Toetsingsdocument. Brancheverduurzamingsplan verpakken. Brancheplan Duurzaam Verpakken Elektronica de weg naar 2018

Transcriptie

1 Toetsingsdocument Brancheverduurzamingsplan verpakken Brancheplan Duurzaam Verpakken Elektronica de weg naar 2018 Wetenschappelijke toetsingscommissie KIDV 15 december

2 Ter introductie In de Raamovereenkomst Verpakkingen hebben het bedrijfsleven, de Vereniging Nederlandse Gemeenten en de Rijksoverheid afgesproken om brancheverduurzamingsplannen voor verpakkingen op te stellen met daarin de hoogst haalbare doelen voor 2018 (en dat zij dit in 2018 ook doen voor 2022). Met de uitvoering van deze afspraak introduceert Nederland een novum in Europa: het is voor het eerst dat er stelselmatig en branchebreed afspraken worden gemaakt over het verduurzamen van de productverpakkingsketen. Dit geeft onder anderen een impuls aan de circulaire economie voor verpakken. Naast de doelen die in de raamovereenkomst zijn gesteld voor het percentage hergebruik van verpakkingsmateriaal, worden er nu ook afspraken gemaakt voor duurzamer verpakken. De plannen liggen in het verlengde van de Europese verplichting inzake de essentiële eisen voor verpakkingen. Bij het opstellen van de brancheverduurzamingsplannen is gekozen voor een methodiek waarbij hoogst haalbare doelen door de branches worden opgesteld naar aanleiding van de verduurzamingsprestaties van de koplopers in die branches. Hierdoor krijgt de verduurzaming van branches een impuls. Bij de vertaling van de hoogst haalbare doelen naar middenmoters en achterblijvers, worden deze bedrijven niet met naam genoemd. Dit mede omdat er binnen een branche sprake kan zijn van concurrentiegevoelige gegevens die niet zomaar kunnen worden gedeeld door de branches en hun leden/bedrijven. Een onafhankelijke commissie, bestaande uit vier wetenschappers van vier verschillende universiteiten, toetst onder regie van het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV) de hoogst haalbare doelen. De Raad van Advies van het KIDV geeft haar advies hierover aan het bestuur van het KIDV. Op basis van het oordeel van de toetsingscommissie en na advies hierover door de Raad van Advies RvA van het KIDV - stelt het KIDV-bestuur de brancheverduurzamingsplannen vast. Hierna worden ze aangeboden aan de raamovereenkomstpartijen, te weten de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) en het verpakkende bedrijfsleven. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) kan de plannen met de hoogst haalbare doelen gebruiken bij het opstellen van beleid. De rol van de toetsingscommissie is om de brancheverduurzamingsplannen te toetsen op kwantitatieve en kwalitatieve onderbouwing van de geformuleerde hoogst haalbare doelen. De toetsingscommissie kan hierbij slechts aangeven of het plan ambitieus en realistisch is op basis van haar kennis en ervaring. De toetsingscommissie kan branches in het toetsingsproces wel stimuleren om de lat zo hoog mogelijk te leggen en te zorgen voor een goede onderbouwing van de hoogst haalbare doelen, maar kan daarbij niets afdwingen. De toetsingscommissie heeft geadviseerd om daadwerkelijk de hele branche te binden aan de brancheverduurzamingsplannen en de hoogst haalbare doelen. Door het ministerie wordt bekeken in hoeverre dit wenselijk en mogelijk is. Het antwoord op de vraag of er vanuit de brancheverduurzamingsplannen en de hoogst haalbare doelen strijd is met bijvoorbeeld mededingingsregels en/of Europese regelgeving, valt niet onder de competentie van de toetsingscommissie, maar onder het ministerie van IenM. 2

