Wetenschap en techniek met kleuters Suggesties voor activiteiten rond het prentenboek Jantje en het helikoptertje Een mooie schelp, een glanzend papiertje of een bijzondere steen; kleuters rapen graag van alles op om vervolgens een verzameling aan te leggen of er iets mee te knutselen. Maar wat als ze een schroefje vinden? Dit biedt een uitstekende kans om aan de slag te gaan met wetenschap en techniek. Dat wetenschap en techniek dicht bij huis is, blijkt ook uit het boek van Jantje en het helikoptertje. In dit artikel leest u hoe u dit boek kunt inzetten om aan wetenschap en techniek te werken. De beschreven activiteiten sluiten aan bij het anker De wereld rond. Inhoud Jantje vindt op straat een mooi, oud, roestig schroefje. Op weg naar huis bedenkt hij wat hij ermee zou kunnen doen. Ineens weet hij het: hij gaat er een helikopter mee maken. Een echte, waarmee hij de lucht in kan! In het schuurtje van zijn opa knutselt hij een helikopter in elkaar. Als hij ermee over flatgebouwen, weilanden en duinen vliegt, begint een spannend avontuur. Op zee is een kapitein in nood: zijn schip is aan het zinken. Net op tijd weet Jantje hem met een touw te redden. Als hij weer veilig landt op de boulevard, wacht de burgemeester hem op en ontvangt Jantje een prachtige gouden medaille. Voorbereiding Verzamel zo veel mogelijk concrete voorwerpen van dingen die in de tekst of op de tekeningen in het boek voorkomen. Gebruik ze ter verduidelijking van woorden en bij de onderzoeksactiviteiten. Mogelijke materialen zijn: schroeven in diverse soorten en maten, tandwieltjes, pluggen, spijkers, krammen; gereedschapskist met gereedschappen; helikopters, vliegtuigen, zeilboot (speelgoed) en beeldmateriaal van reddingsacties; roeispanen, jerrycan, medaille, burgemeesters- en kapiteinstenue. Breng ook de hoeken in de sfeer van het boek door een prikkelende omgeving te creëren waarin de kinderen zelf kunnen ontdekken. Bij de onderzoeksactiviteiten van de hoeken leest u hoe u dit doet. 1
Introductie Zoek speelgoed of iets anders op dat één schroef mist, bijvoorbeeld de strijkplank uit de huishoek. Introduceer het kapotte materiaal in de kring en vraag de kinderen wat er nodig is om het te repareren. Bespreek diverse mogelijkheden. Laat vervolgens verschillende maten schroeven zien. De kinderen bedenken welke schroef het geschiktst is en zoeken in de gereedschapskist een schroevendraaier om de schroef te bevestigen. Vervolgens gaan twee kinderen het kapotte voorwerp repareren. Voorlezen prentenboek Toon de voorkant van het boek en lees de titel voor. Vraag wat Jantje in zijn hand heeft en inventariseer of de kinderen weten wat het verschil is tussen een schroef en een spijker. Laat ze eventueel zien. Zien de kinderen het verschil? Lees daarna het verhaal voor en beeld begrippen als opstijgen en de motor starten uit. Bespreek woorden als boulevard en laat bijvoorbeeld een medaille zien. Stel vragen over de tekst en de tekeningen. De volgende vragen kunnen hierbij een richtlijn zijn: Welk plan maakt Jantje om zijn idee te kunnen uitvoeren? (tekening maken, materialen en gereedschap verzamelen, passen en meten, helikopter maken, schilderen) Wat moet Jantje doen om de motor te starten? Waarom houdt de motor ermee op? Hoe komt het dat de koeien in de wei steeds kleiner lijken vanuit de helikopter? Hoe redt Jantje de kapitein? Vraag aan het einde van het verhaal of de kinderen zelf ook wel eens iets uit elkaar halen en weer in elkaar zetten. Bespreek hun ervaringen. Herhaald voorlezen Lees het verhaal nogmaals voor en geef de kinderen daarbij de ruimte om te fantaseren. Wat zouden zij nog willen maken en hoe zouden ze dat willen doen? Vraag ook waar ze graag naartoe willen vliegen en waarom. Kringactiviteiten Helikopters vergelijken Vergelijk speelgoedhelikopters met elkaar en benoem woorden als: propeller, stuurknuppel. Laat de kinderen schatten hoeveel mensen erin passen en vertellen waarvoor een helikopter gebruikt wordt. Woordenspel In het verhaal komen nogal wat verkleinwoorden voor. Doe een woordspelletje. De kinderen wijzen een voorwerp op de thematafel aan. Ze benoemen het voorwerp