Waarom engagement belangrijk is

1/19

Petercam Institutional Asset Management vindt drie zaken belangrijk wanneer het aankomt op Verantwoord Beleggen: 1. Belangrijke vragen stellen bij de gevolgen van onze activiteiten; 2. Een aandeelhouder zijn die zijn mening uit en in dialoog treedt met het bedrijf om er zo voor te zorgen dat de rechten van de aandeelhouders en andere stakeholders worden gerespecteerd; 3. Doelstellingen bepalen op lange termijn en duurzame financiering aanmoedigen. Om dit te bereiken, moet Petercam IAM een constructieve dialoog aangaan met de bedrijven, op basis van een aanpak met de volgende eigenschappen: Pragmatisch Rationeel Consistent Proactief Best practices aanmoedigen Open en kritische geest Met een verantwoorde bedrijfsvoering die beantwoordt aan internationale normen en conventies is Petercam IAM bereid om de structurele overgang naar duurzame ontwikkeling en een verantwoord financieel systeem te ondersteunen. Waarom engagement belangrijk is Om onze principes inzake deugdelijk bestuur te verdedigen, in lijn met ons stembeleid; Om reële waarde te creëren binnen het beleggingsproces aangezien bedrijven met een sterk ESG-profiel het doorgaans beter doen op de beurs. Daarom is het belangrijk dat betekenisvolle ESG-uitdagingen worden aangekaart; Om risico s met betrekking tot bedrijfsbestuur te identificeren en in te perken, waardoor het risico/rendementsprofiel van onze portefeuilles kan worden verbeterd; Om de bedrijven beter te begrijpen om beleggingsbeslissingen op lange termijn te kunnen maken; Om ons engagement op lange termijn te tonen, in tegenstelling tot het kortetermijndenken van de financiële markten; Om corrigerende maatregelen en best practices aan te bevelen. 2/19

Hoe engagement opnemen Via een omstandig rapport voor elk bedrijf dat te kampen heeft met ernstige controverses Via het schrijven van engagementsbrieven Via direct contact met het bedrijf Via het leggen van contacten met direct betrokken stakeholders (ngo s) Via evaluaties, monitoring en rapportage Via een focus op specifieke bedrijven en welomlijnde punten om de efficiëntie te verbeteren Via collaboratief engagement (de initiatieven van Clearing House (UN PRI)) Verwachtingen Engagement steunt op vijf belangrijke zaken: Bereidheid van het bedrijf om in dialoog te treden Erkenning van het belang van het ESG-onderwerp Bereidheid om de ESG-prestaties te verbeteren Actieve toepassing van het beleid of de doelstelling Aantoonbare tastbare verbeteringen 3/19

Engagementthema s Milieu Operaties Emissies, uitstoot en afval Energiegebruik en uitstoot van broeikasgassen Landbehoud en -gebruik Watergebruik Sociaal Incidenten met werknemers Gezondheid en veiligheid Arbeidsrelaties Dwangarbeid Kinderarbeid Fundamentele arbeidsnormen Bevoorradingsketen Incidenten met klanten Concurrentiebeperkende praktijken Marketingpraktijken Privacy Kwaliteit en veiligheid Samenleving gemeenschap en Relaties met lokale gemeenschappen Betrokkenheid bij schending van mensenrechten Niet-naleving van sancties Sociale impact van producten Wapens Deugdelijk bestuur Zakelijke ethiek Deugdelijk bestuur Overheidsbeleid Omkoping en corruptie Zakelijke ethiek Boekhoudpraktijken en belastingen Intellectuele eigendom Deugdelijk bestuur Bevoorradingsketen Lobbying en overheidsbeleid 4/19

Voorbeelden van controverses en engagementacties Exxon Verenigde Staten Beschrijving: Exxon heeft te kampen met ernstige aantijgingen inzake milieuverontreiniging (incidenten die optraden bij verschillende activiteiten) en deugdelijk bestuur (relaties met de samenleving en de gemeenschap). Hoewel het bedrijf een sterk milieubeleid heeft, is Exxon betrokken bij verschillende ernstige rechtszaken die betrekking hebben op zowat alle activiteiten. Het meest opmerkelijke voorbeeld was het olielek van de Valdez-tanker in Alaska in 1989, een behoorlijk oud juridisch dossier dat Exxon nog steeds achtervolgt. Nochtans zijn er ook meer recente voorbeelden van aanzienlijke olielekken op kritieke locaties (een woongebied of een rivier vlak bij een nationaal park). Het Exxon Valdez-olielek op 40 kilometer afstand van de gelijknamige havenstad in Alaska dateert van 1989, maar bijkomende sancties kunnen nog steeds niet worden uitgesloten. Andere, meer recente aantijgingen brengen de reputatie van het bedrijf echter schade toe, met name de gesprongen pijplijn in Arkansas in 2013. Beoordeling van het bedrijf: Het spreekt voor zich dat ontginnende bedrijven meer blootgesteld zijn aan olielekken. Over het algemeen heeft het oliebedrijf echter af te rekenen met een hoger aantal milieurampen dan zijn sectorgenoten, en zijn die incidenten ook ernstiger. Alles bij elkaar genomen heeft het bedrijf een hoogstaand beleid inzake milieu, maatschappelijk welzijn en deugdelijk bestuur. Het is echter van het grootste belang dat dit beleid verder verbeterd wordt, met name op internationaal vlak. Hoewel de meest ernstige controverses waarbij het bedrijf betrokken is relatief oud zijn, blijft Exxon betrokken bij gelijkaardige kwesties. Dat is jammer genoeg een onlosmakelijk kenmerk van de sector waarin het bedrijf actief is, maar deze incidenten komen vaker voor dan bij sectorgenoten en zijn ook ernstiger van aard. Desalniettemin zijn de vooruitzichten niet negatief en heeft het onafhankelijke ratingbureau van Exxon een neutrale status toegekend voor de komende twaalf maanden. Het bedrijf is zich gelukkig wel bewust van de milieu-uitdagingen en -risico s waarmee het geconfronteerd wordt, en heeft een behoorlijk sterk en gedetailleerd milieubeleid en beheerssysteem aangenomen. Bovendien mikt het bedrijf op transparantie en zijn de rapportages over verschillende belangrijke milieu-indicatoren van uitstekende kwaliteit. Het heeft tevens een biodiversiteitsprogramma. Exxon beschikt eveneens over een globaal overzicht van de risico s die verbonden zijn aan schaliegas via zijn jaarlijkse Corporate Citizenship Report, en andere middelen om de risico s en voordelen van de ontginning van schaliegas in kaart te brengen. Na druk van de aandeelhouders, met name het Pension Fund van de stad New York, heeft het bedrijf zich ertoe verbonden om een rapport te publiceren over de risico s die verbonden zijn aan 5/19

