Amsterdamse bèta s bundelen krachten Impuls voor onderzoek, onderwijs en internationale slagkracht De Amsterdam Faculty of Science De Colleges van Bestuur van de Vrije Universiteit Amsterdam (VU) en de Universiteit van Amsterdam (UvA) hebben op 2 juli 2013 een belangrijke stap gezet op weg naar de oprichting van een gezamenlijke bètafaculteit met de werktitel Amsterdam Faculty of Science (AFS). Hierin worden de huidige faculteiten Aard- en Levenswetenschappen (FALW) en Exacte Wetenschappen (FEW) van de VU en de faculteit Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica (FNWI) van de UvA één geheel. Het voorgenomen besluit daartoe van de Colleges wordt voorgelegd aan de medewerkers en studenten. Door de bèta s van de Amsterdams universiteiten op samenhangende wijze bij elkaar te brengen krijgen de kwaliteit en slagkracht van het onderwijs en onderzoek een forse impuls. De plannen voor de integratie zijn in eerdere stadia al positief ontvangen bij accreditatie- en reviewcommissies. Ook vanuit de overheid zijn positieve reacties opgetekend. Kruisbestuiving VU en UvA hebben op het bètadomein grotendeels complementaire activiteiten. Samen bestrijken ze een indrukwekkend deel van de bètadisciplines. Onderwijs en onderzoek zijn er van hoog niveau en zal een aantrekkelijk onderzoeksprogramma uitvoeren dat internationaal toonaangevend en maatschappelijk relevant is. Dit vertaalt zich in meer toppublicaties, internationaal toptalent, subsidiegeld en publiek-private samenwerkingsverbanden dan nu het geval is. zal een breed en innovatief onderwijsportfolio aanbieden dat zoveel mogelijk toegankelijk is voor Nederlandse en internationale studenten en waarin ruimschoots aandacht is voor interdisciplinair onderwijs. Dit vergroot de aantrekkingskracht van Amsterdam als science city. men is in de afgelopen jaren al steeds vaker gaan samenwerken. Juist de onderlinge complementariteit maakt nog veel meer synergie mogelijk tussen de drie bètafaculteiten. Dit potentieel kan maximaal benut worden als de bèta s van de twee universiteiten dichter bij elkaar komen te zitten: als wetenschappers op basis van hun inhoudelijke expertise bijeen worden gebracht, ontstaat ruimte voor sterke kruisbestuiving en samenwerking. Om dit mogelijk te maken, zijn VU en UvA voornemens om het personeel van de AFS in de komende 5 tot 10 jaar te hergroeperen binnen de huidige twee thuisbases, de Amsterdamse Zuidas en het Amsterdam Science Park. Er zijn acht disciplinaire afdelingen voorzien waartussen krachtige interdisciplinaire initiatieven gestimuleerd zullen worden. Opleidingen krijgen op één van beide campussen hun thuisbasis. In de keuze hiervan staat de kwaliteit van het onderwijs voorop. Inhoudelijke breedte De AFS zal vier thematische domeinen beslaan, elk gekoppeld aan één locatie: Human Life Science en Information Science op de Zuidas; Science for Sustainability en Fundamentals of Science op het Science Park. Dit geeft de AFS een duidelijk profiel in Amsterdam: kennismetropool Amsterdam beschikt over een unieke constellatie van kennisinstituten, met naast de universiteiten twee academische medische centra, diverse HBO-instellingen en verschillende NWO- en KNAW-instituten. De vorming van de AFS benut de kansen die dit biedt maximaal en vormt daarnaast een stuwende kracht voor nieuwe ontwikkelingen in Amsterdam. Zo kiest een groeiend aantal wetenschappelijke instituten en kennisintensieve bedrijven, zoals SRON en onlangs ASML, ervoor zich in Amsterdam te vestigen. Recent zette de gemeente met de Amsterdam Metropolitan Solutions tender de deur wijd open voor kennisinstellingen om activiteiten in de regio te starten. Bij deze bewegingen slaan VU en UvA de handen steeds meer ineen om te winnen aan kwaliteit en concurrentiekracht. Met de voorgestelde integratie van de bèta s zetten de universiteiten een nieuwe stap vooruit in de voortvarende versterking van het wetenschappelijke en kennislandschap in Amsterdam. De bètadisciplines lopen daarmee voorop in deze ontwikkelingen. 1/5
