,? / {', '{ -/ (; 'f
MUSEA IN HET WESTLAND IN DIT NUMMER WESTLANDS MUSEUM VOOR SÏREEK- EN TUINBOUWHISTORIE Middel Broekwegt54, 2675 KL Honselersdijk te1. or74-6zto84. fax ory4-6424t4 email: info @westlandsmuseum nl internet: www westlandsmuseum nl Hct oehcle ierr oenncnd _'_' b'"-_- J**' b--r_"* -.^- lr--l^^ +/* -^+^-i^van ornsoag r/m zareroag van 14.oo - 17.oo uur MUSEUM DE KORENSCHUUR te LOOSDUINEN Margaretha van Hennebergweg za telefoon 07o - 3973342; email: loosduinen@planet nl internet: w'ww loosduinsmuseum.nl Geopend elke zaterdag van 13 oo - 17 oo en elke eerste zondag van de maand van 13 oo - 17 oo uur, MUSEUM DE SCHILPEN te MAASLAND 's-heerenstraal 24, ie]. oro -5913334 t 599658 Geopend iedere zaterdag van 1o.oo - 17 oo uur MUSEUM TRAMSTATION te SCHIPLUIDEN Otto van Zevenderstraat 2, te1 o15-38o8863 Geopend elke woensdag en zaterdag van r4 oo-r6.oo uur (Van r november tot eind april alleen op zaterdag) MUSEUM DE TIMMERWERF te DE LIER Hoofdstraat 63, ïel oq 4-5t577 g Geopend elke zaterdag van to oo - 16 oo uur voorpagina dit keer een schitterend plaatje van Historische Tuin in de sneeuw. Zo blilkt maaí weer dat het ook onder winterse omstandigheden de moeite waard is om daar een kijkje te nemen! De foto op de voorpasrna rs een uitsnede uit êên ornterc b_-' - foto, die we hiernaast toch even volledig willen laten zien Mooi hé! WERK. EN STUDIEGROEPEN \/eilino Sammershrrro I lê \/ êtr^r^htno Wie geïnteresseerd is in de historie van het Westland kan zich wenden tot het Westlands Museum of de werk- of studiegroepen: Algemeen Historisch Spreekuur Iedere zaterdag van 14 oo tot 1Z oo uur in het Westlands Museum, Middel Broekweg:54,2675 KL Honselersdijk (or74) 6zro84 (tussen Honselersdijk en Kwintsheul) Studiegroepen A rrh pnl noi p (0r74) 621084 Genc:looie (0L74) 627072 Kastelen, \01741628393 Kerkarchieven, 10774]l 621.084 Plaatselijke Historische werkgroepen Oud- s-gravenzande, (0174) 473073 Oud Honselersdrjk, (0174) 627868 Oud-De lier, (0774\ 574472 Oud-Loosduinen, (070)3974936 Oud-Maasland, (010) 5913959 Oud-Monster, (0174) 244375 Oud-Naaldwijk, (0774) 629490 Oud Schipluiden. (015) 3808863 Oud Wateringen & Kwintsheul, (0774) 292558 en veídeí... Effe tuine 3 Kom in de kas 3 Zondagopenstelhngen zoo 6 4 Wie oí wat is HendÍick de Keyser? 4 Van de Werkgroepen 5 Genootschap Oud Westland 6 7 8 Tentoonstellingen, boeken en lezingen 1o Het volgende nummer verschijnt eind mei 2aa6 copy en advertentie-opdrachten.^.^-it ;F-^r,^rên hii ;c rc;ertipl Br44B vuur zv dptlt lltlcvlr!rr :s:l..-- lstar Mlddel Broekwegt54,2675 KL Honselersdijk (0174) 627084 www westlandsmuseum-nl. info@westlandsmuseum,nl Westlands StreekHistorie wordt gratis toegezonden aan donateurs van de St Streek- en TuÍnbouwhistorie Westland In het Westlands Museum zijn beperkt losse nummers te koop Redactie Westlands StreekHistorie. Mevr MM Dahmeijer-Fousert 10174) 473073. L,J M van den Ende Ia1'7t\ )Á.L?1\. JA de Brabander 10174) 296909 Vormgeving/zetwerk, druk, afwerking en distributie Drukkerij Riezebos, De Lier (0774) s27rs2 ISSN 138o-o1o8 O St Streek en Tuinbouwhistorie Westland Overnemen van artikelen uit dit blad is toegestaan, mits de bron duldelijk wordt vermeld De redactie ontvangt graag een bewijs-exemplaar ABC Westland 110 2685 DB Poeldijk Tel. 0174530800 Info@valstar.nl www.valstar.nl
ff fwfgwg--* De kerst en jaarwisseling liggen alweer ver achter ons. Op de drukke nieuwjaarsreceptie die gehouden werd in de hoolberg van het Westiands Museum werden veel goede wensen uitgesproken. Voor een koude tuinder is dit een stille periode, wel zijn er voor het nieuwe seizoen samen met de vrijwilligers plannen gemaakt. En het is ook de tijd om allerlel zaad te bestelien. Bij twee zaadselectiebedrijven mogen we vooí een behoorlijk bedrag aan het toch wel dure zaad gratis bestellen. Het oude teeltplan blijft voor het nieuwe seizoen grotendeels gehandhaafd, wel komen er gewassen op een andere plaats, dat is de zogenaamde teeltwisseling. De echte winter moet nog beginnen omstreeks half januari. Flinke vorst is altijd goed voor de structuur van het gespitte land. Het fabeltje dat veel ongedierte bevriest gaat niet op, de insecten en andere beestjes kruipen dan dleper weg Het sneeuwstormpje van eind 2oo5 was genoeg om de sporen van de plaatselijke vos waar te kunnen nemen langs de konijnen- en kippenhokken In de sneeuw zijn dan sporen van lange tenen te zien. Er zijn wel voorzorgsmaatregelen genomen, zoals diep ingegraven gaas. Maar het spreekwo ord zegt:,,als de vos passie preekt. tuinder pas op de kippen" Helaas hebben we het hok van de ram bij de konijnen moeten afsluiten met een slot. Een konijnoflel heeft er plezier in gehad om nu al voor de tweede keer de ram bij een voedster te stoppen Het gevolg: midden 1n de winter twee ongewilde konijntjes. De planning was om op t april de voedster te laten dekken en begin mei jonge konijnen te hebben, dat is een gunstige tijd voor jonge beesten. Laat de zondaar of zonderling zich bekend maken of zelf konijnen gaan houden, hier worden wij niet vrolijk van. Het werk gaat ook door AIIe fruitbomen zijn gesnoeid, de druiven zijn met nieuwe zwavel ingesmeerd tegen 't kwaad. Dat