De Fryslânkaart fan Fryslân Een inventarisatie- en haalbaarheidsonderzoek
Colofon Opdrachtgever Rocov Fryslân Onderzoek Inge Vredegoor Begeleiding Marianne Rigter Maart 2013-2-
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding 5 1.1 Aanleiding 1.2 Doel en vraagstellingen van het haalbaarheidsonderzoek 1.3 Methode van onderzoek 1.4 Leeswijzer Hoofdstuk 2 Inventarisatie bestaande kaarten 7 2.1 Aanbod kaarten in Fryslân 2.2 Landelijke voorbeelden 2.3 De Veluwecard Hoofdstuk 3 Cijfers openbaar vervoer in Fryslân 11 Hoofdstuk 4 Cijfers toerisme in Fryslân 13 Hoofdstuk 5 Standpunten Fryslânkaart 15 Hoofdstuk 6 Conclusies en aanbevelingen 17 6.1 Samenvatting conclusies 6.2 Conclusies haalbaarheid 6.3 Aanbevelingen Bronnen 21-3-
-4-
Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Met de introductie van de OV-chipkaart zijn aantrekkelijke producten om de incidentele reiziger en/of toerist gebruik te laten maken van het OV praktisch verdwenen. Als er al sprake is van handige kaartjes is dit beperkt tot de vervoerder. In Fryslân bieden Qbuzz en Arriva ieder een eigen product aan, die dus beperkt - alleen in eigen concessiegebied - geldig is. De provincie heeft in de afgelopen concessieperiode voor de vervoerders bonusgelden gereserveerd voor initiatieven om het OV te promoten. Deze gelden zijn niet benut. Rocov Fryslân neemt nu het initiatief over met het ontwikkelen van een Fryslânbreed product: de Fryslânkaart. Het plan is om een kaart te ontwikkelen die speciaal is gericht op de toerist en/of de incidentele gebruiker. Een kaart waarmee men door heel Fryslân kan reizen en dus geldig is bij Arriva en Qbuzz. Deze kaart heeft een beperkte geldigheid: naar wens 1 dag, meerdere dagen of een week. Een belangrijk doel is dat de kaart het openbaar vervoer gaat stimuleren, vooral tijdens de dalperiodes en de zomer. Verder is het idee om de kaart te koppelen aan bedrijven en/of evenementen. Het is de bedoeling dat door reclame en kortingsaanbiedingen van bedrijven deze kaart zichzelf binnen drie jaar terugverdiend heeft en daarna zelfstandig kan voortbestaan. Deze kaart dient reclame te zijn voor Fryslân én voor het openbaar vervoer. De haalbaarheid van zo n kaart wordt door middel van dit onderzoek nagegaan. Rocov Fryslân en de provincie Fryslân zullen na dit onderzoek aangeven of het wenselijk is om een projectplan op te zetten met een team die daadwerkelijk aan de slag gaat om de Fryslânkaart zo snel mogelijk op de markt te zetten. 1.2 Doel en vraagstellingen van het haalbaarheidsonderzoek Het doel van deze inventarisatie is om na te gaan of de Fryslânkaart haalbaar is. Hierbij zijn de volgende vraagstellingen geformuleerd: Welke kaarten worden in Fryslân aangeboden door Arriva en Qbuzz? Zijn er landelijke voorbeelden voor de Fryslânkaart? Wat zeggen de cijfers over het incidentele gebruik van het openbaar vervoer in Fryslân? Wat zeggen de cijfers over de hoeveelheid toeristen in Fryslân die gebruik maken van het openbaar vervoer? Hoe staan de vervoersmaatschappijen Arriva en Qbuzz tegenover het idee van de Fryslânkaart en wat vindt de provincie Fryslân? Aan de hand van deze vragen kan de haalbaarheid van de Fryslânkaart onderzocht worden. 1.3 Methode van onderzoek Voor het onderzoek is het internet geraadpleegd, is er gebruik gemaakt van gegevens verkregen via de provincie Fryslân en zijn er in januari gesprekken gevoerd met de vervoersmaatschappijen Arriva en Qbuzz en de provincie Fryslân. -5-
1.4 Leeswijzer In het volgende hoofdstuk wordt er gekeken naar het huidige aanbod van kaarten in Fryslân en worden er landelijke voorbeelden voor de Fryslânkaart besproken. In hoofdstuk 3 wordt er nader ingegaan op de cijfers van het openbaar vervoer gebruik in Fryslân. Hoofdstuk 4 laat de cijfers van het toerisme in Fryslân zien. In hoofdstuk 5 komt aan bod hoe de vervoersmaatschappijen en de provincie Fryslân tegenover het idee van een Fryslânkaart staan, welke problemen zij voorzien en welke adviezen zij hebben met betrekking tot de Fryslânkaart. Ten slotte worden er in hoofdstuk 6 conclusies getrokken en worden er enkele aanbevelingen gedaan. -6-