3 Toetsing door de toetsingscommissie De toetsingscommissie bestaande uit: Prof. dr. Jacqueline Cramer, hoogleraar Duurzaam Innoveren, Universiteit Utrecht, Prof. dr. ir. Roland ten Klooster, Leerstoel Packaging Design and Management aan de Universiteit Twente en ontwerper/adviseur bij Plato product consultants, Dr. Ulphard Thoden van Velzen, WUR, DLO onderzoeker aan Wageningen UR Food & Biobased Research, Dr. ir. Renee Wever, Professor of Industrial Design Engineering, Linköping University, heeft met ondersteuning van verpakkingskundigen: Siem Haffmans, managing partner bij Partners for Innovation, Dick de Koning, directeur Packz B.V., het brancheverduurzamingsplan Elektronica getoetst op 7 juli De toetsingscommissie concludeert dat de doelen in het brancheverduurzamingsplan van Elektronica hoogst haalbaar en realistisch zijn, op basis van kennis en ervaring van de toetsingscommissie, en dat de aanbevelingen van de toetsingscommissie naar aanleiding van de toetsing zijn overgenomen of dat de branche een inhoudelijke reactie heeft gegeven op de aanbevelingen in het aangepaste brancheverduurzamingsplan. 3

4 1. Overwegingen van de toetsingscommissie bij het bestuderen van het brancheverduurzamingsplan Elektronica en de hoogst haalbare doelen De branche heeft na enkele revisieslagen een toetsbaar brancheverduurzamingsplan verpakken ingediend op 23 juni 2015 Het brancheverduurzamingsplan Elektronica is opgesteld door de brancheorganisaties FIAR CE, VLEHAN en Nederland ICT. Het plan bevat een introductie van de markt. De drie brancheorganisaties zijn samen verantwoordelijk voor bijna 90% van het volume aan elektrische en elektronische toestellen op de Nederlandse markt. De mate van internationale oriëntatie van de sector wordt goed weergegeven door de hoeveelheid verpakkingsvolume die wordt geïmporteerd, te weten 99%. Enkele leden hebben hun hoofdkantoor in Nederland gevestigd (Philips en KPN). Het plan dekt een belangrijk deel van de activiteiten in de elektronicasector, maar niet alles. Niet gedekte sectoren zijn bijvoorbeeld de professionele elektronica, elektronische muziekinstrumenten en spelcomputers, naaimachines of draagbare energiebronnen. Jaarlijks gebruikt de branche ongeveer 47 kiloton verpakkingsmateriaal in Nederland (Afvalfonds 2013). Het Afvalfonds rapporteert dat dit bestaat uit papier/karton (76%), kunststof (15%), hout (8%) en overige materialen (1%). Het plan stelt dat 99% van de gebruikte verpakkingen is geoptimaliseerd voor transport. Waarbij de voornaamste functies van de verpakkingen bescherming en identificatie van het product is. In het geval van kleinere toestellen wordt de verpakking ook gebruikt voor marketing. De branche heeft in haar formulering van de hoogst haalbare doelen duurzaam verpakken gekozen voor een focus op de belangrijkste twee materialen, te weten papier/karton en kunststof. Branchebrede vooruitgang op het gebied van duurzaamheid is geboekt op het gebied van energiegebruik, resource efficiency en gezondheid & veiligheid. De branche geeft aan dat het beleid op het gebied van verpakkingen niet in Nederland plaats vindt maar bij de moederbedrijven van de lid-bedrijven. De drie brancheorganisaties richten zich in het plan daarom, naast preventie, ook op het terugnemen van de verpakkingen. Een aspect waar zij in Nederland invloed op kunnen uitoefenen. 4

