Koker. Shute. Stortkanalen in muren Shutes in walls

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Koker. Shute. Stortkanalen in muren Shutes in walls"

Evelien de Jong
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Shute I UDC RVblad 01-1 Stortkanalen in muren Shutes in walls G. Berends Deze bijdrage is bedoeld als een aanzet tot het onderwerp en om meer bekendheid te geven aan het fenomeen, de documentatie daarvan aan te moedigen en de instandhouding ervan te bevorderen. De redactieraad van het Restauratievademecum houdt zich graag aanbevolen voor meer informatie. In de muren van middeleeuwse woonhuizen, kastelen, klooster- en bedrijfsgebouwen kan men soms verticale kanalen aantreffen, die kennelijk niet als rookkanaal hebben gediend, maar om bepaalde produkten naar beneden af te voeren. De afmetingen daarvan kunnen variëren van 17 cm x 32 cm tot ca. 50 x 60 cm. Als het begin en het eiride van zo n kanaal er niet meer zijn, is de functie moeilijk te achterhalen. Mondt zo n kanaal uit in een beerkelder, dan betreft het kennelijk de afvoer van een privaat; de afmetingen zijn dan vaak vrij groot. In andere gevallen zijn er toevoeropeningen vlak boven de verdiepings- of zoldervloer; dan gaat het blijkbaar om het transport van opgeslagen produkten, die op de begane grond verwerkt of gebruikt moeten worden, zoals gerst voor het brouwen van bier of wellicht turf om te stoken. Een kanaal, dat op meer niveaus door openingen op vloerhoogte toegankelijk is, bevindt zich in de oostelijke topgevel van de Hervormde kerk te Windes-heim (0}, gebouwd in of kort na 1566 als kloosterbrouwerij 2. Het kanaal is inwendig gepleisterd en heeft openingen op zolder en de bovenste verdieping afb. 1, 2; het heeft daar een doorsnede van 17 x cm. Bij de restauratie in de jaren is ook op de verdwenen eerste verdieping een naderhand dichtgemetselde opening aangetroffen. Daaronder was 1. Windesheim, voormalige kloosterbrouwerij, thans Hervormde kerk, Oostwand van de bovenste verdieping, met van links naar rechts een gedicht venster, de toevoeropening van het stortkanaal, een gedichte deuropening en een schoorsteenkanaal. (Foto RDMZ, A.J. van der Wal, 1985.) 2. Windesheim. Gedeeltelijke dwarsdoorsnede met aanzicht van de oostwand en verticale en horizontale doorsneden van het stortkanaal; gedeeltelijk gereconstrueerd in streepjes-lijnen, schaal 1 : 100. (Tekening H.F.G. Hundertmark naar opmetingen van D.J. de Vries en auteur.) RDMZ RV 1995/37-72

De redactieraad van het Restauratievademecum houdt zich graag aanbevolen voor meer informatie.

2 n 3. Amersfoort, Breestraat 76, sedert 1975 onderdeel van het Museum Flehite. Binnenaanzicht van een deel van de voorgevel met twee toevoeropeningen en verticale doorsnede

3 RVblad 01-3 Doorsnede A Doorsnede B Verticale Doorsnede

4 RVblad <-Herloqe,ll>oc-ril, L~yx/sl~<~af 12, Keer>-~IUIJ, ~ltf~iolldlij<ll~fl varl dne stortkanalen van vroegere privaten op de begane grond (?; links), de verdieping (rechts in de hoek) en het achterhuis (geheel rechts, in het gewelf) in de beerkelder. (Foto Bouwhistorische en Archeologische Dienst, s-hertogenbosch.) toevoeropening moet in de borstwering op zolder zijn geweest. Aangezien de stookplaatsen zich op ongeveer 3 12 m afstand ervan bevonden tegen de dwarsmuur tussen voor- en achterhuis, lijkt een functie als stortkanaal voor turf minder waarschijnlijk: ook als privaatkoker lijkt hij niet geschikt. In de achtergevel van het huis Walstraat 15 in Zwolle, dat oorspronkelijk onderdeel was van het Cadenetershuis of St.-Geertruidenconvent en waarschijnlijk dateert uit het eerste kwart van de 16de eeuw, is op de verdieping het restant van een verticaal kanaal met een doorsnede van 28 x cm gevonden naast de schuine dagkant van een kloostervenster 6. De oorspronkelijke toe- en afvoeropeningen zijn er niet meer, zodat de functie van het kanaal niet duidelijk is. -De oudste van de behandelde kanalen zijn het kanaal in kasteel Doddendaal en het uitgemetselde kanaal in s-hertogenbosch; uit de 14de eeuw. Uit de 15de eeuw dateert de privaatkoker in Rhenen, evenals waarschijnlijk de nieuwe privaatkokers in s-hertogenbosch en misschien het kanaal in Amersfoort en de privaatkoker in Utrecht. Uit de 16de eeuw stammen de kanalen in Hattem, Zwolle en Windesheim. Noten De auteur wijdde hieraan reeds aandacht in de rubriek Monumentenberichten van het Bulletin KNOB 1979, p , onder de titel Middeleeuwse stort(?)kok in muren. Buiten het kader van deze bijdrage vallen de kanalen voor hete-luchtverwarming, zoals in de oostelijke aanbouw (uit 1827) van het Huis Landfort bij Megchelen (gem. Gendringen); zie hiervoor mijn bijdrage in de Monumentenberichten van het Bulletin KNOB 1980, p * De veldatum van het eikehout van de inwendige houtconstructie, zie D.J. de Vries in Windesheim, studies over een Sallands dorp bij de IJssel (Kampen 1987). p. 138 en in Bulletin KNOB 1988, p. 73. A.G. Schulte, Geïllustreerde Beschrijving van de Nederlandse monumenten van geschiedenis en kunst, Het Rijk van Nijmegen, westelijk gedeelte, s-gravenhage 1982, p. 95 en p. 101; E.C. barones van der Borch tot Verwolde-Swemle, De Doddendaal te Ewijk, Bulletin KNOB 1975, p. 7 en fig. 2, 6, 7 en SHertogenbosch, Lepelstraat 12. Keershuis. Gedeelte van de zijgevel aan de Sint Jansstraat met uitgemetseld stortkanaal. (Foto RDMZ. collectie Steenbergh, ca )

) toevoeropening moet in de borstwering op zolder zijn geweest.

5 4 H.L. de Groot, C.A.M, van Rooijen en Tj. Pot in Archeologische en Bouwhistorische Kroniek

Vergelijkbare documenten

Ammerzoden Kasteel Ammersoyen, Z.W. hoektoren

Stoo kplaats Hearth Schouw Fireplace UDC 697.2 Plaats Gebouw, onderdeel Omschrijving Datering Toelichting Ammerzoden Kasteel Ammersoyen, Z.W. hoektoren Gemetselde schouw in muur 13de eeuw In de muur van