het Nederlandse wetenschapslandschap. Met 3.000 medewerkers (onder wie 2.000 wetenschappers), 9.000 studenten en een jaarlijks budget van 250 miljoen euro heeft de AFS de omvang maar vooral de inhoudelijke breedte om te concurreren met Europese topinstellingen zoals Oxford, Cambridge, University College London, ETH Zürich en Université Pierre et Marie Curie in Parijs. Ook anticipeert de AFS zo tijdig op trends in het nationale wetenschapsbeleid, die onder meer gericht zijn op minder versnippering in onderwijs en onderzoek. Human Life Science: Waarom besluit een cel te delen of ontwikkelt een bacterie antibioticaresistentie? Hoe ontstaat de ziekte van Alzheimer? Kunnen geneesmiddelen op maat ontwikkeld worden tegen kanker? Science for Sustainability: Hoe kunnen we onze natuurlijke bronnen duurzaam (her)gebruiken met onze kennis van fysica, chemie en biologie? Kunnen we energie en materialen produceren gebaseerd op duurzame alternatieven zoals zonne-energie en herwinbare grondstoffen? Information Science: Hoe kunnen we duurzaam en efficiënt informatie extraheren uit steeds groeiende bergen van data? Hoe integreren we die informatie effectief in onze gedigitaliseerde en genetwerkte samenleving? Fundamentals of Science: Waaruit bestaat donkere materie? Zijn natuurconstanten echt constant? Wat zijn de wiskundige en quantummechanische eigenschappen van informatie? Hoe kunnen we de mechanische eigenschappen van (bio)materialen verklaren uit de bouwstenen? Instituut van Europese allure Als onderdeel van de beoogde bèta-integratie willen VU en UvA gezamenlijk de kwaliteit van zowel onderwijs als onderzoek verder verhogen. De AFS zal hiermee uitgroeien tot een instituut van Europese allure: een opvallend bètacluster dat de wetenschappelijke ontwikkelingen in Europa mede bepaalt, aantrekkelijk is als partner voor het bedrijfsleven en een sterke concurrentiepositie heeft op de internationale onderwijsmarkt. De voorgenomen integratie en daaruit voortvloeiende kwaliteitsimpulsen zullen er in de komende jaren toe leiden dat Amsterdam als bètastad aantrekkelijker wordt en dat nieuwe interdisciplinaire onderzoeksgebieden uitgebouwd worden, die bijdragen aan oplossingen voor de grote maatschappelijke uitdagingen van de 21 e eeuw. VERSTERKING VAN ONDERZOEK EN ONDERWIJS Het is geen sinecure om van drie afzonderlijke faculteiten één geheel te maken. VU en UvA willen deze uitdaging aangaan omdat er veel voordelen te behalen zijn in het bundelen van hun krachten. Het veranderende universitaire landschap, overheidsbeleid dat stuurt op sterkere profilering, en toenemende internationale concurrentie maken dat het nu een goed moment is om deze ambitieuze stap te zetten. Het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek in de bètadisciplines krijgen door de integratie een sterke impuls. Impulsen voor het onderzoek Aantrekkingskracht: Het onderzoeksportfolio van de AFS combineert omvang, inhoudelijke breedte en FEW-decaan prof. dr. Hubertus Irth, over de keuze van ASML voor vestiging van het nieuwe Instituut voor Nanolithografie in Amsterdam: Het INL zal een enorme aantrekkingskracht hebben op talentvolle onderzoekers uit de hele wereld en biedt studenten een unieke kans om de hightech wereld van dichtbij te leren kennen. samenhang. Deze combinatie vergroot de aantrekkelijkheid van Amsterdam als werk- en studiestad voor nationaal en internationaal toptalent én als partner voor kennisintensieve bedrijven en instellingen. De bètacombinatie van VU en UvA is al doorslaggevend gebleken voor de beoogde komst van SRON (ruimteonderzoek en aardobservatie) naar het Science Park en de voor keuze voor Amsterdam van het Instituut voor Nanolithografie (INL; nieuwe technieken voor de fabricage van computerchips; samenwerking met ASML, AMOLF en FOM/NWO). Concurrentiekracht: De combinatie van omvang, breedte en samenhang geeft de AFS ook een sterke- 2/5