frackingactiviteiten voor de ontginning van schaliegas (waterverbruik, vervuiling enz.). Nochtans is er behalve het eerder vermelde Corporate Citizenship Report geen enkel ander rapport beschikbaar. Het feit dat er herhaaldelijk incidenten zijn rond de operaties van het bedrijf wijst erop dat de toepassing van de Environment Management System (EMS)-programma s structurele zwaktes vertoont. Bovenop het reputatierisico loopt het bedrijf steeds meer operationele risico s, met name in Nigeria. Daar hebben de herhaaldelijke olielekken in de buurt van de Qua Iboe Terminal geleid tot protesten en het stopzetten van de activiteiten van het bedrijf. Beschrijving: Naast milieuproblemen kampt het bedrijf ook met ernstige aantijgingen rond de schending van de relaties met lokale gemeenschappen. De meest ernstige aantijging heeft betrekking op flagrante schendingen van de mensenrechten, met inbegrip van kidnapping, moord, verkrachting en foltering in Indonesië tussen 1999 en 2001. Hoewel dit om oude feiten gaat, kan het reputatierisico toenemen wanneer de media hun aandacht vestigen op deze zaak. Hoewel zulke incidenten jammer genoeg schering en inslag zijn in deze sector, lijken de problemen van Exxon wel ernstiger en omvangrijker te zijn dan het sectorgemiddelde. Beoordeling van het bedrijf: Het trieste voorbeeld van de schending van mensenrechten in Indonesië is een illustratie van het soort aantijgingen tegen het bedrijf. De veiligheidsdiensten die door het bedrijf waren ingehuurd, worden beschuldigd van zware geweldpleging (kidnapping, foltering, moorden en wurging) tegen lokale gemeenschappen tijdens een conflict tussen 1999 en 2001. Ook dit incident is al behoorlijk oud. Het ziet er echter naar uit dat het bedrijf met nieuwe rechtszaken geconfronteerd zal worden, die mogelijk heel wat media-aandacht zullen krijgen en de reputatie van het bedrijf schade zullen toebrengen. Bovendien is het bedrijf onlangs betrokken geraakt bij verschillende dubieuze relaties met lokale gemeenschappen. Hoewel het bedrijf wat achterstand heeft opgelopen bij de toepassing ervan, heeft Exxon nu een gepast beleid rond mensenrechten goedgekeurd, dat niet alleen de activiteiten van het bedrijf zelf omvat, maar ook die van de bevoorradingsketen, een onmisbare schakel in deze sector. Petercam IAM blijft erop toezien dat het beleid en de procedures correct worden toegepast, en blijft het gebruik van best practices in de sector aanbevelen in alle dialogen met het bedrijf. Conferencecall met gespecialiseerde analist Sustainalytics De analist voor de financiële sector en de Coördinator voor Verantwoord Beleggen hadden op 10 november 2014 een conferencecall met de analist gespecialiseerd in Exxon en de analist gespecialiseerd in de olie- en gassector van Sustainalytics. Met betrekking tot de milieuproblematiek bevestigde de analist dat de omvang van de olielekken in verhouding is met de grootte van het bedrijf. Hij vindt niet dat het bedrijf in vergelijking met de sectorgenoten achterophinkt inzake milieupreventie. De zaak-valdez wordt nog steeds als problematisch beschouwd aangezien er nog enkele onderzoeken en rechtszaken hangende zijn. Desalniettemin is de evaluatie van de ernst van de controverse niet uitsluitend verbonden met deze ene zaak, maar is het eerder de optelsom van 6/19

