BASISOPTIE MODERNE WETENSCHAPPEN

SECUNDAIR ONDERWIJS Graad: eerste graad A-stroom Jaar: tweede leerjaar BASISOPTIE MODERNE WETENSCHAPPEN Vak(ken): AV Economie 2 lt/w Leerplannummer: 2006/001 (vervangt 97116) Nummer inspectie: 2006 / 1 // 1 / J / BO / 1 / I / / D/

1e graad A-stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 1 INHOUD Visie...2 Beginsituatie...3 Algemene doelstellingen...4 Leerplandoelstellingen / leerinhouden...5 Pedagogisch-didactische wenken...9 Minimale materiële vereisten...13 Evaluatie...14 Bibliografie...15

1e graad A-stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 2 VISIE Het vak AV Economie in de eerste graad is voor de leerling een eerste kennismaking met het economisch gebeuren. AV Economie dient hierbij opgevat te worden als een smaakmaker en een voorafspiegeling voor de optie economie in de tweede en derde graad. De leerlingen zullen hier geboeid raken door de interactieve en probleemoplossende aanpak en de grote zelfactiviteit. Het kennismaken met de economische realiteit door het uitvoeren van opdrachten, het argumenteren van standpunten, het confronteren met andere opvattingen en het stimuleren van de creativiteit, krijgt bijgevolg voorrang op het overbrengen van kennis en economische theorieën. Door deze vernieuwende aanpak, het gebruik van actuele informatiebronnen en contacten met de realiteit krijgen de leerlingen een genuanceerd en ruim beeld van de huidige samenleving.

1e graad A-stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 3 BEGINSITUATIE Vermits dit een eerste kennismaking is met het vak economie is een specifieke voorkennis niet vereist.

1e graad A-stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 4 ALGEMENE DOELSTELLINGEN De lessen in de socio-economische verkenning beogen de leerlingen te initiëren in de wereld van de economie. Op basis van een aantal concrete items wordt deze boeiende maar toch complexe wereld verkend en belicht. Op deze wijze zal de leerling een concreet inzicht krijgen in de economische relaties en zijn woordenschat verruimen met een aantal specifieke economische termen en begrippen. Hij zal voor zichzelf kunnen uitmaken of hij de vereiste aanleg heeft en voldoende interesse kan opbrengen om te kiezen voor een economische studierichting. In aansluiting op het Pedagogisch Project van het Gemeenschapsonderwijs (PPGO) wordt van de leerlingen verwacht dat ze onder begeleiding de volgende attitudes ontwikkelen en nastreven: zin voor afwerking, netheid en nauwkeurigheid; algemene belangstelling; openstaan voor de mening van anderen en de eigen mening durven verwoorden; bereidheid eigen fouten te verbeteren; leergierigheid.

1e graad A- stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 5 AV Economie AV (2e jaar: 2 lestijden/week) LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN 1e jaar: 0 lestijden/week 2e jaar: 2 lestijden/week Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN De leerlingen kunnen De cursief gedrukte leerplandoelstellingen (U) zijn uitbreidingsdoelstellingen en kunnen worden aangeboden wanneer de overige leerplandoelstellingen zijn gerealiseerd of wanneer de school economie aanbiedt in de vrije ruimte. 1 1 Ik consumeer en ik spaar! aantonen via voorbeelden en / of bevraging dat niet iedereen dezelfde goederen en diensten koopt; aantonen via voorbeelden en / of bevraging dat het koopgedrag o.a. bepaald wordt door de prijs, het budget, behoeften, reclame, ethische overwegingen...; het begrip behoefte omschrijven en de behoeften opdelen en illustreren met voorbeelden (individueel collectief, primair luxe); goederen en diensten opdelen volgens meerdere criteria en illustreren met voorbeelden (goed dienst; economisch goed vrij goed; levensnoodzakelijk goed luxegoed; consumptiegoed productiegoed, verbruiksgoed gebruiksgoed...); aantonen via voorbeelden en / of bevraging dat een gezin diverse soorten uitgaven heeft: vaste uitgaven, veranderlijke uitgaven, onvoorziene uitgaven en buitengewone uitgaven; een eenvoudig gezinsbudget opstellen en toelichten; uit statistische gegevens (budgetenquête) de evolutie van de besteding afleiden en grafisch voorstellen; de verschillende stappen in het koopproces weergeven afhankelijk van het product (voorbeeld: brood, auto...); een aantal mogelijkheden tot betalen (cash, bancontact, proton, overschrijving, kredietkaart...) opzoeken en omschrijven met hun belangrijkste voor- en nadelen, zowel vanuit het standpunt van de koper als van de verkoper en hanteren; 1.1 Ik consumeer! 1.1.1 Koopgedrag is individueel 1.1.2 Het koopgedrag wordt door vele factoren bepaald 1.1.3 Behoeften zijn verschillend 1.1.4 Er zijn veel soorten goederen en diensten 1.1.5 Een gezin heeft vele uitgaven 1.1.5.1 Waaraan geeft een gezin haar geld uit? 1.1.5.2 Een gezin plant haar uitgaven 1.1.5.3 De bestedingen veranderen (eenvoudig)? 1.1.6 Om een goed te kopen, zet ik een aantal stappen 1.1.7 Aankopen moeten betaald worden