Hoofdstuk 2 Inventarisatie bestaande kaarten Dit hoofdstuk behandelt het huidige aanbod van kaarten in Fryslân en er worden landelijke voorbeelden voor de Fryslânkaart besproken. Hierbij wordt er gekeken naar de kosten, het gemak en de geldigheid. Omdat het interessant is om de Fryslânkaart te ontwikkelen tot een toeristenkaart wordt er nader ingegaan op een voorbeeld hiervan, de Veluwecard. 2.1 Aanbod kaarten in Fryslân Alvorens een Fryslânkaart te ontwikkelen is het van belang om te weten wat het huidige aanbod van kaarten in Fryslân is. Het openbaar vervoer in Fryslân wordt verzorgd door Arriva en Qbuzz. Aanbod Arriva Arriva verzorgt in Fryslân het bus- en treinvervoer. Arriva treinen biedt vrijwel hetzelfde assortiment aan als de NS. Er worden op dit moment geen (dal)dagkaarten of andere voordelige kaarten aangeboden. De kaarten die door Arriva bussen worden aangeboden zijn ritkaarten en de Qlinerkaarten. De ritkaarten zijn verkrijgbaar in de varianten 2,-, 4,- en 6,- (de prijs is afhankelijk van het aantal kilometers) en geldig voor een enkele reis met de reguliere buslijnen van Arriva in Fryslân. Overstappen is met de ritkaart niet mogelijk. Het kaartje kan men kopen in de bus. De Qliner-kaarten zijn retourkaarten geldig bij de Qliners. Deze kaart kost 15,- en is geldig op werkdagen na 9.00 uur en in het weekend de hele dag. In de maanden juli en augustus en tijdens de kerstvakantie is de kaart ook de hele dag geldig. Tevens is de kaart als weekendretour te gebruiken van vrijdag 18.00 uur tot maandag 6.00 uur. Er mogen maximaal drie kinderen in de leeftijd van 4 t/m 11 jaar gratis meereizen onder begeleiding van een volwassene. Men kan met de kaart niet overstappen (bron: www.arriva.nl). Aanbod Qbuzz Qbuzz biedt de Qkaart en de Dal Dagkaart aan. De Qkaart is verkrijgbaar in de varianten 2,-, 5,- en 8,-. Deze prijzen zijn afhankelijk van de afstand en geldigheidsduur. Een volwassene mag twee kinderen t/m 11 jaar gratis meenemen. Twee Qkaarten van 8,- zijn onbeperkt geldig als dagkaart. De Dal Dagkaart kost 10,-. Met deze kaart kan men de gehele dag onbeperkt reizen, ook in Groningen en Drenthe. De kaart is op werkdagen geldig na 9.00 uur. Buiten werkdagen kan men ook voor 9.00 uur instappen. Ook op deze kaart mogen twee kinderen t/m 11 jaar gratis mee. Met de Qkaart en de Dal Dagkaart is het mogelijk om over te stappen op een andere bus van Qbuzz. De kaarten zijn alleen geldig in het concessiegebied van Qbuzz. De kaarten zijn te koop bij de buschauffeur (bron: www.qbuzz.nl). 2.2 Landelijke voorbeelden Uit het grote aanbod van kaarten voor toeristen of incidentele reizigers zijn er twee die model kunnen staan voor de Fryslânkaart: de GVB kaart en het HTM reisproduct. De GVB kaart (Amsterdam) Met de GVB kaart kan men één of meerdere dagen reizen door en rond Amsterdam met bus, tram en metro. De prijzen zijn afhankelijk van het aantal dagen waarvoor men de kaart heeft aangeschaft (zie onderstaande tabel). Men kan een kaart aanschaffen voor maximaal 7 dagen. De kaart is makkelijk te verkrijgen bij de bestuurder (alleen de 24-uurskaart), bij verkoopautomaten en bij GVB Tickets & -7-
Info. De kaart wordt verder ook bij verschillende bedrijven verkocht, zoals de VVV, het GWK Amsterdam en Schiphol en diverse hotels en campings (bron: www.gvb.nl). Tabel 2.1 Prijs per aantal dagen Aantal dagen (uren) Prijs GVB kaart 1 dag (24 uur) 7,50 2 dagen (48 uur) 12,00 3 dagen (72 uur) 16,50 4 dagen (96 uur) 21,00 5 dagen (120 uur) 26,00 6 dagen (144 uur) 29,50 7 dagen (168 uur) 32,00 HTM reisproduct Met dit reisproduct kan men 1, 2 of 3 dagen reizen. Dit product kan men zowel op een persoonlijke als op een anonieme OV-chipkaart zetten. Men kan ook een los kaartje kopen voor 1 dag bij verschillende hotels, VVV s en bij de HTM servicepunten. Alleen is een los kaartje wel duurder (voor volwassene 7,70 en kind 5,10). Voor kinderen van 4 t/m 11 jaar kan men een reisproduct kopen tegen gereduceerd tarief. Men moet het product wel op de persoonlijke OV-chipkaart van het kind zetten. Deze vervoerbewijzen zijn geldig op alle HTM tram- en Randstad Rail-lijnen en de buslijnen van HTMbuzz (met uitzondering van de HTM nachtbuzz). Het product is geldig tot einde dienst van de dag. Zie voor prijzen onderstaande tabel. Tabel 2.2 Prijs per aantal dagen HTM dagproduct Prijs HTM dagproduct kind Prijs 1 dag 7,50 1 dag 4,90 2 dagen 11,50 2 dagen 7,60 3 dagen 14,50 3 dagen 9,60 De reisproducten zijn verkrijgbaar bij de oplaad- en ophaalautomaten, bij de HTM Servicepunten of via internet (bron: www.htm.net). 