiseren en borgen van een duurzame grondstoffenproductie voor alle Veldleeuwerik verwerkers. Deze verwerkers worden daarom ook wel aangeduid als bouwplanvrienden. De stichting streeft er naar om voor alle gewassen met een significante omvang een lokale afnemer/ verwerker te laten deelnemen. In 2010 zijn vijf verwerkers actief als bouwplanvrienden. Heineken voor brouwgerst, Suiker Unie voor suikerbieten, Gebr. van Liere voor uien, McCain voor frites aardappelen en Unilever voor peen. Als intermediair in een aantal ketens ( brouwgerst, tarwe, peen en uien ) is ook Agrifirm aangesloten als bouwplanvriend. Gebr.van Liere Suiker Unie voor duurzaam geteelde suikerbieten Gebr. van Liere voor duurzaam geteelde uien Unilever voor duurzaam geteelde peen Heineken voor duurzaam geteelde brouwgerst Gebr. van Liere Heineken Suikerunie Unilever Agrifirm Plant Duurzame verwerking Met een duurzaam bouwplan als solide basis kunnen de bouwplanvrienden inhoud geven aan de duurzame verwerking van hun grondstoffen. Agrifirm Plant als intermediair voor duurzaam geteelde brouwgerst, tarwe, peen en uien 25
Adrie Vermeulen, akkerbouwer Het is spannend om een toekomstvisie Te ontwikkelen, verbeterpunten te benoemen en uit te Proberen Meedoen aan Veldleeuwerik is erg uitdagend. Het is spannend om een toekomstvisie te ontwikkelen, verbeterpunten te benoemen en uit te proberen. Daarover te discussiëren met kritische collegaboeren begeleid door een inspirerend adviseur maakt Veldleeuwerik uniek. Het gegeven dat boeren samen met afnemers aan tafel zitten met als doel het werken aan duurzaamheid en het in de markt zetten van deze producten maakt veldleeuwerik tot een krachtig geheel. Richard Kroon, akkerbouwer Dit fascineert me en daagt me uit om niet voor snelle winst te gaan, maar voor een soort rentmeesterschap over de jaren Veldleeuwerik staat bij mij voor verbreding en verdieping van inzicht in het perpetuem mobilea van de cyclus van seizoenen en teelten op mijn bedrijf. Al onze handelingen op onze bedrijven en vooral die, met betrekking tot het gebruik en de bewerking van de bodem hebben steeds grote invloed op de kwaliteit van bewerken en telen in de toekomst. Dit fascineert me en daagt me uit om niet voor snelle winst van een bepaalde teelt in een bepaald jaar te gaan, maar voor een soort rentmeesterschap over de jaren. Met de Veldleeuwerik systematiek wordt de huidige toestand en kwaliteit van de grond in kaart gebracht. Door dit met elkaar te bespreken en delen, worden er ambities voor de toekomst geformuleerd, welke een stimulans zijn om zaken ook echt aan te pakken. Zomaar een greep uit de aandachtspunten: bodemstructuur, bodemleven, organische stofvoorziening, bewerkingen en het soms nalaten van bewerkingen, kwaliteit en chemische samenstelling van beregening- en spuitwater, optimaal en maximaal (economisch) gebruik van organische mest en compost, groenbemesters, etc. Nieuwe aandachtspunten zijn niet-kerende grondbewerking en minimale bewerking van de grond. En er zullen vast weer nieuwe uitdagingen op ons pad komen om aan te pakken! Jan Kempers, Heineken Als we elkaar helpen die keten op een eenduidige wijze te structureren, dan gaan we vooruit Heineken is één van de grondleggers van de Stichting Veldleeuwerik. Dit geeft aan dat wij met duurzame akkerbouw al een band hadden voordat het woord duurzame ontwikkeling in de mode raakte. De doelstelling en de activiteiten van de Stichting sluiten zeer goed aan bij het duurzaamheidsprogramma van Heineken wereldwijd: Brewing a Better Future. In het programma zijn doelstellingen voor het jaar 2020 gedefinieerd, waaronder minder emissie van broeikasgassen, efficiënter met water