1e graad A- stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 6 AV Economie AV (2e jaar: 2 lestijden/week) Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 2 aantonen via voorbeelden en / of bevraging waarom mensen sparen; het nut van een bank bij het sparen uitleggen; de zichtrekening, de spaarrekening en een andere beleggingsvorm naar keuze bondig vergelijken. aantonen via voorbeelden en / of bevraging dat mensen verschillende motieven hebben om te werken; het verschil tussen bruto- en nettobezoldiging toelichten; aantonen via voorbeelden en / of bevraging dat een aantal mensen liever werken voor een werkgever en anderen liever werken als zelfstandige; een aantal voorbeelden beschrijven waarin de overheid in een vervangend inkomen voorziet; een aantal voorbeelden beschrijven waarin de overheid in een bijkomend inkomen voorziet; een aantal andere vormen van inkomens beschrijven; aantonen via voorbeelden en / of bevraging waarom mensen lenen; het nut van een bank bij het lenen uitleggen; een belangrijke leningsvorm naar keuze toelichten; mogelijke gevaren van overmatig lenen toelichten. LEERINHOUDEN 1.2 Ik spaar! 1.2.1 Naast consumeren, spaar ik 1.2.2 Om te sparen, kan ik naar een bank gaan 1.2.3 Waarom kies ik voor een zichtrekening of een belegging? 2 Om te leven, heb ik geld nodig 2.1 Mensen gaan werken 2.1.1 Werken is leuk? 2.1.2 Werken levert een inkomen op 2.1.3 Ik werk voor mezelf. Ik werk voor mijn baas. 2.2 Ik kan of mag niet werken. Wie helpt mij? 2.3 Ik heb meer uitgaven. Wie helpt mij? 2.4 Andere inkomens 2.5 Mijn inkomen volstaat niet 2.5.1 Waarom lenen mensen? 2.5.2 Om te lenen, kan ik naar een bank gaan 2.5.3 Welke lening kan ik nemen? 2.5.4 Lenen is niet zonder gevaar

1e graad A- stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 7 AV Economie AV (2e jaar: 2 lestijden/week) Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 3 de weg beschrijven dat een product aflegt vooraleer de consument het product kan kopen (bedrijfskolom); een opdeling maken van de bedrijven volgens hun activiteit (primair secundair tertiair - quartair) en illustreren met voorbeelden; de verschillende verkoopplaatsen (buurtwinkel, speciaalzaak, grootwarenhuizen, kopen op internet...) beschrijven en enkele voor- en nadelen geven; beschrijven waar een onderneming haar geldmiddelen vandaan kan halen; LEERINHOUDEN 3 Waarom zijn er bedrijven? 3.1 De weg naar de winkel 3.2 Niet elk bedrijf doet hetzelfde 3.3 Ik kan kiezen waar ik mijn aankopen doe 3.4 Een onderneming heeft geld nodig (U) 4 (U) 5 voorbeelden van reclame voor producten aanreiken en beschrijven. beschrijven wie er tot de overheid behoort; een aantal taken van de overheid opsommen; aangeven waar de overheid haar geldmiddelen vandaan kan halen; aangeven waar de overheid haar budget aan besteedt. een aantal redenen geven waarom internationale handel ontstaat; enkele voorbeelden van vreemde munten situeren; aantonen dat er een groot verschil is tussen het inkomen in de verschillende landen. 3.5 De verkoop verhogen via reclame 4 De rol van de overheid 4.1 We komen in contact met de overheid 4.2 De zorg van de overheid 4.3 De overheid heeft geld nodig 4.4 De overheid geeft geld uit 5 Internationale handel 5.1 België is geen eiland 5.2 Betalen in het buitenland 5.3 Rijk en arm in de wereld