2.3 De Veluwecard Het lijkt interessant om de Fryslânkaart te koppelen aan verschillende bedrijven, zoals hotels en musea, zodat naast onbeperkt reizen in Fryslân men ook bijvoorbeeld gratis toegang heeft tot musea. In deze paragraaf wordt daarom dieper ingegaan op de Veluwecard, de opvolger van de Veluwe Reispas. Dit is een voorbeeld van een kaart die gratis toegang of korting verschaft tot verschillende bezienswaardigheden én een dag gratis openbaar vervoer aanbiedt. Van Veluwe Reispas naar Veluwecard Aanleiding om de Veluwe Reispas uit te brengen was een experiment dat in 1996 in het kader van het Mobiliteitsplan Veluwe is gestart. Beheersing van de recreatiemobiliteit was en is één van de speerpunten van het provinciale beleid. Het belangrijkste doel is het beperken van het gemotoriseerd recreatieverkeer en verder het stimuleren van milieuvriendelijke vervoerswijzen als het openbaar vervoer (bron: www.kpvv.nl). De Veluwe Reispas functioneerde vele jaren en kostte in -8-
2007 3,50. Hiervoor ontving de pashouder voor een dag openbaar vervoer over de Veluwe (twee kinderen tot 12 jaar gratis mee), een boekje met tips voor een dagje uit en kortingsbonnen. Deze pas was succesvol, maar men vond een kwaliteitsimpuls nodig om mee te kunnen gaan met de wensen van de klant en het bedrijfsleven. De Veluwecard is de opvolger van de papieren Veluwe Reispas. De doelen van de Veluwecard zijn: Een toegevoegde waarde voor de toeristische regio Veluwe Gezamenlijke promotie Veluwe Mobiliteitsverbetering Terugdringing autokilometers op de Veluwe Beter economisch rendement voor toeristische bedrijven op de Veluwe De hoofddoelgroepen van de Veluwecard zijn gezinnen met kinderen en actieve 55-plussers. Onderzoek Veluwecard Voordat de Veluwecard werd gelanceerd, is er onderzoek gedaan naar de wensen en behoeften van de klant. De vragenlijsten zijn naar verschillende hotels, Landal Greenparken en VVV s gestuurd. Hun gasten konden deze invullen. Daarnaast zijn er vragenlijsten gestuurd naar adressen van personen die eerder hebben deelgenomen aan een consumentenonderzoek voor de Veluwe Reispas of weleens interesse hebben getoond in deze pas. Slechts 137 mensen hebben de vragenlijst ingevuld. Maar ondanks de lage respons is er wel een beeld geschetst waar de klant behoefte aan heeft. De Veluwecard moet in ieder geval openbaar vervoer bevatten. Daarnaast moet er een variatie van vrije toegang tot landgoederen, tuinen en kastelen en/of vrije toegang tot attracties en dierenparken in de kaart zitten. Van de deelnemers geeft 47% aan dat ze de Veluwecard voor drie dagen zouden kopen en 20% voor de hele week. De Veluwecard kost nu nog 5,-, maar per 1 april 2013 zal de kaart 13,95 gaan kosten. Deze kaart is dan geldig voor twee personen en maximaal 4 kinderen t/m 12 jaar (bron: GOBT, 2006). Bij aanschaf van de Veluwecard ontvangt men thuis een pakket met behalve de Veluwecard, de Veluwe Wegwijzer en een voucher voor een dag gratis openbaar vervoer. De Veluwecard is een chipkaart die recht geeft op alle voordelen en waarop toegangsbewijzen en arrangementen kunnen worden geladen. De Veluwecard is 12 maanden geldig vanaf de dag van aankoop. Zolang de kaart geldig is, kan men gebruik maken van alle genoemde voordelen. De Veluwe Wegwijzer is een boekje met diverse aanbiedingen en tips (bron: www.veluwecard.nl). In 2011 is ingezet op het verkrijgen van (naams)bekendheid voor de Veluwecard onder toeristen. Dit zowel via media, als via een distributie- en promotienetwerk van informatiebalies. De opvallendste resultaten: ruim 10 miljoen views voor de banners, tekstlinks en redactie op internet 10.000 Veluwecards uitgezet, waarvan 5.600 verkocht het rapportcijfer is een 6,7 uitgaven Veluwecard gebruikers liggen 20% hoger en 44% doet extra activiteiten Bij zowel een kort- als lang verblijf heeft de Veluwecard op dit moment te weinig toegevoegde waarde. Via een aantal acties wordt dit aangepakt: minder maar scherpere aanbiedingen lagere gemiddelde aanschafprijs Veluwecard aantrekkelijker verdienmodel voor verkooppunten verhoging kennis en motivatie bij verkooppunten (bron: Veluwecard Marketingplan, 2012) -9-
