VVE-RAPPORT RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE PEUTERSPEELZAAL NIJNTJE Locatie(s) : Plaats :3842GH Harderwijk Onderzoeksnummer :16166 Datum onderzoek :12-1-2012 Datum vaststelling rapport :7-3-2012 VVE-rapport 16166 Onderzoeksdatum: 12-1-2012 Pagina 1 van 7
1. INLEIDING Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE). VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in groep 3 van het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. In dit rapport worden de volgende onderwerpen besproken: De voorwaarden van VVE De ouders De kwaliteit van de educatie Het VVE-programma, zoals dat wordt aangeboden Het pedagogisch klimaat Het educatief handelen De ontwikkeling, zorg en begeleiding De kwaliteitszorg De doorgaande lijn tussen de voor- en vroegschool De resultaten van VVE Elk van de VVE-kwaliteitsaspecten is uiteengelegd in indicatoren. Als een indicator beoordeeld wordt, gebeurt dat doorgaans met de volgende oordelen: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig Deze kwalificatie geeft aan dat er écht iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn wenselijk Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt. 3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat andere voor- en/of vroegscholen hiervan kunnen leren. Dit rapport is gebaseerd op versie 2.2 van het VVE-toezichtkader (zie de internetsite van de onderwijsinspectie). Opbouw van het rapport Hoofdstuk 2 beschrijft het totaalbeeld van het onderzoek. De beoordeelde onderwerpen (indicatoren) staan in hoofdstuk 3, met eerst de oordelen en daarna een toelichting als dat nodig is. Als er op basis van dit onderzoek afspraken gemaakt zijn, staan die in hoofdstuk 4. Groepsinformatie peutergroepen Aantal peuters in groep a: 16, waarvan 6 doelgroeppeuters 2. HET TOTAALBEELD Kinderspeelzaal ressorteert met nog twaalf kinderspeelzalen onder Stichting Kinderspeelzalen Harderwijk. Vijf van deze zalen kenmerken zich als een VVE-locatie. Op deze locaties wordt gewerkt met het integrale VVE-aanbod van Startblokken. Peuters die daarvoor in aanmerking komen, hebben een gratis dagdeel per week in de kinderspeelzaal. Voor de locaties waar het aanbod in de ochtenden wordt uitgevoerd, geldt dat de tijd die daarvoor staat niet voldoende is (namelijk geen tien uren). Op kinderspeelzaal is dat het geval. De stichting laat zich scholen en adviseren door een externe instantie, die is gericht op de implementatie en de uitvoering van basisontwikkeling in de kinderspeelzaal. Daarmee hoopt de stichting aan te sluiten bij de werkwijze in de vroegscholen van de Harderwijkse basisscholen. Kinderspeelzaal is gehuisvest in een wijk waar het aantal meertalige kinderen hoger is dan elders in de gemeente Harderwijk. In hetzelfde gebouw is ook de bovenbouw gevestigd van basisschool Dominicus Savio. Tijdens het bezoek aan de kinderspeelzaal van is gezien dat de leidsters werken vanuit de kennis en de betrokkenheid die nodig is om de ontwikkelingen van de peuters te volgen en te ondersteunen. In het pedagogisch klimaat en het educatief handelen zijn daarvan goede VVE-rapport 16166 Onderzoeksdatum: 12-1-2012 Pagina 2 van 7
voorbeelden gezien. Er is een aantal protocollen waarin is vastgelegd hoe het pedagogisch handelen vorm moet krijgen en vanuit de werkwijze van het VVE-programma Startblokken vinden de educatieve activiteiten plaats. Ook de contacten met de ouders zijn merendeels positief te noemen. Onder andere omdat er geen afstemming is tussen de voorschool en de vroegscholen, heeft dit gevolgen voor de wijze waarop de doorgaande lijn en de kwaliteitszorg is beoordeeld in dit onderzoek. Daar liggen dan ook belangrijke aandachts- en verbeterpunten die de kwaliteit van de VVE nog kunnen versterken en verbeteren binnen de kinderspeelzaal. Dit beeld wordt herkend door de stichting en heeft al geleid tot verbeterplannen. VVE-rapport 16166 Onderzoeksdatum: 12-1-2012 Pagina 3 van 7
