Provinciale Staten VOORBLAD Onderwerp SIS-nummer Provinciale inzet bij krimp van de bevolking PS2012-747 Agendering (advies Griffie) Commissie ROW 24 oktober 2012 Provinciale Staten Behandelwijze x Kaderstellen Controleren Adviseren PS (door commissie) Vaststellen (door PS) Overleg-/ beslispunten Context kennisnemen van de Gelderse inzet bij krimp van de bevolking; bespreken of de voorgestelde aanpak van GS voldoet aan eerdere besluitvorming (vervolgvoorstel PS2011-890) In deze Statennotitie zetten GS de provinciale inzet bij krimp van de bevolking uiteen. Deze statennotitie is tevens de GS reactie op het voorstel van de Provinciale Staten (PS2011-890) over de besluitvorming met betrekking tot het rapport Met het oog op morgen; Verkenning van de rol van de provincie in het krimpbeleid van de Rekenkamer Oost- Nederland. Via de Ontwikkelagenda van de Omgevingsvisie (PS2012-469) gaan GS het gesprek aan met de partners en de regio. GS willen de nieuwe Regiocommissies hierin betrekken. De Omgevingsvisie is voor GS het centrale instrument om het vraagstuk van krimp verder op te pakken. Opmerkingen Griffie Openbare samenvatting van GS Meer informatie Dhr. R. Uwland 026-359 8497 r.uwland@gelderland.nl GS-besluit: 2-10-2012/Ontvangen door Griffie: 2-10-2012/Geplaatst op SIS: 2-10-2012
Gedeputeerde Staten STATENNOTITIE Aan de leden van Provinciale Staten HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH Provinciale inzet bij krimp van de bevolking HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH Beknopte samenvatting Statennotitie: In deze Statennotitie zetten wij onze provinciale inzet bij krimp van de bevolking uiteen. Het gaat hierbij om krimp als demografische verandering van de bevolking in Gelderland. Deze Statennotitie is tevens onze reactie op het voorstel van de Provinciale Staten (PS2011-890) over de besluitvorming met betrekking tot het rapport Met het oog op morgen; Verkenning van de rol van de provincie in het krimpbeleid van de Rekenkamer Oost-Nederland. Krimp van de bevolking vergt een nieuw perspectief. Denken in termen van groei maakt steeds meer plaats voor denken in termen van beheer van het bestaande. De afname van de bevolking legt een druk op de lokale voorzieningen die ook al kampen met de huidige economische recessie en de effecten van schaalvergroting. Demografische ontwikkelingen verschillen per regio. De gevolgen zijn in alle sectoren merkbaar en het zwaartepunt ligt in het landelijk gebied. Vitale en aantrekkelijke regio s zijn belangrijk voor de structuur van Gelderland en krimp vergroot deze uitdaging. Wij willen ons daarvoor inzetten samen met onze partners, zoals wij in het Coalitieakkoord Uitdagend Gelderland en de Uitvoeringsagenda hebben aangegeven. Onze inzet bij krimp duiden wij aan de hand van de volgende invalshoeken: regio, ruimte, regie en reuring. In de regio s willen we ervoor zorgen dat gemeenten samen met ondernemers, onderwijs, maatschappelijke organisaties en burgers de gevolgen van krimp aan kunnen pakken. We vragen van onze partners daarbij de bereidheid om verder te kijken dan de korte termijn of het belang van de eigen woonplaats bijvoorbeeld. Vanuit ruimtelijke ordening zien we krimp als een belangrijk allocatievraagstuk. Er zijn geen gemakkelijke keuzes. In onze regierol gaan we de afstemming tussen gemeenten bevorderen, leggen we de programmering van woningbouw en bedrijventerreinen vast en monitoren we ontwikkelingen ten aanzien van demografie. Zo nodig helpen we bij het maken van bovenlokale keuzes of dwingen deze af door onze investeringen te koppelen aan een regionale visie op krimp. Reuring rond het onderwerp krimp is nodig voor