1e graad A- stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 8 AV Economie AV (2e jaar: 2 lestijden/week) Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 6 Minimum twee van de bovenstaande subitems moeten behandeld worden via een eenvoudig onderzoek (voorbeeld 1.1.1; 1.1.2; 1.1.5.1; 2.2.1...) 6 Zelf op onderzoek LEERINHOUDEN 7 voor een gegeven economisch probleem een onderzoeksvraag formuleren (eenvoudig); relevante informatie (bijvoorbeeld via het internet, via een enquête...) verwerven; de verkregen informatie verwerken via tabellen en / of grafieken; uit de verkregen informatie besluiten trekken. 6.1 Wat ga ik onderzoeken? 6.2 Ik verzamel gegevens 6.3 Ik verwerk de gegevens 6.4 Mijn besluiten 7 Ik bekijk het ter plaatse (minimaal 1 keer) de doelstellingen van de didactische uitstap formuleren; in samenwerking met de leerkracht de didactische uitstap voorbereiden; verslag over de didactische uitstap uitbrengen; de didactische uitstap evalueren in functie van de doelstellingen. 8 een actualiteitsmap aansluitend bij leerplanitems aanleggen en erover communiceren. 7.1 Wat ga ik bekijken? Ik zoek, ik kies. 7.2 Hoe pak ik dit aan? 7.3 Ik breng verslag uit. 7.4 Wat heb ik geleerd? 8 Ik volg de actualiteit

1e graad A-stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 9 PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN 1 Algemene pedagogisch-didactische wenken ICT Wat? Onder ICT verstaan we het geheel van computers, netwerken, internetverbindingen, software, simulatoren... Telefoon, video, televisie en overhead worden in deze context niet expliciet meegenomen. Waarom? De recente toevloed van informatie maakt levenslang leren een noodzaak voor iedereen die bij wil blijven. Maatschappelijke en onderwijskundige ontwikkelingen wijzen op het belang van het verwerven van ICT. Enerzijds speelt het in op de vertrouwdheid met de beeldcultuur en de leefwereld van jongeren. Anderzijds moeten jongeren niet alleen in staat zijn om nieuwe media efficiënt te gebruiken, maar is ICT ook een hulpmiddel bij uitstek om de nieuwe onderwijsdoelen te realiseren. Het nastreven van die competentie veronderstelt onderwijsvernieuwing en aangepaste onderwijsleersituaties. Er wordt immers meer en meer belang gehecht aan probleemoplossend denken, het zelfstandig of in groep leren werken, het kunnen omgaan met enorme hoeveelheden aan informatie... In bepaalde gevallen maakt ICT deel uit van de vakinhoud en is ze gericht op actieve beheersing van bijvoorbeeld een softwarepakket binnen de lessen informatica. In de meeste andere vakken of bij het nastreven van vakoverschrijdende eindtermen vervult ICT een ondersteunende rol. Door de integratie van ICT kunnen leerlingen immers: het leerproces in eigen handen nemen; zelfstandig en actief leren omgaan met les- en informatiemateriaal; op eigen tempo werken en een eigen parcours kiezen (differentiatie en individualisatie). Hoe te realiseren? In de eerste graad van het SO kunnen leerlingen onder begeleiding elektronische informatiebronnen raadplegen. In de tweede en nog meer in de derde graad kunnen de leerlingen spontaan gegevens opzoeken, ordenen, selecteren en raadplegen uit diverse informatiebronnen en kanalen met het oog op de te bereiken doelen. Er bestaan verschillende mogelijkheden om ICT te integreren in het leerproces. Bepaalde programma s kunnen het inzicht verhogen d.m.v. visualisatie, grafische voorstellingen, simulatie, het opbouwen van schema s, stilstaande en bewegende beelden, demo... Sommige cd-roms bieden allerlei informatie interactief aan, echter niet op een lineaire manier. De leerling komt via bepaalde zoekopdrachten en verwerkingstaken zo tot zijn eigen gestructureerde leerstof. Databanken en het internet kunnen gebruikt worden om informatie op te zoeken. Wegens het grote aanbod aan informatie is het belangrijk dat de leerlingen op een efficiënte en een kritische wijze leren omgaan met deze informatie. Extra begeleiding in de vorm van studiewijzers of instructiekaarten is een must. Om tot een kwaliteitsvol eindresultaat te komen, kunnen leerlingen de auteur (persoon, organisatie...) toevoegen alsook de context, andere bronnen die de inhoud bevestigen en de onderzoeksmethode. Dit zal het voor de leraar gemakkelijker maken om het resultaat en het leerproces te beoordelen. De resultaten van individuele of groepsopdrachten kunnen gekoppeld worden aan een mondelinge presentatie. Een presentatieprogramma kan hier ondersteunend werken. Men kan resultaten en/of informatie uitwisselen via e-mail, ELO, chatten, nieuwsgroepen, discussiefora... ICT maakt immers allerlei nieuwe vormen van directe en indirecte communicatie mogelijk. Dit is zeker een meerwaarde omdat ICT op die manier niet alleen de mogelijkheid biedt om interscolaire projecten op te zetten, maar ook om de communicatie tussen leraar en leerling (uitwisselen van cursusmateriaal, planningsdocumenten, toets- en examenvragen...) en leraren onderling (uitwisseling lesmateriaal...) te bevorderen. Sommige programma s laten toe op graduele niveaus te werken. Ze geven de leerling de nodige feedback en remediëring gedurende het leerproces (= zelfreflectie en -evaluatie).

