Monumentenregister Nijmegen. Register van beschermde monumenten krachtens de Nijmeegse Monumentenverordening

Transcriptie

1 Register van beschermde monumenten krachtens de Nijmeegse Monumentenverordening Plaatselijke aanduiding monument Bottelstraat 10 Aanwijzingsbesluit MON ID-code 2743, 2744 Redengevende omschrijving van het monument Korte bouwgeschiedenis Het huidige Bottelstraat 10 betreft een complex van verschillende aan elkaar gegroeide bouwvolumes. Links op het perceel staat een pand van twee bouwlagen met een plat dak, dat op zichzelf ook is samengesteld uit meerdere bouwvolumes (bouwdeel A). Rechts van dit bouwdeel staat een pand van drie bouwlagen en vijf traveeën breed afgesloten door een zadeldak met de nok evenwijdig aan de voorgevel (bouwdeel B). Rechts van dit bouwdeel staat een pand van twee bouwlagen met een schilddak met de nok haaks op de voorgevel(bouwdeel ). Achter bouwdeel B staat een voormalige graansilo. De afzonderlijke bouwvolumes zijn wat betreft de bouwgeschiedenis met elkaar vervlochten. De bebouwingsgeschiedenis van het perceel gaat terug tot de vijftiende eeuw, toen hier de kloosterhof van de abdissen en nonnen van het onvent Gravendael lag. Het terrein van het klooster was gesitueerd tussen de achterzijde van de panden aan de Lange Hezelstraat, de Papengas, de Bottelstraat en in het noorden de muur van het vroegere Observanten Kerkhof. De toegang tot de kloosterhof bevond zich aan de Bottelstraat, ter plekke van het pand dat later De Gouden Wagen of Het magazijn werd genoemd, het huidige bouwdeel B van Bottelstraat 10. Dit huis De Gouden Wagen wordt in 1737 in de archieven genoemd, als bestaande uit een huis met open plaats, waarop verscheidene woningen stonden. Naast De Gouden Wagen woonde in de achttiende eeuw Jan van Halsenbergh, één van degenen die op 7 augustus 1705 het stadhuis bestormden. Het is niet duidelijk of dit om een huis links of rechts van het pand De Gouden Wagen gaat. De Kadastrale Minuut van omstreeks 1830 laat op de plek van het complex Bottelstraat 10 meerdere kleine panden zien. Omstreeks 1830 stonden ter plaatse van bouwdeel A vijf smalle panden (percelen 136, 139, 141, 142 en 146). Percelen 136 en 142 hadden afzonderlijke achterhuizen. Bouwdeel B bestond uit twee bouwdelen (percelen 120), met links hiervan het steegje de Vergulde Wagengas, dat leidde naar de vroegere kloosterhof, waaraan op dat moment acht kleine woningen waren gesitueerd. Op perceel 120 stond waarschijnlijk het pand dat De Gouden Wagen of Magazijn genoemd werd. Rechts van dit bouwvolume stond een bouwdeel dat wat betreft afmetingen overeenkomt met het huidige bouwdeel. Dit perceel had geen eigen kadastraal nummer en behoorde toen waarschijnlijk al bij perceel 120. Bouwdeel is in 1886 gebouwd. In dit jaar vroeg de eigenaar van het perceel een vergunning aan voor het vernieuwen van een huis en erf in de Bottelstraat 4 voor een IJzer pakhuis. De bouwtekening laat een pand van drie traveeën breed zien, afgesloten door een kroonlijst en een zadeldak. In het midden van de gevel was een brede ingang, geflankeerd door vensters. Op de plattegrond is de indeling van de gietijzeren kolommen te zien, zoals thans nog in het gebouw aanwezig. Uit een bouwtekening van 1899 van bouwdeel B blijkt dat het pand toen deels over de Vergulden Wagengas was gebouwd. Aangezien deze tekening een verbouwingtekening betreft, kan geconstateerd worden dat het pand voor 1899 is gebouwd. Gelet op de blad 1 van 9 Bottelstraat 10

