Memo Toetsing BVP: proces en kader Aan Van Betreft Datum Deelnemers en belanghebbenden Brancheverduurzamingsplannen Kennisinstituut Duurzaam Verpakken Toetsen hoogst haalbare doelen en branche verduurzamingsplannen 24 juli 2014, definitief 1 Samenvatting Het opstellen van hoogst haalbare doelen (hhd) 1 en brancheverduurzamingsplannen (bvp s) door branches vloeit voort uit de afspraken in de Raamovereenkomst en het bijbehorende Addendum van het verpakkende bedrijfsleven, de Rijksoverheid en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). Branches doen voorstellen voor hhd en de bvp s 2 aan het KIDV. Het is aan de branche aannemelijk te maken dat de plannen impact hebben. Het KIDV toetst de hhd en bvp s via een toetsingscommissie bestaande uit wetenschappers en verpakkingskundigen; deze toetsing vindt plaats aan de hand van een toetsingskader. Het bestuur van het KIDV stelt, na raadpleging van de Raad van Advies, de hhd en de bvp s vast en overlegt de bevindingen aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu. Na de context gaat deze memo achtereenvolgens in op het proces van het toetsen, het toetsingskader en de toetsingscommissie. Zowel het opstellen van hhd en bvp s als het toetsen is een leerproces. Als bepaalde situaties of omstandigheden daartoe aanleiding geven, zullen zo nodig aanpassingen in overleg met het bestuur worden doorgevoerd. Deze aanpassingen worden dan gedeeld met betrokken partijen. 2 Context Door het KIDV geselecteerde branches zijn vanaf juni aan de slag met het opstellen van hoogst haalbare doelen: voor een aantal productverpakkingscombinaties per branche waar naar verwachting veel winst is te behalen voor de branche (5 pv-combinaties, of meer bij grotere branches) 3 ; voor een aantal thema s uit de zes thema s die in de Methodiek 4 zijn benoemd (schadelijke stoffen, verpakkingsoptimalisatie, grondstoffen, uitval producten, uitval verpakkingen (waaronder tegengaan zwerfafval), terugwinnen). 1 Hoogst verwijst naar zo duurzaam mogelijk, met een zo gering mogelijke milieu-impact; Haalbaar verwijst naar randvoorwaarden als veiligheid, economisch haalbaar etc. 2 Zie www.kidv.nl voor de nadere toelichting onder Brancheverduurzamingsplannen, waaronder de notitie Aan de slag (april 2014) 3 Het kan gaan om geleidelijke verbeteringen maar ook om een radicaal andere aanpak; dat is aan de branche. 4 Zie Methodiek opstellen hoogst haalbare doelen & brancheverduurzamingsplannen. Toelichting op de totstandkoming van de methodiek, www.kidv.nl 1 Toetsingskader brancheverduurzamingsplannen
Branches aan zet De branches pakken de handschoen op 5 ; het gaat om producenten en importerende bedrijven van verpakte producten, de zogenoemde P/I s 6. Daarbij zijn koplopers in duurzaam verpakken en/of koplopers in het op de markt brengen van verpakte producten betrokken. De branches en de door de branche genodigde bedrijven maken desgewenst gebruik van de informatie en de tools van KIDV, waaronder de webtool (vragenlijst). Wanneer de webtool niet wordt gebruikt toont de branche aan dat een vergelijkbare benadering is gebruikt in verband met de beoogde kwaliteit van de onderbouwing. Ondersteuning is beschikbaar Wanneer branches behoefte hebben aan ondersteuning bij het benoemen van hoogst haalbare doelen en het opstellen van de brancheverduurzamingsplannen, kan een beroep worden gedaan op een partij ingeschakeld door het Afvalfonds. In geval branches niet leveren Nog niet alle branches gaan even voortvarend te werk. Wanneer branches, ondanks de geboden ondersteuning door het Afvalfonds, zelf niet komen met plannen en hhd van voldoende kwaliteit, dan worden deze opgesteld door het KIDV met behulp van de inbreng van verpakkingskundigen. Het KIDV volgt dan een aanpak 