Van reglementering tot tools Evy HILDERSON, juriste Griet VAN MEULDER, attaché FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal overleg (FOD WASO) AD Humanisering van de Arbeid
Meer dan 20 jaar evolutie in de wetgeving KB 18 september 1992: bescherming tegen ongewenst gedrag op het werk (sancties in arbeidsreglement, instelling van functie VP)
Van pesten tot psychosociale risico s
2014: Psychosociale risico s Wijziging van de wet van 4/8/1996 (welzijnswet) door de wet van 28/02 en 28/03 2014 (publicatie BS 28/04/2014) Vervanging van KB van 17/05/2007 door KB 10/04/2014 betreffende de preventie van psychosociale risico s op het werk In werking getreden op 1 september 2014
Definitie Psychosociale risico s zijn vooral gekend door de uitingen ervan Psychosociale risico s Leed op het werk Stress Conflicten Geweld Burnout Pesterijen Zelfmoord! Definitie van pesterijen: onrechtmatig geheel van meerdere gelijkaardige of uiteenlopende gedragingen (zelfs wanneer gedragingen zelf niet onrechtmatig zijn)
Psychosociale risico s: wettelijke definitie Kans voor één of meerdere werknemers Psychische schade (Kan samen met lichamelijke schade) Door blootstelling aan elementen van de 5 A s - Arbeidsorganisatie - Arbeidsinhoud - Arbeidsvoorwaarden - Arbeidsomstandigheden - Interpersoonlijke relaties Objectief gevaar Werkgever heeft impact op elementen
Nationale Belgische enquête over arbeidsomstandigheden in 2010 gerealiseerd bij 4000 werknemers in samenwerking met Europese Stichting tot verbetering van de levens- en arbeidsomstandigheden van Dublin 3 op de 10 werknemers (28%), in alle sectoren en alle beroepen, vaak of altijd stress ondervinden op het werk In de loop van de laatste maand kreeg 13% te maken met verbaal geweld, 7% met bedreigingen of vernederende gedragingen. In de loop van de laatste 12 maanden werd 9% geconfronteerd met intimidatie of pesten op het werk, 3% met fysiek geweld.
Oorzaken van PSR
Arbeidsorganisatie = structuur van de organisatie (horizontaal verticaal) wijze waarop de taken worden verdeeld werkprocedures de managementstijl algemeen beleid dat in de onderneming wordt gevoerd - Arbeidsinhoud = aard van de taak complexiteit en variatie van de taken contact met derden psychische belasting lichamelijke belasting duidelijkheid van de taken Arbeidsvoorwaarden = aard van de overeenkomst type werkrooster opleidingsmogelijkheden loopbaanbeheer evaluatieprocedures -
Arbeidsomstandigheden = inrichting van de arbeidsplaatsen arbeidsmiddelen lawaai verlichting gebruikte stoffen werkhoudingen Arbeidsverhoudingen (interpersoonlijke relaties) = interne relaties (collega s, HL, directe chef) relaties met derden (klanten, leerlingen) communicatie
Gevolgen van PSR Voor de werknemers: fysieke gezondheid: slaapstoornissen, verhoogde bloeddruk, misbruik van psychofarmaca, mentale gezondheid: gevoel van onmacht, vermindering van de motivatie, angsten, depressie, Voor de onderneming: conflicten, ongevallen, absenteïsme, presenteïsme, vermindering van de kwaliteit, de efficiëntie en de productiviteit in de onderneming
Maatschappelijke kost EU-OSHA (2014): economische kost van stress in de EU: 20 miljard euro per jaar RIZIV (2011): stijging van aantal personen in invaliditeit met 25% gedurende de laatste 5 jaar. 1/3 wegens mentale problemen ¼ wegens MSA Totale kost invaliditeit in 2011: 3,4 miljard euro
Jaarverslag RIZIV 2013
DVD Stress of welzijn op het werk: aan u de keuze 12 Doel film: sensibilisatie over stress op het werk Gratis te verkrijgen
De preventie van psychosociale risico s 1. Risicoanalyse a priori 2. Risicoanalyse a posteriori 3. Evaluatie van de preventiemaatregelen
1. Risicoanalyse a priori Integratie in de algemene risicoanalyse Identificatie van situaties die aanleiding kunnen geven tot psychosociale risico s Stress/burn-out Conflicten Geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk Rekening houdend met de 5 A s Samen met werknemers en PAPA interne dienst Indien geen PAPA interne dienst en analyse is complex: samen met PAPA externe dienst
Advies PAPA indien betrokken PREVENTIEMAATREGELEN materiële organisationele Advies Comité PRIMAIR = risico s voorkomen duidelijke doelstellingen taken evenwichtig verdelen gedragscode SECUNDAIR = schade voorkomen begeleiding bij werkhervatting TERTIAIR = schade beperken bankoverval: psychologische ondersteuning
2. A posteriori: risicoanalyse specifieke arbeidssituatie (artikel 6 KB) Op collectief niveau Initiatief: Werkgever Lid van de hiërarchische lijn 1/3 werknemersvertegenwoordigers in Comité Uitvoering: Samen met werknemers en PAPA interne dienst Indien geen PAPA interne dienst en situatie is complex: samen met PAPA externe dienst Rekening houden met elementen 5 A s Anonimiteit!