verdere bewustwording, kennisontwikkeling en het benutten van kansen. We zien krimp als een facet van verschillende beleidsterreinen die onderling met elkaar verbonden zijn. Voor onze inzet vinden wij het belangrijk om aan te geven waar onze prioriteiten liggen en ook al deels het investeren. Het betreft de volgende prioriteiten: functies en voorzieningen; bereikbaarheid (fysiek en digitaal); economie, arbeidsmarkt en onderwijs; actief burgerschap en leefbaarheid. Inlichtingen bij dhr. R. Uwland, telnr. (026) 359 84 97 e-mailadres: post@gelderland.nl
Via de Ontwikkelagenda van de Omgevingsvisie (PS2012-469) gaan we het gesprek met de partners en de regio aan. Vorenstaande punten zijn daarbij onze inbreng aan de verschillende tafels. Ook willen we de nieuwe Regiocommissies hierin betrekken. De Omgevingsvisie is voor ons het centrale instrument om het vraagstuk van krimp verder op te pakken. = = = = = Aan de leden van Provinciale Staten Aanleiding Krimp van de bevolking staat volop in de aandacht. Tal van publicaties, debatten en activiteiten zorgen er ook voor dat krimp steeds hoger op de agenda komt te staan. Onze bevolkingsprognose laat zien dat wij in verschillende regio s hiermee te maken krijgen (bron: Bevolkingsprognose Gelderland 2012 1 ). Groei en krimp bestaan in Gelderland naast elkaar. Demografische ontwikkelingen hebben effect op vele sectoren. Er zijn zowel positieve als negatieve effecten te benoemen. Bij elkaar vraagt dit om een provinciale inzet bij de krimpopgave. Deze inzet geeft antwoord op de vraag hoe wij krimp zien en willen benaderen in overleg en samenwerking met onze partners in de regio. In maart 2012 hebben wij u een statennotitie Bevolkingskrimp en de rol van de provincie (PS2012-196) toegezonden waarin werd ingegaan op het rapport Met het oog op morgen; Verkenning van de rol van de provincie in het krimpbeleid van de Rekenkamer Oost-Nederland en het adviesrapport Transities voor krimp van de PRO. Op basis daarvan heeft u besloten (PS2011-890) de aandachtspunten van het Rekenkamerrapport voor kennisgeving aan te nemen en het adviesrapport van de PRO te betrekken bij de uitwerking door GS van de nieuwe Gelderse Omgevingsvisie. U heeft ons daarbij ook verzocht om bij alle beleidsterreinen, in het bijzonder de woningmarkt, bedrijvigheid en voorzieningen, rekening te houden met het facet demografische ontwikkelingen. Ook heeft u ons gevraagd te onderzoeken of bij de opstelling van de nieuwe beleidsbegroting specifieke gelden nodig zijn, waarmee experimenten, innovatieve projecten, pilots en vernieuwende ideeën in het kader van de opvang van krimpproblematiek financieel afgedekt kunnen worden. Daarnaast heeft u ons gevraagd te rapporteren wat de invloed van (knellende) regelgeving is op initiatieven en daarbij te onderzoeken in hoeverre de aanwijzing van regelvrije zones kan leiden tot het stimuleren van initiatieven en innovatieve projecten. Tot slot heeft u ons gevraagd te laten onderzoeken welke ontwikkelingen ten aanzien van de financiële positie van gemeenten in krimpgebieden te verwachten zijn en voorstellen te doen ten aanzien van financieel toezicht op gemeenten. In deze Statennotitie gaan wij op deze verzoeken in nadat wij u onze inzet hebben geschetst. Analyse krimp en de provinciale inzet Wij geven eerst aan hoe wij krimp in Gelderland zien en wat wij doen. Deze inzet is mede tot stand gekomen via een scan langs alle provinciale beleidsterreinen en programma s en het leggen van dwarsverbanden daartussen. Ook hebben wij enkele sessies gehouden waarbij het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en experts uit de wetenschap en advieswereld inbreng hebben geleverd. 1 http://www.gelderland.nl/documenten/themas/bouwen_en_wonen/woonprogramma/bevolkingsprognose_2012.pdf 2