7 waarbij - op basis van een flink aantal waargenomen voorbeeldverpakkingen van gangbare of in het oog springende product-verpakkingscombinaties 8 in winkelkanalen hhd voor de gehele branche worden vastgesteld zodat voldaan kan worden aan de afgesproken ambitie om verpakkingen te verduurzamen. Uiteraard verdient een actieve aanpak van de structurele verduurzaming van verpakkingen door de branches zelf via hhd en bvp s verreweg de voorkeur. Onderdelen van een bvp Een brancheverduurzamingsplan 9 bevat volgens het Addendum bij de Raamovereenkomst de volgende onderdelen: verpakkingen die beter recyclebaar zijn; verpakkingen met een groter aandeel gerecycled materiaal; navulverpakkingen; verpakkingen die minder grondstoffen nodig hebben (lichtere verpakkingen); verpakkingen van producten die minder water of lucht bevatten; verpakkingen die de houdbaarheid van het product verlengen; verpakkingen die productverspilling, -beschadiging of uitval tegengaan. verpakkingen die minder overlast door zwerfafval geven. 5 Het KIDV onderhoudt uitsluitend contact met de branches en heeft geen toegang tot de gegevens van individuele bedrijven 6 Een logische partner in verduurzaming zijn de materiaalorganisaties 7 Deze aanpak is in het verleden ook gevolgd door het RIVM en heeft als basis gediend voor de handhaving door de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILENT) 8 Bedrijven kunnen ook een productverpakkingscombinatie voorstellen aan het KIDV voor hhd. 9 In het addendum Preventieplan genoemd 2 Toetsingskader brancheverduurzamingsplannen
3 Proces van het toetsen 3.1 Moment en resultaat Het toetsen van de hhd en de bvp vindt plaats nadat een branche voorstellen voor hhd en voor het bvp hebben ontwikkeld en aangeleverd bij het KIDV ter toetsing. De deadline voor het indienen van de plannen is 1 oktober 2014. Vanaf dat moment zal toetsing plaatsvinden. Resultaten van de toetsing worden verwacht in het vierde kwartaal van 2014. Voostellen voor hhd en het bvp De basis voor de hhd in de bvp ligt in de keuze van de product-verpakkingscombinaties, de thema s, én de bedrijven. Die keuzes moeten de ambitie van een bvp onderstrepen en uitstralen en duidelijk maken dat de branche streeft naar impact. Dit betekent dat de branches zich goed moeten beraden over de te kiezen product-verpakkingscombinaties (pv-combinaties), de thema s én de bedrijven die worden uitgenodigd deel te nemen: - De pv-combinaties betreffen die combinaties waar de branche naar verwachting aantoonbaar veel winst in het verduurzamen van verpakkingen kan behalen; - De thema s zijn die thema s waar de branche verwacht forse stappen te kunnen maken als het gaat om verduurzaming; - De deelnemende bedrijven zijn een doorsnede van de bedrijven in de branche waarbij vooruitstrevende bedrijven in verduurzaming van verpakkingen (zogenoemde koplopers) zeker deel uitmaken van de gekozen bedrijven. Het toetsen van de hhd en het bvp De toetsingscommissie, bestaande uit wetenschappers en verpakkingskundigen en onder regie van het KIDV, toetst de ingediende voorstellen van een branche en komt zo nodig met onderbouwde aanpassingen van de branchevoorstellen. Het vaststellen van de hhd en het bvp De concept-bevindingen worden besproken met de branche en na consultatie van de branche bepaalt de toetsingscommissie welke hhd de procedure ingaan. Deze worden voorgelegd aan de Raad van Advies, en aan het bestuur KIDV; het bestuur stelt per branche de hhd en het definitieve bvp vast. Desgewenst maakt het bestuur bij de afwegingen gebruik van een second opinion 10. Waar nodig worden door het KIDV hhd vastgesteld volgens de eerder aangegeven methode. Vastgestelde hhd en de bvp s worden aan de staatssecretaris overhandigd en openbaar gemaakt via