omgaan en onze interactie met de leefomgeving continu verbeteren. Wij willen de groenste brouwer ter wereld zijn en kijken in dit verband naar de effecten in onze gehele keten. De gerstteelt is daar een belangrijk onderdeel van, want zonder brouwgerst is er geen bier. Met onze brouwerijen zijn wij de grootste verbruiker van gemoute brouwgerst in Nederland en bij het bouwen van een duurzame gerstketen kunnen wij dan ook niet ontbreken. Het duurzaam telen van gerst is een belangrijke voorwaarde, maar voor een duurzame keten is veel meer nodig. Hoe gaan de spelers in de keten met elkaar om? Hoe leggen we het verhaal uit aan de klant? Hoe kunnen we aan dit verhaal een solide en geloofwaardige basis geven en hoe krijgen we voldoende gerst om onze ketens duurzaam te vullen? Dit zijn allemaal vragen waar we in het afgelopen jaar met onze vrienden in de Stichting aan hebben gewerkt. We zijn er trots op dat we hierin belangrijke stappen hebben kunnen zetten door met elkaar te beseffen dat het in ieders belang is dat we in dit deel van de keten kennis met elkaar delen en elkaar helpen die duurzame keten op te bouwen. Als we elkaar helpen die keten op een eenduidige wijze te structureren, dan gaan we vooruit en kunnen we gezamenlijk het instrumentarium opbouwen waar ons land en de wereld zo hard aan toe zijn. Het zou toch erg mooi zijn als de Veldleeuwerik in ons hele land zou nestelen! 27
PLANNEN VOOR 2011 1. Regiogroep bijeenkomsten Iedere regiogroep organiseert zelf minimaal acht bijeenkomsten per jaar. Een regiogroep bijeenkomst bestaat uit twee onderdelen, te weten: de bespreking van het Duurzaamheidsplan van één van de groepsleden en de behandeling van een actueel onderwerp dat door de regiogroep zelf wordt gekozen. Een greep uit deze regiogroep keuze: groenfinanciering, rijpadensystemen, vochtsensor, samenwerken met buren/collega s, compostthee, functionele agrobiodiversiteit. Relevante indicatoren voor actuele onderwerpen: 2. Workshops Er is een aanbod van workshops vanuit de leden afnemers/ verwerkers. Dit aanbod varieert van de kwaliteit van aardappelopslag en de bewaring van uien tot het gebruik van een carbon footprint, een water footprint en het nut van een biodiversiteitmeetlat. Relevante indicatoren: productwaarde Bodemvruchtbaarheid Biodiversiteit Water Menselijk kapitaal Lokale economie Gewasbescherming productwaarde Bodemvruchtbaarheid Biodiversiteit Water Energie Voedingsstoffen Gewasbescherming 3. Overkoepelende activiteiten Elk jaar wordt hiervoor een nieuw thema gekozen. Voor 2011 is dat: Niet kerende grondbewerking. De inbreng van activiteiten wordt verzorgd door donateurs van de stichting Veldleeuwerik of door derden. Daarnaast zijn er diverse andere overkoepelende activiteiten. Ook hier gaat het om een breed scala van onderwerpen zoals bijensterfte, multifunctionele landbouw, bedrijfsondersteunende systemen, groene en blauwe diensten, gewassensoren etc. 4. Opstart NIEUWE regiogroepen Voor nieuwe leden in Flevoland zullen naar verwachting twee nieuwe regiogroepen worden opgestart. Deze groepen volgen hetzelfde traject dat ook de eerder gestarte groepen hebben gevolgd en dat in het handboek Duurzame akkerbouw is beschreven. Kennismaking met de indicatoren Productwaarde en Bodemvruchtbaarheid vormen hierbij de logische en praktische start voor het toewerken naar het opstellen van een eerste Duurzaamheidsplan voor het eigen bedrijf. Relevante indicatoren: Relevante indicatoren: Productwaarde Bodemvruchtbaarheid biodiversiteit Water Menselijk kapitaal Lokale economie Gewasbescherming productwaarde Bodemvruchtbaarheid 29