re uitgangspositie om internationaal te concurreren met topinstellingen op Europese en zelfs mondiale schaal. Hoewel de plannen gericht zijn op een inhoudelijke versterking, zal de integratie ook in kwantitatieve zin zichtbaar worden: op diverse internationale maatstaven, zoals de actieve participatie in internationale consortia en het aantal (top)publicaties, zal de AFS zich kunnen meten met leidende Europese centra voor bètaonderzoek. Zo publiceren VU en UvA afzonderlijk momenteel elk op slechts één bètagebied meer dan het gemiddelde binnen de League of European Research Universities (LERU); met de vorming van AFS wordt op nagenoeg alle gebieden meer dan het LERUgemiddelde gepubliceerd. Voor het aantal toppublicaties geldt hetzelfde. Amsterdam zal tevens een grotere rol kunnen spelen in internationale onderzoeksprogramma s, op diverse gebieden zelfs een agendabepalende. Science in Amsterdam wordt zo wereldwijd een begrip. Samenwerking binnen disciplines: VU- en UvA-groepen die elkaar inhoudelijk aanvullen worden per wetenschappelijke discipline ondergebracht in nieuwe onderzoeksafdelingen. Zo komen de neurowetenschappers samen op de Zuidas, waar ook het VUmc is gehuisvest; de wiskundigen ontmoeten op het Science Park de collega s van NWO s Centrum voor Wiskunde en Informatica. Er kan immers geen papieren samenwerking op tegen een situatie waarin vakgenoten op loopafstand (samen)werken en elkaar dagelijks bij de koffieautomaat ontmoeten. Een groter arsenaal en diversiteit aan technieken scheppen daarnaast mogelijkheden voor onderzoek dat nu minder goed haalbaar is. Prof. dr. Rienk van Grondelle (VU-FEW) verwoordde in zijn column in Ad Valvas zijn visie op de aantrekkingskracht van de AFS: Sterke onderzoekslijnen worden voor studenten veel aantrekkelijker als deze omringd zijn door andere sterke onderzoeksgroepen. Goede studenten zoeken deze meerwaarde. Meer en meer wordt duidelijk dat het spectrum aan hoogwaardige onderzoekslijnen de internationale positie bepaalt en daarmee de aantrekkingskracht voor excellente nationale en internationale studenten en wetenschappers. De AFS biedt die omgeving. Samenwerking tussen disciplines: De voorziene hergroepering beoogt tegelijk samenwerking te stimuleren over de grenzen van disciplines heen. VU en UvA zien kansen om (nieuwe) interdisciplinaire verbindingen te leggen zoals op de thema s Natural Sciences for Human Health (een combinatie van chemie, biologie, informatica en geneeskunde) en Solar Energy (onderzoeksprogramma van fysica, chemie en biologie, in samenwerking met AMOLF en ECN). Voor krachtig interdisciplinair onderzoek zullen bovendien de banden met andere wetenschapsgebieden binnen beide universiteiten geïntensiveerd worden, waaronder geneeskunde, maatschappij-, gedrags- en geesteswetenschappen en economie. Interdisciplinair onderzoek is onmisbaar om antwoorden te vinden op de grote maatschappelijke uitdagingen van vandaag en morgen, die vanuit verschillende invalshoeken aangepakt moeten worden. Een coherente aanpak om kennis te benutten: VU en UvA slaan de handen ook ineen om resultaten uit het onderzoek beter te benutten (kennisvalorisatie), bijvoorbeeld via samenwerkingsverbanden met het bedrijfsleven, spin-off bedrijven en patenten. Dit sluit naadloos aan bij bredere ontwikkelingen in de Amsterdamse regio, zoals de recente oprichting van het Pan- Amsterdamse Technology Transfer Office. Aangezien zowel de Zuidas als het Science Park al over een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor het bedrijfsleven beschikken, heeft de AFS hierin een sterke uitgangspositie. Onderzoeksinfrastructuur efficiënter aanschaffen en gebruiken: De bètawetenschappen zijn veelal afhankelijk van kostbare, hoogwaardige apparatuur. Een geïntegreerde bètafaculteit heeft meer armslag voor grote investeringen en kan ze bovendien efficienter inzetten voor een grotere groep van wetenschappers. Hierdoor komt meer geld beschikbaar voor onderzoek. Op middellange termijn kan ook het fysiek samenvoegen van bestaande grootschalige onderzoeksfaciliteiten tot meer efficiëntie leiden. Voorbeelden zijn de proefdierverblijven (voorzien op de Zuidas) en de kassen en klimaatkamers (voorzien op het Science Park). Aantrekkelijk onderwijsaanbod De AFS stelt een aantrekkelijk onderwijsportfolio samen bestaande uit ca. 17 bacheloropleidingen en ca. 29 masteropleidingen. Eigentijds bètaonderwijs kenmerkt zich door een grote mate van interdisciplinariteit. Het AFS-onderwijsaanbod speelt daarop in met zowel stevige disciplinaire opleidingen als daarop voortbouwende interdisciplinaire opleidin- 3/5