de website van het KIDV. 3.2 Aan te leveren informatie aan KIDV t.b.v. de toetsingscommissie Zestien branches (zie bijlage) doen mee met voor iedere branche eigen productverpakkingscombinaties. Per branche zal de focus liggen op die pv-combinaties en bij die thema s waar de meeste winst kan worden behaald. Daarbij kan het, zoals aangegeven door het bestuur van het KIDV, ook gaan om meldingen over type verpakkingen of thema s die via het Meldpunt 10 Nog te benomen deskundigen op het terrein van verpakkingen die niet eerder in het proces van hhd en bvp betrokken zijn geweest. 3 Toetsingskader brancheverduurzamingsplannen
Verpakkingen zijn gedaan. Hoogst haalbare doelen zijn dus gekoppeld aan de pv-combinaties en thema s. Bedrijven leveren informatie aan de branche De hoogst haalbare doelen voor de gekozen pv-combinaties en thema s worden ingeschat door de branches op basis van wat bedrijven, en met name de koplopers, hebben bereikt en op termijn haalbaar achten. Bedrijven leveren daartoe gedegen informatie aan de branche (bijvoorbeeld via de web tool 11 ) waarna op basis van die informatie de branche voorstellen ontwikkelt voor hhd, en die voorlegt ter toetsing. Branches leveren informatie aan het KIDV Branches leveren vervolgens hhd op voor geselecteerde product-verpakkingscombinaties en thema s: Wat is afgelopen jaren bereikt; Waar staat de branche nu gemiddeld genomen, waar staan de 10 of 20% best presterende bedrijven, en hoe lang duurt het voordat de gehele branche op dat niveau staat (lange termijn doel); Wat zijn dan de voorgestelde hoogst haalbare doelen voor het ijkmoment (medio 2018); Hoe verhouden deze branchedoelen zich met de (nieuwe) doelen van de best presterende bedrijven? Uitgaande van hhd voor 2018 (en verder) leveren de branches daarnaast conceptbrancheverduurzamingsplannen op welke stappen moeten worden genomen om die doelen te bereiken. Voor wie gelden deze doelen; Hoe worden deze doelen bereikt; Hoe verloopt het monitoringsproces door de branche; Wat is de milieu-impact van de voorgestane veranderingen voor de gehele branche, welke winsten worden er op het terrein van verduurzaming van verpakkingen bereikt; Wat zijn mogelijke vervolgstappen? 3.3 Relatie met Essentiele Eisen Met de aanpak van hhd en bvp s geven de bedrijven van een branche inhoud aan het begrip Essentiele Eisen (Europese regelgeving, gecontroleerd door de ILT) en wordt de structurele verduurzaming van verpakkingen gestimuleerd. De aanpak van de hhd is dus veel breder inzetbaar en kan worden toegepast op alle pv-combinaties om te voldoen aan de Essentiele Eisen 12. 11 De webtool is beschikbaar en kan worden opgevraagd via het KIDV 12 De checklist voor essentiële eisen is beschikbaar bij het Afvalfonds. 4 Toetsingskader brancheverduurzamingsplannen
4 Het toetsingskader Toetsing van de plannen van een branche door de toetsingscommissie vindt - via een grondige bespreking van de door de branche voorgestelde hhd en het bvp - plaats aan de hand van een toetsingskader. Het door het KIDV ontwikkelde toetsingskader is mede gebaseerd op het advies van drie wetenschappers van drie verschillende universiteiten 13. De belangrijkste onderwerpen van de bespreking zijn: Duurzaamheidsbeleid branche: algemeen en in het bijzonder de verpakkingen; Product- verpakkingscombinaties: keuze en typering; Verantwoording gekozen thema s (keuzen en focus); Verantwoording samenstelling deelnemende bedrijven; Hoogst haalbare doelen per product-verpakkingscombinatie en thema. De eerste vier onderwerpen gaan om een kwalitatieve beschouwing; het vijfde onderwerp wordt zoveel mogelijk op een kwantitatieve manier onderbouwd (zie hierna). In beginsel sluit de commissie aan op de bevindingen van de branche zelf, zoals aangereikt