Onze inzet duiden wij aan de hand van de volgende invalshoeken: regio, ruimte, regie en reuring. Tevens geven wij aan welke onderwerpen we prioriteit willen geven in het komende proces van de Omgevingsvisie om met onze partners in de regio te komen tot een gedeelde ontwikkelingsvisie en opgave. Hoe zien wij krimp in Gelderland? Wij vatten krimp op als een demografische verandering die plaatsvindt langs de volgende lijnen: 1. krimp: minder groei of afname van de bevolkingsomvang; 2. vergrijzing: mensen leven langer en er komen meer senioren (babyboomers); 3. ontgroening: er worden minder kinderen geboren en jongeren trekken naar de stad; 4. afname potentiële beroepsbevolking. In de Gelderse Bevolkingsprognose van maart 2012 is in beeld gebracht welke demografische ontwikkelingen Gelderland te wachten staan. In 2040 zullen naar verwachting zes gemeenten te maken hebben met meer dan 10% krimp ten opzichte van 2010. In 2050 zet dat lokaal door naar 15%. Dit is vooral in de Achterhoek het geval. Het jaar 2040 is nog ver weg, maar de gevolgen van ontgroening en vergrijzing zijn nu al merkbaar. Het leerlingenaantal neemt in sommige gemeenten sterk af en de zorgvraag van ouderen neemt toe. Er zijn echter ook gemeenten waar de bevolking harder groeit dan gemiddeld in Nederland en waar het percentage 65-plussers onder de 25% blijft. Dit geldt voor de gemeenten met studentensteden, Arnhem, Nijmegen en Wageningen, maar ook voor Barneveld, Scherpenzeel, Putten en Harderwijk. 3
Krimp speelt met name in de Achterhoek en in mindere mate ook in (delen van) de Stedendriehoek, de Stadsregio en het Rivierengebied. De inschatting van de mogelijke gevolgen van bevolkingskrimp lopen sterk uiteen. Aan de ene kant worden de negatieve kanten van krimp benadrukt en is er de vrees dat demografische krimp bijvoorbeeld op ruimtelijk gebied leidt tot leegstand en verloedering, wat nadelig is voor de kwaliteit van de leefomgeving en de waarde van vastgoed. In dit sombere perspectief wordt krimp gezien als een signaal dat het slecht gaat in een bepaald gebied. Mensen trekken immers niet voor niets weg. De gedachte is ook dat, als er eenmaal een uittocht uit een bepaald gebied op gang komt, deze zichzelf in stand zal houden of zal versterken omdat het gebied voor de achterblijvers steeds minder aantrekkelijk wordt. Dit is waarschijnlijk de reden dat ook een langzaam opkomende bevolkingskrimp, zoals in ons land het geval is, toch tot ongeruste beleidsreacties kan leiden. Degenen die liever de positieve kanten van krimp benadrukken zijn geneigd om de omslag van groei naar krimp als een zegen voor natuur, milieu en landschap te zien. Zij zien een positieve ontwikkeling van kwantiteit naar kwaliteit onder de slogan: meer met minder. De druk op het milieu en de ruimte, op de woningmarkt en op de arbeidsmarkt wordt immers minder. Er dienen zich nieuwe kansen aan voor ondernemers in het midden- en kleinbedrijf, zelfstandigen zonder personeel en de vrijetijdseconomie. Wij willen rekening houden met zowel de positieve als negatieve effecten van krimp. Ook willen wij benadrukken dat krimp van de bevolking iets anders is dan de schaalvergrotingstendens die ook al in tijden van groei zorgde voor veranderingen en een druk op lokale voorzieningen. Mensen zijn bereid grotere afstanden te overbruggen voor voorzieningen met een regionaal of nationaal karakter, bijvoorbeeld voor hoger en wetenschappelijk onderwijs, cultuur en evenementen. Een andere ontwikkeling is dat het winkelbestand in een bepaalde plaats onder