1e graad A-stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 10 VOET Wat? Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) zijn minimumdoelstellingen, die in tegenstelling tot de vakgebonden eindtermen niet gekoppeld zijn aan een specifiek vak, maar door meerdere vakken of onderwijsprojecten worden nagestreefd. De VOET worden volgens een aantal vakoverschrijdende thema's geordend: leren leren, sociale vaardigheden, opvoeden tot burgerzin, gezondheidseducatie, milieueducatie en muzisch-creatieve vorming. De school heeft de maatschappelijke opdracht om de VOET volgens een eigen visie en stappenplan bij de leerlingen na te streven (inspanningsverplichting). Waarom? Het nastreven van VOET vertrekt vanuit een bredere opvatting van leren op school en beoogt een accentverschuiving van een eerder vakgerichte ordening naar meer totaliteitsonderwijs. Door het aanbieden van realistische, levensnabije en concreet toepasbare aanknopingspunten, worden leerlingen sterker gemotiveerd en wordt een betere basis voor permanent leren gelegd. VOET vervullen een belangrijke rol bij het bereiken van een voldoende brede en harmonische vorming en behandelen waardevolle leerinhouden, die niet of onvoldoende in de vakken aan bod komen. Een belangrijk aspect is het realiseren van meer samenhang en evenwicht in het onderwijsaanbod. In dit opzicht stimuleren VOET scholen om als een organisatie samen te werken. De VOET verstevigen de band tussen onderwijs en samenleving, omdat ze tegemoetkomen aan belangrijk geachte maatschappelijke verwachtingen en een antwoord proberen te formuleren op actuele maatschappelijke vragen. Hoe te realiseren? Het nastreven van VOET is een opdracht voor de hele school, maar individuele leraren kunnen op verschillende wijzen een bijdrage leveren om de VOET te realiseren. Enerzijds door binnen hun eigen vakken verbanden te leggen tussen de vakgebonden doelstellingen en de VOET, anderzijds door thematisch onderwijs (teamgericht benaderen van vakoverschrijdende thema's), door projectmatig werken (klas- of schoolprojecten, intra- en extra-muros), door bijdragen van externen (voordrachten, uitstappen). Het is een opdracht van de school om via een planmatige en gediversifieerde aanpak de VOET na te streven. Ondersteuning kan gevonden worden in pedagogische studiedagen en nascholingsinitiatieven, in de vakgroepwerking, via voorbeelden van goede school- en klaspraktijk en binnen het aanbod van organisaties en educatieve instellingen. Begeleid zelfgestuurd leren Wat? Met begeleid zelfgestuurd leren bedoelen we het geleidelijk opbouwen van een competentie naar het einde van het secundair onderwijs, waarbij leerlingen meer en meer het leerproces zelf in handen gaan nemen. Zij zullen meer en meer zelfstandig beslissingen leren nemen in verband met leerdoelen, leeractiviteiten en zelfbeoordeling. Dit houdt onder meer in dat: de opdrachten meer open worden; er meerdere antwoorden of oplossingen mogelijk zijn; de leerlingen zelf keuzes leren maken en verantwoorden; de leerlingen zelf leren plannen; er feedback wordt voorzien op proces en product; er gereflecteerd wordt op leerproces en leerproduct. De leraar is ook coach, begeleider. De impact van de leerlingen op de inhoud, de volgorde, de tijd en de aanpak wordt groter. Waarom? Begeleid zelfgestuurd leren sluit aan bij enkele pijlers van ons PPGO, o.m.