Resultaten van de risicoanalyse + preventiemaatregelen (collectieve en individuele) (ter beschikking van Comité) (advies PAPA indien betrokken) Mededeling door werkgever Verzoeker PA betrokken bij maatregelen Andere nuttige personen
3. Evaluatie van de preventiemaatregelen Wanneer? - Bij wijzigingen die blootstelling aan psychosociale risico s beïnvloeden - In elk geval 1 x per jaar Uitvoering: Door werkgever met PAPA interne dienst (indien geen PAPA interne dienst en evaluatie is complex: samen met PAPA externe dienst) Rekening houdend met: Verzoeken tot risicoanalyse specifieke arbeidssituatie Verzoeken tot formele psychosociale interventie Informatie van de arbeidsgeneesheer Conclusies van incidenten bij herhaling en voorwerp van informele psychosociale interventie Feiten ten aanzien van derden Gegevens jaarverslag Advies Comité over collectieve preventiemaatregelen
Hoe preventie aanpakken?
Tools gerealiseerd in opdracht van FOD WASO met ondersteuning van het Europees Sociaal Fonds voorbeelden van tools: 1. Knipperlichten 2. Arbeidsongevallen en psychosociale risico s 3. Sobane deparis ( niveau 1 opsporing)
1. Knipperlichtentool Onderzoeksequipe: Centre interdisciplinaire Droits fondamentaux et Lien social Université de Namur Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving (HIVA) - KULeuven
Wat? Alarmindicator Knipperlichtentool Aanwezigheid van psychosociale risico s op de werkvloer detecteren Evolutie van PSR + preventiemaatregelen opvolgen Kan gebruikt worden zonder tussenkomst gespecialiseerde PA Bevorderen van sociaal overleg en participatieve aanpak (CPBW in grote ondernemingen of taakgroep in kleine bedrijven)
Twee onderdelen 1. light gedeelte: bevraging van de belangrijkste parameters (Module 1) geeft een eerste score vertaald in groen, oranje en rood 2. optioneel gedeelte: fijner pre-diagnostisch instrument (Module 2) hanteert een meer cijfermatig scoresysteem en leidt eveneens tot scores vertaald in groen, oranje en rood
Jaarlijks meetinstrument De twee modules (en vooral module 2) kunnen gebruikt worden als jaarlijks meetinstrument Handleiding + tool met twee modules: gratis!
2. Tool : arbeidsongevallen en psychosociale risico s Onderzoeksgroep: Université de Liège (Isabelle Hansez) UGent (Lutgart Braeckman)
Onderzoeksproject verband tussen AO en PS aspecten (2009-2010): Literatuurstudie: relatie tussen veiligheid en PSR Analyse arbeidsongevallen Ontwerpvragenlijst + focusgroepen Pre-validatiestudie van de vragenlijst: steekproef bij 100 slachtoffers
Conclusie Meer aandacht voor PSR in registratiesystemen AO in Scandinavische landen. Analyse van arbeidsongevallen onderstreept relevantie om PSR in aanmerking te nemen. Een vragenlijst over PSR kan bijkomende informatie over een arbeidsongeval opleveren.