druk komt te staan door de opkomst van webwinkels. Dat maakt ook dat voorzieningen veranderen en zich verplaatsen, maar dit is niet direct te relateren aan krimp van de bevolking. Zo heeft ook de huidige economische crisis ook een effect op het voorzieningenaanbod. Dergelijke ontwikkelingen zorgen bij elkaar voor versterkende effecten en leiden nu tot leegstand en verloedering op sommige locaties. Bij krimp is onderscheid te maken tussen harde en zachte krimp. Harde krimp heeft te maken met de verandering in de fysieke leefomgeving. Zachte krimp gaat om de veranderingen in de bevolkingsopbouw en de interactie tussen mensen, jong en oud. Dit heeft effect op de sociale cohesie. We willen rekening houden met zowel de harde als zachte kanten van krimp, omdat beide van belang zijn voor onze inzet. Tot slot zien wij krimp als een transitievraagstuk. Krimp an sich kunnen wij niet tegengaan. Wel kunnen we deze transitie begeleiden. Lange tijd kunnen de effecten van krimp nog worden opgevangen of zijn ze nog niet goed merkbaar. Bij wonen bijvoorbeeld leidt de zogenaamde verdunning van huishoudens tot een toenemende vraag naar woningen, maar deze behoefte is een keer eindig. In de omslag van groei naar krimp zijn vraag en aanbod niet meer met elkaar in evenwicht. Op dat moment wordt de pijn voelbaar. Daarom is het nodig om nu actie te ondernemen omdat niets doen op termijn grotere negatieve effecten heeft. Wat doen wij? In het Coalitieakkoord Uitdagend Gelderland en de Uitvoeringsagenda wordt krimp als opgave genoemd bij een aantal beleidsonderwerpen (zorg en welzijn, arbeidsmarkt, mobiliteit, ruimte en wonen, bestuur en financiën). Bevolkingskrimp heeft op veel terreinen impact: denk aan mobiliteit, de arbeidsmarkt, onderwijs, de planning van woningen en bedrijventerreinen, de vitaliteit van kernen en het draagvlak voor voorzieningen. Vanuit verschillende beleidsvelden is door de provincie de afgelopen jaren al gewerkt aan het inspelen op de effecten van bevolkingskrimp. Hierbij verwijzen wij naar de Statennotitie Bevolkingskrimp en de rol van de provincie (PS2012-196), waarin onder meer de Regionale Woningbouwafspraken, Thuisgeven in Gelderland en de 4
Regionale Programmering van Bedrijventerreinen worden beschreven. Daar kunnen we inmiddels de afgesloten Stad en Regiocontracten (PS2012-280), het Impulsplan Wonen (PS2012-432) en de Contourennota Cultuur en Erfgoed (PS2012-457) aan toevoegen. Ook onze inzet voor de topsectoren (PS2012-191) levert een positieve bijdrage. Door de koppeling van kennis-kunde-kassa in de regio verwachten we studenten beter vast te kunnen houden. Hiermee investeren wij in de Gelderse structuur, hetgeen bij doelgerichte inzet ook de krimpopgave ten goede kan komen. Lopende activiteiten en betrokken partijen Er zijn veel partijen die een rol hebben bij krimp. Denk aan gemeenten, Rijk, regio s, zorginstellingen, lokale verenigingen, dorpsraden, scholen, banken, projectontwikkelaars, woningbouwcorporaties, etc. Wij willen in gesprek met andere partijen onze rol verder invullen. Ook participeren wij in verschillende initiatieven, zowel landelijk als in de regio. Landelijk is er in 2009 een interbestuurlijk Actieplan Bevolkingsdaling tussen Rijk, het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) opgesteld. In de voortgangsrapportage 2 daarvan staat hoe de aanpak landelijk er voor staat. Daarin ligt de focus op krimp- en anticipeerregio s. De Achterhoek is een dergelijke anticipeerregio waarin onder meer nieuwe instrumenten ontwikkeld worden zoals een maatschappelijke kostenbatenanalyse naar voorzieningen. Ook kijkt het Rijk naar mogelijkheden om knelpunten in weten