5 2. Overwegingen van de toetsingscommissie bij de toetsingszitting Het plan is getoetst op 7 juli In de toetsingszitting hebben vertegenwoordigers van de brancheorganisatie samen met vertegenwoordigers van twee lid-bedrijven gereageerd op vragen van de toetsingscommissie en uitgelegd waarom de doelen hoogst haalbaar en realistisch zijn. De hoogst haalbare doelen en overwegingen daaromtrent worden in hoofdstuk 4 van dit document weergegeven. Hieronder volgt een schets van overige relevante zaken die zijn uitgewisseld tussen de branche en de toetsingscommissie. De toetsingscommissie spreekt haar waardering uit voor de toewijding van de branche om een verduurzamingsslag te maken op het gebied van verpakkingen. De toetsingscommissie geeft aan dat het plan een eerste stap is, maar dat het onvoldoende concreet is over wat er werkelijk bereikt zal worden in 2018 en dat het ontbreekt aan cijfers over verpakken. De toetsingscommissie geeft aan begrip te hebben voor de internationale context van de branche, maar ziet daarin geen reden voor het ontbreken van verpakkingseisen in het plan. De toetsingscommissie geeft aan dat het brancheplan op het gebied van duurzaam verpakken een te algemene visie heeft. Deze moet concreter worden door stippen op de horizon te zetten. De toetsingscommissie raadt aan deze stippen op te stellen op basis van de verduurzamingscriteria; reduce, reuse, renew en recycle. Een visie aangevuld met een omschrijving van trends ten aanzien van verpakkingen en producten zou een logische opbouw richting de hoogst haalbare doelen zijn. Tijdens de zitting geeft de toetsingscommissie voorbeelden van concrete hoogst haalbare doelen die andere branches hebben opgesteld om een en ander te verduidelijken. De toetsingscommissie geeft aan begrip te hebben voor de worsteling bij de brancheorganisaties om tot hoogst haalbare doelen te komen. De toetsingscommissie stelt daarom voor dat de branche nagaat waar zij de grootste impact kan bereiken en wat daar haar invloed op is. Op basis van deze verkenning kan de branche realistische, ambitieuze en concrete hoogst haalbare doelen opstellen. De toetsingscommissie geeft hierbij aan dat een focus op recycledoelstellingen goede mogelijkheden voor de branche zou moeten bieden. De toetsingscommissie heeft ter zitting aanbevelingen gedaan aan de branche, om over te nemen in het plan. Deze aanbevelingen staan in het volgende hoofdstuk. 5

6 3. Aanbevelingen van de toetsingscommissie aan de branche Elektronica Het brancheverduurzamingsplan van de branche Elektronica heeft de toetsing op 7 juli 2015 onvoldoende doorstaan. Op 15 juli 2015 heeft de toetsingscommissie de volgende lijst van aanbevelingen opgesteld die aan de branche is toegestuurd. De toetsingscommissie beveelt aan om concrete doelen op te stellen op basis van uitgangspunten voor de lange termijn. De toetsingscommissie beveelt aan om dit te specificeren naar meetbare hoogst haalbare doelen op de korte termijn. De toetsingscommissie beveelt aan om de trends in producten binnen de branche te benoemen. De toetsingscommissie beveelt aan om de binnen de branche die zaken te benoemen waar in potentie de meeste milieuwinst te behalen valt en in hoeverre de branche hier invloed op heeft. Dit zou de basis moeten vormen voor de hoogst haalbare doelen. De toetsingscommissie beveelt aan om hoogst haalbare doelen op te stellen voor betere recycling van verpakkingsmaterialen. De toetsingscommissie beveelt aan om de hoogst haalbare doelen scherp te omschrijven middels percentages voor koplopers, middenmoot en achterblijvers en aan te geven wanneer deze percentages bereikt worden. Het plan beschrijft middelen en producten die de implementatie van de hoogst haalbare doelen bevorderen. Ook worden middelen en producten beschreven die de voortgang van de implementatie monitoren. De toetsingscommissie beveelt aan om deze middelen en producten SMART te omschrijven. Het betreft hier de volgende middelen en producten; de Taskforce implementatie Brancheverduurzamingsplan, de voorlichting over verduurzaming van verpakkingen en het vaststellen van best practices. De toetsingscommissie beveelt aan om de activiteiten die de branche wil gaan uitvoeren in 2016, 2017 en 2018 SMART te formuleren. Op 22 juni 2016 en op 3 oktober 2016 heeft de branche aangepaste versies van het plan ingediend, die nog niet door de toetsingscommissie werden goedgekeurd omdat, de aanbevelingen nog onvoldoende waren overgenomen. Op 16 november 2016 is de branche tot de finale, goedgekeurde revisie gekomen. De toetsingscommissie concludeert dat bovengenoemde aanbevelingen naar aanleiding van de toetsing zijn overgenomen in de finale versie van het plan of dat de branche een inhoudelijke reactie heeft gegeven op de aanbevelingen in de finale versie van het brancheverduurzamingsplan. De hoogst haalbare doelen staan in het volgende hoofdstuk, samen met de conclusies en onderbouwing van de toetsingscommissie. 6