3. DE OORDELEN MET EEN TOELICHTING ALS DAT NODIG IS Naam gemeente Harderwijk A CONDITIES A0.1 Er is een recent GGD-rapport beschikbaar 2 A0.2 In het rapport zijn de basisvoorwaarden voor voorschoolse educatie getoetst 2 A1 Een integraal VVE-programma A1.1 Naam/namen van programma(s) Startblokken A2 De groepsgrootte voldoet aan de maximumeisen (voorschool) 3 A3 Leidster - kind ratio ("dubbele bezetting") 3 A4 Voldoende VVE-tijd A4.1 De peuters bezoeken de voorschool gedurende voldoende tijd (per week) 3 A4.2 Wat is doorgaans de beginleeftijd voor 2 jaar VVE? A5 Kwaliteit leidsters/leerkrachten A5.2 Alle leidsters zijn toereikend gekwalificeerd (opleiding) 3 A5.3 Alle leidsters spreken voldoende Nederlands 3 A5.4 Alle leidsters zijn toereikend geschoold (voor het vve-programma) 3 A5.5 Er is een jaarlijks VVE-opleidingsplan 3 Een inspectie is door de GGD in Harderwijk niet uitgevoerd sinds 2005. Aangezien dit buiten het bereik ligt van Stichting Kinderspeelzalen Harderwijk/ is dit als een verbeterpunt aangemerkt. De inspectie maakt over het uitvoeren van GGD-bezoeken, waarin ook de basisvoorwaarden voorschoolse educatie worden beoordeeld, afspraken met de gemeente Harderwijk (A0.1, A0.2). SKH heeft voor de peuters die VVE volgen, op het moment dat het onderzoek werd uitgevoerd, te weinig tijd geroosterd. De stichting heeft hierin al verandering gebracht en werk gemaakt van uitbreiding van de tijd tot 10 uren. Om die reden is deze indicator als voldoende beoordeeld (A4.1). Op kinderspeelzaal zijn twee leidsters actief. Ze werken met de VVE-peuters en hebben daarvoor de scholing gevolgd die nodig is en hebben bovendien de scholing ten behoeve van het VVE-programma gevolgd. De stichting heeft een jaarlijks opleidingsplan, dat bestaat uit de minimale scholingsvereisten ten behoeve van VVE. Daarnaast wordt scholing op aanvraag van de medewerkers uitgevoerd, indien de middelen en mogelijkheden daarvoor beschikbaar zijn. B OUDERS B1 Gericht ouderbeleid 2 B2 Ouders zijn vooraf adequaat geïnformeerd 2 B3 Intake 3 B4 Stimuleren om thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten te doen 2 B5 Participatie in VVE-activiteiten in de voorschool 3 B6 Informeren over de ontwikkeling van hun kind 2 B7 Rekening houden met de thuistaal - Uit de beschikbare informatie en uit de gesprekken die zijn gevoerd met een aantal ouders, is vastgesteld dat er regelmatig activiteiten worden georganiseerd waarbij ouders zijn betrokken. Een gericht ouderbeleid, waarbij een analyse van de ouderpopulatie, de wensen van de ouders en de eigen doelen als uitgangspunt gelden, is echter niet vastgelegd (B1). De wijze waarop de ouders zijn geïnformeerd over het ambitieniveau van de voorschool en de doelen ten aanzien van de ouders, geldt eveneens als een verbeterpunt (B2). De intake vindt voor ieder kind plaats aan de hand van een standaardformulier, waarin de relevante gegevens zijn vastgelegd. De werkwijze voor de procedure van de intake is voor alle leidsters helder beschreven. Ouders worden op een plezierige manier uitgenodigd om deel te hebben aan ontwikkelingsstimulerende activiteiten, samen met hun kinderen. Dat is op de dag van het inspectiebezoek gezien tijdens de inloop. De ouders participeerden in het aanbod van VVE-rapport 16166 Onderzoeksdatum: 12-1-2012 Pagina 4 van 7