was in het vorige seizoen toch weer een probleem. De sla en andijvie groeien traag, de bloemkool is nog een :kêêïrrwegens wisselteelt in de pruimenkas gepoot. In de dubbele bak van het platte glas staat ook bloemkool In de kniekas is er onder de druiven spinazie gezaard Eigenlijk kan dit niet, want het is slecht voor de druivenbomen, maar we willen de snel groeiende spinazie in het voorjaar niet missen Een flinke groep vrijwilligers heeft geholpen om stellingen op te zetten in ons depot in Maasland. De stellingen die we gekregen hebben zijn nodig om weer voldoende ruimte te krljgen voor het vele oude gereedschap dat aan het museum geschonken wordt Veel gereedschap moet nog schoongemaakt worden. AIs er liefhebbers zijn voor dit werk, wilt u zich dan melden, dan kunnen we dit organlseren. Verder zoeken we eenruiter lijsten De vaak vurenhouten of yanteake lijsten zijn behoorlijk slecht (verrot) en zijn aan vervanging toe Vooral Javateak a1s raamlijst gaat bijna eeuwig mee. Wie wil ze aan het museum schenken? Alles gaat op de tuin weet leven, dus het wordt weer een goede tijd om effe te komen tuinen Tot zlens Tuinbaas P van der Hout
...'...,....:i,:,i:ttrrttr:.,l:l:ll:::iil.ll::::zo N DAGOPEN I N G E N,rr'i..rrrrrr::rrr:,lltFrt+l,,,,,,,,rr,,,,rr,r,r,,,,U!lfEsTLAN t lifrlf lll IiFFI lr Ds M useum 2006 Op de onderstaande zondagen is het Westlands Museum geopend van 13.00 tot Í7.00 uur. WIE OF WAT IS 'HENDRICK DE KEYSER'? Bij het beheer etc. van historische panden kom je regelmatig de naam van Hendrik de Keyser tegen. Daarom hier meer informatie over deze organisatie. Buiten deze zondagopenlngen is het museum het gehele jaar geopend van dinsdag t/m zaterdag van 14 oo tot 17 oo uur Op officiële feestdagen is het museum gesloten 5 maart historische tweedehands boekenmarkt Westland tuinbouw. z april Kom in de Kas. 9 april Nationaal Museumweekend, 5o% korting op de toegangspríjs. 7 mei demonstraties potten persen, verspenen en oppotten van plantjes. rr juni demonstraties druiven krenten, uitdunnen druiventrossen. z juli stationaire motorendag, demonstraties van oude tuinbouwmachines. 6 augustus demonstraties klokveiien van producten uit de historische tuin. 3 september jam maken en demonstraties bijenteelt door de imker. r oktober veilen van de druivenoogst via de historische veilingklok in het museum, bezoekers kunnen zelf als veilingkoopman optreden. 5 november druiven eten in de kas. De laatste druiven van het seizoen worden verkocht aan de bezoekers, die zelf een tros mogen uitzoeken, waarna die ter plekke vooï ze van de boom worden gesneden. 3 december Sinterklaas 'Hendrrck de Kevser' is een verenipinp tot hehoud van architectonisch of historisch waardevolle huizen in Nederland Zij tracht dit doel te verwezenlijken door het kopen van monumenten, die na een eventuele restauratie of het uitvoeren van groot onderhoud, worden verhuurd Gebouwen die door'hendrick de Keyser'onder de hoede worden genomen, moeten voldoen aan strenge eisen Het moeten sprekende voorbeelden zijn van de architectuur of de wooncultuuí van een bepaalde periode De geschíedenis moet niet alleen van buiten afleesbaar zijn, maar ook van binnen. Er wordt sterk gelet op bouwhistorlsche con, structies en interieurwaarden Wanneer er eenmaal voor gekozen is een huis te verwerven, dan wordt dit huis nooit meer afgestaan De huizencoliectie van 'Hendrick de Kerrser'rnrnrdl zn :llpcn maar oroler 7.ii proeit "'J 6' met oem irldelr.l ri ier ne nden è--..* -*.-_- f_.._,..peïjaar Vcrc-tpt-p '!^b' Hendr'ck de Kevser ic \/ernoêmd naar de beroemde Amsterdamse architect en stadssteenhouwer Hendrick de Keyser (r565-i6zr) Deze was bij de oprichting -,on,.1. r,oronicinn i-.rr8 een kunstenaar van natíonale betekenis, vergeli.lkbaar met Rembrandt voor de schilderkunst Slndsdien is de schepper van Oranje's grafmonument in de Nieuwe Kerk in Delft en van tal van beroemde Amsterdamse gebouwen enigszins overschaduwd door jongere vakgenoten als Berlage en Rietveld, van wie overigens ook werk in de collectie van de vereniging is opsenomen Vereniging Hendrick de Keyser werd opgericht in r9r8 door een aantal Amsterdammers onder leiding van de wijnkoopman Jacobus Boelen Zij maakten zich ernstig zoreen --_è-_' over het prote aantal historlsche woonhuizen dat in de oude stadsdeien werd gesloopt De beter gesítueerden vertrokken naar de nieuw gebouwde wijken buiten het centrum, terwijl de oude huizen op de Burgwallen en in de lordaan werden vertimmerd tot goedkope etagewoningen. Wanneer de gebouwen in de weg stonden of door gebrek aan onderhoud bouwvallig waren, werden zij zonder pardon omver gehaald Een bescherming krachtens de monumentenwet was er nog lang nret in Nederland De remedie was in haar eenvoud een krachtig en probaat middel: door aankoop proberen huizen te redden, die na onderhoud worden verhuurd Ondanks het feit dat de vereniging perioden van grote financiële tegenspoed heeft gekend, is deze opzet over een periode van meer dan tachtig jaar werkzaam gebieken 'Hendrick de Keyser'was aanvankelijk een Amsterdamse vereniging Maar reeds bij de eerste ledenvergadering werd door de leden bepaald dat het werkterrein heel Nederland zou moeten omvatten, waarop de statuten in die zin werden gewijzigd Info www hendrickdekeyser nl