gen, binnen en over de AFS-grenzen: een combinatie die mogelijk wordt door de schaal van de AFS. Binnen dit geheel van opleidingen worden flexibele studiepaden opgezet die zoveel mogelijk afgestemd zijn op de specifieke interesses en capaciteiten van de student. Opleidingen van VU en UvA die in sterke mate overlappen, worden samengevoegd. Hiermee wordt ook ingespeeld op de toenemende druk om versnippering in het landelijke onderwijsaanbod tegen te gaan. Grote opleidingen zoals biomedische wetenschappen zullen in duidelijk onderscheidende varianten worden aangeboden. Ook liggen er uitgelezen kansen om in specifieke domeinen een nieuw palet van opleidingen te ontwikkelen, bijvoorbeeld binnen het informaticadomein. De scholier of student die een (vervolg)opleiding zoekt, ziet straks binnen één faculteit een onderwijsaanbod met aanmerkelijk meer keuzemogelijkheden dan elders. Versterking van het researchfundament: Onderwijs en onderzoek zijn in het bètadomein onlosmakelijk met elkaar verbonden. AFS-opleidingen, met name die in de masterfase, zijn sterk georiënteerd op en verweven met het actuele onderzoek in Amsterdam. Een sterkere internationale positie van het onderzoek werkt door in het onderwijs en maakt de betreffende opleidingen sterker, de diploma s meer gewild. Toekomstbestendigheid: Waar enkele opleidingen momenteel weinig studenten aantrekken, kan de AFS door de gerichte samenvoeging van opleidingen een gezonde instroom realiseren. Om aan de andere kant te voorkomen dat opleidingen als massaal worden ervaren, wordt kleinschaligheid binnen grootschaligheid georganiseerd. Door specialisatietrajecten en cohorten wordt bereikt dat elke student studeert binnen een herkenbare groep van medestudenten. Verbetering van de kwaliteit van het onderwijs: In de onderwijsvisie van de AFS staan research based onderwijs en academische vorming centraal. Daarbij worden de door VU en UvA ingezette onderwijsverbeteringen binnen de AFS met kracht doorgezet. Doordat de pool van docenten voor een opleiding vergroot en verbreedt, ontstaan er meer mogelijkheden om de juiste docent op de juiste plek in te zetten. Dit komt de kwaliteit van het onderwijs ten FALW-decaan prof. dr. Bauke Oudega: De AFS biedt de kans om de bestaande samenwerkingen in de masteropleidingen te versterken en het bacheloraanbod samenhangend in te richten. De samenwerking met de andere UvA en VU faculteiten en Amsterdamse kennisinstellingen zorgt zo voor een unieke profilering van bètaonderwijs in Amsterdam. goede. Daar waar het samenvoegen van opleidingen tot besparingen leidt, worden deze weer geïnvesteerd in met name de docenten en onderwijsorganisatie, met als doel de kwaliteit van het onderwijs verder te verhogen. Nieuwe onderwijsinitiatieven: De bundeling van krachten maakt nieuwe onderwijsinitiatieven mogelijk, enerzijds doordat er voldoende studenten zijn om deze levensvatbaar te maken, anderzijds omdat er meer expertise in huis is: Internationalisering: Bij een internationaal toonaangevende faculteit horen internationaal toegankelijke opleidingen. De AFS wil verscheidene Engelstalige bacheloropleidingen starten, zoals de brede informaticaopleiding die nu al met succes aan de VU loopt, om ook het jongste internationale bètatalent naar Amsterdam te trekken. Programma s voor excellente studenten: Door de hogere studentenaantallen kunnen programma s worden ontwikkeld om zeer getalenteerde studenten extra uit te dagen, onder andere in de vorm van honourstrajecten en dubbele bachelors. Bètalerarenopleiding: De AFS wil zich inzetten om het nijpende tekort aan bètaleraren aan te pakken. In samenwerking met andere VU- en UvA-faculteiten zullen extra mogelijkheden geboden worden om binnen een master een lerarenopleiding te volgen. Meer research in de master: De tweejarige masteropleidingen zullen een grote onderzoekscomponent hebben. Zo krijgen ze het karakter van een research master en de ambitie is om deze opleidingen ook aldus te laten accrediteren. Op basis van specifieke ingangseisen zullen deze masters gemotiveerde en getalenteerde studenten aantrekken. VAN PLANNEN NAAR BOUWEN Aan de ideeën en plannen voor één Amsterdamse bètafaculteit ligt twee jaar voorbereiding ten grondslag. De plannen hebben de Colleges van Bestuur van VU en UvA het vertrouwen gegeven dat het omvangrijke en complexe traject van het bouwen 4/5