regelgeving weg te nemen en wordt kennis over de aanpak van krimp gedeeld 3. In de Achterhoek wordt een leerkring bevolkingsontwikkeling ingesteld door het ministerie van BZK, gemeenten, regio en de provincie. Ook is er een dialoogtafel vanuit de Achterhoek Agenda 2020 en wordt er dit najaar een economische conferentie gehouden. In de Stedendriehoek loopt er een project genaamd Demografisch Perspectief om te anticiperen op de krimpopgave. Integraal en regionaal perspectief Vitale en aantrekkelijke regio s zijn belangrijk voor de structuur van Gelderland. Krimp vergroot deze uitdaging. Wij willen ons daarvoor inzetten samen met onze partners, zoals wij in het Coalitieakkoord Uitdagend Gelderland hebben aangegeven. Onze inzet bij krimp, hetgeen een verdere invulling is van onze provinciale rol zoals die is beschreven in voornoemde Statennotitie (PS2012-196), duiden wij aan de hand van de volgende invalshoeken: regio, ruimte, regie en reuring. Regio In de regio willen we ervoor zorgen dat gemeenten samen met ondernemers, onderwijs, maatschappelijke organisaties en burgers krimp aan kunnen pakken. We vragen van onze partners daarbij de bereidheid om verder te kijken dan de korte termijn of alleen het belang van de eigen woonplaats. Daarmee is namelijk uiteindelijk iedereen slechter af. Oog hebben voor elkaars belangen is een belangrijk uitgangspunt. Ruimte Vanuit ruimte en de ruimtelijke ordening zien we krimp als een allocatievraagstuk van voorzieningen in relatie met het vraagstuk van bereikbaarheid en mobiliteit. Er zijn geen gemakkelijke keuzes. Het gaat daarbij niet alleen en soms zelfs niet primair om afstemming tussen gemeenten, maar juist ook om andere partners als woningbouwcorporaties, zorginstellingen, onderwijs, vervoerders en dergelijke daarbij te betrekken. Van belang is om te komen tot 2 http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/rapporten/2012/07/03/interbestuurlijke-voortgangsrapportagebevolkingsdaling-2012.html 3 Kennisplein Krimp; www.vanmeernaarbeter.nl 5
een gemeenschappelijke visie op dit vraagstuk in de regio, inclusief een gezamenlijke inzet en afstemming van publieke en private investeringen. Het is belangrijk om oog te hebben voor elkaars belangen en tegelijkertijd zullen er ook pijnlijke keuzes gemaakt moeten worden. Regie Het krimpvraagstuk vergt regie. Waar nodig kunnen we vanuit onze regierol de afstemming tussen gemeenten bevorderen, programmering van woningbouw en bedrijventerreinen vastleggen en ontwikkelingen ten aanzien van demografie monitoren. Reuring Reuring rond het onderwerp krimp is nodig voor verdere bewustwording en het benutten van kansen. Krimp biedt ook ruimte aan nieuwe initiatieven. De opgaven die voortkomen uit krimp, vragen om een regionale visie en samenwerking tussen gemeenten en partners. De provincie heeft een rol bij het bevorderen van deze samenwerking en bij het voorkomen van contraproductieve concurrentie tussen gemeenten (bijvoorbeeld ten aanzien van voorzieningen, bedrijventerreinen, woningen). Ook is krimp als opgave meegenomen in de verdeelsleutel van het Provincie- en Gemeentefonds. Met het oog op de nieuwe periode van de Europese structuurfondsen (EFRO/Interreg), willen wij kijken naar aanhakingspunten voor het thema demografische ontwikkelingen bij Europees beleid. In de paragraaf vervolgstappen en verzoeken Provinciale Staten geven we aan hoe we ons integraal en regionaal perspectief willen uitwerken. Provinciale prioriteiten Vanuit de provinciale kerntaken en rol gaan wij richting het proces van de Omgevingsvisie enkele prioriteiten benoemen die wij met onze partners in de regio willen uitwerken. In het proces van