VA:N DE WERKGROEPEN Overdracht Heilige Geesthofje en Nederhof aan Hendrick de Keyser een feit Na een lange tijd van veel onduidelijkheden, stond op 16 januari j1. de overdracht van het Hofje in Naaldwijk en de Nederhof in Honselersdijk aan Hendrick de Keyser bij de gemeentelijke commissie Cultuur op de agenda. Op 9 december zoo5 wist het AD nog te melden dat Hendrick de Keyser afzagvan de overname Het ging de vereniging allemaal veel te lang duren Ook de wens van de gemeente om de kapel wel in eigen beheer te houden, was voor Hendrick de Keyser niet acceptabel. Binnen het college van burgemeester en wethouders bestond tot op het laatst bovendien verdeeldheid over het al dan niet overdragen van beide monumenten. Wethouder Van der Meer was voorstander, omdat het groot onderhoud van de complexen te duur is. Andere leden van het college wilden de gebouwen liever in eigen beheer houden, omdat volgens hen de gemeente de huurinkomsten van De Nederhof niet kon missen. Van de oude afspraak om de huurinkomsten van De Nederhof vanaf zoo3 te reserveíen voor het onderhoud van Het Hofje bleek echter niets terecht gekomen... De plannen voor de overdracht dateren al uit zoo3. Het college van de voormalig gemeente Naaldwijk had er al een positief besluit over genomen. De enorme kosten van de restauratle en het onderhoud waren nauwelijks meer op te brengen, terwijl de beschikbare Rljkssubsidie voor het restaureren van dergelijke objecten de laatste jaren schrikbarend is gedaald. lang was onduidelijk wíe nu eígenlijk de feiteiijke eigenaar van de objecten was. Na de overdracht behouden de bewoners van het Hofje het recht geen huur te betalen. De jaarlijkse bijdrage van r gulden per week ( 4,- per jaar) wordt beëindlgd en de energiekosten worden in een 5-jarige overgangsregeling in het vervolg betaald door de huurders. De leeg komende hofjeswoningen woíden door de vereniging Hendrick de Keyser gerestaureerd en daarna verhuurd. De overdracht heeft geen gevolgen voor de huurders van De Nederhof Raadslid Ger Alleblas, tevens voorzitter van de Historische vereniging Oud Honselersdijk, vroeg wel een garantie voor de openstelling van De Nederhof tijdens de jaarlijkse Open Monumentendag. G. Alleblas-Behrtel, tel. ot74 6z9313 Door de Vrijzinnig Hervormde Gemeente Naaldwijk is een repiica van de eeuwenoude stoel van de deken geschonken aan de Oude Kerk op het Plein. Deze kerk werd al ín ry69 genoemd. De originele stoel bevindt zich in het Rijksmuseum in Amsterdam en is destijds door de tekenaar Isings als voorbeeld gebruikt op ztjn bekende schoolplaat van vroeger, die ging over een scriptorum in een middeleeuws klooster Op het ogenblik wordt door een deskundige van Rijksmuseum Het Loo onderzoek verricht naar twee zeventiende-eeuwse schilderijen, waarvan er één hangt in het Heilige Geesthofje en het tweede wordt bewaard in het archief van de gemeente Westiand. Het eerste schilderij wordt toegeschreven aan Gerard Honthorst, is op eikenhout geschilderd en beeldt een jongeman af met een ransuil op de arm. Het tweede schilderij is een jachttafereel en is op linnen geschilderd. De schilder daarvan is nog onbekend. Waarschijnlijk is dat beide schilderijen deel uitmaken van een groter geheel en gehangen hebben in de voormaliee buitenplaats Honselersdiik. Wateringen & Kwintsheul: 2005 topiaar Het jaar zoo5 is voor de Historische Werkgroep Oud- Wateringen & Kwintsheul zeer succesvol geweest. De actie 'Foto van de maand'heeft zich in een grote belangstelling van bevolking en pers mogen verheugen. Van bijna alle twaalf foto's is nu bekend wie er op staan. Op één foto hebben we geen enkele reactie gekregen. In juli 2oo5 vroeg de werkgroep naar de namen van een aantal heren die een toost uitbrengen ter gelegenheid van het afscheid van de voorzitter van de Heulse veiling,helaas een oproep zonder succes Overigens zijn eí nog meer foto's waar vraagtekens bij zijn AIIe foto's zijn nog te vinden op de website wwwoud-wateringen n1 De expositie over oorlog en bevrijding, geopend door wethouder Joop Gardien, trok bijna 1.ooo bezoekers Veel oud-inwoners kwamen speciaal ervoor terug en het was verheugend te zien hoeveel grootouders met kleinkinderen er langs kwamen. Zo gaal het verhaal over de oorlog niet verloren. Het verhaal over 2oo5 staat in het binnenkort te verschijnen Jaarverslag. DÍt verslag zal worden besproken tijdens de jaarvergadering van de Historische Werkgroep op dinsdag 4 apríi zoo6 in de Hofboerderij te Wateringen Vanaf zo.oo uur legt het bestuur verantwoording af over het financiële en inhoudelijke beleid. De traditionele Iezing zal worden verzorgd door Willem-Jan Storm. Hij heeft onderzoek gedaan naar Hendrik IV van Naaldwijk en de laatmiddeleeuwse memorlecultuur Hendrik IV is de stichter van het klooster van Wateringen (1485-1573) dat stond op de plaats van de huidige Hofboerderij. Meer informatie over het werk van de werkgroep is te vinden op wvvw oud-wateringen nl. Archeolog ische Werkgroep Westland De archeologische werkgroep Westland bestaat al sinds het begin van de jaren ry7o. De eerste grote opgraving van de werkgroep was die aan de Wateringseweg in PoeldÍjk, waar fundamenten van een villa uit de Romeinse tijd werden gevonden Tijdens dit onderzoek is ook de zogenaamde bronzen brief gevonden, dit was een militair diploma wat uitgereikt werd aan Romeinse soldaten die na 25 jaar dienst met pensioen gingen. Het diploma was een bewijs dat de eigenaar het Romeins burgerrecht was toegekend, wat allerlei voordelen opleverde Dit onderzoek aan de Wateringseweg was een belangrijke opgraving waarbij veel zeldzame voorwerpen zijn opgegraven Het fragment van de bronzen brief was toen het eerste exempiaar dat in Nederland gevonden werd en ook fundamenten van stenen woonhuizen uit de Romeinse tijd, die gevonden werden op het platteland waren zeer bijzonder >>>