Aan de uien die Gebr. Van Liere teelt, verwerkt, verkoopt en exporteert, worden de hoogste kwaliteitseisen gesteld. Want alleen dan is het mogelijk om de houdbaarheid van de uien bij de consument maximaal te garanderen. Concessies doen aan kwaliteit betekent namelijk dat een deel van het product dat de consument koopt, verloren gaat door beperkte houdbaarheid. Door het verlies van uien bij de consument te voorkomen, wordt de grootste stap gezet in milieurendement en duurzaamheid. In Flevoland wordt 55% van het Nederlandse uienareaal geteeld. Door midden in het teeltgebeid gevestigd te zijn, is de CO2 belasting voor het uientransport naar het sorteerbedrijf minimaal. De afstanden tot de toonaangevende wereldhavens in Rotterdam, Vlissingen en Antwerpen is relatief gezien ook gering. Elektriciteit is een grote kostenpost. Vanuit dat oogpunt wordt er heel zorgvuldig geselecteerd op welke momenten de opgeslagen uien geventileerd worden. Door hier zeer bewust mee om te gaan wordt het aantal ventilatie-uren tot een minimum beperkt. Ter compensatie van het elektriciteitsgebruik heeft Gebr. Van Liere geïnvesteerd in een windmolenpark. De ui is een vers product. Tijdens de teelt staat het bloot aan klimatologische en fytosanitaire invloeden. Gebr. Van Liere is voortdurend in overleg met de telers om onder de gegeven omstandigheden de juiste teeltkeuzes te maken om daarmee de hoogste kwaliteit te garanderen. De juiste inzet van bemesting en gewasbescherming is nodig om duurzame uien te telen. Gebr. Van Liere stimuleert haar telers om hier bewust mee om te gaan en niet meer in te zetten dan strikt noodzakelijk is. Daarnaast is er intensief contact met veredelaars van nieuwe uienrassen om de kwaliteit van de uien te verbeteren en de afhankelijkheid van meststoffen en chemische gewasbescherming te reduceren. Door haar actieve betrokkenheid bij het project Veldleeuwerik bevestigt Gebr. Van Liere haar standpunt dat duurzaamheid voor zowel de teler als de uienafzet voordelen oplevert. Van de aangeleverde uien is een zeer minimaal gedeelte niet geschikt voor verkoop als gesorteerd product. Gebr. Van Liere heeft echter een uitgebreid netwerk opgebouwd om ook voor de bijproducten een verantwoorde afzet te genereren. Het verlies aan product is hierdoor minimaal en het rendement van de uienteelt maximaal. Piet van Liere, Gebr. van Liere Door het verlies van uien bij de consument te voorkomen, wordt de grootste stap gezet Gerrit Klaasse Bos, akkerbouwer Het 1 op 6 bouwplan. geeft heel veel rust en geeft bij de rooivruchten een hogere meeropbrengst dan eerst werd ingeschat Al voor Veldleeuwerik was ik van mening dat ik, en meerderen om mij heen, roofbouw pleegde op onze mooie poldergrond. Er was steeds meer input nodig en toch gingen opbrengst en kwaliteit van de producten achteruit. Ik wilde de bodem meer ontzien en zo min mogelijk verdichten: daarom in 2000 een boven-over ploeg gekocht. Ook wilde ik niet te diep ploegen om te zorgen dat de klei, die ik met diepploegen naar onderen gebracht had, weer naar boven kwam. Ik was wat verrast dat ik in onze regiogroep veel steun en bevestiging kreeg voor deze aanpak om de bodem goed en gezond te houden. Na stoeien met het programma productwaarde, waarmee voor alternatieve bouwplannen de bijbehorende bouwplansaldo s kunnen worden ingeschat, stond het idee van een 1 op 6 bouwplan mij direct aan. Suikerbieten zijn uit bouwplan verdwenen omdat de oogst met zware machine te belastend is voor de bodem. Ook wordt aardappelmoeheid aan de basis beter aangepakt. De rotatie: aardappelen wintertarwe zaaiuien zomertarwe winterpeen brouwgerst geeft heel veel rust en geeft bij de rooivruchten een hogere meeropbrengst dan eerst werd ingeschat. Door het vele organische