door deelnemende bedrijven. Daarbij zal de toetsingscommissie - waar mogelijk - ook gebruik maken van praktijken (case-informatie) uit het buitenland om de aangedragen doelen tegen het licht te houden. We werken de onderwerpen voor de grondige bespreking hierna kort uit. Ad) Duurzaamheidsbeleid branche De branche geeft aan waar de accenten liggen in het duurzaamheidsbeleid van de branche in het algemeen, en ten aanzien van verpakkingen in het bijzonder. De branche benoemt belangrijke wapenfeiten en de (inter-)nationale erkenningen. Het kan daarbij bijvoorbeeld gaan om het % aangesloten bedrijven dat gebruik maakt van certificeringen, dat lid is van organisaties als de WBCSD, dat noteringen kent als de Dow Jones SI. Het kan ook gaan om aansprekende voorbeelden van gewonnen prijzen in de branche voor duurzaam ontwerp en duurzame verpakkingen of innovatieve doorbraken in verpakkingen. Aan de hand van de bespreking van dit thema stelt de toetsingscommissie vast of binnen een branche al veel is gedaan aan het verduurzamen van verpakkingen en laat dit meewegen in het beoordelen van de gemaakte keuzen bij de pv-combinaties en bij de thema s (zie hierna). Ad) Productverpakkingscombinaties Het tweede onderwerp bij de bespreking richt zich op de argumenten voor de gekozen productverpakkingscombinaties. De branches maken aannemelijk dat het gaat om die combinaties waar veel winst is te behalen, en dus impact, als het gaat om duurzaam verpakken. Het kan gaan om: - Een dominant pv-combinatie in de markt met veel volume (zogenoemde hardlopers); - Pv- combinatie waar naar verwachting - nog veel winst is te behalen door innovaties; - Pv- combinatie aangedragen door consumenten via het Consumenten Meldpunt; - Pv-combinatie die een grote stap in innovatie en verduurzaming met zich meebrengt. 13 Door de wetenschappers van de universiteiten van Utrecht, Delft en Twente is daartoe een concept-vragenlijst opgesteld; deze is beschikbaar bij het KIDV. 5 Toetsingskader brancheverduurzamingsplannen
De winst in de verduurzaming van de verpakkingen kan worden behaald bij de primaire, de secundaire en/of de tertiaire verpakking van het product. Ad) Thema s waarop de branche zich in de komende periode wil focussen Het derde onderwerp gaat over de thema s waar de branche zich in de komende jaren op wil richten. De hoogst haalbare doelen worden vastgesteld vanuit de invalshoeken zoals genoemd in de Raamovereenkomst: re-duce, re-use, re-new 14 en re-cycle 15. In de methodiek van de brancheverduurzamingsplannen is dat uitgewerkt naar zes thema s. De branche geeft aan bij welke thema s naar verwachting veel winst valt te behalen en maakt dat duidelijk aan de hand van de onderdelen zoals genoemd onder punt 2 (Context). Samenhang beleid, thema s en pv-combinaties In de onderstaande beslisboom is de onderlinge samenhang in de drie onderwerpen weergegeven. Branches die nog niet veel hebben gedaan aan de verduurzaming van verpakkingen (B) zullen zich vermoedelijk vooral richten op de thema s aan de rechterkant van de beslisboom. Daar waar al veel is gedaan aan verduurzaming van verpakkingen (A), is extra winst te boeken bij de thema s aan de linkerkant. Brancheplan Activiteiten branche op duurzaamheid A Al veel gedaan aan verduurzaming van verpakkingen. B Nog niet veel gedaan aan verduurzaming van verpakkingen. Keuze productverpakkingscombinatie(s) Keuze aan de hand van: - Meldingen van consumenten - - Niches - - Innovaties Keuze aan de hand van: - Meldingen van consumenten - Hardlopers in de markt Keuze Thema s Grondstof grondstoffen in de totale keten Re-new, Re-cycle Reduce Re-use Terugwinning combinatie product en verpakking in de reyclingsketen Re-cycle, Re-use, Reduce Verpakkingsuitval in de keten