spelactiviteiten en de leidsters voerden gesprekken met hen over hun kinderen. Daarnaast zijn er informatieavonden waarin ouders worden uitgenodigd om kennis te maken met de thema s, de inhouden en de werkwijze die de stichting uitvoert in de kinderspeelzalen (B5). Er is echter niet gezien dat er in het kader van het VVE-programma ook een dergelijke werkwijze is voor ouders om thuis dit soort activiteiten te ondernemen, met behulp van uitgeleende materialen en relevante informatie daarbij (B4). De informatie over de ontwikkeling van de kinderen wordt vastgelegd met behulp van de observatiegegevens die de leidsters consequent bijhouden over de ontwikkelingen van de peuters. Deze informatie wordt gedeeld met de ouders, alleen gebeurt dat vaak op informele wijze en niet aantoonbaar op minimaal drie momenten tijdens de periode dat peuters de speelzaal bezoeken. Vandaar dat deze indicator een verbeterpunt is (B6). C KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C1 Kwaliteit van de educatie: het aangeboden programma C1.1 Een integraal VVE-programma 3 C1.2 Werken met een doelgerichte planning 3 C1.3 Het aanbod gericht op de taalontwikkeling is voldoende dekkend 2 C1.4 Het aanbod klimt op in moeilijkheidsgraad en er wordt gedifferentieerd 2 C2 Kwaliteit van de educatie: het pedagogisch klimaat C2.1 Het pedagogisch handelen van de leidsters is respectvol 3 C2.2 De leidsters hanteren duidelijke pedagogische gedragsgrenzen 3 C2.3 De leidsters stimuleren de sociale vaardigheden en de persoonlijke 3 competenties van de kinderen C2.4 De leidsters tonen respect voor de autonomie van het kind 3 C2.5 De inrichting van de ruimte is aantrekkelijk, uitdagend en spel- en taaluitlokkend 2 C3 Kwaliteit van de educatie: het educatief handelen C3.1 Het educatief handelen van beide leidsters is goed op elkaar afgestemd 3 C3.2 Er worden de hele 'dag' effectieve en gerichte activiteiten voor de 3 taalontwikkeling uitgevoerd C3.3 De leidsters/leerkrachten bevorderen de interactie met en tussen kinderen 3 C3.4 De leidsters stimuleren actieve betrokkenheid van de kinderen en verrijken 3 het spelen en werken C3.5 De leidsters bevorderen de ontwikkeling van aanpakgedrag (strategieën) bij 2 de kinderen C3.6 Het gedrag van de leidsters met de kinderen is responsief 3 C3.7 De leidsters stemmen de activiteiten af op verschillen in de ontwikkeling van 2 de individuele kinderen Het aanbod van het VVE-programma in kinderspeelzaal wordt door de leidsters voorbereid door rond een thema de activiteiten te kiezen waarvan de peuters kunnen leren. Het jaarrooster dat de leidsters maken, leggen zij bovendien voor aan de directie van SKH. De onderwerpen van deze activiteiten zijn gekozen uit de belangstelling of de leefwereld van de kinderen. De taalontwikkeling wordt met behulp van de activiteiten die in het VVE-programma zijn opgenomen, uitgevoerd. Expliciete aandacht voor de taalontwikkeling, vooral op basis van wat observaties laten zien en wat (sommige) kinderen nodig hebben, is in het activiteitenaanbod in te geringe mate zichtbaar (C1.3). In een aanbod dat opklimt in moeilijkheidsgraad, is voor de peuters die al meer aankunnen, of juist minder, vastgelegd welke (andere) inhouden of opdrachten zij kunnen uitvoeren en leren. Deze differentiatie van het aanbod, naar leeftijd of ontwikkelingsniveau, is niet inzichtelijk (C1.4). Het pedagogisch klimaat in de groep was tijdens het bezoek van de inspectie in alle opzichten in orde. Er was een rustige en ordelijke sfeer, de leidsters waren respectvol in hun omgang met de kinderen en gaven hen ruimte om samen te spelen en te delen. Op het moment van het bezoek van de inspectie, bevond de peutergroep zich in een zogenaamde wenweek. Deze week stond niet in het teken van een thema maar bestond uit activiteiten die te maken hadden met wennen aan elkaar en de leidsters. Om die reden was de zaal zeer sober ingericht. De leidsters gaven blijk van een duidelijke visie in de wijze waarop een zaal kan worden ingericht tijdens het werken aan een thema. Hoewel de zaal er overzichtelijk en verzorgd uitzag, VVE-rapport 16166 Onderzoeksdatum: 12-1-2012 Pagina 5 van 7