1e graad A-stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 11 leerlingen zelfstandig leren denken over hun handelen en hierbij verantwoorde keuzes leren maken; leerlingen voorbereiden op levenslang leren; het aanleren van onderzoeksmethodes en van technieken om de verworven kennis adequaat te kunnen toepassen. Vanaf het kleuteronderwijs worden werkvormen gebruikt die de zelfstandigheid van kinderen stimuleren, zoals het gedifferentieerd werken in groepen en het contractwerk. Ook in het voortgezet onderwijs wordt meer en meer de nadruk gelegd op de zelfsturing van het leerproces in welke vorm dan ook. Binnen de vakoverschrijdende eindtermen, meer bepaald Leren leren, vinden we aanknopingspunten als: keuzebekwaamheid; regulering van het leerproces; attitudes, leerhoudingen, opvattingen over leren. In onze huidige (informatie)maatschappij wint vaardigheid in het opzoeken en beheren van kennis voortdurend aan belang. Hoe te realiseren? Het is belangrijk dat bij het werken aan de competentie de verschillende actoren hun rol opnemen: de leerling wordt aangesproken op zijn motivatie en leer kracht; de leraar krijgt de rol van coach, begeleider; de school dient te ageren als stimulator van uitdagende en creatieve onderwijsleersituaties. De eerste stappen in begeleid zelfgestuurd leren zullen afhangen van de doelgroep en van het moment in de leerlijn Leren leren, maar eerder dan begeleid zelfgestuurd leren op schoolniveau op te starten is klein beginnen aan te raden. Vanaf het ogenblik dat de leraar zijn leerlingen op min of meer zelfstandige manier laat doelen voorop stellen; strategieën kiezen en ontwikkelen; oplossingen voorstellen en uitwerken; stappenplannen of tijdsplannen uitzetten; resultaten bespreken en beoordelen; reflecteren over contexten, over proces en product, over houdingen en handelingen; verantwoorde conclusies trekken; keuzes maken en verantwoorden is hij al met een of ander aspect van begeleid zelfgestuurd leren bezig.