Dit leverde veel publiciteit op en daardoor ook veel toeloop van nieuwe leden. De werkgroep functioneerde onder de paraplu van het Westlands Centrum voor Streekhistorie en had als naam Studiegroep Oudheidkundig Bodemonderzoek Vanaf de oprichting werd het archeologisch werk uitgevoerd onder Ieiding van M C.M. van Adrichem. Na het onverwachte overlijden van Van Adrichem in 1986 nam ondergetekende de leiding over. In de loop der jaren zijn er heel wat belangrijke opgravingsonderzoeken uitgevoerd, o.a. naar kasteel Keenenburg in Schipluiden, kasteel Uterlier in De Lier en kasteel Polanen in Monster. Het laatste echt grote opgravingsonderzoek wat de archeologische werkgroep heeft uitgevoerd was dat van het Begijnhof, het regulierenklooster en de buitenplaats Vreeburch in 's-gravenzande in rggg-2ooo. De laatste jaren zijn er door de werkgroep alleen wat kleine onderzoekjes uitgevoerd Dit komt omdat de archeologische onderzoeken tegenwoordig steeds meer door gespecia- Iiseerde archeologische bedrijven worden uitgevoerd, vooruitlopend op de definitieve wettelijke regeling die in t99zbíj het verdrag van Malta is vastgelegd. Dit Europese verdrag regelt dat bij de aanwezigheid van archeologische sporen in de ondergrond, de verstoorder (tijdens bouwactiviteiten) verplicht is die archeologische sporen te ontzien en ze waar mogelljk te conserveren in de bodem AIs dat niet kan, dan moeten ze op kosten van de verstoorder zo volledig mogelijk gedocumenteerd worden tijdens een archeologisch onderzoek, voordat de sporen voliedig verdwijnen. Nederland is het laatste Europese land waar het verdrag van Malta geratificeerd moet worden, maar dat gaat waarschijnlljk nog dit jaar gebeuren Overheidsinstellingen werkten de laatste jaren a1 in de geest van Malta en bij bouwplannen die in strijd waíen met het bestemmingsplan was men verplicht om eerst een archeologisch onderzoek uit te voeren. Hierdoor hebben de amateurarcheologen de laatste tijd steeds minder werk gekregen. Aan de ene kant jammer, omdat er minder mogelijkheden zijn om leuk en interessant onderzoek te doen, maar aan de andere kant beter voor de archeologie omdat de onderzoeken nu professioneler werk wordt uitgevoerd, in de gaten houden of er geen archeologische vondsten aan het licht komen. AIs zij íets zien kunnen ze dan direct de bevoegde instanties inschakelen, die dan actie kunnen ondernemen. Voor dit werk hebben we veel mensen nodig die in verschillende Westlandse plaatsen de zaak in de gaten houden. Wij hebben nu plannen om via de archeologische werkgroep een heel netwerk op te bouwen van contactpersonen en hiervoor doen we bij deze een opíoep aan mensen die ons hierbij willen helpen. We willen hiervoor één keer per twee weken bij elkaar komen om alle plannen te bespreken, maar ook om alle vondsten uit te werken. Zo is er nog steeds materiaal aanwezig van oude opgravingen wat nog uitgewerkt moet worden. Alle vondsten worden uitgezocht, gewassen en gedocumenteerd. Aardewerk wordt gesorteerd om te kijken of er scherven aan elkaar passen, zodal ze tot complete voorwerpen zijn samen te voegen A1s u het leuk vindt om hierbij te helpen dan kunt u zich aanmelden bij Harry Groenewegen, tel o6-2525578of bij Ton Immerzeel, tel or74-6zr o84, e-mail info@westlandsmuseum.nl. Gen, Ton Immerzeel, coórdinator Archeologische Werkgroep Westland Het Genootschap Oud-Westland heeft een brief gestuurd naar het bestuur van de gemeente Westland met het verzoek een gemeentelijke archeoloog aan te stellen Tot de fusíe hadden verschillende gemeenten een gemeeniijk archeoloog, maar het is niet duídelijk hoe de verantwoordelijkheden zijn verdeeld na de fusie. Om aan alle onduidelijkheid een eind te maken heeft het Genootschap nu gevraagd om een afzonderlijke gemeentelijke archeoloog aan te stellen of een van de stadsarcheolopen uit de omgeving te benoemen en,,::::,.::::::..::::rr, amateurarcheologen zíjn dan de ogen en oren van de beroepsarcheologen Zij kunnen veel locaties, waar grond- Techniek voor wonen, werken @ffi@'m ew &@ Naaldwijk 0174-638 638. www.hoqervorst.nl Vroeger had iedere tuinder een schuur met varkens. Varkens weíden toen voornamelijk gehouden voor de mest die over de tuinen gereden werd Verder leverden de gemeste varkens een bijverdienste op. In de fotoverzameling van ons museum missen we foto's van alles wat met de tuindersvarkens te maken heeft Wie heeft er afbeeldingen in het familie-album van varkenshokken en het voeren van varkens e.d. We zouden ze graag inscannen of op foto zetten U kunt hierover contact opnemen met de heer Immerzeel (or74-6zro84) Jaargang 15, nummer 1.1e kwartaal 2006