co-creatie wordt deze inhoud samen bepaald. In de dialoog kunnen er aan de 'tafels' ook onderwerpen meer of minder aandacht krijgen of worden toegevoegd of afgehaald. Dit kan op basis van een gedeelde analyse, ontwikkelingsvisie en opgave. Specifiek willen wij de nieuwe regiocommissies vragen om hier een rol in te spelen zodat dit beeld per regio ontstaat. Voor het vitaal en aantrekkelijk houden van de Gelderse regio s willen wij in het kader van de Omgevingsvisie inzetten op de hierna genoemde onderwerpen. Bij de eerste drie onderwerpen ligt een nadrukkelijke relatie ligt met onze kerntaken en bij de laatste twee kijken we vooral ook naar onze partners. Functies en voorzieningen: wonen, werken, zorg, en welzijn Krimp zorgt voor een druk op voorzieningen in steden en dorpen. Zo zijn zwembaden, bibliotheken, sportterreinen en culturele voorzieningen door afnemend gebruik lastiger te exploiteren. Ook de behoefte aan woningen, bedrijventerreinen en zorginstellingen verandert in aard en omvang. Dit leidt tot een nieuw allocatievraagstuk waarbij bovenlokaal en in regionaal verband toekomstbestendige afwegingen ten aanzien van functies en voorzieningen moeten worden gemaakt. Dit zijn geen gemakkelijke keuzes en vraagt van alle partners bereidheid om verder te kijken dan de korte termijn of het belang van de eigen woonplaats. Daarbij gaat het om vragen als 'waar wordt door wie straks wat gebouwd' en ook waar straks als eerste wordt gesloopt en wie de kosten daarvoor draagt. Een goede inventarisatie van functies en voorzieningen is hierbij de eerste stap. Ook is het nodig om de focus te verleggen van gebouwen naar functies. Deze vragen niet altijd om een nieuw gebouw maar kunnen vaak samengaan met wat er al is. Er zijn al voorbeelden van slimme functiecombinaties in bestaande gebouwen (scholen, kerken). 6
Het gaat hierbij om revitaliseren, herstructureren en herbestemmen. Mocht dit niet mogelijk zijn dan kan slopen een uitkomst bieden. Bereikbaarheid: fysiek Bereikbaarheid speelt in krimpregio s een specifieke rol. Als lokale voorzieningen afnemen hoeft dat niet erg te zijn als de bereikbaarheid van verder weg gelegen voorzieningen maar goed is. Dit verschilt echter per leeftijdscategorie vanwege verschillende behoeftepatronen. Door de toegenomen mobiliteit zien we ook dat mensen vaak grotere afstanden overbruggen. Ook kan de behoefte aan wonen in een landelijke en rustige omgeving belangrijker zijn dan reisafstand. In dat geval kiest men daar bewust voor, maar dat geldt niet voor iedereen. In het kader van de Omgevingsvisie willen wij specifiek een discussie starten over basismobiliteit en krimp. Daarbij zal de inzet van de regiotaxi en de buurtbus aan de orde komen, maar ook de koppeling met functies en voorzieningen. Daar waar functies en voorzieningen zich concentreren heeft bereikbaarheid een grotere prioriteit. Dit draagt bij aan het regionale voorzieningenniveau en de vergroting van de exploitatiemogelijkheden. Bereikbaarheid: digitaal Digitale bereikbaarheid wordt steeds belangrijker. Een open en toekomstvast breedbandnetwerk zal in belangrijke mate bijdragen aan een versneld gebruik van een nieuwe generatie toepassingen. Dit stimuleert de ontwikkeling en het gebruik van diensten via breedband en kan daarmee bijdragen aan de realisatie van provinciale doelen zoals het langer thuis wonen mogelijk maken en het creëren van een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor bedrijven. Ook kan de ontwikkeling van breedband een nieuwe impuls voor krimpregio s zijn, bijvoorbeeld vanwege het nieuwe werken of 'e-health' waarbij zorg op afstand mogelijk is. In het verlengde van de Statennotitie