VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie West-Vlaanderen Administratieve entiteit DIKSMUIDE Gemeente PERVIJZE Parochiekerk Sint-Niklaas & Sint-Catharina Arrondissement Diksmuide KERK Pervijze omvatte eertijds twee parochies: Sint-Niklaas behoorde aan de abdij van Veurne, Sint-Catharina (wijk "Sint-Catherinekapelle") aan de abdij van Saint-Omer. In 1812 werden de twee parochies samengevoegd. In 1895 werd de Sint-Catharinakapel, die als hulpkerk in gebruik was gebleven, gesloopt. De kerk in Pervijze zelf werd in 1896 volledig verbouwd tot een driebeukige hallenkerk in neogotische stijl. Deze werd reeds in oktober 1914 verwoest door het oorlogsgeweld, en in 1923 in licht gewijzigde vorm heropgebouwd. ORGEL Voorgeschiedenis - In 1787 werd een bestaand orgel hersteld en uitgebreid door J.-Fr. Guilmant (Saint-Omer). - In 1807-1808 werd een orgel geleverd door L.-B. van Peteghem (Gent); het werd gerenoveerd door P. Loncke (Hoogstade), vóór 1865. - In 1893 werd een nieuw orgel gebouwd door P. Schyven (Brussel). Dit werk ging verloren in de eerste wereldoorlog. - In de heropgebouwde kerk werd in 1928 een nieuw orgel geplaatst, door A. Van de Loo uit Rotselaar. - In 1934 werd een electro-ventilator toegevoegd door J. Anneessens (Menen) Huidig instrument Auteur : Jos. Loncke en zonen (Esen) Bouwjaar : 1955 INSTRUMENT Dispositie Ped. Gedektbas 16 Octaafbas 8 Gedekt 8 Koraalbas 4 Voetw. + I Voetw. + II I Prestant 8 Open-Fluit 8 Holpijp 8 Octaaf 4 Fluit 4 Vulwerk 4k Norm.kop. I+II Oct.kop. I+II(16) II Fluit 8 Wilgenpijp 8 Principaal 4 Nazaard 2 2 /3 Octaaf 2 Terts 1 3 /5 Stemmeke 1 Trompet 8 Oct.kop. II+II(16) druktoetsen onder klavier : P - MF - Tutti Af Reg.-Vr.R. - 1 vrije combinatie - 1 afsteller : Trompet
manuaalomvang : C - g 3 pedaalomvang : C - f 1 Klaviatuur - vrijstaande speeltafel - staat beganegronds beneden in de kerk; heeft aanvankelijk bij het instrument op het doksaal gestaan - registers = tuimelschakelaars, op een horizontale rij boven het klavier Pijpwerk - integraal nieuw? waarschijnlijk deels recup van het vorig orgel Windladen, tractuur, etc. - nieuw; electro-pneumatisch systeem ORGELKAST - enkel sierfront, het instrument ingebouwd onder de toren, op het doksaal huidige toestand : normaal datum onderzoek : september 1986 ARCHIVALIA * * * Bedrijfsarchief van orgelbouwer J. Anneessens ( 1876-1956), Benedictinessenstraat, Menen. (Archiefmappen ons ter inzage gegeven door dhr. P. Andriessen, huidig zaakvoerder.) In de map "Pervyse" zijn volgende documenten aanwezig : 1) 21.11.1933; bestek van J. Anneessens voor leveren en plaatsen van een electro-ventilator. Parochiale kerk van PERVYSE. -:-:-:-:-:- Tusschen Eerweerde Heer Viaene, Pastor, handelende in naam der kerkfabriek, eenerzijds; en Jules Anneessens, orgelmaker te Meenen, anderzijds; is overeengekomen als volgt: De orgelmaker verbindt zich een geruchtloozen electrieken ventilator te leveren en te plaatsen aan het orgel der kerk. Hij zal in overvloed wind geven zelfs in volle spel; hij zal komen van het huis Meidinger van Bazel; zal 1430 toeren draaien per minuut volgens courant triphasé, 220/380 volten, 50 perioden. Het placement zal zoo geschikt zijn dat wanneer er geen stroom is men onmiddelijk [zal] kunnen blazen met het oud stelsel. Het leveren en plaatsen van ventilator- valve- windbuizen- enz. is ten laste van den orgelmaker, enkel de electrieke leiding is ten laste van de kerkfabriek. Prijs voor het hierboven beschreven werk 3.100 frank. (drij duizend en honderd frank) Gedaan in dubbel te Meenen den 21 November 1933/ Voor de kerkfabriek. De orgelmaker. [niet ondertekende briefdoorslag]