Dê giotè afstàhd naar r de :nèilingr':vàíi,.: Y éiingèn,'l2êttè omstreeks r9o5 een paar pienteré RijswÍjksê tuinderi aan het denken. Dat het niet op de oude voet door kon gaan stond voor hen buiten kljf. Ze dachten 'tijd is geldl Een retourtje Wateringse veiling duurde veel te lang naar het oordeel van de heren kwekers. De namen van de heren C.AV. van Ruijven, J.H. Zuiderwijk en, wat later, A.S. van Velden en S.J. Steekelenburg zijn als voortrekkers onverbrekelijk verbonden aan de stichting van de veiling Sammersbrug. Zij gingen 1n overleg met de Vereniging Westland, het overkoepelende orgaan van de veilingen, en het Wateringse veilingbestuur. De veiling Sammersbrug werd door de leden in r9o9 met veel gejuich in gebruik genomen. De Strijpbewoners en natuurlijk de Rijswijkse kwekers konden voortaan dicht bij huis hun producten kwijt. Wat een luxe moet dat geweest zijn voor hen. Hoewel de veiling Sammersbrug op Rijswijks grondgebied kwam werden er ook Wateringse tuinders lid van de nieuwe veilingvereniging De jonge vereniging floreerde vanaf het startsignaal boven verwachting, zodat reeds ín rgrz een groter gebouw met doorvaartmogelijkheden op het terrein verrees Het veillngsysteem heeft de tuinbouw groot gemaakt Het centraal aanvoeren en verkopen van de producten was voor de tuinders en kooplui een zegen. De tuinders hoefden niet zelf meer met hun producten te leuren en de kooplui hadden direct inzicht in het aanbod, waardoor er een reële prijs tot stand kwam. Op de veiling werden de producten gekeurd, waarna ze via een systeem van afmijnen verkocht werden. Aanvankelijk ging dit mondeling, waarbij de afslager een hoog bedrag inzette en dan steeds lagere bedragen afriep totdat een koopman zei: 'mijn' en zo de partij kocht voor het laatst afgeroepen bedrag. Het kwam echter wel eens voor dat meerdere kooplui tegelijkertijd 'mijn' riepen Dit proces werd daarom gemechaniseerd Dat gebeurde met de bekende veilingklok die van hoog naar laag terugliep Kwam de wijzer bij een bedrag waarvoor hij de producten wilde hebben dan drukte de koopman af. De kooplui verzorgden daarna de distributie naar de consument. Het eerste jaar in r9o9 haalde men een omzet van ruim 57 ooo gulden, terwijl de magische grens van 1oo ooo gulden in 1916 voor het eerst overschreden werd. In twaalf jaar tijd werd vervolgens het laatst genoemde bedrag vervijfvoudigd. In r9z8 werd daarom opnieuw een verbouwing noodzakelijk. Piet van Zundert was destijds uitbetaler van de veiling Sammersbrug Hij had dus een heleboel geld van de veilig in zijn beheer Hij wlst alle adressen van de tuinders en ging ze persoonlijk opzoeken. Zo gíng destijds de uitbetaling Met de opkomst van de BoerenLeenbank, die in Rijswijk in rgro was opgericht, nam de bank het geldverkeer over. Het werd veel te gevaarlijk om met zoveei geld over straat te gaan De veiling Sammersbrug werd ondanks zijn excentrische ligging als een echte Westlandse veiling beschouwd. Dat was veel minder het geval met de beide Loosduinse veilingen. Dit is enigszins te verklaren doordat er in tegenstelling tot de Westlandse dorpen in en om Loosduinen tègên wérd. rondom Loosduinen de'dríiventeèlt,;,miíder veehruldig beoefend. Ten aanzien van de kwekers op het grensgebied van Wateringen en Rijswijk waren die verschillen er niet. Bij de veiling Sammersbrug was de aanvoeï van druiven in haar ruim vijftigjarig bestaan even beiangrijk als bij de andere Westlandse veilingen. De oorsprong van veiling Sammersbrug kan dan ook moeilijk vergeleken worden met die van de Loosduinse veilingen. Sammersbrug had zijn stichting en bestaansrecht te danken aan een aantal kwekers die hun producten aanvankelijk in Wateringen ter veíling brachten. De grote afstand vanaf de gemeentegrens Wateringen-Rijswijk richting Wateringse veiling aan de Dorpskade speelde velen parten Het vervoer per auto was toen praktisch nog niet aan de orde en de kwekers moesten hun producten per schuit, paard en wagen, handkar, bakfiets en zelfs per hondenkar aan de Wateringse veiling zien te krijgen Naast de veiiing op de grens van Wateringen stond destijds een koffietent met de naam 'Rust wat'. D'e eigenaar was de heer Viddeleer. Samen met zijn vrouw runde hij deze koffietent annex cafeetje, dat erg bekend was bij de veilingbezoekers Vele schippers, voerlui en tuinders bezochten deze koffietent. Hier hoorde men het laatste nieuws over de handel en het nieuws uit dorp en streek Het was een drukke zaak,voor dag en dauw al open Er waren omstreeks 1950 een kleine vijftig werkkrachten in díenst bij de groenten- en fruitveiling Sammersbrug. Een aantal namen van de veilingmensen van weleer: Fuliis van Ruijven (voorzitter), Cor Duijvesteijn (secretarislpenningmeester), lan Willemsen (voorzitter in spé), Jan van Mol (betaalmeester), Bart van Veen (opvolger van Jan van Mol), Gerrit van Leeuwen (aanwijzer), Nic. van Ruijven (afslager), Johan Maat (afslager), Aad van der Velden (kwart eeuw verkoper en schrijver), Cor