Breedband (PS2012-52) komen wij dit jaar met een Statenvoorstel. Economie, arbeidsmarkt en onderwijs Voor een vitale en aantrekkelijke regio is een sterke regionale economie belangrijk. Dit wordt mede bepaald door een goed vestigingsklimaat en de aanwezigheid van voldoende en goed personeel. In krimpregio s vergt een goed functionerende arbeidsmarkt en het onderwijsaanbod specifieke aandacht. Door krimp wordt de discrepantie groter doordat de beroepsbevolking afneemt en de zogenaamde vervangingsvraag niet door de instroom van jongeren kan worden opgevangen. Dit blijkt ook uit het onderzoek naar discrepantie op de arbeidsmarkt (PS2012-379). De door de provincie gefaciliteerde Platforms Onderwijs Arbeidsmarkt zijn bedoeld om op regionaal niveau ondernemers en onderwijs te verbinden. Zij kunnen arbeidsmarktinformatie/arbeidsmarktdiscrepanties omzetten in concrete acties en initiatieven. De vraag van ondernemers en het bedrijfsleven staat hierbij centraal. Daar ligt voor de komende periode een uitdaging, omdat veel ondernemers eerder druk zijn met het hoofd bieden aan de recessie in plaats van toekomstige kwantitatieve en kwalitatieve arbeidsmarktdiscrepanties. Via het opzetten van een Human Capital Agenda in de topsectoren, en begin volgend jaar ook in de subtopsectoren, willen we krimp verder onder de aandacht brengen. 7
Actief burgerschap en leefbaarheid Maatschappelijke initiatieven spelen een belangrijke rol bij krimp. Krimp hoeft niet te leiden tot onleefbare dorpen. Als voorzieningen verdwijnen, worden inwoners creatief, nemen ze initiatief en gaan ze elkaar helpen 4. Een terugtrekkende overheid kan dit actief burgerschap versterken door goede initiatieven op gang te helpen. Deze stroom van onderop geeft een nieuw perspectief. Mensen komen los van gezaghebbende tradities en zien zichzelf als ontwerpers en uitvoerders van hun eigen leven en woonomgeving. Actief burgerschap kan binnen een gemeente de leefbaarheid vergroten. Voorbeelden hierbij zijn het in eigen beheer exploiteren van een buurtsupermarkt of de noabertaxi. Nieuwe initiatieven en experimenten verdienen ondersteuning en zijn nodig om het voorzieningenniveau op peil te houden. Dit vergroot de leefbaarheid en draagt bij aan goede gemeenschapsvoorzieningen in kernen, dorpen en wijken. Via de uitwerking van de motie 52 Gelderland Leefbaar die bij de Voorjaarsnota 2012 is aangenomen, willen wij dit onder meer ondersteunen. Hiervoor bieden wij u gelijktijdig het statenvoorstel 'Leefbaarheid en gemeenschapsvoorzieningen 2013-2015' aan vanwege de samenhang met krimp. Vervolgstappen en verzoeken van Provinciale Staten Via de Ontwikkelagenda van de Omgevingsvisie (PS2012-469) gaan we het gesprek met de partners en de regio aan. In de komende periode gaan we de dialoog aan en een tafel over krimp organiseren, waarbij we gemeenten, ondernemers, onderwijs en maatschappelijke organisaties uitnodigen in regio s waar krimp aan de orde is of de komende tijd gaat opspelen. Ons integraal en regionaal perspectief en genoemde prioriteiten vormen daarbij onze inbreng, ook aan de verschillende andere tafels die in het kader van de Omgevingsvisie worden georganiseerd. Tevens willen we de nieuwe Regiocommissies hierbij betrekken. De Omgevingsvisie is voor ons het centrale instrument om het vraagstuk van krimp verder op te pakken en te komen tot gedeelde ontwikkelingsvisie en opgave. In de Uitvoeringsagenda die voortvloeit uit de Omgevingsvisie, worden de inzet en rol van de provincie en partners nader geconcretiseerd. In de volgende alinea's geven wij aan welke invulling wij geven aan uw verzoeken zoals genoemd in uw besluit (PS2011-890). U