1e graad A-stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 12 2 Specifieke pedagogisch-didactische wenken Nr. Pedagogisch-didactische wenken 1 Dit leerplan geldt voor een lestijdenpakket van 25 weken op schooljaarbasis. 2 De bedoeling van dit leerplan is om smaakmakers aan te bieden en zo de interesse voor de economische actualiteit en realiteit op te wekken. Het is geenszins de bedoeling de leerlingen te overstelpen met enkel en alleen economische begrippen en theorieën maar wel om de leerlingen te boeien door een interactieve aanpak, een grote mate van zelfwerkzaamheid en een grote verbondenheid met de dagdagelijkse realiteit. 3 Spelenderwijs maakt de leerling kennis met economische aspecten. Nochtans zal er steeds gewaakt worden over het gebruik van een correcte vakterminologie. 4 De leerstof wordt op een boeiende wijze aangeboden indien men onder andere gebruik maakt van enquêtes. Het opstellen van de enquête gebeurt in de klas, aanvankelijk sterk gestuurd door de leraar, naar het einde van het schooljaar toe kan het proces in grotere mate aan de leerlingen worden overgelaten. Het afnemen kan als opdracht aan de leerlingen worden meegegeven en de verwerking gebeurt opnieuw in de klas, bij voorkeur door gebruik te maken van een rekenblad. Bij enquêtes die peilen naar gezinsbudgetten en gezinsinkomen maakt men bij voorkeur gebruik van fictieve maar realistische bedragen. Een voorbeeld van een vraagstelling is: stel dat je ouders beschikken over een maandinkomen van xxx euro, waaraan zouden ze dit inkomen besteden? 5 Voor het opstellen van de enquêtes kan er vakoverschrijdend gewerkt worden met de leraar Nederlands, voor de verwerking kan er overleg zijn met de leraar technologische opvoeding. 6 De leerplandoelstellingen van 4 en 5 zijn facultatief en kunnen onder andere aangeboden worden wanneer de overige leerplandoelstellingen gerealiseerd zijn of indien de school economie in de vrije ruimte aanbiedt. 7 Bij het aanbrengen van de leerstof wordt steeds vertrokken vanuit concrete situaties, bij voorkeur uit de leefwereld van de leerlingen en via cijfermateriaal, krantenartikels, nieuwsberichten, folders... 8 De leraar tracht ICT-gebruik in te lassen, bij voorbeeld opzoeken van gegevens, email berichten om informatie op te vragen, zelfstandig leren en / of opdrachten in een open leercentrum, verwerken van gegevens en dit grafisch voorstellen... 9 Goed (klassikaal) voorbereide didactische uitstappen kunnen een meerwaarde betekenen en leveren een waardevolle bijdrage tot de realiteitszin en verhogen de interesse van de leerlingen voor het economisch gebeuren. 10 Indien er in de school een minionderneming werkzaam is, kunnen de betrokken leerlingen hun project voorstellen aan de leerlingen van de 1e graad. 11 Evaluatie heeft in de eerste plaats een begeleidende en remediërende functie. Toetsen en examens liggen in de lijn van de didactische aanpak tijdens het jaar. Een goede evaluatie vertrekt vanuit de leerplandoelstellingen. Naast het meten van de verworven kennis dient ook de nodige aandacht besteed te worden aan het verwerven van vaardigheden en aan attitudevorming.

1e graad A-stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 13 MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN 1 Een uitgerust leslokaal met bord, prikbord of magneetbord, kast (voor en met documentatie en tijdschriften, documenten, naslagwerken en boeken) en overheadprojector. Het lokaal wordt zodanig "aangekleed" dat het geheel het uitzicht heeft van een "economische leeromgeving". Daarnaast is er een leerboek, werkschrift of cursus. De leerlingen leggen een documentatiemap aan voor aanvullende informatie en voor de opdrachten. Er wordt gestreefd naar de aanwezigheid van computermateriaal in het vaklokaal. De leerlingen kunnen alleszins gebruik maken van een informaticalokaal met internetaansluiting. 1 Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing: - Codex, - ARAB, - AREI, - Vlarem. Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden m.b.t.: - de uitrusting en inrichting van de lokalen; - de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel. Zij schrijven voor dat: - duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn; - alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen toepassen; - de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden; - de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de wetgeving het vereist.

1e graad A-stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 14 EVALUATIE De evaluatie dient te passen binnen het eigen evaluatiebeleid dat de school heeft uitgewerkt. Het staat de school vrij om te kiezen voor om het even welke vormen van evaluatie, zoals permanente evaluatie Een goede evaluatie vertrekt vanuit de leerplandoelstellingen. De evaluatie zal vooral dienen om de leerlingen een spiegel voor te houden m.b.t. de mate waarin ze in staat zijn de leerplandoelstellingen te realiseren en hoeft in dit stadium van de opleiding nog niet te dienen om te selecteren Problemen met betrekking tot de leerinhouden en doelstellingen worden gedurende het schooljaar deskundig opgevolgd en geremedieerd. In aansluiting op het Pedagogisch Project wordt van de leerlingen verwacht dat zij de vermelde attitudes ontwikkelen en/of nastreven.