Conclusies o Alleen Qbuzz biedt dagkaarten aan, die beperkt zijn tot eigen concessiegebied. o De GVB kaart en het HTM product kunnen model staan voor de Fryslânkaart. Ze zijn beide relatief goedkoop en men kan naar keuze een dag of meerdere dagen reizen. De GVB kaart en het HTM product voor 1 dag zijn makkelijk te verkrijgen. Het HTM product voor 2 of 3 dagen kan men alleen op een eigen OV-chipkaart of een anonieme OV-chipkaart laden. De tarieven kunnen als voorbeeld gelden voor de Fryslânkaart. o De Veluwe Reispas was succesvol, maar de Veluwecard voldoet nog niet aan het verwachte resultaat. -10-
Hoofdstuk 3 Cijfers openbaar vervoer in Fryslân In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op wat de cijfers laten zien over het gebruik van het openbaar vervoer in Fryslân. De verstrekte cijfers moeten met behoedzaamheid geïnterpreteerd worden. Sommige cijfers zijn niet bekend, de cijfers van de vervoersbedrijven zijn niet goed te vergelijken en de verstrekte cijfers zijn niet helemaal betrouwbaar door de manier van data verzamelen. Om toch iets te kunnen zeggen over het gebruik, worden hier alleen de cijfers gepresenteerd die een redelijke inschatting geven van het gebruik van bus en trein in Fryslân. Uit de cijfers valt met enige voorzichtigheid het incidenteel gebruik van het openbaar vervoer in Fryslân af te leiden. Gemiddelde bezettingsgraad trein Het treinvervoer wordt in Fryslân verzorgd door Arriva. Er zijn drie trajecten: van Leeuwarden (L) naar Sneek en Stavoren (S & S), Harlinger Haven (HH) en Groningen (G). Er zijn alleen cijfers bekend van de gemiddelde bezettingsgraad (spits + dal). In onderstaande tabel zijn de gemiddelde bezettingsgraden van de drie trajecten per maand weergegeven voor het jaar 2011 (bron: Arriva). Tabel 3.1 Gemiddelde bezettingsgraad trein per maand in percentages Traject j f m a m j j a s o n d gem. per traject L - S & S 20,1 21,9 23,1 22,8 24,0 22,8 22,1 26,9 30,5 28,3 25,0 24,9 24,4 L HH 22,8 23,9 27,0 27,7 28,4 32,7 25,1 24,8 25,1 32,9 29,0 29,3 27,4 L G 34,2 37,1 39,2 37,1 33,8 36,5 28,0 26,8 39,8 43,2 39,6 40,1 36,9 gem. per mnd. 25,7 27,6 29,8 29,2 28,7 30,6 25,6 26,1 31,8 34,8 31,2 28,1 29,6 De tabel laat zien dat de trein op het traject Leeuwarden - Sneek/Stavoren de laagste gemiddelde bezettingsgraad heeft. In de tabel zijn van elk traject de percentages gemarkeerd van de twee maanden met de laagst gemiddelde bezettingsgraden. Op het traject Leeuwarden - Groningen heeft de trein in de zomermaanden juli en augustus de laagste bezettingsgraden. Deze wijken behoorlijk af van de gemiddelde bezettingsgraad op dit traject. De treinen op de andere trajecten zijn relatief minder bezet in de maanden januari en februari. Alleen wijken deze bezettingsgraden niet zo sterk af van de gemiddelde bezettingsgraden op deze trajecten. Verder zijn in de tabel de gemiddelde bezettingsgraden per maand van de drie trajecten samen weergegeven. Hieruit valt te zien dat in de maanden januari, februari, juli en augustus de treinen relatief het minst bezet zijn. Bezettingsgraad bus tijdens daluren In 2011 is de gemiddelde bezettingsgraad in Noord en Zuidwest Fryslân tijdens de daluren 16% (destijds werd in deze regio s het busvervoer verzorgd door Connexxion). Inmiddels zijn veel van de slechtst bezette ritten geschrapt uit de dienstregeling. Tijdens de spitsuren stijgt de bezetting naar gemiddeld 28% (bron: NVS telling november 2011, Connexxion). In Zuidoost Fryslân was volgens Qbuzz het bezettingspercentage tijdens de daluren 41%. In de hoogzomer, tijdens de maanden juli en augustus, is de bezetting van de bus in de dalperiode het laagst (bron: datawarehouse Qbuzz). Incidentele reizigers Er worden in Fryslân weinig gemakskaartjes verkocht. De opbrengsten van deze gemakskaartjes beslaan in 2011 1,8% van de totale reizigersopbrengsten. Hieruit valt af te leiden dat er weinig incidentele reizigers zijn. -11-