combinatie product en verpakking in de verpakkingsketen Re-duce Productbescherming combinatie product en verpakking Re-duce Verpakkingsoptimalisatie optimale hoeveelheid materiaal Re-duce Schadelijke stoffen materiaal specificatie De toetsingscommissie bespreekt de gemaakte keuzen aan de hand van de beslisboom. Daarnaast staat de toetsingscommissie stil bij de mogelijke trade off s tussen de thema s. 14 overwegend bio-based 15 De staatsecretaris heeft in de Kamer toegezegd dat in aanvulling op de vier genoemde R s ook aandacht zal worden besteed aan Re-think, Re-fuse en Re-pair. 6 Toetsingskader brancheverduurzamingsplannen
Ad) Deelnemende bedrijven Branches maken aannemelijk dat een breed scala aan bedrijven, waaronder meerdere koplopers (in duurzaam verpakken) hebben deelgenomen aan de branche-aanpak voor het opstellen van hhd en het bvp. Het gaat dan om bedrijven die bijvoorbeeld prijzen hebben gewonnen, of op een andere manier positief in de aandacht zijn gekomen. Branches moeten een beeld kunnen schetsen van de deelnemers. Per thema en productverpakkingscombinatie achterblijvers middenmoot koplopers Aantal 3 12 5 Wapenfeiten voor Pvcombi s Ad) Hoogst haalbare doelen per product-verpakkingscombinatie en thema De hoogst haalbare doelen zijn SMART geformuleerde doelen, die voor een pv-combinatie en een thema worden ontleend aan de informatie op bedrijfsniveau die alle deelnemende individuele bedrijven (anoniem) 16 aan de branche aanreiken over: Waar het bedrijf nu staat; Wat de doelen zijn voor 2018, Hoe die zich verhouden tot de doelen op de langere termijn. De milieu-impact van de hhd moeten gekwantificeerd worden. De volgende figuur geeft een beeld van de informatie die individuele bedrijven over een productverpakkingscombinatie via de web tool hebben aangereikt aan de branche. In dit geval gaat het als voorbeeld om het % gebruik van gerecycled materiaal in primaire, secundaire en tertiaire verpakkingen. 16 Hiervoor kan de webtool brancheverduurzamingsplannen van het KIDV gebruikt worden. 7 Toetsingskader brancheverduurzamingsplannen
Bedrijven % gerecycled materiaal in primaire verpakking % gerecycled materiaal in secundaire verpakking % gerecycled materiaal in tertaire verpakking Ander doel Huidig Doel Huidig Doel Huidig Doel Bedrijf 1 - - 30 50 80 90 Bedrijf 2 - - 40 50 70 75 Bedrijf 3 - - 30 60 60 80 Bedrijf 4 - - 20 45 90 95 Bedrijf 5 - - 40 50 50 60 Bedrijf 6 - - 10 30 60 70 Bedrijf 7 - - 50 70 70 80 Bedrijf 8 - - 30 40 80 90 Bedrijf 9 - - 60 80 90 100 Bedrijf 10 - - 10 20 60 65 Bedrijf 11 - - 30 60 100 100 Bedrijf 12 - - 30 50 70 75 Bedrijf 13 - - 10 30 50 80 Bedrijf 14 - - 30 60 90 95 Bedrijf 15 - - 40 55 40 80 Bedrijf 16 - - 30 50 80 90 Bedrijf 17 - - 30 40 60 70 Bedrijf 18 - - 50 70 70 80 Bedrijf 19 - - 10 25 90 100 Bedrijf 20 - - 60 70 50 60 Uit de hierna gepresenteerde plot van bovenstaande gegevens is af te leiden waar de bedrijven gemiddeld genomen nu staan (circa 30%; blauwe lijn), waar de bedrijven naar streven in de komende jaren - gemiddeld genomen - naar streven (50%; rode lijn). Op de x-as staan de bedrijven (1 tot 20); op de y-as het % gerecycled materiaal zoals aangegeven door de individuele bedrijven (huidig en doel). Bovenin de figuur staan doelen van de koplopers. Daaruit kan worden afgeleid dat hoogst haalbare doelen zich in een range van 60% a 70% zouden kunnen bevinden. De keuze daarvoor is te vergelijken met het toepassen van best available technics in sectoren als energie. De toetsingscommissie zal in de bespreking de zoekrichting van de branches zelf als uitgangspunt nemen, tenzij dit niet de meeste impact met zich mee brengt. Daarnaast wordt stilgestaan bij de range aan mogelijk na te streven hoogst haalbare doelen. Waar mogelijk zal de commissie gebruik 8 Toetsingskader brancheverduurzamingsplannen