1e graad A-stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 15 BIBLIOGRAFIE De onderstaande bronnen zijn in hoofdzaak bedoeld als achtergrondinformatie voor de leerkracht. Bij gebruik in de klas dient de leraar er over te waken dat de informatie op het niveau van de leerlingen wordt aangeboden. Uitgeverijen www.pelckmans.be Pelckmans www.deboeck.com Deboeck www.woltersplantyn.be Wolters Plantyn www.novum.be Novum www.kluwer.nl Kluwer www.denarend.be Den Arend Onderwijs www.ond.vlaanderen.be www.gemeenschapsonderwijs.be www.ond.vlaanderen.be/edulex www.ond.vlaanderen.be/dbo www.ond.vlaanderen.be/adiovwww www.onderwijsinspectie.be www.vlor.be www.vl-leonardo.be www.viabo.be www.klasse.be Departement onderwijs Gemeenschapsonderwijs Wetten, decreten en omzendbrieven voor het Vlaamse onderwijs Dienst beroepsopleiding van het departement onderwijs Automatisch documentatie- en informatiesysteem voor onderwijs in Vlaanderen Onderwijsinspectie Vlaamse Onderwijsraad Europese projecten Vlaams Instituut voor Advies in Bedrijfsbeheer en Opleiding Tijdschrift klasse Federale -, Europese - en Vlaamse overheid www.fgov.be Portaalsite van de federale overheid www.vlaanderen.be Portaalsite van de Vlaamse overheid www.fed-parl.be Federaal parlement www.vlaamsparlement.be Vlaams parlement www.staatsblad.be Het Belgisch staatsblad www.europa.eu.int Europese Unie www.europarl.eu.int Europees parlement Internationaal www.imf.org www.oecd.org www.ryckevelde.be IMF OESO Internationaal vormings- en informatiecentrum

1e graad A-stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 16 Kranten en tijdschriften www.krantenkoppen.be www.destandaard.be www.tijd.be www.hbvl.be www.hln.be www.gva.be www.demorgen.be www.hetvolk.be www.nieuwsblad.be www.freemetro.be www.knack.be www.trends.be www.trends.be/trendsopschool www.test-aankoop.be www.vacature.com www.jobat.be www.econict.be Artikels uit de belangrijkste kranten De Standaard De Tijd Het Belang van Limburg Het Laatste Nieuws Gazet van Antwerpen De Morgen Het Volk Het Nieuwsblad Metro Knack Trends Trends op school Testaankoop Vacature Jobat Didactisch tijdschrift Bedrijfsleven, bedrijfseconomie en bedrijfsbeheer www.mineco.fgov.be Ministerie van economische zaken www.banvlaanderen.be Business angels netwerk www.ondernemen.vlaanderen.be Ondernemend Vlaanderen www.startersservice.be Startersservice van UNIZO www.unizo.be UNIZO www.vbo.be VBO www.lvz.be Liberaal verbond voor zelfstandigen www.voka.be Vlaams netwerk van ondernemingen www.kmobizz.be/ Portaalsite voor de ondernemer www.dvo.be De Vlaamse ondernemer www.acv-csc.be ACV www.abvv.be ABVV www.aclvb.be ACLVB www.marketing.pagina.nl Portaalsite over marketing http://marketing.startkabel.nl/ Portaalsite over marketing www.stichtingmarketing.be Stichting marketing www.marketing-online.nl Website over marketing http://management.pagina.nl/ Portaalsite over management www.pouseele.be Actuele bedrijfsinformatie http://www.o-twee.be/o2/illusmat.asp Handelsdocumenten

1e graad A-stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 17 Verzekering, bank en beurs www.abb-bvb.be www.assuralia.be www.febelfin.be www.bnb.be www.ecb.int www.ethias.be www.kbc.be www.fortis.be www.dexia.be www.ing.be www.axa.be www.euronext.com Belgische Vereniging van Banken Beroepsvereniging van verzekeringsondernemingen Belgische federatie van financiewezen Belgische Nationale Bank Europese Centrale Bank Ethias KBC Fortis Dexia ING Axa Euronext Economie en ethiek www.dirkbarrez.be www.menscentraal.nl Economie en ethiek Economie en ethiek Sociaal recht www.inami.fgov.be www.onprvp.fgov.be www.svmb.be RIZIV Rijksdienst voor pensioenen Sociaal zekerheidsfonds voor zelfstandigen Economie www.meta.fgov.be www.mineco.fgov.be http://ecodata.mineco.fgov.be/ www.statbel.fgov.be/ www.plan.be www.begroting.be www.serv.be www.vdab.be http://economie.pagina.nl http://www.xs4all.nl/~mkalk/economie.htm http://economie.2link.be/ http://nu.nl/rubriek.jsp?n=99&c=30 http://home.wanadoo.nl/econworld/index.ht m Ministerie van tewerkstelling en arbeid Ministerie van economische zaken Ecodata Nationaal instituut voor de statistiek Federaal planbureau Ministerie van begroting SERV VDAB Portaalsite economie Portaalsite economie Portaalsite economie Economische artikels Economische artikels