TOOL 2014 Checklist betreffende de invloed van psychosociale aspecten op arbeidsongevallen (ondersteuning bij het invullen van het omstandig verslag) Gebruikershandleiding bij de checklist
Hartstilstand door elektrisering Plaats van het ongeval Een klein bedrijf met drie werknemers waar neonlampen worden gemaakt. Slachtoffer Werkneemster en familielid van de zaakvoerder. Beschrijving van het ongeval Het slachtoffer moest glazen buisjes vacuüm trekken en daarna vullen met edelgas. Hiervoor werd het buisje met een vacuümpomp verbonden en ook aan elke zijde vastgemaakt aan een geleider. Bij het vacuüm zuigen is het buisje gebarsten. De werkneemster heeft vóór het uitschakelen van de spanning de uiteinden van het buisje tegelijkertijd vastgenomen. Ze werd geëlektriseerd met hartstilstand tot gevolg. Oorzaken van het ongeval Ontbreken van collectieve beveiliging rond het arbeidsmiddel met rechtstreekse aanraking van de geleiders tot gevolg. Ontbreken van instructies. De psychosociale belasting was groot gezien enkele uren voordien slecht familiaal nieuws was ontvangen.
Preventiemaatregelen Aanbrengen van een collectieve beveiliging met behulp van lichtschermen. Opstellen van instructies voor gewone en buitengewone omstandigheden. Belangrijkste lessen uit dit ongeval Niettegenstaande het slachtoffer al jaren dezelfde handeling uitvoerde, het arbeidsmiddel heel goed kende en tot op dat moment geen incidenten waren voorgekomen, was de psychosociale belasting van die aard om het ongeval mogelijk te maken. Het arbeidsmiddel was echter niet in orde met de wetgeving, en gecombineerd met een tijdelijke verminderde aandacht is het ongeval kunnen gebeuren. Omdat de zoon van de zaakvoerder ook redder in een zwembad was, heeft hij tot aankomst van de MUG de nodige hartmassage kunnen geven waardoor het slachtoffer geen blijvende ongeschiktheid heeft. Het belang van een opgeleide nijverheidshelper in een bedrijf heeft hier zijn nut bewezen. Zonder hem had het slachtoffer het ongeval niet overleefd.
"Breuk door val" Plaats van het ongeval Kartonbedrijf (bedrijf waar golfkarton gemaakt wordt, vertrekkende van papierrollen) Slachtoffer Arbeider aan de transportband Beschrijving van het ongeval Het ongeval deed zich voor in het lokaal van de balenpers, naast de transportband waarop het papierafval voor de balenpers wordt geworpen. Het slachtoffer is ten val gekomen in de op dat ogenblik niet afgedekte opening die toegang geeft tot het mechanisme van de transportband.
Oorzaken van het ongeval Primaire oorzaak: De primaire oorzaak van de val waarbij het slachtoffer met de romp tegen de rand van de vloerplaat sloeg, was: Het niet terugzetten van de vloerplaat boven de toegang van de put Anders het niet afschermen van toegang tot deze gevarenzone Secundaire oorzaak: Transportband zo snel mogelijk terug operationeel te krijgen, tijdsdruk en verhoogde werkdruk om de transportlijn zo snel mogelijk terug in gebruik te nemen. Preventiemaatregelen Voordat een machine of installatie na een herstelling opnieuw in dienst mag worden genomen moeten alle beveiligingen opnieuw gemonteerd en operationeel zijn. Er moet steeds voldoende personeel worden ingezet en voldoende tijd worden gegeven aan de werknemers om de achterstand in te halen. Belangrijkste lessen uit dit ongeval Tijdsdruk en verhoogde werkdruk speelde een essentiële rol in dit ongeval.
Checklist psychosociale aspecten Arbeidsinhoud Arbeidsvoorwaarden Arbeidsomstandigheden Interpersoonlijke relaties op het werk
Checklist te gebruiken door: Preventieadviseurs Arbeidsgeneesheren Beperkte afvaardiging CPBW Inspecteurs GRATIS!