Conclusies o In de maanden juli en augustus is de bezetting van de trein en bus het laagst. Verder is de bezettingsgraad van de bussen in Noord en Zuidwest Fryslân in 2011 tijdens de daluren zo laag geweest, dat er ritten geschrapt zijn. o In Fryslân zijn er weinig incidentele reizigers. Het is de vraag of het uit kan om de Fryslânkaart op deze groep te richten. -12-
Hoofdstuk 4 Cijfers toerisme in Fryslân In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de cijfers van het toerisme in Fryslân. Deze cijfers zijn belangrijk om te onderzoeken of de Fryslânkaart als toeristenkaart haalbaar is. Er wordt onder andere gekeken hoeveel toeristen er jaarlijks in Fryslân op vakantie gaan, er wordt ingegaan op het type vakantie en hoeveel toeristen er gebruik maken van het openbaar vervoer. De cijfers komen uit het ContinuVankantieOnderzoek van NBTC-NIPO Research voor de periode oktober 2011 tot en met september 2012. Aantal toeristen Er zijn geen cijfers bekend van het jaarlijkse aantal toeristen in Fryslân, maar hiervan is wel een schatting te maken. Het totaal aantal vakanties die in Fryslân zijn doorgebracht tussen oktober 2011 en september 2012 lag rond 662.000. Het gemiddelde aantal personen in een reisgezelschap was 3,4. Op basis van deze getallen ligt de schatting van het totaal aantal toeristen voor deze periode op ongeveer 2.347.000. Type vakantie Er wordt in het ContinuVakantieOnderzoek onderscheid gemaakt tussen toeristische vakanties en vakanties op een vaste standplaats. Tussen oktober 2011 en september 2012 werden 493.000 toeristische vakanties geregistreerd en 169.000 vakanties op een vaste standplaats. De meeste vakanties worden gehouden in het Friese merengebied en aan de Friese IJsselmeerkust (bron: Toerisme in Cijfers, 2011). De toeristen in Fryslân gaan vooral voor een water gerelateerde vakantie (13%), een op de natuur gerichte vakantie (12%) of men gaat op een stedentrip (12%). Maar liefst 30% van de toeristen brengt in hun vakantie een bezoek aan een natuurgebied, 28% brengt een bezoek aan bezienswaardige gebouwen (zoals monumenten, kerken, kastelen etc.) en 23% van de toeristen gaan naar musea. De meeste mensen gaan in Fryslân met z n tweeën op vakantie (50%). De vertrekmaanden zijn juni (10%), juli (14%) en augustus (20%). Verder gaan de meeste toeristen in Fryslân op een korte vakantie van 2 tot 4 dagen (54%), een kwart van de toeristen gaan 5 tot 8 dagen. Dit zijn relatief korte vakanties. Figuur 4.1 Aantal vakantiedagen -13-
Gebruik openbaar vervoer Over het algemeen wordt door de toerist weinig gebruik gemaakt van het openbaar vervoer. Van alle toeristen gebruikt slechts 4% de trein als vervoermiddel, wat neer komt op een aantal van ongeveer 100.000 toeristen, en maar 1% maakt gebruik van de bus. De meeste toeristen komen met de auto (86%) naar Fryslân. Tijdens de vakantie maakt slechts 3% van de toeristen tochtjes met de bus of trein 1. Dit komt neer op een aantal van ongeveer 50.000 toeristen. De meeste toeristen pakken de auto (57%) of de fiets (23%) om er op uit te trekken. Conclusies o De toerist in Fryslân maakt weinig gebruik van het openbaar vervoer. Men gaat vooral met de auto. Verder is het verblijf van de toerist in Fryslân relatief kort. o De meeste toeristen gaan vooral naar de watersport- en natuurgebieden. Ook worden er stedentrips gemaakt waarbij men bezienswaardige gebouwen en musea bezoekt. 1 De percentages tochtjes met de bus en/of trein, auto en fiets zijn alleen gegeven voor het totaal aantal toeristische vakanties, de vakanties op de vaste standplaats zijn in het ContinuVakantieOnderzoek buiten beschouwing gelaten. -14-