1e graad A-stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 18 Burgerlijk en handelsrecht http://www.cass.be/ www.notaris.be www.advocaat.be/ www.just.fgov.be www.notaris-moyson.be/ www.gerechtsdeurwaarders.be Portaalsite van de rechtbanken Belgisch notariaat Orde van Vlaamse balies Federale overheidsdienst justitie Juridische sites Nationale kamer van gerechtsdeurwaarders Fiscaal recht www.fiscalcedities.be www.fiscalnet.be www.taxtoday.be www.hamburg-mannheimer.be www.dvv.be/taxweb www.finform.fgov.be www.taxup.com Actuele bedrijfseconomische en fiscale informatie Actuele informatie over fiscaliteit Actuele informatie over fiscaliteit Actuele informatie over fiscaliteit belastingprogramma Ministerie van financiën Actuele informatie over fiscaliteit Toerisme http://www.ping.be/~tori0060/toerisme_ve rkeer.htm www.toervl.be www.belgie-toerisme.net Portaalsite voor toerisme Toerisme Vlaanderen Tourisme Wallonie-Bruxelles Kantoor www.managementsupport.nl http://kantoor.startkabel.nl/ http://users.online.be/~sk002697/ Secretariaat Portaalsite voor kantoorbenodigdheden Het virtuele kantoor Virtuele leeromgevingen www.openleerhuis.be www.digikids.be www.smartbit.be www.digitaledidactiek.nl www.leerhof.be http://web.uvic.ca/hrd/hotpot/ Digitale toepassingen voor economie E-learning E-learning E-learning Centrum voor levenslang leren Hot patatoes Lerarenverenigingen www.vlew.be www.vecon.nl www.vvl-onderwijs.be VLEW VECON VVL

1e graad A-stroom Basisoptie Moderne wetenschappen 19 Didactiek www.cito.nl www.lweo.nl http://leerkrachten.start.be http://www.docentenplein.nl/ http://klascement.net www.pienternet.be www.bin.be http://www.o-twee.be/o2/attitude.asp http://www.spelinfo.be/ http://www.motherearth.org/bulletin/01_10/ gec.htm http://www.vecon.nl/software/lijst_software. html Instituut voor toetsontwikkeling Werkgroep economie-onderwijs Portaalsite voor leraren Portaalsite voor leraren Onderwijssite voor leraren Onderwijssite voor leraren Belgisch Instituut voor Normalisatie Sam-schaal Educatieve spelen Educatieve spelen Educatieve spelen Projecten www.vlaamse-jongeondernemingen.be www.rys.be www.vives-comito.be Vlaamse jonge ondernemingen Responsible young starters Onderwijs en ondernemen Boeken Goedgebeur, J., e.a., "Economie on LIne - SEI", Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen, 2005 Van Bael, C., e.a., "Economix - SEI", Uitgeverij Pelckmans, Kapellen, 2005 Brauwers, D., e.a., "startsein", Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005 Verberckt, F., e.a., "Handelsroute 1", Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005 Verberckt, F., e.a., "Optimum 1", Uitgeverij de boeck, Antwerpen 2005 Van Caer, F., e.a., "Handelswijs 1", Uitgeverij De Boeck, Antwerpen, 2005 Van Caer, F., e.a., "Handelswijs 2", Uitgeverij De Boeck, Antwerpen, 2005 Demuylder, L., e.a., "Open kijk", Uitgeverij De Boeck, Antwerpen, 2005 Vanderstraeten, M., e.a., Euro, Uitgeverij Novum, Mechelen, 2005 Tijdschriften Macro-Micro, Tijdschrift van de vereniging voor leraren in de economische wetenschappen Budget en Recht Test Aankoop