verschillende olielekken die zich de afgelopen drie jaar hebben voorgedaan. Op dit vlak heeft het bedrijf het afgelopen jaar echter geen enkele ernstige controverse opgetekend. Deze positieve trend doet vermoeden dat het bedrijf afdoende maatregelen heeft genomen om de zaken te verbeteren. De vooruitzichten zijn bijgevolg positief, maar moeten bevestigd worden door een overzicht van meer dan één jaar. Beide analisten waren het erover eens dat het milieubeleid en de milieumaatregelen van het bedrijf sterk overeenkomen met het beleid en de maatregelen van sectorgenoten. Met uitzondering van Statoil 1, dat eveneens een geïntegreerd oliebedrijf is maar voornamelijk actief is in eigen regio, namelijk de Noordzee dicht bij Scandinavië (waarschijnlijk de meest gereguleerde wateren), onderscheidt geen enkel bedrijf zich wat milieu betreft. Over het algemeen vertonen de belangrijkste prestatie-indicatoren inzake milieu een vlakke tot positieve trend. Na de ramp met BP is er geen enkel bedrijf geweest dat geen strenge veiligheids- en preventiemaatregelen heeft genomen. De focus ligt duidelijk op deze risico s. Met betrekking tot mensenrechten was de analist het erover eens dat er na de betreurenswaardige gebeurtenissen in Indonesië geen relevante problemen meer geweest zijn. Er wordt nog steeds verwezen naar de kwestie in Indonesië, aangezien die nog steeds hangende is. In september vorig jaar oordeelde een federale rechtbank dat twee gerelateerde rechtszaken voor een jury onder Indonesisch recht moesten worden gebracht. De feiten vonden plaats in een periode van politieke onrust en instabiliteit. Het gaat over een lang en ingewikkeld dossier aangaande het gebruik van private veiligheidsdiensten door Exxon. Het staat vast dat het bedrijf veroordeeld zal worden tot forse boetes, maar gezien de omvang van het bedrijf zou het deze met gemak moeten kunnen betalen. Het risico dat er opnieuw incidenten komen zoals in Indonesië lijkt erg beperkt, aangezien er tot nu toe op dit vlak geen enkele aantijging meer is geweest tegen het bedrijf en het afdoende maatregelen heeft getroffen om dit te voorkomen, in het bijzonder de opleiding van de werknemers. Aandeelhoudersverantwoordelijkheid: Als verantwoorde belegger is het onze taak om olie- en gasbedrijven te vragen transparanter te zijn bij de rapportage over het beheer en het voorkomen van milieurisico s en over de impact van hun activiteiten op lokale gemeenschappen, inclusief hydraulische frackingactiviteiten. Bedrijven worden aangespoord om voldoende kwantitatieve informatie vrij te geven, zodat de risico s en opportuniteiten van de hydraulische frackingactiviteiten van deze bedrijven kunnen worden afgewogen. Een verhalende verslaggeving zou moeten worden vervangen door adequate informatie die toelaat om te bepalen of een bedrijf de risico s van al zijn activiteiten op alle sites voldoende beheerst. 1 Statoil heeft schijnbaar op geen enkel thema af te rekenen met controverses. Nochtans is deze nationale (Noorse) maatschappij op een heel andere manier blootgesteld hieraan dan haar sectorgenoten. Aangezien het bedrijf actief is in sterk gereguleerde wateren, investeert het heel wat in de preventie en veiligheid van zijn platformen. Vanuit aandeelhoudersstandpunt is het echter belangrijk om op te merken dat het bedrijf momenteel een negatieve cashflow genereert. 7/19

Conclusie/aanbeveling: De politieke onrust en onzekerheid in Indonesië tussen 1999 en 2001 kan geen vrijgeleide zijn voor de schending van mensenrechten door een ontginnend bedrijf. Zulke gevallen zijn echter complex en het bedrijf is sindsdien niet meer betrokken geweest bij gelijkaardige gevallen. Dat toont aan dat het de mensenrechten wil naleven. De nog steeds hangende rechtszaken zijn tot slot de enige reden waarom de controverse in het huidige rapport vernoemd blijft. De milieuovertredingen die het bedrijf zou hebben begaan, lijken ernstiger en verontrustender te zijn vanuit het standpunt van de verantwoorde belegger. De omvang van het bedrijf is duidelijk een verklaring voor de frequentie van de olielekken. Dit kan echter geen excuus zijn. Het is wel bemoedigend dat er het jongste jaar geen ernstige olielekken meer werden vastgesteld, en dat zal het trackrecord van het bedrijf ten goede komen. De ernst van de aantijging kan dus neerwaarts worden bijgesteld. Toch blijft het bedrijf behoorlijk vaag over de kwantitatieve en materiële doelstellingen die het wil behalen op het vlak van milieu. Er dient ook te worden opgemerkt dat het bedrijf wordt vernoemd in het meest recente rapport van Transparency International over de beoordeling van de transparantie van de 124 grootste bedrijven ter wereld. Exxon scoort hier bijzonder slecht. Het engagementproces kan ook een kans zijn om het bedrijf ertoe aan te zetten om transparanter te worden over de maatregelen die het neemt tegen corruptie, over zijn organisatie en de rapportage per land. Petercam IAM ziet geen bezwaar om Exxon in portefeuille te hebben. We blijven erop toezien dat het beleid en de procedures correct worden toegepast, en blijven het gebruik van best practices in de sector aanbevelen in alle dialogen met het bedrijf. We dringen erop aan dat het engagementproces focust op maatregelen om de milieuscore te verbeteren, aangezien klimaatverandering een van de grootste uitdagingen is binnen deze sector. Beslissing van het Comité voor Verantwoord Beleggen: Rekening houdend met de ouderdom van beide controverses, de situatie bij de sectorgenoten, het feit dat het bedrijf geen commercieel belang heeft bij de olielekken en het recente goede gedrag van het bedrijf, is het Comité voor Verantwoord Beleggen er voorstander van om het aandeel in portefeuille te houden, op voorwaarde dat het engagementproces zo snel mogelijk begint. De Coördinator voor Verantwoord Beleggen moet het Comité volledig op de hoogte houden over de evolutie van deze zaak. Engagementdoelstellingen/vragen aan het bedrijf: Olielekken en milieuaspecten Kwantitatieve doelstelling voor het verminderen van olielekken Kwantitatieve doelstellingen op lange en korte termijn voor de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen Het bestaan van een urgentieplan bij rampen o Met betrekking tot het Marine Well Containment System (MWCS) wordt er gevraagd om meer details te geven over de toegang tot deze diensten en de manier waarop de prioriteiten worden bepaald wanneer er gelijktijdige oproepen komen van de verschillende bedrijven die er lid van zijn o MWCS is voorzien voor diepwaterboringen in de Amerikaanse Golf van Mexico. Worden er gelijkaardige systemen voorzien in andere wateren/regio s? 8/19