materiaal dat op het land blijft door stro hakselen en gras groenbemesters te zaaien, is de Anna Zwijnenburg slempgevoeligheid ( Stichting Veldleeuwerik ) natuurlijke meststoffen, vang regenwater op om te gebruiken minder geworden. Ik benut zo veel mogelijk bij de gewasbescherming en probeer echt vast te houden aan mijn stelling dat ik het land niet op ga als het kavelpad niet droog is. Veldleeuwerik is voor mij een methode om beter na te denken en een groep gelijken als klankbord te hebben om vooruit te komen op een leuke, praktische manier. Edwin Goedegebuure, akkerbouwer Samen de mogelijkheden uitdiepen en kritisch zijn op het stellen van individuele bedrijfsdoelen en elkaar hierop bevragen is essentieel Wat is er mooier dan een verhaal op te dragen aan een inspirerende organisatie. In 2010 heb ik voor het eerst actief mogen deelnemen aan mijn Veldleeuwerik regiogroep. Na 17 jaar gewoon gangbaar akkerbouwgewassen telen kwam bij mij de vraag op: is dit nu alles. Het zoeken naar een biologische teelt is voor mij en mijn bedrijf geen alternatief. Mijn relatie met bodem en gewassen kon echter wel een verdieping gebruiken. Dit is gelukt via het stellen van doelen op gebied van duurzaamheid. Binnen Veldleeuwerik is dit geen containerbegrip maar een bedrijfssysteem. Gericht op technische verbetering en veel meer oog voor boer, grond, dier en maatschappij. Een denkpatroon waarbij niet het eigen straatje schoon wordt gemaakt, maar waarbij keuzes centraal staan waarin tien indicatoren continue geijkt worden. Zonder regiogroep en contact met de hele keten is dit niet mogelijk. Ik kan als zelfstandig ondernemer onmogelijk het totale werkveld overzien. Samen de mogelijkheden uitdiepen en kritisch zijn op het stellen van individuele bedrijfsdoelen en elkaar hierop bevragen is essentieel. Dan pas ontstaat diepgang. Geen cijfers om elkaar op af te troeven of aan op te hangen, maar intrinsieke waarden naar boven halen en werkelijk wat doen aan de (agrarische) omgeving. Een opsteker vind ik dat zowel biologische al gangbare telers binnen de regiogroep elkaar veel te bieden hebben. Het eerste jaar heeft mijn hele bedrijf op de kop gezet. Teeltsystemen zijn danig aangepast op gebied van rotatie, bemesting en rendement. Dit alles in positieve zin met de eerste winstpunten. Ik ben er trots op deelnemer te mogen zijn van de Veldleeuwerik en draag dat graag aan collega s uit. 31
LEDEN IN 2010 DE STICHTING IN 2011 CONTACT Leden VERWERKERS Leden akkerbouwers BESTUUR STICHTING VELDLEEUWERIK Agrifirm Plant Gebr. Van Liere Heineken McCain Suiker Unie Unilever Regiogroep NOP Erik Arts Luttelgeest Joop Dieleman Emmeloord Kor Dijk van Kampereiland Jan-Fokke Duursema Nagele Kees Hospers Marknesse Joeri Koeman Bant Guus Schilder Bant Kenneth Verbeek C.V. Luttelgeest Krijn Verhage Emmeloord Jacob Vos Bant Adriaan Vos Bant Regiogroep ZFL Gert-Jan Dongen van Zeewolde Emo Elema Lelystad Otto Groeneveld Biddinghuizen Eric Hooiveld Lelystad Co nn Rennen Zeewolde Jan Pieter Smid Zeewolde Wim Stegeman Lelystad Kees Winter de Lelystad Wilco Winter de Lelystad DONATEURS Voorzitter Gert Sikken Suiker Unie Penningmeester Piet van Liere Gebr. van Liere Leden Gert Jan van Dongen akkerbouwer Erik Haasken McCain Jan Kempers Heineken Sikke Meerman Unilever Vincent Roelofs Agrifirm Plant Aard Roobaard akkerbouwer Gelderingen 52B 8341 PZ Steenwijkerwold info@veldleeuwerik.nl www.veldleeuwerik.nl KvK 3905309 BTW nr. NL 8168.98.224 B01 Rabobank 1252.51.831 administratie@veldleeuwerik.nl Regiogroep OFL1 Regiogroep OFL2 Adrie Vermeulen akkerbouwer Johan Bierma Lelystad Jan Diepen van Dronten Koos en Jacco Dorenbos Dronten Edwin Goedegebuure Swifterbant Pieter Eijk van der Dronten Eric Evers Lelystad Kees Kaa van der Dronten Koos Grubben Dronten William Jonge de Swifterbant Gerrit Klaasse Bos Dronten Uitvoerende Organisatie Ton Kempenaar Dronten Toon Nooren Lelystad Richard Kroon Biddinghuizen Jacco Liere van Dronten Cees Stee van Lelystad Co Straver Dronten Aard Robaard Dronten Mathijs Slootweg Dronten Adrie Vermeulen Swifterbant René Winter de Swifterbant Directeur Coördinator Henk Heinhuis Anna Zwijnenburg Jan Takens Dronten Nardy Vette Dronten Harold Zondag Biddinghuizen 33