van Steekelenburg, Bart Hollaar, Frank van der Meer, Kees van der Valk, leo Duijvestijn (later nog vele jaren actief aan Wateringse en Poeldijkse veiling), Piet Zuidgeest, piet van Zundert. Ofschoon de veiling ook in de naoorlogse jaren een uitstekende reputatie genoot, was het door zljn ligging toch de eerste veiling die er aan moest geloven. Veiling Sammersbrug was een van de iaatste veilingverenigingen die werd opgericht, maar verdween in het begin van de jaren zestig als eerste van het toneel. Niet omdat het nu zo slecht ging met de veiling of zijn bestuurders, maar uitsluitend omdat de fusiedriften geleidelijk de kop opstaken Bovendien was het belangrijkste argument dat een halve eeuw eerder tot de oprichting leidde, namelijk de te behalen tijdwinst bij het veívoer naar de veiling, volkomen achterhaald doordat de automobiel gemeengoed was geworden. De voormalige veiling Sammersbrug, tegenwoordig op het grondgebied van de gemeente Den Haag Iiggend, leeft in naam tot de dag van vandaag nog altijd voort. Op de oude locatie van de veiling(havens) werd het aldaar thans gevestigde verpleeghuis vernoemd naar de Rij swijkse fruit- en groenteveiling S ammersbrug Theo van der Kooij laargang 15, nummer 1.1e kwartaal 2006
,:::.rl:r]:l:::::::,r,- '.,.i,ri:ii:.i.rtlil. :t:aa:t::::a:t:i: i:t:i :,::, DE VLIETWONING ::liiii:rri]i::::llr' ::loà:m"t*oning in Naaldwijk is een mooi (en inmiddels zeldzaam) voorbeeld van een oude Westlandse boerderij met "":::::g6inengde bedrijfsvoering. De gemengde bedrijven wijken wat indeling van het boerderijgebouw af van de bedrijven waar vooral aan veehouderij werd gedaan. De Vlietwoning is gelegen aan de huidige Burgemeester Elsenweg en aan de Oostwatering, centraal in de Vliet-polder. Zowel in het Kaartboek van Naaldwijk van Floris Jacobsz. uit 16zo, als op de kaart van Delfland van Nicolaes Kruikius uit rtrz staat de Vlietwoning afgebeeld. Op deze kaarten is de boerderij omgeven door opgaand geboomte. Thans is de situatie minder aantrekkelijk. De boerderij ligt op een kaal perceel en vrijwel onder een hoogspanningsleiding. Merkwaardig is dat het pand met de achterzijde naar de weg is gericht, maar hierdoor ligt de melkkelder wel op het noordoosten, de koude kant. Gemengde bedrijfsvoering We mogen aannemen dat vanaf de ontginning van het Westland in de late Middeleeuwen er op boerderijen sprake was van een gemengde bedrijfsvoering. Vooral in de zeventiende eeuw vond er een specialisatie plaats naar boter- en kaasbereiding Enerzi.jds was er toen een grote waag naar zuivelproducten vanuit de steden, anderzijds was het maaiveld in veengebieden door klink en oxidatie dermate gedaald dat door vernatting het steeds moeilijker werd akkerbouw te bedrijven Dankzij het kleipakket dat bij een twaalfde-eeuwse overstroming was afgezet in een gedeelte van het Westland (Westlanddek) kon daar de gemengde bedrijfsvoering nog lang standhouden en werd in ieder geval nog tot in het eerste kwart van de twintigste eeuw bedreven. Scheiding wonen en werken In de zestrende eeuw vond er in West Nederland een 'verstening' plaats van het boerderijgebouw. Op een relatief groot aantal boerderijen in de streek worden nog bouwdelen aangetroffen uit die zestiende en ook uit de zeventiende eeuw Daardoor kunnen we ons een beeld vormen van de oorspronkelijke indeling en het gebruik van de boerderij en van de wijzigingen die er in de Ioop der tijd optraden In de zestiende eeuw vond de zuivelbereiding piaats in het voorhuis van de boerderij. Daar was tegen de brandmuur (een muur van vloer tot dak) een grote schouw waarin werd gestookt. In het voorhuis werd tevens gewoond. Omstreeks 16oo vond een scheiding plaats tussen wonen en werken. Bij veehouderijbedrijven verhuisde het werken naar het achterhuís, waar een nieuwe schouw werd gemaakt Er kwam ook een nieuwe toegang tot de melkkelder vanuit het achterhuis. Bij de akkerbouwbedrijven (waar ook vee werd gehouden, al was het maar vooí de mest) bleef de werkruimte in het voorhuis gehandhaafd. In het achterhuis was geen plaats voor een nieuwe boenhoek, daar lag de dorsvloer. Deze brede voorhuizen worden o.a. aangetroffen bij de boerderij Westgaag 74 in Maasland en bij Woudseweg r8o in Schioluiden. Vlietwoning Ook de Vlietwoning heeft een breed voorhuis. In het midden bevindt zich een woonruimte. Rechts daarvan een melkkelder met opkamer en links in het voorhuis ligt de werkruimte (boenhoek).in het achterhuis llggen thans een meer recente woonkamer en een alkoof. Daarachter is de stal gesitueerd met aan de rechterzijde een zeer grote uitbouw met o.a. een paarden- en kleinveestal Boenhoek Het uitbouwen van een werkruimte aan het voorhuis (scheiding van wonen en werken) gebeurde bij 'de Vlietwoning al in de eerste helft van de zestiende eeuw. Deze datering is te herleiden uit de aanwezigheid van laatgotische consoles (met peerkraalprofiel) onder de moerbalken van het plafond Er waren geen muurstijlen, zoals elders wel worden aangetroffen De werkruimte bevat een opvallend grote schouwpartij tegen de achtergevel, gecombíneerd met een bakoven en een waterfornuis Er stond ook een karnton in de boenhoek. Voor de aandrijving daarvan was er