Het bestaan van een actieplan rond biodiversiteit Meer details over het interne onderzoeksprogramma dat aangeeft hoe er moet worden gereageerd op olielekken in het Noordpoolgebied Voorbereiding op strengere regelgeving aangaande de handel in emissierechten en de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen, en de mogelijke impact van de COP21- klimaatbijeenkomst in Parijs Totale kapitaalinvesteringen in hernieuwbare energie en alternatieve brandstoffen. Totale omzet/verkoop afkomstig van hernieuwbare energiebronnen en alternatieve brandstoffen; totale geïnstalleerde capaciteit (in MW) van hernieuwbare energiebronnen Preventie van de schending van mensenrechten Hoe wordt de aanwezigheid in conflictgebieden beheerd, en bestaan er richtlijnen over het inzetten van veiligheidsdiensten? Evaluaties over de impact van de bedrijfsactiviteiten op inheemse volkeren, lokale gemeenschappen en hun rechten en ontwikkeling, met name in niet-oeso landen. Wat is de mogelijke financiële impact van de rechtszaak Alien Tort Statute? Welke provisies werden hiervoor aangelegd? Voorbereiding op omgeving met lage koolstofuitstoot Evaluatie van de veerkracht van de portefeuille tegenover vooruitzichten van het Internationaal Energie Agentschap Ontwikkeling van een plan inzake CO 2 -afvang en -opslag Engagementkalender Engagementsbrief Einde K1 2015 Antwoord Exxon 31 maart 2015 Evaluatie van het engagement en opvolging van de problematiek De relatiebeheerder van Exxon heeft vrij gedetailleerd geantwoord op al onze vragen in een brief van 31 maart 2015. Hoewel de antwoorden vrij standaard zijn, moeten we toch benadrukken dat de multinational de tijd heeft genomen om te antwoorden op de vragen van een minderheidsaandeelhouder zoals wij, en dat voor elke precieze en specifieke vraag. De beleggers oefenen steeds meer druk uit op de oliebedrijven rond het thema klimaatverandering, en dat verklaart met name het belang dat het bedrijf heeft om te antwoorden op onze vragen. Bovendien stellen we vast dat de evaluaties van ons onafhankelijk extra-financieel researchbureau positief evolueren met betrekking tot de controverses waaraan Exxon is blootgesteld. Op menselijk 9/19

vlak zijn er inderdaad, zoals reeds vermeld, geen nieuwe aantijgingen geweest zoals die in Indonesië, die plaatsvonden tijdens een welbepaald tijdskader, namelijk 2000-2001). Vervolgens, op het vlak van milieu, moeten we opmerken dat de olielekken de afgelopen twee jaar zeer beperkt zijn gebleven, wat wijst op een efficiënt beheer van dit risico. De kwestie van de zogenaamde niet-verbrandbare activa (stranded assets) blijft nog altijd erg belangrijk voor de sector. Hoewel het risico voor Exxon aanwezig blijft, moeten we toch opmerken dat in het licht van de onzekerheid en de vele mogelijke scenario s de toekomstige en nietgeëxploiteerde reserves vandaag niet in rekening worden genomen in onze financiële analyses en waarderingsmodellen. Het is nochtans zeker dat de toenemende complexiteit van olie-exploratie aanzet tot een voorzichtige benadering van de rendabiliteit van de projecten, eveneens rekening houdend met de schommelingen van de olieprijs en de hogere milieurisico s. We blijven aandacht besteden aan deze problemen. Dat neemt niet weg dat fossiele energiebronnen in de toekomst nog steeds een sterke vraag zullen kennen en hoewel hun aandeel in de energiemix afneemt, blijven ze belangrijk. Daarom moedigen we bedrijven aan die erg letten op ESG-uitdagingen en inzetten op LNG, dat het minst vervuilend blijft. Bovendien is gas gemakkelijker te vinden dan aardolie, waardoor er minder exploratie nodig is op zeer controversiële sites. In het kader van de decarbonisatie van de portefeuilles, waarbij beleggers de koolstofblootstelling in hun portefeuilles tot een minimum beperken en vervolgens willen verminderen, besteden we bijzondere aandacht aan deze problematiek wanneer we beleggingen overwegen in de sectoren die hieraan doorgaans het meest blootgesteld zijn, zoals de olie- en gassector. 10/19