Gert Sikken, Suiker Unie Het is een natuurlijk belang van Suiker Unie om een duurzame grondstoffenvoorziening na te streven Suiker Unie, natuurlijk! Het woord natuurlijk is een prachtig woord. Het is een woord dat past bij Suiker Unie. Natuurlijk, is het product dat we maken, want suiker is voor 100 % een natuurproduct. Natuurlijk, dat is ook het land om ons heen. Suiker Unie staat, vaak letterlijk, met de voeten op en in de grond en is zich mede daardoor altijd bewust geweest om zorgvuldig om te gaan met natuurlijke hulpbronnen. Plant and Planet is de naam van het duurzaamheidsprogramma van Suiker Unie. Binnen dit programma zijn vijf thema s geformuleerd, die de speerpunten aangeven: Ketenverantwoordelijkheid, Klimaat&Energie; Natuurlijk, Gezondheid en Maatschappelijk betrokken. Deze aanpak wordt gecommuniceerd met alle stakeholders via het Duurzaamheidverslag. In het thema ketenverantwoordelijkheid tracht Suiker Unie met alle activiteiten die zij uitvoert, zoveel mogelijk rekening te houden met andere belanghebbenden in de keten. De bietenleveranciers zijn hierbij, als groep van 9000 akkerbouwers verspreid over heel Nederland, een hele belangrijke ketenpartij. De bietentelers zijn tevens de aandeelhouders van coöperatie Cosun, het moederbedrijf van Suiker Unie. Het is een natuurlijk belang van Suiker Unie om een duurzame grondstoffenvoorziening na te streven. De duurzaamheidsaanpak van Veldleeuwerik sluit daarbij naadloos aan. Suiker Unie hecht veel waarde aan de aanpak van Veldleeuwerik waarin telers en afnemers elkaar in het bouwplan tegenkomen. Voor Suiker Unie liggen daar de speerpunten in de gewasbescherming en het bodemgebruik. Een gezonde biet in een gezonde bodem. De telers zijn dan ook aan zet. Daarin past ook de uitspraak van Prof. Veerman: Je moet de boeren zo veel mogelijk het initiatief laten. Als je alleen maar regels oplegt en zegt dat het zo en zo moet, werk je alle positieve creativiteit tegen. Deze uitspraak sluit volledig aan bij de bottum-up benadering die Veldleeuwerik kent. Telers kennen daarbij verplichtingen, maar ook Suiker Unie kent verplichtingen. Suiker Unie staat garant voor een duurzame productie en afzet van suiker uit deze suikerbieten en streeft het verkrijgen van meerwaarde in de keten na. 35
Samenvatting De vlucht van de Veldleeuwerik Een duurzaam gewas bestaat niet maar een duurzame teelt wel. De basis wordt gevormd door het bouwplan met daarin op een centrale plaats de akkerbouwer met aandacht voor zijn bodem. De bedrijfsvoering en het bouwplan dat daar het beste bij past, kunnen stap voor stap meer duurzaam worden gemaakt. Voor ieder bedrijf is er een eigen weg naar een meer duurzame inrichting. Om duurzame akkerbouw herkenbaar en stuurbaar te maken worden tien indicatoren gebruikt. In een Duurzaamheidsplan wordt voor iedere actie aangegeven bij welke indicator(en) deze het beste past. Wat al snel zichtbaar wordt, is dat ieder bedrijf zijn eigen ontwikkeling in de tijd kent. Omdat keuzes voor een meer duurzame inrichting worden genomen op basis van een toekomstvisie, worden eerst die acties genomen waarvan de meeste impact wordt verwacht. In