Hoofdstuk 5 Standpunten Fryslânkaart In dit hoofdstuk komt aan bod hoe de vervoersmaatschappijen en de provincie Fryslân tegenover het idee van een Fryslânkaart staan, welke problemen zij voorzien en welke adviezen zij hebben met betrekking tot de Fryslânkaart. Houding ten opzichte van de Fryslânkaart De vervoersmaatschappijen Qbuzz en Arriva en de provincie Fryslân staan over het algemeen positief tegenover het idee van de Fryslânkaart. Arriva en de provincie hebben al eerder nagedacht over een soortgelijke kaart voor Noord Nederland, maar deze kaart is niet verder ontwikkeld. Het was erg lastig om een goede prijs te bepalen voor de kaart, omdat er verschillende kilometertarieven gelden voor bus en trein. Bovendien zouden de overheden een financiële bijdrage moeten leveren, waarvoor de bereidheid er toen niet was. Problemen Het zal voor de verschillende partijen een uitdaging worden om gezamenlijk één kaart te ontwikkelen. Op dit moment bieden Qbuzz en Arriva kaarten aan die alleen in eigen concessiegebied geldig zijn. Zoals we in hoofdstuk 2 zagen heeft Qbuzz een dagkaart. Deze is ook geldig in Groningen en Drenthe. Qbuzz heeft Arriva en de provincie aangeboden om hierbij aan te sluiten, maar daar is niet op ingegaan. Daarom is de dagkaart alleen in Zuidoost Fryslân geldig. De provincie Fryslân en Arriva lijken in te zetten op een kaart voor bus en trein. Arriva trein en bus zijn nog niet met elkaar verweven. Het is volgens Arriva moeilijk om een kaart te ontwikkelen die gericht is op de toerist én de incidentele reiziger. Verder is het erg lastig om een goede prijs te bepalen voor een kaart. Het besluitvormingsproces verschilt bij de twee vervoerders. Qbuzz kan in feite direct beslissingen nemen, maar bij Arriva is het besluitvormingsproces wat meer getrapt en zal de ontwikkeling van de Fryslânkaart ook op directieniveau goedgekeurd dienen te worden. Adviezen Men heeft de volgende adviezen voor de ontwikkeling van de Fryslânkaart: Richt je niet alleen op de individuele reiziger, maar ook op groepen reizigers. Het lijkt interessant om een familiekaart te ontwikkelen, alleen is er nauwelijks vraag naar familiekaarten. Omdat het erg lastig is om een kaart te ontwikkelen gericht op de incidentele gebruiker én de toerist, is het advies om op één van deze doelgroepen te richten. Als het doel is om toeristen te trekken dan is een zomerkaart misschien een idee. Bijvoorbeeld een dagkaart voor de maanden juni, juli en augustus inclusief aantrekkelijke acties en of producten. Het is interessant om de kaart te koppelen aan een recreatieve campagne en/of aan bedrijven. De kaart zou een positieve draai kunnen geven aan het toerisme en aan het merk Fryslân. Beleeffriesland zou zich hier goed mee op de kaart kunnen zetten. Er kan eventueel bezuinigd worden op de communicatiekosten als bij bedrijven aangehaakt kan worden. De voorkeur gaat uit naar een papieren OV-chipkaart. De productiekosten van een papieren OV-chipkaart zijn relatief laag. Daarnaast is een dergelijke kaart ook makkelijk te verkopen in de bus. Doordat met de chipkaart automatisch geregistreerd wordt hoeveel klanten er bij -15-
Qbuzz en Arriva inchecken heeft men niet te maken met een verdeelsleutel voor de opbrengsten. Het is belangrijk dat de Fryslânkaart geen concurrent wordt van de bestaande kaarten en mag daarom niet goedkoper worden aangeboden. Het is belangrijk dat de verspreiding van de kaart goed geregeld is en dat deze gemakkelijk verkrijgbaar is bij verschillende bedrijven. Het gemak van zo n kaart is waarschijnlijk belangrijker voor de klant dan de prijs die aan zo n kaart hangt. Er wordt geadviseerd om een klantenonderzoek te doen. Zo kun je onder andere aantonen of er vraag is naar een Fryslânkaart. Ook moet er onderzocht worden hoeveel mensen je wilt bereiken. Monitoring is heel belangrijk om het effect van een dergelijke kaart te kunnen meten. De provincie stelt voor om eerst een pilot te draaien in Zuidwest Fryslân en vervolgens dit uit te bouwen voor heel Fryslân, daarbij kan aangesloten worden bij de metrokaart en de app Frieslandtoer. Er moet een projectleider aangesteld worden die buiten de vervoersmaatschappijen staat, met een zeker overwicht. Ook moet er een goed projectplan ontwikkeld worden waarin concrete doelstellingen duidelijk staan beschreven. Daarnaast moeten de kosten van de ontwikkeling van de Fryslânkaart gedekt worden. Men moet er goed op letten dat het enthousiasme voor het project erin gehouden wordt. Wanneer het overleg tussen de verschillende partijen stroperig verloopt, kan het enthousiasme voor de kaart snel dalen. Conclusie o Men staat in principe positief tegenover het idee van de Fryslânkaart. Een kaart die gebruikt kan worden voor de bus en trein vindt men interessant. -16-