Johnson & Johnson Verenigde Staten Beschrijving: Het farmabedrijf heeft af te rekenen met ernstige controverses van het type 4. Die zijn het resultaat van ongepaste commerciële praktijken en kwaliteits- en gezondheidsrisico s die verbonden zijn aan zijn producten. Het bedrijf werd immers voor de rechtbank gedaagd wegens de verkooptechnieken die werden gebruikt om Risperdal te promoten. Dat geneesmiddel werd zonder voorschrift verkocht, wat wordt beschouwd als een frauduleuze verkooppraktijk. Beoordeling van het bedrijf: Dit zou er toe geleid hebben dat het product onrechtmatig werd verkocht aan kinderen, ouderen en invaliden. De extra-financiële ratingbureaus zijn op hun hoede voor het feit dat de reputatie van het bedrijf schade heeft opgelopen door deze gebeurtenissen, en dat gezondheidsprofessionals en consumenten hun vertrouwen in het bedrijf niet snel zullen herwinnen. Het commerciële succes van producten zoals Zytiga, Xarelto en Stelara lijkt echter aan te tonen dat het vertrouwen hersteld is. Johnson & Johnson is goed voorbereid voor wat betreft marketing- en verkoopethiek. Er werden sindsdien verschillende maatregelen genomen, maar de uitwerking en opvolging ervan is nog vatbaar voor verbetering, om ervoor te zorgen dat het beleid overeenstemt met de realiteit. Het farmabedrijf doet het verder eveneens goed op het gebied van milieu, maatschappelijk welzijn en deugdelijk bestuur. Het beschikt immers over een ambitieus beleid om belangrijke uitdagingen verbonden aan deze sector aan te pakken. Op maatschappelijk vlak volgt het bedrijf immers best practices met betrekking tot klinische proeven (met name de Verklaring van Helsinki) door de toepassing van duidelijke grensoverschrijdende gedragsregels. Op het gebied van deugdelijk bestuur onderscheidt het bedrijf zich op het vlak van zijn beleid rond genetische engineering, klinische proeven en dierenproeven. Beschrijving: Met betrekking tot de kwaliteit en veiligheid van zijn producten werd J&J ertoe verplicht om zijn ASR-heupimplantaten terug te roepen. Die zouden immers verschillende neveneffecten hebben, met inbegrip van bloedvergiftiging. Het bedrijf was blijkbaar al in 2006 op de hoogte van het probleem, maar hield deze informatie bewust achter. Beoordeling van het bedrijf: Met betrekking tot de veiligheid en gezondheid van zijn producten kan er nog meer gedaan worden rond preventie, en is een consistente toepassing van groot belang. Een andere grote uitdaging voor de sector is de productieveiligheid van de geneesmiddelen. We hebben immers vastgesteld dat er een verband bestaat tussen de toename van de outsourcing van de productie naar China of India en de stijging van het aantal terugroepacties van geneesmiddelen. Die toename is voor een deel te wijten aan de verscherpte controle van de FDA en andere toezichthouders. Desalniettemin valt het niet te ontkennen dat er een verband bestaat tussen het outsourcen van de productie en het aantal terugroepacties. Als bepaalde geneesmiddelen vaak 11/19

worden teruggeroepen, kan dat aanleiding geven tot onvoorziene risico s. Daarom is het ook belangrijk om na te gaan of farmabedrijven een plan voor onvoorziene gebeurtenissen hebben. Met betrekking tot veiligheid moedigen best practices interne en externe audits aan als onderdeel van het opvolgingsproces van de geoutsourcete activiteiten. Aandeelhoudersverantwoordelijkheid: Jaarvergadering van J&J op 24 april 2014. Petercam IAM stemde in lijn met het management. Er stonden geen ESG-punten op de agenda. Conferencecall met gespecialiseerde analist Sustainalytics De financiële analist voor de sector, de portefeuillebeheerder en de Coördinator voor Verantwoord Beleggen hadden op 1 december 2014 een conferencecall met de analist gespecialiseerd in J&J, de analist van de gezondheidssector en de analist voor medische apparatuur van Sustainalytics. Met betrekking tot de aantijgingen van onrechtmatige marketing- en verkooptechnieken is er duidelijk een verband met de omvang van het bedrijf. Dat rechtvaardigt het aantal aantijgingen, maar is geen verklaring voor de volledige situatie. Het feit dat het schering en inslag is dat medicijnen verkocht worden voor specifieke doelgroepen en aan de man worden gebracht voor andere, blijft volstrekt onwettelijk. In het geval van J&J wordt dit als ernstig (niveau 4) beschouwd gezien de omvang en de reikwijdte van het incident, het aantal artsen dat erbij betrokken is, de duur ervan en het feit dat er kinderen bij betrokken waren. Volgens Sustainalytics levert het bedrijf niet voldoende inspanningen om de situatie te verbeteren, ook niet op het vlak van preventie. De code die J&J toepast stemt overeen met degene die wordt gebruikt door beroepsverenigingen. Opleidingen, verloningssystemen, opvolging enz. zijn allemaal manieren om ervoor te zorgen dat de code beter wordt nageleefd. J&J is op dit vlak eerder niet proactief. Bovendien blijft hun feedback aan Sustainalytics summier. Glaxo Smith, dat zich in een gelijkaardige situatie bevindt, lijkt veel proactiever te zijn in zijn respons en feedback. Dit moet echter in perspectief geplaatst worden van de Amerikaanse wetgeving rond transparantie en het vrijgeven van informatie. Amerikaanse bedrijven zijn immers veel terughoudender om informatie vrij te geven als ze niet 100 % zeker zijn, aangezien ze juridische risico s lopen (class action suits). Sustainalytics erkent eveneens dat het businessmodel van J&J vrij atypisch is en in belangrijke mate gedecentraliseerd is. Een veel meer geïntegreerd bedrijfsmodel geeft waarschijnlijk meer aanleiding tot een goede toepassing van de codes en het beleid dat het bedrijf toepast. Dit alles in rekening genomen heeft de analist zeker geen positieve kijk op de toekomst van het bedrijf en overweegt hij ernstig om het controverseniveau bij te stellen tot 5, het meest ernstige. Met betrekking tot kwaliteit en veiligheid heeft J&J ook hier af te rekenen met verschillende problemen in vergelijking met het sectorgemiddelde. Het aantal hangende rechtszaken is aanzienlijk en kan zelfs nog verder toenemen als deze zich uitbreiden tot buiten de VS, aangezien er ook buiten de VS problemen werden vastgesteld. De terugroeping van het ASR-heupimplantaat werd gevolgd door de terugroeping van een gelijkaardig heupimplantaat. De verwijdering hiervan was ernstig aangezien die eveneens neveneffecten veroorzaakte. 12/19