direct voor de boenhoek, op het erf, een houten karnmolen aanwezig, waarin een paard zijn dagelijkse rondjes draaide om via een kroonrad en een overbrenging de karndruif in de karnton op en neer te doen gaan De situatie in en rond de boenhoek is deels uit de bouwtijd, deels uit de achttiende en de negentiende eeuw Voorhuiskamer De woonkamer in het voorhuis vormde tevens de verkeersruimte voor het transport van melkkannen tussen de melkkelder en de boenhoek Wellicht was eí dan ook a1 vroeg een tweede woonkamer 1n het achterhuis aanwezig (vóór de dorsruimte) Door de totale herbouw van het achterhuis en de stal (waarschijnlijk aan het eind van de achttiende eeuw) is dat beeld niet meer te reconstrueren. Ook in de voorhulskamer zit een plafond van moerbalken en kinderbintjes. Ook hier zijn geen sporen van muurstijlen aanwezig De consoles onder de moerbalken vertonen een vroeg-renaissanceprofilering (eerste kwart zeventiende eeuw). Jaargang 15, nummer 1.1e kwartaal 2006
l" l. ij In de hoek met de voorgevel en de opkamer bevindt zich een eikenhouten spiltrap waarlangs men de opkamer en de zolder kan bereiken. Onder de spiltrap is achter een deur de toegang tot de melkkelder gelegen. Melkkelder De melkkelder heeft een plafond met negentiendeeeuwse lage troggewelfjes. Op de muren zijn echter sporen te zien van een oorspronkelijk gewelf, wellicht een kruisgewelf Op de keldervloer staat een dubbele, gemetseide waterbak In opgepompt koud grondwater kon de melk in 'koelders'gekoeld worden. Een dergelijke 'Deense' kelder dateert uit de negentiende eeuw. Daarvoor werd de melk om te koelen en om op te romen weggezet Ín grote, ondiepe aardewerken testen. Achter de oude kelder is een extra kelder gebouwd met een kleine opkamer. Opkamer Het plafond van de grote opkamer bestaat ook uit een constructie van eiken moerbalken en kinderbintjes Hier worden de moerbalken gedragen door (nog slechts twee) consoles van natuursteen behakt met een leeuwenkoo Ook dit is een motief uit de Renaissance in de negentiende eeuw is het plafond met planken beschoten Ook werd een kastenwand voor de achtergevel aangebracht. De rijke consoles wijzen op het gebruik van de opkamer als herenkamer door de eigenaar van de pachtboerderij Er zai tegen de kopgevel een schouw aanwezig zijn geweesï Voorhuiszolders Boven de opkamer bevindt zich een hoge zolder. De twee grenenhouten kapgebinten vormen een fraai voorbeeld van een zogenoemde Hollandse kap, bestaande uit twee gestapelde dekbalkgebinten en een schaargebint in de nok. De benen van het onderste juk zijn krom Het betreft hier vermoedelijk een zeventíende-eeuwse constructie met een steilte die eerder gebruikelijk is voor een stadshuis. Er zal hier nooit een rieten kap zijn geweest. De opkamerzolder staat niet, zoals gebruikelijk, in open verbinding met de andere voorhuiszolder, is een muur mpí een iprrvlia ql sr Lts, Boven het grote voorhuiskamerraam is op zolder, in de borstwering een brede korfboog met sluitsteen te zien. Dit toont aan dat het grote raam van de voorhuiskamer, hoewel nu een laat-negentiende,eeuwse zesruiter, oorspronkelijk een kruiskozijnzalzíjn geweest en dat de toegang tot de boerderij sedert de bouwtijd in de boenhoek gesitueerd zal zijn geweest, hoewel een toegang nabij de spiltrap meer gangbaar was. Boven de schouw van de boenhoek is een grote rookvang, waàtin echter niet de gebruikelijke rookkast. ",, ' Stal en aanbouw Het ziet er naar uit dat het achterhuis, de stai en de stalaanbouw grotendeels in één keer zijn gebouwd Op alle hoeken is de hoekoplossíng van het metselwerk er een met een klezoor (een kwartsteentje) in de koppenlaag. In de streek werd deze hoekoplossing na ca. 1775 niet meer toegepast. Ook het gegeven dat de stalramen van hout zijn of waren, duidt op een datering vóór r85o. Na die tijd werden alom gietijzeren stalvensters toegepast. De gebintconstructie in de koestal is een langsgebint met een samengestelde balk van voor tot achter, opgelegd op de standvinken. De stalzolder heeft een kapconstructíe van dekbalkjukken met daarop een schaarspant. De gebinten zijn voorzien van telmerken. Een rijke bouwhistorie De Vlietwoning heeft een zeer rijke bouwhistorie. De plaats moet al in de late Middeleeuwen als boerderijplaats in gebruik zijn geweest De werkruimte.in het voorhuis van de huidige boerderij moet in de eerste helft van de zestiende eeuw zijn aangebouwd aan een toen al bestaand voorhuis Dit voorhuis is vermoedelijk tezamen met de opkameí in het eerste kwart van de zeventiende eeuw herbouwd of gerenoveerd Gezien de gebruikelijke driebeukige oorsprong van de hallehuísboerderij is het de vraag of de stal zich vóór de herbouw niet in het verlengde van de middenruimte in het voorhuis zal hebben bevonden. Nader onderzoek Opkamer, voorhuis en boenhoek zijn door hun ouderdom en mate van gaafheid bouwhistorisch van zeer groot belang. De stal met langsgebint en de grote uitbouw vertegenwoordigen een víoege vernieuwing in de boerderijbouw. AIle kapconstructies lijken uit diverse bouwtijden te dateren Er is zeer weinig gemoderniseerd. Een en ander maakt de Vlietwoning bouwhistorisch gezien uniek. Een gedegen bouwhistorische verkenning en nader onderzoek zalnogveel aan het licht brengen en de bouwgeschiedenis verder blootleggen. Wat bijvoorbeeld te denken van de kloostermoppen (zeer grote bakstenen) die voorheen in de voorgevel van het voorhuis zichtbaar waíen (nu gepleisterd)? Zijn het restanten van een middeleeuwse 'stenen kamer' of werden ze secundair gebruikt? De roodbakstenen schuur tegenover de voorgevel van de boerderij (ook met klezoortjes in het metselwerk) vraagt om nader onderzoek Was dit ooit een zomerhuis of is het a1s wagenschuur gebouwd? Frits van Ooststroom F.W. van Ooststroom is bestuurslid van de Boerderijenstichting Zuid-Holland Sedert 1984 is hij betrokken bij bouwhistorisch onderzoek. f w.vanooststroom@stadenstreekcultuurhistorie.nl