Hoofdstuk 6 Conclusies en aanbevelingen In dit hoofdstuk worden eerst de samenvattende conclusies per vraagstelling gegeven. Vervolgens komen de conclusies aan bod met betrekking tot de haalbaarheid van de Fryslânkaart, daartoe is er een sterkte-zwakte analyse voor de Fryslânkaart opgezet. Ten slotte worden er enkele aanbevelingen gedaan. 6.1 Samenvatting conclusies Welke kaarten worden in Fryslân aangeboden door Arriva en Qbuzz? Alleen Qbuzz biedt dagkaarten aan, die beperkt zijn tot eigen concessiegebied. Qbuzz biedt de Dal Dagkaart aan voor 10,-. Buiten de daluren gelden twee 8,- kaarten als dagkaart. Hiermee kan men de hele dag onbeperkt reizen en overstappen. Zijn er landelijke voorbeelden voor de Fryslânkaart? De GVB kaart en het HTM reisproduct beantwoorden aan de eisen van de Fryslânkaart. De kaarten zijn goedkoop en men kan één dag of meerdere dagen onbeperkt reizen. De GVB kaart en het HTM product voor 1 dag zijn makkelijk verkrijgbaar. De randstad, waar deze kaarten aangeboden worden, is als gebied niet goed te vergelijken met Fryslân. Waarschijnlijk wordt in de randstad meer gebruik gemaakt van het openbaar vervoer dan in Fryslân, waardoor het uit kan de kaarten relatief goedkoop aan te bieden. Als de Fryslânkaart ontwikkeld wordt naar een toeristenkaart kan de Veluwe Reispas als voorbeeld dienen, maar ook hier moet rekening gehouden worden met het feit dat de Veluwe als gebied niet goed vergelijkbaar is met Fryslân. De Veluwe kent jaarlijks drie keer zoveel toeristen als Fryslân. Verder is de Veluwe Reispas ontwikkeld naar aanleiding van één van de speerpunten van het provinciale beleid, namelijk beheersing van de recreatiemobiliteit. De provincie Fryslân daarentegen kent een dergelijk beleid niet. Wat zeggen de cijfers over het incidentele gebruik van het openbaar vervoer in Fryslân? Het incidenteel gebruik van het openbaar vervoer is erg laag. Het is de vraag of het uit kan om de Fryslânkaart op de incidentele reiziger te richten. Wel is de bezettingsgraad van de bussen in Noord en Zuidwest Fryslân tijdens de daluren zo laag, dat het interessant is om met een voordelige dalkaart deze ritten meer op te vullen. Dit voorkomt misschien ook dat er nog meer ritten geschrapt worden. Wat zeggen de cijfers over de hoeveelheid toeristen in Fryslân die gebruik maken van het openbaar vervoer? Er zijn niet veel toeristen die reizen met het openbaar vervoer. Men pakt meestal de auto. Om het gebruik van het openbaar vervoer te stimuleren zal er een aantrekkelijke kaart ontwikkeld moeten worden. De cijfers van het openbaar vervoer gebruik laten zien dat de trein- en busbezetting in juli en augustus het laagst is. Dit gegeven maakt het voor de vervoerders aantrekkelijk om een kaart te ontwikkelen voor de zomer. Het is dan interessant om de kaart te koppelen aan toeristische bedrijven en culturele instellingen zoals musea. -17-
Hoe staan de vervoersmaatschappijen Arriva en Qbuzz tegenover het idee van de Fryslânkaart en wat vindt de provincie Fryslân? Over het algemeen staat men positief tegenover een kaart voor de bus en trein, maar men voorziet wel enkele problemen. Het zal een uitdaging worden om gezamenlijk één kaart te ontwikkelen voor heel Fryslân. De Fryslânkaart in de vorm van een papieren OV-chipkaart heeft de voorkeur. De productiekosten zijn dan relatief laag en een bijkomend voordeel is dat de kaart gemakkelijk verkocht kan worden in de bus. Met de chipkaart wordt er automatisch geregistreerd hoeveel klanten er inchecken en is er geen verdeelsleutel nodig. Als de Fryslânkaart tot een zomerkaart ontwikkeld gaat worden, is het interessant om de kaart te koppelen aan recreatieve bedrijven. Alleen zal dit nog een stevige klus worden, omdat de toeristische branche geen overkoepelend orgaan kent. De provincie Fryslân wil eerst een pilot draaien in Zuidwest Fryslân, voordat de kaart in heel Fryslân geïntroduceerd wordt. Het bestuur van Rocov wil de kaart voor heel Fryslân ontwikkelen. 