2 1 architectuur van het pand dateert het uit circa In het pand was op dat moment een smederij gevestigd. Uit de bouwtekening kan afgeleid worden dat het pand uit drie bouwlagen onder een schilddak met de nok evenwijdig aan de voorgevel bestond. Het pand was vijf traveeën breed. De voorgevel werd afgesloten door een geprofileerde gootlijst. Op de begane grond gaf een getoogde poort in de linker travee toegang tot de Vergulde Wagengas. In de middelste travee was een ingang opgenomen. Aan weerszijden van de ingang was een getoogd venster te zien. De vensters hadden ramen met roedenverdeling. In de meest linker travee was een brede getoogde ingang te zien. De eerste en tweede verdieping hadden elk vijf getoogde vensters. De ramen zijn niet ingetekend. Op de tekening is te zien dat het de bedoeling was het getoogde venster rechts naast de middelste ingang te vervangen door twee getoogde vensters. Waarschijnlijk is deze wijziging nooit uitgevoerd, aangezien op een bouwtekening uit 1965 te zien is dat er nog steeds slechts één venster was. In 1923 is achter bouwdeel B een pakhuis van de oöperatieve Handelsvereniging Noord- Brabant gebouwd. Dit pakhuis was bereikbaar via de Gulden Wagengas en was in de plaats gekomen van de kleine hofwoningen aan de Gulden Wagengas. De Gulden Wagengas was nu niet meer dan een doodlopende L-vormige steeg. In 1927 is het pakhuis vervangen door de huidige graansilo. Links van de Vergulde Wagengas is op de kadastrale kaart van 1924 een volgebouwde werkplaats aangegeven, ter plekke van het in 1830 genoemde perceel 136. Aangezien dit perceel nog afzonderlijk is weergegeven is het waarschijnlijk dat de voorgevel van bouwdeel A na 1924 tot stand is gekomen. Een exact bouwjaar is niet bekend. Bouwtekeningen uit 1965 van bouwdeel B laten zien dat de poort naar de Vergulde Wagengas was vervangen door een smalle getoogde deur. De L-vormige steeg was nu nog slechts een binnenplaats achter bouwdeel B. Deze binnenplaats moet later overkapt zijn, aangezien de binnenplaats thans in het interieur van het pand te herkennen is. Naast deze wijziging was het venster links van de middelste ingang vergroot en voorzien van traliewerk en was de rechter getoogde ingang vervangen door een ingang met rechte beëindiging. Verder was op de eerste verdieping het middelste venster verlengd tot een laadluik en waren alle andere vensters voorzien van luiken. In het midden van het dak was een dakkapel gekomen. Ook zijn op de bouwtekening de gevelaanzichten van bouwdeel A en bouwdeel te zien. De voorgevel van bouwdeel A bestond in dit jaar uit drie delen. Boven het midden van de gevel was een op lisenen uitkragende topgevel te zien. Het bouwdeel had gedeeltelijk een zadeldak met de nok evenwijdig aan de voorgevel. Onder de topgevel had het pand een bedrijfsingang en daarboven is een hijsluik te zien. In het linker deel zijn op de begane grond en op de verdieping een venster met vijf smalle ramen te zien en een kleiner venster met twee ramen met roedenverdeling. De begane grond van het rechter deel lijkt in beslag genomen te worden door een grote doorgang of venster tot aan de grond. Op de verdieping is net onder de dakrand een breed venster opgedeeld in kleine ramen te zien. Bouwdeel zag er in 1965 nog grotendeels hetzelfde uit als in Alleen waren de ramen gewijzigd, evenals de ingang en het ernaast gelegen rechter venster. Het pand had in dit jaar ramen met kleine roedenverdeling, mogelijk gietijzeren ramen. In 1965 zijn een aantal wijzigingen aan de voorgevels doorgevoerd. De ingang onder de topgevel van bouwdeel A en de doorgang in het rechter deel van bouwdeel A werden vervangen door grote etalageramen en een winkelingang. In bouwdeel B werden de vensters blad 2 van 9 Bottelstraat 10

3 2 en ingangen op de begane grond eveneens vervangen door etalageramen. Verder werden de topgevel in bouwdeel A en het zadeldak van hetzelfde bouwdeel gesloopt. In 1966 vonden wijzigingen aan bouwdeel plaats. De bedrijfsingang en smalle ingang in de rechter travee werden vervangen door één grote bedrijfsingang. Daarnaast werden de roedenramen vervangen door vaste ramen met bovenlichten en werd de dakkapel gesloopt. Ook vonden er verdere wijzigingen van bouwdeel A plaats. De overige vensters op de begane grond maakten nu ook plaats voor etalageramen en een winkelingang. Van wijzigingen aan de interieurs zijn geen gegevens bekend. Uit 1987 zijn plattegrondtekeningen bewaard. De verschillende bouwdelen zijn in deze plattegrond nog goed te herkennen. Beschrijving Bouwdeel A Bouwdeel A bestaat uit twee bouwlagen met een plat dak. De voorgevel is deels gepleisterd en geheel wit geschilderd. De gevel wordt geleed door uitkragende lisenen. De begane grond telt drie grote etalagevensters en een winkelingang. De vensters van de eerste verdieping zijn dichtgezet. In het interieur zijn oude structuren nog enigszins zichtbaar. Een oorspronkelijk binnenplaatsje met rondboogvenster met gietijzeren raam is nog aanwezig. In het linker gedeelte van dit bouwdeel is op zowel de begane grond als op de verdieping een stuk muur zichtbaar dat duidt op ouder muurwerk en mogelijk correspondeert met de parcellering van circa Verder zijn op de begane grond en eerste verdieping de plafonds voorzien van systeemplafonds. Bouwdeel B Bouwdeel B is een pand van drie bouwlagen, afgesloten door een zadeldak tussen topgevels. De voorgevel telt vijf traveeën en is opgetrokken in baksteen metselwerk. De gevel is geheel wit geschilderd en wordt afgesloten door een geprofileerde gootlijst. Onder de gootlijst is de gevel verlevendigd met decoratief metselwerk. Op de begane grond zijn twee grote moderne etalagevensters gemaakt. Links is een ingang met een gesloten deur en bovenlicht. De verdiepingen hebben vijf getoogde vensters. Alle vensters zijn dichtgezet. Zowel zijgevels als achtergevel zijn opgetrokken in baksteen metselwerk en wit geschilderd. De topgevels worden afgedekt door een rollaag. De achtergevel heeft zes getoogde vensters met aan de bovenzijde strekken. Alle vensters zijn dichtgezet. In het interieur zijn diverse stalen kolommen en balken zichtbaar. De kapconstructie is geheel afgetimmerd. De plafonds zijn voorzien van systeemplafonds. De voormalige Gulden Wagengas is nog herkenbaar aan de dichtgezette binnenplaats. Bouwdeel Bouwdeel bestaat uit twee bouwlagen. De voorgevel is drie traveeën breed en wordt afgesloten door een moderne goot. De gevel is opgetrokken in baksteen metselwerk en is geheel wit geschilderd. De begane grond is gepleisterd en bevat een getoogd venster in het linker deel van de gevel en een bedrijfsingang. De eerste verdieping heeft drie getoogde vensters. Alle vensters worden beëindigd door strekken en zijn dichtgezet. In het interieur heeft de begane grondverdieping een constructie van geornamenteerde gietijzeren zuilen. De zuilen dragen stalen balken met I-profiel die op hun beurt een enkelvoudige balklaag dragen. De eerste verdieping heeft een enkelvoudige balklaag. In de houten vloer is een hijsluik opgenomen. De zolder is bereikbaar via een laddertrap en heeft blad 3 van 9 Bottelstraat 10