In beide gevallen waren de tests vóór verkoop niet terdege uitgevoerd. Aangezien de problemen zich opstapelen, er heel wat hangende zaken zijn, een groot aantal mensen werd getroffen en het probleem ernstig is, hebben de analisten van Sustainalytics een erg negatieve kijk op dit geval en overwegen ze om de rating van het bedrijf te verlagen tot niveau 5, de meest ernstige controverse. Conclusie/aanbeveling: Petercam IAM betreurt dat onrechtmatige verkooppraktijken schering en inslag zijn in de VS en dat J&J zich inlaat met dergelijke illegale methodes. De vrees dat het vertrouwen niet meer te herstellen is, lijkt echter ongerechtvaardigd aangezien J&J heel wat succes heeft gehad met de lancering van andere geneesmiddelen na het schandaal met Risperdal. Met betrekking tot de terugroeping van medische apparatuur zien we steeds vaker terugroepingen in Europa en de VS, die worden verklaard door twee elementen: - Toenemende controle van de gezondheidsinstanties en steeds meer preventie - Toenemende outsourcing van de productie van geneesmiddelen en medische apparatuur naar opkomende markten zoals China, India en Latijns-Amerika. Het gedecentraliseerde businessmodel van J&J en het belangrijke aandeel van outsourcing maken het lastig om ervoor te zorgen dat het beleid en de codes terdege worden toegepast. Bovendien meent Sustainalytics dat het bedrijf niet goed voorbereid is op kwaliteits- en veiligheidsproblemen en dat er ruimte is voor verbetering. Zonder dat het nodig is om de aandelen van het bedrijf te verkopen, dringt Petercam IAM sterk aan op een dialoog met het bedrijf om de situatie uit te klaren. Het eist eveneens garanties dat er maatregelen worden genomen om de zaken te verbeteren. Verder vestigen we de aandacht van de portefeuillebeheerders op het hoge risico dat het bedrijf gedowngraded wordt tot controverseniveau 5 door het onafhankelijke extra-financiële ratingbureau. In dat geval zal het bedrijf niet langer tot het belegbare universum behoren. We blijven erop toezien dat het beleid en de procedures correct worden toegepast, en blijven het gebruik van best practices in de sector aanbevelen in alle dialogen met het bedrijf. Aangezien we een geëngageerde dialoog willen aangaan met het bedrijf, kan dit een gelegenheid zijn om eveneens het deugdelijk bestuur van het bedrijf aan te kaarten. Vandaag zijn de rollen van voorzitter van de raad van bestuur en CEO van het bedrijf immers niet gescheiden. Best practice rond de onafhankelijkheid van de raad van bestuur beveelt aan dat beide rollen gescheiden zijn. 13/19

Beslissing van het Comité voor Verantwoord Beleggen: Het Comité betreurde de marketingpraktijken van het bedrijf. Het feit dat er kinderen bij betrokken waren, verergerde de situatie nog. Aangaande kwaliteit en veiligheid heeft de controverse het probleem van klinische proeven en de volledige transparantie van de resultaten ervan aan de kaak gesteld. De portefeuillebeheerders zijn het volledig eens met deze visie en herbekijken de argumenten om in het bedrijf te beleggen. Het Comité voor Verantwoord Beleggen heeft beslissingsruimte gelaten aan de portefeuillebeheerders en wenst op de hoogte te blijven van elke evolutie van de situatie. Verder meent het dat engagement wenselijk is. Het sectorinitiatief voor collaboratief engagement lijkt echter veel efficiënter te zijn dan een individueel engagementproces op te starten. Petercam Institutional Asset Management ondersteunt het initiatief rond collaboratief engagement dat meer transparantie en integriteit van klinische proeven binnen de farmasector wil bekomen (zie hierboven). 14/19

Hyundai Motor Zuid Korea Beschrijving: Het bedrijf heeft te kampen met een ernstige aantijging van niveau 4 die verband houdt met het statuut van de tijdelijke werknemers en het recht op vrije vereniging. Ten eerste hebben tijdelijke werknemers betoogd voor betere arbeidsomstandigheden en de erkenning van hun voltijdse statuut op basis van de Zuid-Koreaanse wetgeving, die aan tijdelijke werknemers na twee jaar dienst het statuut toekent van voltijdse werknemers. Dit heeft geleid tot verschillende stakingen, en Hyundai Motor zou zijn productie hebben verhuisd naar landen zoals India, Turkije of China om dit probleem te omzeilen Het tweede probleem heeft te maken met de weigering van Hyundai Motor om een vakbond in India te erkennen, namelijk de Hyundai Motor India Employees Union (HMIEU). De materiële impact werd geschat op 15 miljard dollar in de periode tussen 1987 en 2013. Beoordeling van het bedrijf: Het bedrijf heeft reeds gedeeltelijk geantwoord op deze zaken. Ten eerste moeten we vermelden dat de werknemers van Hyundai al tot de best betaalde in de automobielindustrie behoren, ondanks het feit dat hun fabrieken minder productief zijn dan die in het buitenland. Ten tweede werden bepaalde vakbonden weliswaar slechts een beperkt aantal erkend; het recht op vrije vereniging werd hierdoor niet volledig met voeten getreden. Desalniettemin sleept het conflict al lang aan en stijgt de kostprijs naarmate het langer duurt. De feiten zijn niet historisch en houden nog steeds aan. Vorig jaar daagden zowat 1 000 tijdelijke werknemers het bedrijf voor de rechtbank, en begin januari 2015 waren er dat ook al 100. Hyundai Motor loopt dus een drievoudig risico: operationeel, financieel en op het gebied van reputatie. Bovendien staat de sociale vrede op de helling aangezien er in het verleden een overeenkomst werd afgesloten tussen de vakbond van de permanente werknemers en het management om meer tijdelijke werknemers aan te nemen. Aangezien het voor de voltijdse medewerkers een manier is om hun eigen baan veilig te stellen, is deze vakbond vrij terughoudend geweest om op te komen voor de rechten van de tijdelijke werknemers. Dit creëert een instabiele omgeving en spanningen, die naar verwachting verder zullen toenemen tussen de verschillende soorten werknemers binnen hetzelfde bedrijf. Als gevolg van de problemen met de arbeidsomstandigheden in Zuid-Korea verhuist het bedrijf zijn productiesites naar het buitenland. In vergelijking met Zuid-Korea zijn de arbeidskosten in China of India immers lager. Bron: Exane BNP Paribas 15/19