6.2 Conclusies haalbaarheid Het idee voor een Fryslânkaart is niet zo eenvoudig te realiseren als het Rocov-bestuur misschien wenst. Er zijn aanzienlijk minder potentiële gebruikers dan elders, wat geldt voor zowel toeristen als incidentele gebruikers. Ook is het de vraag of de toeristische branche voldoende sterk gecentraliseerd is om binnen niet al te lange tijd recreatieve voordelen aan de kaart te verbinden. Hieronder is een sterkte-zwakte analyse van de Fryslânkaart opgezet, waarin naast de sterktes en zwaktes ook de kansen en bedreigingen worden genoemd. Sterktes Laagdrempelig Gebruiksgemak Promotie OV Promotie Toerisme Promotie Fryslân Hogere bezetting dal/zomer Kansen Samenwerking met toeristische bedrijven De vervoersmaatschappijen staan positief tegenover de kaart Betere benutting metrokaart en app Samenwerking met vervoersmaatschappijen en de provincie Zwaktes Concurrentie auto Beleid om het OV te promoten ontbreekt Toerisme is geconcentreerd Beperkte afzet Bedreigingen Concurrentie bestaande kaarten Weinig incidentele reizigers Weinig toeristen in het openbaar vervoer Het verblijf van de toerist is kort Gemak auto weegt niet op tegen OV Geen overkoepelend orgaan toeristische branche in Fryslân -18-
Een dagkaart is het eenvoudigst te realiseren, namelijk door de Qbuzz ontwikkelde Dal Dagkaart uit te breiden naar Arriva. De zomerkaart voor alleen de bus hoeft ook niet op grote problemen te stuiten. Het voordeel is dat de kaart in de zomer goedkoper aangeboden kan worden, omdat er geen of minder concurrentie is met andere kaarten. Een ander voordeel van een zomerkaart is dat deze uit te breiden valt met toeristische voordelen en mogelijkheden. Aan een zomerkaart voor trein en bus kleeft het nadeel dat deze duurder is en alleen in de bus gemakkelijk verkrijgbaar is. Voor de trein zou de kaart ingevoerd kunnen worden in een kaartautomaat, maar dit is een dure investering. 6.3 Aanbevelingen (Dal)dagkaart Qbuzz biedt een dagkaart aan tijdens de daluren voor een redelijke prijs. Rocov zou kunnen nagaan of alsnog de mogelijkheid er is dat Arriva zich aansluit bij deze dagkaart. Gefaseerde uitbouw Fryslânkaart Een Fryslânkaart heeft de meeste kans van slagen als je begint met een zomerkaart voor de bus voor de prijs van 7,50. Het is eenvoudig te realiseren met slechts twee partners en een simpele reclamecampagne. Misschien is het al haalbaar om een dergelijke kaart deze zomer in te voeren. Door het aantal verkochte kaarten kan het effect van de kaart gemeten worden. Bij voldoende resultaat is uitbouw naar de trein een eerstvolgende stap. Vervolgens kan gekeken worden of het uit kan om de kaart als dalkaart voor het hele jaar aan te bieden. Bij elke stap moet er afgewogen worden of het de moeite waard is de kaart te koppelen aan de toeristische sector. Zo wordt het realiseren van de Fryslânkaart een langer proces, maar is dan beter te verantwoorden. Het is aan te bevelen de zomerkaart te verbinden aan een metrokaart voor heel Fryslân en de app Frieslandtoer. Een zomerkaart voor de bus Een zomerkaart voor de bus en trein Een dalkaart voor de bus en trein, het hele jaar door verkrijgbaar Samenstelling projectgroep Het verdient aanbeveling dat er een onafhankelijke projectleider aangesteld wordt die in ieder geval buiten de vervoersmaatschappijen staat. Verder moeten het Rocov-bestuur, de provincie Fryslân, Arriva trein, Arriva bussen en Qbuzz in de projectgroep vertegenwoordigd zijn. De deelnemers van het project moeten beslissingsbevoegdheid hebben. Er zou een convenant moeten komen waarin concrete afspraken zijn opgesteld, die elke partij moet ondertekenen voordat het project van start gaat. Enthousiasme is vanzelfsprekend een pré. -19-
-20-
Bronnen Internet websites www.arriva.nl www.qbuzz.nl www.gvb.nl www.htm.net www.kpvv.nl www.veluwecard.nl Provincie Fryslân Cijfers Arriva 2011 Cijfers Connexxion (NVS telling, november 2011) Cijfers Qbuzz 2011 (datawarehouse Qbuzz) NBTC-NIPO Research, ContinuVakantieOnderzoek, oktober 2011-september 2012 Provincie Fryslân, Toerisme in Cijfers, 2011 Literatuur GOBT, Onderzoek Veluwecard, 2006 van http://www.develuwe.biz/site_files/uploads/onderzoek%20veluwecard%20-%20gobt.pdf Veluwecard Marketingplan, 2012 van http://www.develuwe.biz/projecten-veluws-bureau-voor-toerisme/veluwecard.html -21-