zouden de mogelijkheden om de inrichting van de ruimte aantrekkelijk en uitdagend te maken, beter kunnen worden benut, ook in een wenweek. Te denken valt aan een boekenhoek die, voorzien van duidelijke afspraken en controle daarop, bereikbaar is voor de kinderen. Ook mogelijkheden om te spelen met levensechte, multiculturele materialen kunnen verdiepend en verrijkend zijn. Vooral talige aspecten kunnen bewuster worden ingezet in de inrichting van de zaal, zoals de namen of eerste letter van de kinderen of betekenisvolle labels in de zaal. (C2.5). Het educatief handelen wordt voor een deel bepaald door de afspraken die zijn gemaakt tussen de leidsters. Het was zichtbaar dat in de dagelijkse werkzaamheden de mondelinge taal en het taalgebruik steeds de aandacht heeft van de leidsters. Daarbij was hun gedrag erop gericht om de actieve betrokkenheid van de kinderen te stimuleren, zowel in het spel als ook in de gesprekken. Het educatief handelen kan worden versterkt door het aanpakgedrag van de kinderen explicieter te ondersteunen, bijvoorbeeld door uitleg te geven in kleine stapjes, hardop denkend voor te doen hoe een probleem kan worden opgelost, te benoemen wat het kind doet en er samen op te reflecteren (C3.5). De afstemming van de activiteiten op de verschillen tussen de kinderen, is een verbeterpunt. Kenmerken daarvan zijn dat er een koppeling is te vinden tussen de kindobservatie en de activiteitenplanning. Bij gezamenlijke activiteiten variëren dan de opdrachten of er vinden in kleinere groepen gerichte activiteiten plaats (C3.7). D ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG D1 Ontwikkeling, begeleiding en zorg binnen de groep D1.1 Volgen van de brede ontwikkeling van alle kinderen 3 D1.2 De begeleiding is planmatig voor: de hele groep, de kleine (tutor)groep en 3 het individuele kind D1.3 De evaluatie van de aangeboden begeleiding en zorg 2 D1.4 Specifieke aandacht bij de begeleiding en zorg voor de taalontwikkeling 2 D2 Ontwikkeling, begeleiding en zorg in de bredere zorgketen D2.1 Leidsters/leerkrachten hebben een overzicht van de kinderen die zorg nodig 3 hebben die de voor- resp. vroegschool niet kan leveren, en van de aard van die zorg D2.2 Leidsters/leerkrachten melden kinderen aan voor externe zorg wanneer de 3 voor- resp. vroegschool de gewenste zorg niet kan leveren D2.3 De leidsters/leerkrachten blijven de ontwikkeling van kinderen met extra 2 zorg bijhouden De leidsters volgen de peuters met een observatie-instrument waarin zij regelmatig vastleggen welke ontwikkelingen en vorderingen er zijn te zien op het gebied van de taal, rekenen, sociaalemotionele vaardigheden, de motoriek en het spel. Dat gebeurt drie keer tijdens de speelzaalperiode. Na de laatste observatie wordt een overdrachtsformulier, dat is bestemd voor de basisschool, ingevuld. Alle VVE-geïndiceerde kinderen krijgen een dergelijk formulier mee, ouders tekenen daarvoor al bij de start van de kinderspeelzaal. Voor peuters waarbij de ontwikkeling stagneert of achterblijft nemen de leidsters van peuterspeelzaal passende maatregelen. Er is een helder protocol in gebruik (Protocol Signalering), dat de leidsters handvatten biedt hoe te handelen bij ontwikkelingsstoornissen, relationele problemen en gedragsproblemen. Daarnaast wordt een taalscreening uitgevoerd. Waar nodig kan externe zorg worden ingeschakeld. In de uitwerking van de activiteiten wordt rekening gehouden met de kinderen die extra zorg of aandacht nodig hebben. Een verbeterpunt hierin is de wijze waarop de zorg wordt geëvalueerd. Er is niet inzichtelijk vastgelegd wat het effect is geweest van de extra zorg in een bepaalde periode en wat dat betekent voor het vervolg van de activiteiten die met het kind worden uitgevoerd (D1.3). De specifieke aandacht bij de begeleiding en zorg voor de taalontwikkeling, is een verbeterpunt, ook omdat die aandacht te weinig zichtbaar is in de afgesproken procedures. Er is een taalscreening die kan leiden tot logopedische ondersteuning maar niet helder is welke consequenties dit heeft voor de activiteiten in de speelzaal (D1.4). Iets vergelijkbaars geldt voor de wijze waarop de kinderen met externe zorg worden gevolgd door de leidsters en op welke wijze juist deze kinderen nog extra hulp krijgen. Binnen de documentatie op de speelzaal en uit de gesprekken die zijn gevoerd, bleek dat dit een verbeterpunt is (D2.3). VVE-rapport 16166 Onderzoeksdatum: 12-1-2012 Pagina 6 van 7