én het bijpassende verkleinwoord. Woordweb Maak een woordweb bij het verhaal van Jantje en het helikoptertje. Teken een schroef in het midden van een groot vel papier en schrijf het woord en lidwoord erbij. Bedenk met de groep woorden die bij het verhaal horen. Vul tijdens het werken aan het thema het woordweb steeds aan met woorden die de kinderen tijdens onderzoeksactiviteiten hebben geleerd. Constructies (in de klas) zoeken Ga met de kinderen op zoek naar constructies in de klas. Laat hen eerst hun eigen stoel bekijken. Van welk materiaal is de stoel gemaakt? Hoe zijn de onderdelen met elkaar verbonden? Maak daarna samen een inventarisatielijst van meubelen en speelgoed met schroeven. Onderzoeksactiviteiten in de hoeken In de hoeken staat het zelf ontdekken centraal. Stel tijdens het begeleiden vragen die kinderen uitdagen om onderzoekend te leren: Wat weet je al over Wat zou er gebeuren als Hoe kunnen we dat uitproberen? Wat zie je? Hoe zou dat komen? Klopt het met wat je voorspelde? Bespreek na afloop van de activiteiten wat zij in de hoeken ontdekt hebben en noteer deze bevindingen in een schrift of op een flap. Ontdekhoek Maak ruimte vrij waar de kinderen op de grond of aan tafel proefjes en onderzoeksactiviteiten kunnen doen. Materialen voor in de ontdekhoek zijn: spijkers en schroeven in diverse soorten en maten; doorzichtige emmers met water, een mand met diverse materialen die zinken en drijven en woordkaartjes van dit materiaal; tissues, karton, vloeipapier, dik en dun papier, föhn; vouwvoorbeeld van helikoptertje (zie tekening helikopterproefje). 2
Er kunnen in de ontdekhoek één of meerdere experimenten centraal staan. U kunt er ook voor kiezen om elke week een ander experiment centraal te stellen. Schroeven vergelijken Een kind sorteert schroeven, in verschillende soorten en maten. Onderzoeksvraag: Waarin verschillen de schroeven van elkaar (lengte, dikte, kruiskop)? Drijven-zinken De kinderen kijken welk materiaal drijft en welk zinkt in water. Nadat ze geëxperimenteerd hebben met het concrete materiaal doen ze een rubriceeroefening met de woordkaartjes: wat drijft wat zinkt? Onderzoeksvragen: Welk materiaal blijft drijven, welk materiaal zinkt? Wat gebeurt er met een stuk karton of papieren zakdoekje als het lang in het water ligt? Wat gebeurt er met een spons in het water? Wat gebeurt er als je een stukje aluminiumfolie plat op het water legt met daarop een paar paperclips? Voortbewegen in de lucht De kinderen of de leerkracht vouwen een propeller (zie voorbeeld). De kinderen ontdekken hoe een propeller beweegt. Onderzoeksvragen: Hoe beweegt een propeller door de lucht? Wat gebeurt er als je blaast (met of zonder föhn) tegen een velletje vloeipapier? Blaas er tegenaan, er overheen en er onderdoor. Houd het papier horizontaal en verticaal. Schroeven Aan de werkbank/timmertafel draait een kind met een (hand)schroevendraaier schroeven in een zachte houtsoort. Met een priem of handboor kan zonodig eerst een gaatje worden gemaakt. Onderzoeksvraag: Hoe draai je een schroef in het hout? Spijkers De kinderen sorteren spijkers in verschillende maten en slaan lange en korte spijkers in een plank. Onderzoeksvraag: Wat gebeurt er met lange spijkers? Eigen creaties timmeren De kinderen timmeren naar eigen fantasie een helikopter van hout. Onderzoeksvraag: Hoe ziet een helikopter eruit en hoe maak ik die? Watertafel In de watertafel zijn boten, plastic flessen, stukjes tuinslang, rietjes, trechters en een gieter. De kinderen proberen verschillende boten te laten varen. De kinderen experimenteren met rietjes, stukjes tuinslang, trechters, plastic flessen en ontdekken wat er gebeurt. Onderzoeksvragen: Op welke manieren kun je boten in het water laten voortbewegen? Wat gebeurt er als er veel water in de boot komt? Rommelschuur Verander de huishoek in de rommelschuur van opa. Zet er een werkbank en gereedschap in. Vul schoenendozen met oude wekkers, fietsbellen, sloten, wielen, balpennen, autootjes, sleutels, ringetjes, paperclips, kettingen, stukken touw, een deurklink, elektriciteitsdraad, scharnieren, knijpers, magneten, ijzerdraad, enzovoort. Zorg ook voor wat potjes, trechters, flesjes en kwasten, een medaille en overalls. Timmertafel Zorg voor stukken (zacht) hout, ijslollystokjes, kurken, kroondoppen, een hamer, schroevendraaier, zaag, handboor, priem, schroeven en spijkers. De kinderen maken kennis met nieuwe materialen en imiteren Jantje. Zij kunnen ook iets uit elkaar halen of sorteren. Observeer hun spel. Voeg zo nodig nieuwe materialen toe en geef impulsen om het spel te activeren. Onderzoeksvraag: Hoe kan ik voorwerpen uit elkaar halen? 3