Dat neemt niet weg dat de lonen in China de jongste jaren fors zijn gestegen en dat het demografische profiel van het land nu reeds een uitdaging vormt voor bedrijven en neerwaartse druk uitoefent op de lonen. Bovendien moeten we vermelden dat de productie in China niet alleen tot doel heeft de arbeidskosten te verlagen, maar ook (en dit is waarschijnlijk meer strategisch ingegeven) om dichter bij de snelst groeiende markten te produceren. De buitenlandse autofabrikant moet immers een joint venture opzetten met een Chinese fabrikant als hij deze markt wil aanboren. De doelstelling bestaat er dan duidelijk in om de productie te optimaliseren om zo te kunnen profiteren van een van de snelst groeiende markten. Hoewel Hyundai Motor het Global Compact heeft ondertekend en arbeidsrechten een van de vier belangrijke thema s hiervan zijn, is er duidelijk een discrepantie tussen het officiële discours en de praktijk. We betreuren het gebrek aan pro activiteit van het bedrijf aangaande de problemen met de arbeidsomstandigheden. Conference call met gespecialiseerde analist Sustainalytics De Coördinator voor Verantwoord Beleggen en de portefeuillebeheerder hielden op 22 januari 2015 een conference call met de marktleider en de analist bij Sustainalytics die de transportsector opvolgt. De analisten erkenden dat arbeidsconflicten in Zuid-Korea schering en inslag zijn. Dit is een belangrijk probleem in het land, aangezien er al diverse rechtszaken werden opgestart. De arbeidsrechten en arbeidsomstandigheden in China blijven ondanks belangrijke verbeteringen achterop hinken in vergelijking met de Europese normen. De analisten bevestigden wel het voordeel om dichter bij de doelmarkt te produceren, en de doelstelling om efficiënter te produceren verantwoordt deze verplaatsing naar het buitenland ook. Hoewel het bedrijf het Global Compact heeft ondertekend en het recht op vrije vereniging deel uitmaakt van deze tien Principes, heeft Hyundai Motor geen formeel beleid maar louter een eenvoudig statement rond vrije vereniging. Hyundai Motor heeft een gemiddeld ESG-profiel. Het staat op de 25e plaats van de 45 sectorgenoten volgens de matrix van Sustainalytics, waarin ook Europese en Amerikaanse bedrijven zitten. Hoewel het bedrijf een sterk milieuprofiel heeft, zou het zijn parameters inzake deugdelijk bestuur en maatschappelijk welzijn nog verder kunnen verbeteren. Zelfs in vergelijking met uitsluitend Aziatische sectorgenoten hinkt het bedrijf behoorlijk achterop inzake arbeidsrechten. Conclusie/aanbeveling: Arbeidsconflicten, met name de weigering om aan tijdelijke werknemers het statuut van voltijdse werknemer toe te kennen, komen vaak voor in Zuid-Korea. Tijdelijke werknemers worden ingezet om de arbeidskosten te verlagen. Dit heeft echter gezorgd voor meer precaire tewerkstelling en de beleidsmakers proberen nu om deze situatie te verbeteren. We kunnen alleen maar hopen dat Hyundai Motor zich zal aansluiten bij het plan van dhr. Choi Kyung Hwan, minister voor Strategie en Economie, om de tijdelijke werknemers beter te beschermen. 16/19