[door J. Anneessens in potlood bijgeschreven :] motor geplaatst, doch niet het orgel V.D.Loo (Rotselaere)?? 2) 15.02.1934; factuur (duplicaat) van J. Anneessens [gedrukt briefhoofd] Menin, den 15-2-34 Rekening. Vrij van taks: Schuldig de kerkfabriek van Pervyse, aan Jules Anneessens, orgelmaker te Meenen, voor het volgende: 1934/ Februari/ geleverd en geplaatst 1 electrieken ventilator aan het orgel der kerk en orgel nagezien 3/950 -- Ik zeg drij duizend negen honderd vijftig frank. [deze factuur is ge-antedateerd, en het bedrag is verhoogd, cfr. brief van 3.07.1934] 3) 17.04.1934; postkaart, pastoor Ch. Viaene aan J. Anneessens + Mijnheer Anneessens, Volgens uwe opgaven, hier laatst : Ventilator Meidinger 1430 toeren - triphasé - 3100 fr - Zijn er nog andere onkosten, die erbijkomen? en hoeveel in 't geheel? Onzen blaasbalg zoudt ge behouden?? Van Harte, Ch. Viaene pastor 4) 3.07.1934; brief van pastoor Viaene aan Anneessens Mijnheer Anneessens, De electriciteit ligt er bijkans. Intusschen zou ik UEd verzoeken mij per keerenden post eene schuldbekentenis te zenden van de kerkfabriek - wat vermeerderd, bijv. 3800 f of 4000 f. en wat vervroegd, bijv. 15 feb. 1934. op vrij papier. Bijv. Schuldig de kerkfabriek van Perv. de som van - voor - aan Anneess. - Datum & Handteken --- --- dat is voor de oorlogsschade. Van harte, Ch. Viaene pr 5) 27.08.1934; postkaart, pastoor Viaene aan Anneessens + Mijnheer Anneessens, De Electriciteit ligt er : ge moogt komen den ventilator plaatsen. Van Harte Ch. Viaene past 6) 11.04.1935; brief van pastoor Viaene aan Anneessens + Mijnheer Anneessens, Ik heb wel uwe kaarten ontvangen -- 1: Kwestie van Betaling : ik heb U reeds gezegd dat 't geld voor onze werken in den Boerenbond zit -- En dat ge dus wat "Patientie" zult moeten hebben, zooals wij. 2: Ge hebt wel gezegd, mijnheer Anneessens, dat het zetten of stemmen van het orgel ook in dien prijs begrepen was - 't is Jammer dat ge het niet gestemd hebt, vóór dat geval van de B.B. -
dan waart ge glad en & seffens betaald. Een weinig geduld dus. Hoogachtende & Van Harte, Ch. Viaene past 7) 26.05.1935; brief van pastoor Viaene aan Anneessens + Mijnheer J Anneessens, Ik ontvang zooëven uw kaartje:! Ja de rekeningen die aan vennoot toebehooren, worden & werden altijd uitbetaald. 't Ongeluk wil dat de Rekening op mijn naam komt: dat werd gedaan voor 't gemak. - Ergo - Ik heb reeds gereclameerd : doch geen gehoor - van zoohaast het mogelijk is, zal ik U uitbetalen, alhoewel 1/ ge er wel zult aan winnen! 2/ Gij de minste Rekening hebt. 3/ En het orgel zeer gebrekkig gezorgd en gestemd werd!- En als het altijd zoo enkel moet bezorgd zijn, dat kan niet zijn - & 'k zal dan moeten wederom elders uitzien. Beste Groeten Ch. Viaene past 8) 5.08.1935; brief (doorslag) Anneessens aan pastoor Viaene Eerweerde Heer Pastor, Antwoord op uw geëerd schrijven van 26-5-35. Ik had beloofd het orgel te stemmen, gratis, hetgeen dan ook gedaan is geweest, doch om het orgel in orde te hebben is er meer noodig aan te doen dan stemmen, wat dan ook niet kan gedaan zijn voor niets. Op den ventilator is er bijlange geen winst gelijk gij wel schijnt te denken, er is er zelf heel weinig op, en als het dan nog een jaar onbetaald blijft is er niets meer op. Het werk is goed gedaan geweest en de ventilator werkt goed ik vind het dus redelijk dat het betaald worde, de som is voor u toch niet groot. Gelief, Eerweerde Heer Pastor, mijne eerbiedige groeten te aanveerden. 9) 3.02.1936; postkaart, pastoor Viaene aan Anneessens + Mijnheer Anneessens, 'k Heb u 't bedrag van "de ventilator" gezonden - vóór eenige dagen. Hebt ge het goed ontvangen? Hoogachtend. Ch. Viaene pr BIBLIOGRAFIE a) over orgels vóór 1914 1) E.G.J. Gregoir : Historique de la facture et des facteurs d'orgue, Antwerpen 1865; - blz. 198 : VAN PETEGHEM (Lambert Benoît), [...] [...], beaucoup d'orgues ont été placées sous la firme Lamb. Van Peteghem et père. Nous les faisons suivre : [...]; Perwyse, 13 reg., fl. 800, [...] - blz. 134-135 : LONCKE (Pierre), à Hoogstade, [...]