4 3 een onbeschoten kap van dekbalkgebinten, schaarspanten en gordingen. De standbenen zijn met blokkelen aan de borstwering vastgezet. Graansilo De silo heeft een betonskelet, gevuld met metselwerk. Het metselwerk is gepleisterd. Het metselwerk van het betonskelet van het trappenhuis is ongepleisterd. Vensters afgedekt door betonnen lateien zorgen voor lichtinval in het trappenhuis. De silo bestaat uit acht compartimenten. De begane grond is geheel vrij gehouden en hier bevinden zich de vulmonden. Via het trappenhuis konden de motoren, die dienden om de compartimenten te vullen, in de dakopbouw worden bereikt. Waardering De panden met oude casco s in de Benedenstad houden de middeleeuwse verkaveling zichtbaar en hebben een bouwhistorische ontwikkeling gevolgd binnen deze perceelsgrenzen. Het complex Bottelstraat 10 heeft stedenbouwkundige waarde vanwege de parcellering, die dateert uit de late middeleeuwen en in latere tijden deels is samengevoegd. In de volumes van de bebouwing is dit nog zichtbaar, evenals in enkele binnenmuren van bouwdeel A. De bouwmuren en de betreffende binnenmuren van bouwdeel A maken onderdeel van uit van de historische stadsstructuur. De graansilo maakt deel uit van de bouwhistorische ontwikkeling van het complex en is eveneens van bouwhistorische waarde vanwege de constructie bestaande uit een betonskelet met bakstenen vulling. Bottelstraat 10 heeft bouwhistorische waarde vanwege de complexe bouwgeschiedenis van de afzonderlijk ontstane bouwdelen, die tot één complex zijn samengesmolten. Het casco met gietijzeren zuilen, balklaag en kapconstructie van bouwdeel heeft eveneens bouwhistorische waarde. De bescherming heeft betrekking op de parcellering, waar de bouwmassa s van de bouwdelen met hun historische bouwmuren en de vroegere open ruimten deel vanuit maken, en het casco van bouwdeel. De voor- en achtergevels en de interieurs, met uitzondering van bouwdeel B, vallen buiten de bescherming. Bronnen W. Bloemink en P. Boer (Buro 02), Bouwhistorische verkenning Bottelstraat 10, 17 december 2002 K. Loeff, Kathedralen van het platteland. Silogebouwen van graan- en veevoederbedrijven in Nederland, 14 oktober 2004 H.D.J. van Schevichaven, Oud Nijmegen s straten, markten, pleinen, open ruimten en wandelplaatsen, heruitgave 2008, p. 16 Bouwtekeningen, Regionaal Archief Nijmegen Historische Atlas, Regionaal Archief Nijmegen blad 4 van 9 Bottelstraat 10

5 4 [einde omschrijving] Nummer(s): 4773 Nummer(s): 6669 Nummer(s): 1991 Nummer(s): 8055 Nummer(s): 1987 foto s op vervolgblad blad 5 van 9 Bottelstraat 10

6 5 Overzicht bouwdelen Kadastrale kaart ca De percelen D120 betreffen het huidige bouwdeel B. Het ongenummerde perceel betreft bouwdeel. Bouwdeel A betreft de percelen D 136, 139, 141, 142 en 146. blad 6 van 9 Bottelstraat 10

7 6 Bouwdeel A Bouwdeel B Bouwdeel blad 7 van 9 Bottelstraat 10

8 7 onstructie bouwdeel Silo blad 8 van 9 Bottelstraat 10

9 8 blad 9 van 9 Bottelstraat 10