Flevoland geldt voor veel akkerbouwers in het begin dezelfde logische volgorde als het gaat om de aandacht voor de duurzaamheidindicatoren. Eerst is er vooral aandacht voor bodemvruchtbaarheid en productwaarde. Al gauw komen ook voedingsstoffen, water en gewasbescherming in beeld. Pas na enige tijd is er ook belangstelling voor menselijke kapitaal, energie, lokale economie en biodiversiteit. Bodemverlies speelt in Flevoland nagenoeg geen rol. Het is niet doenlijk om de weg naar een meer duurzame akkerbouw voor iedere akkerbouwer afzonderlijk weer te geven. Een goede impressie geven van de prestaties van de hele groep telers uit Flevoland is wel goed mogelijk. In 2010 bestaat deze groep uit ca 50 akkerbouwers georganiseerd in vier regiogroepen. In een schema is een globale weergave van de activiteit van de telersgroep Flevoland als geheel weergegeven. De bijdragen van negen akkerbouwers schetsen een beeld van de werkwijze en beleving van deze telers uit Flevoland. Adrie Vermeulen, Gerrit Klaasse Bos en Mathijs Slootweg zijn deelnemers van het eerste uur die hebben bijgedragen aan de ontwikkeling. Edwin Goedgebuure, Richard Kroon, Wim Stegeman, Krijn Verhage, Nardy Vette en Kees de Winter zijn gestart in de toepassingsfase. Een duurzaam gewas bestaat niet en een duurzame grondstof dus ook niet, maar een duurzaam geteelde grondstof wel. Voor de verwerkers van uit het bouwplan afkomstige gewassen vormt dit de basis voor het meer duurzaam inrichten van hun eigen specifieke keten. Ook hier geldt dat er voor ieder bedrijf een eigen weg is naar een meer duurzame inrichting. Elke verwerker maakt dan ook zijn eigen keuzes. De bouwplannen van de Veldleeuwerik akkerbouwers vormen gezamenlijk een degelijke basis voor het realiseren en borgen van een duurzame grondstoffenproductie voor alle Veldleeuwerik verwerkers. Deze verwerkers worden daarom ook wel aangeduid als bouwplanvrienden. In 2010 zijn vijf verwerkers actief als bouwplanvrienden. Heineken voor brouwgerst, Suiker Unie voor suikerbieten, Gebr. van Liere voor uien, McCain voor frites aardappelen en Unilever voor peen. Als intermediair in een aantal ketens ( brouwgerst, tarwe, peen en uien ) is ook Agrifirm aangesloten als bouwplanvriend. Erik Haasken, Jan Kempers, Piet van Liere, Sikke Meerman, Vincent Roelofs en Gert Sikken vertellen in het kort het verhaal van hun eigen bedrijf over duurzame grondstoffen. Dit boekje biedt de lezer een schets van het werk van de stichting Veldleeuwerik als de unieke samenwerking tussen akkerbouwers en verwerkers. Een schets die is ingekleurd door een aantal goede verhalen van haar leden. Oftewel, zowel de vlucht als het lied van de Veldleeuwerik. De Veldleeuwerik: wie kent hem niet, je hoort hem eerder dan dat je hem ziet. Henk Heinhuis, Directeur Stichting Veldleeuwerik Heeft u belangstelling? Wilt u meer weten over Veldleeuwerik? Wilt u een collega spreken over Veldleeuwerik? Neem dan contact met ons op. Uw belangstelling stellen wij op prijs. COLOFON Redactie Henk Heinhuis ( Stichting Veldleeuwerik ) Anna Zwijnenburg ( Stichting Veldleeuwerik ) Sjaak Duijnhouwer ( MozaI.D. ) Eindredactie en productiebegeleiding Sjaak Duijnhouwer ( MozaI.D. ) Fotografie Sjaak Duijnhouwer, Kwoot, Stichting Veldleeuwerik, Frans van der Stoep Realisatie en vormgeving Kwoot, Dronten Stichting Veldleeuwerik, september 2011 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook zonder schriftelijke toestemming van Stichting Veldleeuwerik. Deze uitgave is met grote zorgvuldigheid en naar beste weten samengesteld. Auteur en uitgever aanvaarden evenwel geen aansprakelijkheid door schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie. 37