E KWALITEITSZORG BINNEN DE VOORSCHOOL E1 Er is VVE-coördinatie in de voorschool 2 E2 De voorschool evalueert de kwaliteit van VVE regelmatig 2 E3 De voorschool evalueert de opbrengsten van alle kinderen - E4 De voorschool formuleert op basis van evaluaties verbetermaatregelen en 2 voert die aantoonbaar en planmatig uit E5 De voorschool borgt de kwaliteit van haar educatie 2 Alle indicatoren in dit aspect zijn voor de Stichting Kinderspeelzalen Harderwijk een verbeterpunt (E1 tot en met E5). De indicatoren uit dit aspect zijn verbeterpunten omdat er geen (tenminste jaarlijks uitgevoerde) systematiek van evalueren plaats vindt, die leidt tot gewenste of noodzakelijke verbeteringen. De stichting heeft wel veel (organisatorische) procedures en afspraken geborgd. Waar het echter gaat om de kwaliteit van het uitvoerend handelen en de educatieve onderdelen (zoals de inrichting van de kinderspeelzaal, de uitvoering of het effect van het programma of de beschikbare VVE-tijd) zijn geen borgingsdocumenten aangetroffen. De stichting onderkent deze verbeterpunten en heeft januari jomgstleden een medewerker benoemd die coördinerende taken gaat uitvoeren ten aanzien van kwaliteitsbewaking. F DOORGAANDE LIJN F1 Er is VVE-coördinatie tussen de voor- en vroegschool 2 F2 Er is concreet beleid om zoveel mogelijk kinderen te laten doorstromen naar 2 een vroegschool F3 De voorschool zorgt voor een warme overdracht 2 F4 Het aanbod van de voorschool is afgestemd op dat van de vroegschool 3 F5 Het pedagogisch klimaat en het educatief handelen van de voorschool is 2 afgestemd op dat van de vroegschool F6 De manier om met ouders om te gaan op de voorschool is afgestemd op die 2 van de vroegschool F7 De interne begeleiding en zorg op voorschool zijn afgestemd op die van de 2 vroegschool Een structurele coördinatie tussen voor- en vroegschool, waarbij VVE-inhouden op de agenda staan, is er niet (F1). Zoals hierboven vermeld, is er inmiddels een medewerker benoemd bij SKH die coördinerende die ook de taak krijgt om de contacten tussen de speelzalen en de basisscholen nader vorm te geven. Kinderspeelzaal werkt niet in koppels met een basisschool of basisscholen die VVE-beleid uitvoeren (F2). Er wordt een overdrachtsformulier meegegeven aan de ouders van de uitstromende peuters maar omdat er geen contacten zijn met de basisschool, is er geen warme overdracht (F3). De gegevens uit het formulier worden ook niet geëvalueerd bij de basisschool na verloop van een aantal maanden. Anderzijds vragen de basisscholen ook niet om meer informatie naar aanleiding van de inhouden van het overdrachtsformulier. Een afstemming tussen de voor- en de vroegschool van het educatief handelen, het pedagogisch klimaat, de benadering van de ouders, de interne begeleiding en zorg (waaronder de resultaten van toets- en observatiegegevens) zijn nog verbeterpunten waarmee voor alle partijen (de kinderspeelzaal zelf en de basisscholen die leerlingen aannemen van de kinderspeelzaal) winst te behalen valt (F4, F5, F6 en F7). 4. VERVOLGAFSPRAKEN Afgesproken is dat SKH de beschikbare tijd voor VVE aanpast aan de verplichte tien uur op weekbasis. Het bezoek heeft verder geen aanleiding gegeven voor het maken van vervolgafspraken. VVE-rapport 16166 Onderzoeksdatum: 12-1-2012 Pagina 7 van 7