maken van benchmark informatie zoals bijvoorbeeld case-informatie over internationale voorbeelden. Eventuele belemmeringen of bottlenecks bij het behalen van de hoogst haalbare doelen (zoals handelsbarrières, voedselveiligheid, economische belemmeringen) zijn tevens onderwerp van gesprek. Het is aan de branche aannemelijk te maken dat met de gemaakte keuzen in pv-combinaties en thema s en de hhd een substantiële stap voorwaarts wordt gemaakt. Dat gebeurt zoveel mogelijk op basis van (branche-brede) inschattingen door de branche van de effecten op de thema s (als grondstoffen gebruik etc.) wanneer alle relevante bedrijven (behorend tot een branche, of toegerekend aan) voldoen aan de hhd. De impact van verduurzaming van verpakkingen kan zo zichtbaar worden gemaakt. 9 Toetsingskader brancheverduurzamingsplannen
5 Samenstelling Toetsingscommissie en organisatie 5.1 Samenstelling Toetsingscommissie De toetsingscommissie bestaat uit (een pool) van wetenschappers en verpakkingskundigen, onder regie van het KIDV (levert voorzitter en secretaris). De wetenschappers worden betrokken van de Universiteiten die ook betrokken zijn bij het wetenschappelijk onderzoeksprogramma van het KIDV/TIFN. De verpakkingskundigen hebben operationele kennis van processen van verpakkingsontwerp. 5.2 Organisatie De branches sturen voorstellen voor hhd en het bvp naar het secretariaat van de toetsingscommissie (KIDV). Het KIDV stelt per branche de definitieve toetsingscommissie samen, bestaande uit: o 2 of 3 wetenschappers, o verpakkingsdeskundige(n), o verpakkingsdeskundige KIDV/verslaglegging, o faciliterend voorzitter (KIDV). Zoals al eerder kort aangegeven is de procesgang als volgt: De toetsingscommissie bereidt zich voor op de grondige bespreking aan de hand van aangeleverde stukken en de leden hebben zo nodig onderling vooroverleg. Het KIDV belegt de bijeenkomst (met de branche en de toetsingscommissie) van een dagdeel en aan de hand van het toetsingskader vindt de bespreking plaats. De toetsingscommissie formuleert op basis van de aangeleverde plannen en de bespreking daarvan met de branche aan de hand van het toetsingskader een oordeel over hoogst haalbare doelen en scherpt deze zo nodig aan. De concept-bevindingen van de toetsingscommissie worden voorgelegd aan de branche. En indien nodig bespreken de voorzitter en de secretaris van de toetsingscommissie dit nogmaals met de branche. Na de reactie van de branche worden de hhd en het bvp via de Raad van Advies van het KIDV vastgesteld door het bestuur. Desgewenst maakt het bestuur gebruik van een second opinion 17. Het KIDV bestuur overlegt de resultaten aan het ministerie van IenM. Als blijkt dat, na meerdere contactmomenten, branches niet komen met hhd, stelt het KIDV deze vast volgens de methode zoals aangegeven in hoofdstuk 2. Het KIDV legt deze hhd voor aan de branche; de branche krijgt dan vier weken de tijd om te reageren en met eventuele alternatieve hhd te komen. 17 Nog te benomen deskundigen op het terrein van verpakkingen die niet eerder in het proces van hhd en bvp betrokken zijn geweest. 10 Toetsingskader brancheverduurzamingsplannen
Annex 1: Overzicht branchegroepen (16) # Naam branchegroep voor brancheverduurzamingsplannen A B C D E F G H I J K L M N O P AGF Automotive Chemie Cosmetica - zeep Detail- en groothandel (private labels) en speelgoed Diervoeding Doe het zelf, Bouw, Tuin Farmacie en zelfzorggeneesmiddelen Genotsmiddelen Horeca - Foodservice Levensmiddelen en dranken Levensmiddelenhandel Mode, interieur, tapijt, textiel en sportartikelen Technologische industrie - Elektronica Thuiswinkel Industriële verpakkingen (B2B) 11 Toetsingskader brancheverduurzamingsplannen