De verplaatsing van de productie naar andere landen zoals China wordt waarschijnlijk ingegeven door lagere arbeidskosten, alsook door een efficiëntere productie. De materiële impact van deze instabiele arbeidsomstandigheden moet niet worden geminimaliseerd. De stakingen in de Zuid-Afrikaanse mijnbouw zijn een goed voorbeeld van hoe pijnlijk deze kunnen zijn. Beslissing van het Comité voor Verantwoord Beleggen: De controverses zijn hardnekkig en niet historisch. Hoewel het probleem van de tijdelijke werknemers te maken heeft met de cyclische aard van de automobielindustrie, lijken andere sectoren of concurrenten hiervoor wel oplossingen te vinden, die aangepast zijn aan de cyclische aard van de economische activiteit. De vooruitzichten van Sustainalytics voor dit probleem zijn vandaag neutraal. Dat neemt niet weg dat de regelgeving toeneemt en de eerste uitspraken van rechtszaken naar buiten komen. Om die reden heeft het Comité voor Verantwoord Beleggen beslist om niet in het bedrijf te beleggen voor er aanzienlijke vooruitgang is geboekt (positieve vooruitzichten, herziening van de ernst van de controverse enz.). Hyundai Motor kan een potentiële kandidaat zijn om opgenomen te worden in de portefeuille als er duidelijke verbetering komt van de arbeidsomstandigheden. De Coördinator voor Verantwoord Beleggen moet het Comité volledig op de hoogte houden over de evolutie van deze zaak. Vandaag hebben de portefeuillebeheerders belegd in Hyundai Mobis, dat deel uitmaakt van dezelfde chaebol (een Zuid-Koreaans conglomeraat) van Hyundai Motor. Aangezien ze beide deel uitmaken van dezelfde chaebol, zijn er tussen beide bedrijven wel commerciële banden. Hyundai Mobis werkt echter economisch onafhankelijk van Hyundai Motor en de binnenlandse regelgeving zorgt voor meer onafhankelijkheid voor de dochterondernemingen van chaebols. Hyundai Mobis wordt niet geconfronteerd met ernstige controverses. Het bedrijf is ten slotte gespecialiseerd in veiligheidsonderdelen voor de automobielindustrie. Dit zorgt duidelijk voor een oplossing voor het duurzame onderwerp van veiligheid op de weg. Veiligheid in de automobielindustrie zal tegen 2020 goed zijn voor een markt van zowat 40 miljard pond en moet 60 % van de ongelukken voorkomen. Dit is een goed alternatief om het potentieel van Zuid-Korea te bespelen in de portefeuille. Bron: BoFa Merrill Lynch 17/19

Orange - Frankrijk Beschrijving: het Franse telecombedrijf kijkt aan tegen een ernstige aantijging van het type 4 in verband met de veiligheid en gezondheid van medewerkers. Tussen 2008 en 2014 pleegden er immers 60 werknemers zelfmoord, als gevolg van de herstructurering van het bedrijf tussen 2004-2007. Daarbij gingen 22.000 banen verloren. De intimiderende managementcultuur zou aan de basis hebben gelegen van extreme stress bij de werknemers, die onder bijzonder zware morele druk werden gezet. Beoordeling van het bedrijf: De Franse overheid, die een belangrijke aandeelhouder is van het bedrijf, eiste een formeel juridisch onderzoek, waarvan de uitkomst nog niet volledig bekend is. Sindsdien heeft het bedrijf nieuwe maatregelen en een nieuw beleid op punt gesteld om de arbeidsomstandigheden en -voorwaarden te verbeteren. CEO Didier Lombard werd ook vervangen om aan de top een andere managementcultuur te krijgen. Desalniettemin vonden er in het eerste kwartaal van 2014 nog zelfmoorden plaats bij het bedrijf, wat de implementatie van alle beslissingen en initiatieven in twijfel trok. Conference call met gespecialiseerde analist Sustainalytics: Sustainalytics beoordeelt momenteel het profiel van Orange en zit nog steeds in de due diligence-fase. Het is daarom nog te vroeg voor het uiteindelijke profiel en de evaluatie. Toch heeft de analist reeds zijn eerste indrukken gedeeld met de coördinator voor verantwoord beleggen, de portefeuillebeheerder en financieel analist die de telecomsector opvolgt. Hij staat positiever tegenover de recente ontwikkelingen met betrekking tot de problemen inzake mensenrechten bij het telecombedrijf. Hoewel de controverse waarschijnlijk op niveau 4 zal blijven, kunnen de verwachtingen, die momenteel negatief zijn, worden verhoogd naar positief aangezien er de afgelopen kwartalen geen nieuwe problemen zijn opgedoken. De aanstelling van de nieuwe CEO, Stéphane Richard, is a een sterke boodschap en een teken dat de managementstijl verandert. Ze wijst er ook op dat een einde is gesteld aan de cultuur van intimidatie, die aan de basis lag van het probleem. Bovendien erkende de CEO onmiddellijk het probleem en nam hij er stelling over in. Toch is het resultaat van het officiële onderzoek, aangevraagd door de Franse overheid, nog niet afgerond en werd er geen datum bekendgemaakt. Conclusie/aanbeveling: aantijgingen over de schending van mensenrechten zijn bijzonder ernstig en cruciaal, aangezien dit een van de basisprincipes is van het Global Compact en centraal staat binnen de duurzaamheidsbenadering van de strategie. De vermeende schendingen duren al lang, zijn alomtegenwoordig en systematisch in een bedrijf waar de Franse overheid als hoofdaandeelhouder een belangrijke stem heeft. Het feit dat het management en de cultuur van het bedrijf invloed zouden kunnen hebben gehad op de golf van zelfmoorden, toont aan dat er iets grondig fout is met het bedrijfsproces. De reputatie loopt daarom een hoog risico. Er werden ondertussen wel officiële onderzoeken ingesteld. Door het vertrek van de CEO werd het topmanagement veranderd en het bedrijf lijkt niet meer betrokken te zijn bij dergelijke aantijgingen. 18/19

Beslissing van het Comité voor Verantwoord Beleggen: de businesscase werd voorgelegd aan het Comité voor Verantwoord Beleggen op 14 augustus 2015. Het Comité stond positief tegenover de vooruitgang die het bedrijf had geboekt om de situatie te verbeteren en waardeerde de transparantie van het nieuwe management over de zaak. Bovendien is de waarschijnlijke verhoging van de vooruitzichten door het onafhankelijke extra-financiële ratingbureau ook een positief punt dat erop wijst dat de situatie in de goede richting evolueert. Het Comité voor Verantwoord Beleggen staat toe dat er wordt belegd in Orange, tenzij de beoordeling door Sustainalytics negatief zou uitdraaien (in tegenstelling tot wat alom wordt verwacht). 19/19