3. SOBANE-strategie Auteur: Jacques Malchaire UCL Methode: - 4 niveau s (Screening, OBservation, ANalyse, Expertise) - participatieve benadering gebaseerd op de kennis van de werknemers over hun eigen werksituatie - aangepast aan 30 sectoren en 15 specifieke risico s (PSR, MSA, lawaai, )
SOBANE strategie Moeilijkheid Kost Expertise Expertise Analyse Analysis Observation D Screening é pistage Aantal werksituaties Aantal risicofactoren 43
Deparis 18 tabellen, 18 aspecten van de werksituatie Arbeidssituatie: 1. Lokalen en werkzones 2. Organisatie van her werk 3. Arbeidsongevallen 4. Elektrische risico s en brandgevaar 5. Bedieningsmiddelen en signalen 6. Materiaal, handgereedschap, en machines 7. Werkhoudingen 8. Krachtinspanningen en goederenbehandeling 9. Verlichting 10. Lawaai 11. Luchthygiëne 12. Thermische omgevingsfactoren 13. Trillingen 14. Autonomie en individuele verantwoordelijkheden 15. Inhoud van het werk 16. Tijdsdruk 17. Arbeidsverhoudingen tussen werknemers en hiërarchische lijn 18. Psychosociale omgeving 44
Verspreiding van SOBANE Mappen per sector voor het invoeren van Deparis 45
Synthese Deparis Synthese van de Deparis studie van drukkerij 1. Lokalen en werkzones 2. Arbeidsorganisatie 3. Arbeidsongevallen 4. Elektrische risico s en brandgeval 5. Bedieningsapparatuur en signalen 6. Materiaal, handgereedschap, machines 7. Werkhoudingen 8. Krachtinspanningen en goederenbehandeling 9. Verlichting 10. Lawaai 11. Luchthygiëne 12. Thermische omgevingsfactoren 13. Trillingen 14. Autonomie en individuele verantwoordelijkheden 15. Inhoud van het werk 16. Tijdsdruk 17. Arbeidsverhoudingen tussen werknemers en hiërarchische lijn 18. Psychosociale omgeving 46
www.respectophetwerk.be (toolkit) www.voeljegoedophetwerk.be www.werk.belgie.be www.beswic.be
De interne procedure: het verzoek tot psychosociale interventie
Voor wie? De werknemer die meent psychische schade te lijden (die eventueel gepaard kan gaan met lichamelijke schade) ten gevolge van psychosociale risico s op het werk (waaronder geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk)
Types verzoeken tot psychosociale interventie Informeel Formeel Hoofdzakelijk collectief Hoofdzakelijk individueel Verzoek tot formele psychosociale interventie Verzoek tot formele psychosociale interventie voor feiten van geweld, pesterijen of ongewenst seksueel gedrag Bescherming tegen represailles
Verzoek tot psychosociale Geen afbreuk aan mogelijkheid om beroep te doen op: Werkgever Lid hiërarchische lijn interventie Lid Comité of vakbondsafgevaardigde
Informele psychosociale interventie = op informele wijze zoeken naar een oplossing door verzoeker en vertrouwenspersoon of PAPA door middel van Gesprekken actief luisteren - advies Interventie bij een andere persoon van de onderneming Verzoening met andere betrokken persoon/personen Succes Mislukking
Formele psychosociale interventie ALLEEN bij de PAPA! 1. INDIENING 2. KWALIFICATIE 3. ONDERZOEK EN BESLISSING 4. VERZOEK VOOR FEITEN VAN GEWELD, PESTERIJEN OF ONGEWENST SEKSUEEL GEDRAG (bijzonderheden)
1. Indiening van het verzoek Verplicht persoonlijk onderhoud Binnen 10 kalenderdagen na wilsuiting Opmaak van het verzoek Weigering of aanvaarding Beslissing genomen door PAPA Weigering wanneer situatie beschreven in het verzoek kennelijk geen betrekking op PSR / geweld, pesterijen of ongewenst seksueel gedrag Kennisgeving binnen 10 kalenderdagen na in ontvangst nemen verzoek Geen kennisgeving: het verzoek is aanvaard
2. Kwalificatie van het verzoek door de PAPA Situatie beschreven in het verzoek heeft hoofdzakelijk betrekking op risico s met een collectief karakter een individueel karakter = verzoek met een hoofdzakelijk collectief karakter = verzoek met een hoofdzakelijk individueel karakter (verzoek voor feiten van geweld, pesterijen of ongewenst seksueel gedrag)