Voici la liste des orgues que Loncke a placées : [...] Perwys, 14 reg.; [...] 2) A. Deschrevel : Het orgelbouwersgeslacht Vander Haeghen (aflevering 2), in De Praestant, jg. II, 1953; zie blz. 33 (in voetnoot 4) : Nopens de Guilmont's hebben we volgende aantekeningen : Rekening O.L.Vrouwaltaar, Pervijze, aangehaald door A. Duclos in Rond den Heerd, deel XXV, blz. 324. "1787 - aen Guilleman over het vermeerderen ende vermaeken den orgel, 627 pond, 4 schelen parisys". [in de veronderstelling dat het de Sint-Niklaaskerk betreft en niet de Sint-Catharinakerk] b) over het orgel na de oorlog van 1914-18 1) tijdschrift Musica Sacra, jg. XXXVI/1, maart 1929, Vlaamse editie, blz. 57 : LIJST van orgels geleverd door andere huizen [= andere dan J. Anneesens], aan 't front van West-Vlaanderen of in bestelling. [...] 17. Pervyse. 2) Orgels - Werken / uitgevoerd door Jules Anneesens - Menen / 1905-1948 (brochure uitgegeven in eigen beheer door firma Anneessens / Menen); Pervijze wordt vermeld in de lijst "Electrische Ventilators". c) over het huidig orgel 1) tijdschrift Musica Sacra, jg. LVIII, 1956; blz. 48 : PERVIJZE. Kerk van Sint-Niklaas en Sinte-Katharina.- Het nieuw electro-pneumatisch orgel is van de Firma Jos. Loncke & Zonen te Esen (W.-Vl.). Zondag 15 januari werd het orgel gewijd door Z.E.H. Vandenberghe, deken van Veurne. Na het lof gaf dhr. Albert Van Haute, [...], volgende orgelbespeling : [...] 2) tijdschrift De Praestant, jg. V, 1956; zie blz. 35 in de rubriek 'Orgelinhuldigingen', 15 jan. 1956 Orgelbouwer : Fa. Jos Loncke & Zonen, Esen (gevolgd door opgave van de dispositie). 3) A. Deschrevel : Overzicht van de orgels gebouwd door wijlen Jozef Loncke, in De Praestant, jg. VIII, 1958, blz. 58-60; (randvermelding "vanaf 1924 zijn alle nieuwe orgels gebouwd met kegelladen en pneumatisch regeerwerk") 1955 / Pervijze, nieuw, 17 sp., 2 kl., ped.