Werkplaats Richt de werkplaats in zoals beschreven bij het ankerpunt Passen en meten en breidt deze uit met klein constructiemateriaal en kapot speelgoed. Voertuigen maken Laat de kinderen een helikopter of ander voertuig construeren van Meccano, Technisch Lego of het andere aanwezige constructiemateriaal. Onderzoeksvraag: Hoe maak ik een helikopter? Repareren Geef in deze werkplaats ook ruimte om kinderen speelgoed en andere spullen te laten repareren. Onderzoeksvraag: Hoe repareer ik kapotte spullen? Vliegtuig vouwen Laat de kinderen op verschillende manieren vliegtuigjes vouwen. (Zie onderstaand voorbeeld) Boekenhoek Verzamel boeken en foto s over vliegtuigen en helikopters en leg ze in de boekenhoek (zie boekenlijst). Stimuleer tijdens het project de onderzoekende houding van de kinderen door hen voldoende gelegenheid te geven om in de boekenhoek meer informatie of antwoorden te vinden op ontstane vragen. Beeldende activiteiten Helikopter knutselen Maak de romp van een wc-rol. Vouw voor de propeller een molentje van vouwkarton en prik die met een splitpen of spijker op een dop of kurk. Lijm de propeller op de helikopter. Maak de staart en glijders van de helikopter met stroken van gekleurd papier. Zingen Liedje Helikopter Zing en speel het liedje: Helikopter (Kleuterwijs, Meesters in muziek) en maak er vliegbewegingen bij. Maak het geluid van de pruttelende motor en laat horen wanneer de helikopter veraf of dichtbij is. Laat steeds een ander kind in de helikopter stappen en een rondvlucht maken of speel een reddingsactie na. Vouw het schuine kruis. Knip de stippellijn 2/3 in. Buig de punten (met de klok mee) naar het midden. Zet de punten vast met een splitpen. Liedje Hoog is de lucht Zing het liedje: Hoog is de lucht (Kleuterwijs, Meesters in muziek) en beeld het uit: wijs in de lucht, naar de grond, draai je handen om elkaar of draai rondjes met je lichaam en teken met beide wijsvingers een wereldbol in de lucht. 4
Spel op het speelplein of in de speelzaal Helikopters bouwen Zorg voor touwen, dozen en grote stukken karton. Bouw samen helikopters of vliegtoestellen van karren en planken en laat de kinderen ermee spelen. In helikopter vliegen Teken een vliegtuig of helikopter op de grond en speel alsof jullie erin zitten. Stijg op en fantaseer wat je vanuit de lucht allemaal ziet. Vlieg naar links, rechts, stijg op, daal en maak een landing. Met windmolens rennen Geef de kinderen windmolentjes en vaantjes en laat hen ervaren wat er gebeurt als ze ermee rennen. Ik zie, ik zie Maak foto s van: een schommelhaak, wielen van stuurkarren en kruiwagens, de onderkant van de wip, schroeven in opbergrekken, enzovoort, en deel ze uit. Maak met de groep een ontdekkingstocht over het plein of door de speelzaal en zoek naar constructies die op de foto staan. Auteur: Irma Land Boekenlijst Verder lezen over het thema Karel Klus bouwt een vliegtuig George Johansson Jens Ahlbom Christofoor ISBN 978 90 6038 6156 Er was eens een vosje Gitte Spee The House of Books ISBN 978 90 4433 1073 De gele ballon Charlotte Dematons Lemniscaat ISBN 978 90 5637 5263 En de groeten van Haas Annemarie Bon Gertie Jaquet The House of Books ISBN 978 90 4433 1080 Alweer niks te doen Peter Spier Lemniscaat ISBN 978 90 6069 3940 Superbeesje Guido Van Genechten Clavis ISBN 978 90 4481 5986 Verhaal: Vliegen Margriet Breet- Jan Lieffering uit: Ik kan alles lekker zelf! Pimento ISBN 978 90 4992 5413 Informatieve prentenboeken Op reis met het vliegtuig Pierre Winters- Tineke Meirink Clavis ISBN 978 90 4481 3029 Groot lawaaiboek over voertuigen (+dvd) Britta Teckentrup Gottmer ISBN 978 90 2574 4496 5