van de AFS de inspanningen ten volle waard zijn. De intensieve besprekingen met de medezeggenschapspartners gaan nu een formelere fase in, waarin steeds duidelijker zal worden hoe de AFS vorm zal krijgen in samenspraak met en met inbreng van medewerkers en studenten. Ook de contacten met externe partijen over de AFS zullen verder geïntensiveerd worden. Het voorgenomen besluit van de Colleges van Bestuur heeft de grond voor de AFS in figuurlijke zin bouwrijp gemaakt. De werkelijke bouw -inspanningen, in gezamenlijkheid, beginnen eigenlijk nu pas. Eén faculteit: Het uiteindelijke doel is om de drie faculteiten organisatorisch en financieel, maar vooral ook in de beleving van elke student en medewerker, tot een eenheid om te vormen. Hiertoe zullen in de komende jaren personeel en faciliteiten, zowel voor onderzoek als opleidingen, gehergroepeerd worden in lijn met de thematische signatuur van beide locaties: de Zuidas als thuisbasis voor Human Life Science en Information Science; het Science Park voor Science for Sustainability en Fundamentals of Science. Voor de vereiste toegang tot gebouwen en ICT-voorzieningen zal worden gezorgd. Ook passen VU en UvA de studenten-, personeels- en financiële informatiesystemen aan op de vorming van de AFS. FNWI-decaan prof. dr. Kareljan Schoutens in Ad Valvas: We worden één Amsterdamse faculteit met twee locaties. Binnen deze faculteit denken we niet meer in VU- of UvA-afdelingen, -mensen of -studenten. We zijn één geheel. Organisatie onderwijs: De bacheloropleidingen worden organisatorisch ondergebracht in een Bachelor College; de master- en promotieopleidingen in vier Graduate Schools gekoppeld aan de vier thematische domeinen. Hoog op de agenda van het AFS-personeelsbeleid staat de relatie tussen onderwijs- en onderzoeksbijdragen aan een academische carrière. De onderwijsondersteuning binnen de AFS wordt op een samenhangende, uniforme manier georganiseerd. De AFS is voornemens om in samenspraak met landelijke onderwijsinstanties als de NVAO joint degrees uit te geven, waarbij zowel VU als UvA op de diploma s vermeld staan. De AFS zal een onderwijsvisie ontwikkelen die is afgestemd op het moderne interdisciplinaire bètaonderwijs. Ter ondersteuning hiervan zullen UvA en VU de Onderwijs- en Examenregelingen harmoniseren. Investering: Met het bouwen van de AFS en de investeringen in het onderzoek en onderwijs zijn vanzelfsprekend kosten gemoeid. Voor de financiële gevolgen van inpassing in huisvestingsplannen, van aanpassingen van ICT- en andere systemen en overige transitiekosten is een aanpak vastgesteld. Beoogde initiële investeringen waarmee veelbelovende nieuwe onderzoeksprogramma s een vliegende start gegeven wordt, zullen de kwaliteit van onderzoek en onderwijs in de AFS verhogen en zullen zich daardoor op termijn terugverdienen. Voor de medewerkers van de huidige faculteiten geldt dat zij allen overgaan naar de AFS. Tijdspad: De voorziene veranderingen zijn er niet van het ene op het andere moment. Verhuizingen zullen gefaseerd plaatsvinden. De planning hiervoor wordt vervlochten met de bestaande meerjarige plannen van VU en UvA voor nieuwbouw, sloop of renovatie van gebouwen. Er wordt naar gestreefd om gezamenlijke masteropleidingen te starten per 1 september 2014 en bacheloropleidingen per 1 september 2015. Hoewel de AFS als geheel gaandeweg over een periode van 5 à 10 jaar haar beslag zal krijgen, zal de meerwaarde van de integratie voor onderwijs en onderzoek, zoals in dit document beschreven, al op veel kortere termijn tastbaar worden voor specifieke opleidingen en onderzoeksgroepen. Naar aanleiding van het voorgenomen besluit gaven de Colleges van Bestuur van VU en UvA aan: Om inhoudelijke redenen kiezen we voor het samengaan van de drie bètafaculteiten: onderwijs en onderzoek zullen er van profiteren. Onze bètawetenschappers hebben al veel verwantschap en hun samenwerking tot dusver heeft al veel resultaten geboekt. De komende jaren zal het proces van samengaan zorgvuldig vorm krijgen. Daarbij zal veel aandacht uitgaan naar de zittende studenten. Het is een ongekende ontwikkeling in Nederland waar we als Colleges van VU en UvA met vertrouwen naar uit kijken. 5/5