Verzoek met hoofdzakelijk collectief karakter PAPA Informeert verzoeker en werkgever (NIET identiteit verzoeker) Indien risico op ernstige aantasting gezondheid van de verzoeker: PAPA stelt individuele maatregelen voor Werkgever 3. Onderzoek en beslissing Behandelt het verzoek Verplicht overleg met comité of vakbondsafvaardiging Advies over wijze van behandeling en over gevolgen Eventueel risicoanalyse van specifieke risicosituatie (volgens artikel 6 KB) Beslissing : binnen 3 of 6 maanden (risicoanalyse artikel 6 KB)
Onderzoek en beslissing Verzoek met hoofdzakelijk individueel karakter PAPA Informeert werkgever (inclusief identiteit van de verzoeker) Onderzoekt de arbeidssituatie volledig onpartijdig en rekening houdend met informatie verstrekt door personen die hij nuttig acht te horen Stelt advies op voor de werkgever, met daarin onder meer Voorstellen voor preventiemaatregelen ten aanzien van de specifieke arbeidssituatie + verantwoording Voorstellen voor preventiemaatregelen om herhaling te voorkomen + verantwoording Werkgever Beslissing binnen 2 maanden na advies PAPA
4. Verzoek voor feiten van geweld, pesterijen of ongewenst seksueel gedrag bijzonderheden (1) PAPA informeert werkgever dat verzoeker en directe getuigen de bescherming tegen represailles genieten Mededeling aan aangeklaagde van feiten ten laste Wanneer ernst van de feiten het vereist: - PAPA stelt bewarende maatregelen voor aan werkgever - Werkgever deelt zo snel mogelijk beslissing mee aan PAPA PAPA deelt advies mee aan Centrum gelijkheid van kansen en racismebestrijding Instituut gelijkheid vrouwen en mannen Op hun vraag en mits akkoord verzoeker
Verzoek voor feiten van geweld, pesterijen of ongewenst seksueel gedrag bijzonderheden (2) Verplicht beroep op TWW door PAPA Vóór advies PAPA: werkgever treft geen (geschikte) bewarende maatregelen Na advies PAPA: werkgever treft geen (geschikte) maatregelen en Er is ofwel een ernstig en onmiddellijk gevaar voor de werknemer Ofwel is de aangeklaagde de werkgever of een lid van het leidinggevend personeel
Arbeidsreglement Coördinaten PAPA of dienst waarvoor hij zijn opdrachten uitvoert Coördinaten vertrouwenspersoon Toepasselijke procedures => Termijn voor aanpassing arbeidsreglement: tot 1 maart 2015
De vertrouwenspersoon
De vertrouwenspersoon (1) Bevoegdheid uitgebreid tot alle psychosociale risico s MAAR enkel informeel! Niet verplicht Aanstelling Op initiatief van de werkgever Op vraag van alle werknemersvertegenwoordigers in het Comité Nieuwe onverenigbaarheden voor VP aangeduid vanaf 01/09/2014 Verplichte opleiding (5 dagen) en supervisie (1x per jaar)
De vertrouwenspersoon (2) Wanneer externe PAPA en geen VP aangeduid Preventieadviseur van de interne dienst oefent informatieopdrachten VP uit behalve indien: Werkgever zelf de functie van preventieadviseur uitoefent = onderneming met minder dan 20 werknemers Preventieadviseur zelf dit weigert Het Comité dit weigert!! Niet verplicht opleiding te volgen
De preventieadviseur van de interne dienst
Wanneer externe PAPA => grotere betrokkenheid bij materie PSR Bijstand verlenen aan werkgever - Deelname aan risicoanalyse wanneer deze niet complex is Advies verlenen over de elementen van de 5 A s die aanleiding kunnen geven tot psychosociale risico s Coördinerende rol in kader van interne procedure - Hij ontvangt een deel van het advies van de PAPA - Hij wordt geïnformeerd over de beslissing van de werkgever betreffende het gevolg dat hij aan het verzoek geeft Uitoefening informatieopdrachten VP wanneer geen VP werd aangeduid
De externe procedures
Arbeidsrechtbank Schadevergoeding Dader van feiten van geweld, pesterijen of ongewenst seksueel gedrag op het werk Herstel van materiële en morele schade Vergoeding: keuze Werkelijk geleden schade: bewijzen! Forfaitair bedrag 3 maanden brutoloon van slachtoffer 6 maanden brutoloon van slachtoffer, indien discriminatie gezagsrelatie tussen dader en slachtoffer ernst van de feiten
Wordt verwacht Juridische gids over PSR
Bedankt voor uw aandacht!