heeft ons verzocht om bij alle beleidsterreinen rekening te houden met het facet demografische ontwikkelingen. Vooralsnog zien wij geen aanleiding om naast onze huidige inzet hier specifieke gelden van extra financiële afdekking te voorzien. Via de diverse programma s worden nu al middelen ingezet die ook krimp-gerelateerde vraagstukken raken. Mocht uit het proces van de Omgevingsvisie blijken dat aanvullende middelen, dan wel herschikking van al toegekende middelen, nodig zijn, dan zullen wij dit via een Statenvoorstel aan u voorleggen. In het kader van de Omgevingsvisie willen wij in beeld krijgen waar (knellende) regelgeving een rol speelt. Afgaande op onderzoek 5 van de provincies Limburg, Groningen, Zeeland en het ministerie van BZK speelt bestuurskracht een grotere rol. Het huidige instrumentarium biedt de nodige mogelijkheden om de krimpopgave op woningmarktgebied te lijf te gaan. Op zich levert het geen essentiële belemmeringen op. Het is dus niet zo dat hele wetten contraproductief zijn bij de krimpaanpak, omdat zij stammen uit een periode van groei. 4 http://www.binnenlandsbestuur.nl/ruimte-en-milieu/achtergrond/achtergrond/dorp-kan-zondervoorzieningen.8499524.lynkx 5 Tussen droom en daad Regelknelpunten woonbeleid krimpgebieden, 1 december 2010 8
De omschakeling van groei naar krimp vraagt een andere benadering van het beschikbare instrumentarium. Wij verwachten dat dit ook geldt voor andere ruimtelijke opgaven dan wonen. Specifieke aandacht gaat uit naar de komende Omgevingswet, waarin het Rijk thans werkt aan het wegnemen van knelpunten vanuit het huidige omgevingsrecht die met krimp te maken hebben. Bij de Omgevingsvisie bezien wij in hoeverre de aanwijzing van witte vlekken kan leiden tot het stimuleren van initiatieven en innovatieve projecten. In het kader van ons Interbestuurlijk Toezicht (IBT) hebben wij in onze Voortgangsnotitie (PS2012-651) aangegeven op welke wijze wij in de komende periode het toezicht willen uitvoeren. Specifiek ten aanzien van krimpgemeenten heeft de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) al aangegeven voor het toezicht op de gemeentefinanciën een taak te zien voor wat betreft krimp. Bij het toezicht op de gemeentefinanciën wordt onderzocht of de gevolgen van te verwachten krimp financieel voldoende zijn meegenomen. Is dat niet het geval, dan wordt hierover met de gemeente gesproken. In dat verband hebben wij ter uitvoering van ons IBT dit voorjaar een brief aan alle gemeenten gestuurd waarin onder meer wordt gewezen op het belang (althans voor gemeenten die nu te maken hebben met krimp of daarmee mogelijk in de toekomst te maken krijgen) van het opnemen van een afzonderlijke paragraaf in de begroting. Hierin kunnen het beleid en de resultaten van de uitvoering daarvan worden opgenomen. Tot slot Met de hier beschreven provinciale inzet willen wij de krimpopgave oppakken. Er zijn geen gemakkelijke keuzes. We beseffen dat krimp alle portefeuilles raakt en hechten er daarom aan dat deze inzet ook breed in de commissies van Provinciale Staten wordt besproken. We combineren de vier invalshoeken regio, ruimte, regie en reuring met onze provinciale prioriteiten op het gebied van functies en voorzieningen, fysieke en digitale bereikbaarheid, economie, arbeidsmarkt en onderwijs en actief burgerschap en leefbaarheid. Via de Omgevingsvisie gaan wij deze inzet verder uitwerken om te komen tot een gedeelde ontwikkelingsvisie en opgave met onze partners in de regio. Arnhem, 2 oktober 2012 - zaaknummer 2012-016659 Gedeputeerde Staten van Gelderland ing. J. Markink - plv. Commissaris van de Koningin drs. P.P.L. van Kalmthout - secretaris - - - - - 9