4) inwijdingsprogramma van het vernieuwde orgel, 15.01.1956 (coll. Gabriël Loncke, Overmere) :
BIJLAGE Historische nota door Chris Vandewalle (stadsarchivaris Diksmuide): Schyven in Pervijze Pervijze - tussen de driehoek Nieuwpoort, Diksmuide en Veurne - is op het einde van de 19 de eeuw een rustig landelijk dorp. Met circa 1.500 inwoners die zich hoofdzakelijk richten op de landbouwnijverheid. In 1892 kreeg de toenmalige pastoor, kanunnik en neogotisch theoreticus Adolf Duclos (1841-1925), de nodige vergunningen bijeen om de St.-Niklaaskerk te verbouwen en uit te breiden met een nieuwe noordbeuk, een nieuwe toren en sacristie. Albert baron Ruzette, gouverneur van West-Vlaanderen, kwam op kermismaandag 3 september 1894 het nieuwe wethuis en de kerk plechtig inzegenen. De kerk werd perfect archeologisch gerestaureerd, zodat ze naast Vivenkapelle een bedevaartsoord werd voor kunstliefhebbers en archeologen. Tot in 1914... Ook het neogotisch gemeentehuis (1896) en de neogotische jongensschool (1891) zijn aan Duclos' brein ontsproten. Geen spijker in Duclos' kerk, of de vorm was er naar geïnspireerd. Ook alle gebruikte bouwmaterialen moesten zoveel mogelijk van eigen bodem komen. Zeven wagens nieuwe kerkmeubels werden er neergezet. Het kleine orgeltje van Van Peteghem - in 1807-1808 geplaatst - voldeed niet meer aan de gestelde normen. Pierre Schyven & Cie werd in 1893 door kanunnik Duclos aangezocht om voor zijn kerk een nieuw 'romantisch orgel' te maken. In het kerkarchief van Pervijze vonden we een 'Devis pour la construction d'un orgue pour l'eglise de Pervyse'. Dit bestek met bijhorend plan werd opgemaakt door Pierre Schyven & Cie op 3 maart 1893 en twee maand later voor akkoord van uitvoering ondertekend door kanunnik Duclos. Dit document stelt ons in staat een beeld op te hangen over het vooroorlogse orgel van de St.-Niklaaskerk te Pervijze. Schyven bouwde een instrument van twaalf registers, verdeeld over 1 klavier en pedaal. Hierbij dient opgemerkt dat het enige pedaalregister (Sousbasse 16), werd afgeleid van het manuaal. Het is zeker geen unicum binnen het oeuvre van Schyven: dergelijke orgels bouwde hij wel meer. Uit het bestek is moeilijk op te maken of het hier gaat om een mechanisch of pneumatisch orgel. Op het plan van de orgelkast zien we dat er twee zijluiken zijn aangebracht. Of deze echter zijn uitgevoerd is een vraagteken. We bezitten fotomateriaal waarop we enkel de orgelkast zien zonder deze zijluiken. Op dit plan zie je ook zeer duidelijk de neogotische elementen weerkeren. Dat Pierre Schyven best goed werk had afgeleverd bewijst ook zijn deelname aan het banket in het nieuwe wethuis van Pervijze op kermismaandag 3 september 1894. Ook hij kwam vanuit het verre Brussel naar de Westhoek. En deed zich, samen met zijn orgelstemmer en andere genodigden, te goed aan: Soep, Vleeschpasteitjes, Zalm met karpersaus, Ossenspiering met kampernoeljen, Getruifelde kalkoen, Groensel, Haze op zijn Veurnambachtsche, Kreeften, Praalgebak, en tot slot Fruit en nagerechten. In hetzelfde kerkarchief vonden we briefwisseling uit 1946 terug tussen de toenmalige pastoor en een andere geestelijke waarbij op een kritische manier over de orgels werd gediscussieerd. "Ja, ik ken uw orgel! 't Is waarlijk een triestig geval! Als Vandeloo in 1928 dat scharminkel plaatste, was het voor Pervijze waarlijk een
achteruitgang bij het mooie instrument dat Schijven er plaatste in 1893-1894 en zelfs bij het klein maar welluidend orgeltje van Van Peteghem in 1807-1808 geplaatst." ICONOGRAFIE 1) Fotografische opname(n) beschikbaar bij het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium / Brussel : Zie tevens : Roose-Meier, B. & Verschraegen, H. : Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, provincie West-Vlaanderen, kanton Nieuwpoort; uitg. Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, Brussel, 1975; blz. 21, PERVIJZE, Sint-Niklaas & Sint-Catharina Interieur / Alg. gezicht W., cliché M45452 (1969). KIK-IRPA, Brussel
2) foto H. Allary, aug. 2009 :
Provincie West-Vlaanderen Administratieve entiteit DIKSMUIDE Gemeente PERVIJZE Arrondissement Diksmuide APPENDIX Pervijze, voormalige Sint-Catharinakapel Pervijze omvatte eertijds twee parochies: Sint-Niklaas behoorde aan de abdij van Veurne, Sint-Catharina (wijk "Sint-Catherinekapelle") aan de abdij van Saint-Omer. In 1812 werden de twee parochies samengevoegd. In 1895 werd de Sint- Catharinakapel, die als hulpkerk in gebruik was gebleven, gesloopt. BIBLIOGRAFIE H. Declerck : De parochiekerk van Sint-Katharinakapelle te Pervijze, in 'Den Dyzere [...]', Heemkring Groot-Diksmuide, jg. I/3, okt. 1982; blz. 109-118. Op blz. 116 geeft de auteur een afbeelding van de verkoopsaankondiging van het meubilair van de kerk van St- Catharinakapelle, in 1895. Hieruit blijkt dat deze kerk een Hooghuys-orgel bezat; het is niet bekend welke bestemming dit orgel naderhand gekregen heeft.