Westlands Museum zal van zr i bêi zoo6 de wisseltentoonstelling 'Kassen april t/m z3 septemen Kassenbouwers'georganiseerd worden. In deze expositie wordt een beeld gegeven van de ontwikkeling van de kassen in i de Nederlandse tuinbouw. De eerste voorbeelden vangen al aan in de periode van de buitenplaatsen, ongeveer vanaf het midden van de rtde eeuw. De hoveniers die aangesteld waren op de buitenplaatsen begonnen te experimenteren met glazen bouwsels om de exotische planten de winter door te helpen. In de Gouden Eeuw werden er o.a. door scheoen van de VOC veel exotische planten uit Indië ingevoerd Deze planten waren heel gewild bij de rijke patriciërs en kooplieden die er mee wilden pronken in de tuinen van hun buitenplaatsen. Vanaf de rgde eeuw begonnen ook commerciële groente- en fruittuinders gebruik te maken van glazen bouwsels om hun planten te beschermen tegen de nachtvorst Het resultaat was dat ze zo hun oogsten konden vervroegen en daardoor hogere prijzen voor hun producten kregen op de markt. Van broeiramen naar kleine muurkasjes ging de ontwikkeling steeds verder tot het grote warenhuis, waar het Westland nu vo1 mee staat en we nu met recht kunnen spreken van'de Glazen Stad'. Naast alle belangrijke kastypen komen op deze expositie ook de kassenbouwers aan bod. De Westlandse kassenbouwers die op het eind van de rgde eeuw hun eerste kasjes bouwden hebben we zo veel mogelijk in kaart gebracht Sommige van die bedrijven zijn van eenvoudige smederij of aannemer uitgegroeíd tot de grote bedrijven die we nu kennen in het Westland Museum Swaensteyn, Herenstraat 1o1,227L CC Voorburg, tel. o7o - 386t6p. wvvw.swaenstey nl Openingstijden: woensdag t/m zondag van 13.oo tot 17.oo uur. In het Legermuseum te Delft is tot z april zoo6 te zien de expositie 'Voor Napoleon, Hollanders in Oorlogstljd t79z - r8r5'aan de hand van uniformen, prenten, dagboeken en andere persoonlijke eigendommen leert u het verhaal kennen van een aantal van de vele duizenden Hollanders die voor en tegen Napoleon vochten. Het Legermuseum vindt u aan de Korte Geer 1, tel. o15-215 o5oo, www.legermuseum.nl Jaarboek zoo5 Maasland Onlangs is het laarboek 2oo5 van de Historische VerenigÍng Maasland verschenen Het boekwerkje telt 68 pagina's en ziet er weer goed verzorgd en aantrekkelijk uit. Het bevat een scala aan artikelen over de plaatselijke historíe en ook de Maaslandse Kroniek, díe de belangrijkste Maaslandse gebeurtenissen over 2oo4 bdschrijft, ontbreekt niet De prijs van het jaarboek bedraagt 6 euro en het is te koop in museum De Schilpen De Tomatentovenaar In dit boek, dat te koop is in de Naaldwijkse boekhandels, beschrijft Arie van den Berg zijn herinneringen als kweker van tomatenzaad en eigenaar van Van den Berg Seeds BV. In zijn 45-jarige loopbaan als tomatenzaadhandelaar heeft hij de hele wereld afgereisd, en zoals het spreekwoord luídt: wie ver reist, kan veel verhalen. Door de jaren heen heeft hij steeds aantekening gemaakt van de bijzondere dingen die hij meemaakte De titel van het boek verwijst naar een Londense groothandelaar die met slimme verkooppraatjes en met de beruchte kleine lettertjes in de contracten díe hij afsloot veel Westlandse tuinders een strop bezorgd heeft. Met gebruik van foto's, bouwtekeningen, schaalmodellen en gereedschappen zulien de verschillende kastypen behandeld worden, geïllustreerd met foto's van oude Westlandse kassenbouwbedrijven. In Museum Swaensteyn te Voorburg is t/m 26 maafi 2006 te zien FORUM HADRIANI DE VERLOREN STAD. Voor het eerst wordt in een grote overzichtstentoonstelling aandacht besteed aan Forum Hadriani, naast Nijmegen de enige Romeinse stad in Nederland met stadsrechten. Forum Hadriani was lange tijd de hoofdstad van het Romeinse district van de Cananefaten, een Germaanse stam die het gebied tussen de mondingen van de Maas en de Oude Rijn bewoonde De tentoonstelling geeft een beeld van de stad, haar bewoners en ook van haar onderzoekers, want er is door verschiliende archeoloqen opgegraven op dit terrein. ww GENOOTSCH Lezi ngenprogramma 2006 Dinsdag n april Dr G Verhoeven, archivaris van Delft, spreekt over middeleeuwse kloosters in Delft en het Westland. Deze bijeenkomst vindt plaats in gebouw De Brug in 's-gravenzande. Meer informatie t.z.t in de streekbladen ZWARTS BOUWBEDRIJF. NIEUWBOUW. VERBOUW - ONDERHOUD 7í iaat bouuuen 's-gravenzandseweg í33.2671 JM Naaldwijk T (0174) 62 46 52. Y (0174) 62 29 91. I www zwarts.nl