7 4. Conclusies en onderbouwing van de toetsingscommissie bij de hoogst haalbare doelen duurzaam verpakken De toetsingscommissie concludeert dat de doelen in het brancheverduurzamingsplan verpakken van de branche Elektronica hoogst haalbaar en realistisch zijn, op basis van de kennis en ervaring van de commissie, en dat de aanbevelingen van de commissie naar aanleiding van de toetsing zijn overgenomen of dat de branche een inhoudelijke reactie heeft gegeven op de aanbevelingen in het aangepaste brancheverduurzamingsplan. De brancheorganisaties voor de Elektronicasector hebben de volgende hoogst haalbare doelen voor 2018 geformuleerd: I De branche streeft ernaar dat 70% van het papier/karton gebruikt voor primaire verpakkingen bestemd voor de Nederlandse markt FSC, PEFC, SFI of gelijkwaardig gecertificeerd zal zijn of het papier/karton voor gemiddeld 70% uit gerecycled papier/karton zal bestaan. De branche streeft ernaar om dit percentage in 2020 op 80% te hebben staan. De brancheorganisaties geven aan in de aanbiedingsbrief bij het brancheverduurzamingsplan dat hun invloed klein is op het verpakkingsbeleid van het grootste deel van de lid-bedrijven met hoofdkantoor in het buitenland. Desalniettemin zullen de brancheorganisaties actief deze internationale lid-bedrijven benaderen met informatie over de essentiële eisen voor duurzaam verpakken in Europa. Tevens zullen de brancheorganisaties voorbeeldbrieven (in meerdere talen) op de website zetten voor de leden en hen actief informeren om deze brieven te gebruiken om hun toeleveranciers te vragen meer gecertificeerd en/of recycled papier en karton in te zetten. In 2017 zal hiertoe een campagne worden gestart. De toetsingscommissie acht dit een realistisch en hoogst haalbaar doel, omdat het gebruik van gecertificeerd houtvezel voor papier en karton zorgt voor een toename van duurzaam beheerde bossen en omdat de toepassing van gerecycleerde vezels bijdraagt aan een circulaire economie voor verpakken. De branche laat zien dat zij een actieve rol neemt om een en ander te realiseren. II. Alle vervoers- en toonverpakkingen hebben een logo dat duidelijk maakt wat de consument met een verpakking moet doen. De wijze waarop verschillende verpakkingen afgedankt dienen te worden, is voor veel consumenten onduidelijk. Door een logo aan te brengen, wordt de consument beter geïnformeerd. De toetsingscommissie acht dit een realistisch en hoogst haalbaar doel, omdat een weggooiwijzer of recyclinglogo evident de consument beter informeert over een juiste scheiding van afval. III. Krimp- en rekfolies zijn op brancheniveau voor 75% transparant en onbedrukt voor een optimale recycling Uniformering van krimp- en rekfolies in kleur, bedrukking en kwaliteit draagt bij aan een verbeterde recyclebaarheid. De recyclebaarheid wordt verder verhoogd door zoveel mogelijk af te zien van het gebruik van polyethyleen tape en stickers. Waar deze toch nodig zijn, worden deze geplaatst in pockets, waardoor ze makkelijk te verwijderen zijn. De branche streeft naar een zo laag mogelijke milieu-impact voor de koplopers in 2023 en de achterblijvers in De toetsingscommissie acht dit een realistisch en hoogst haalbaar doel, omdat dit doel de vervuiling van de kunststoffoliestroom voorkomt. Daarnaast leidt dit tot betere inzameling met mogelijk een hogere toepassing van recyclaat in de productie van krimp- en rekfolies tot gevolg. IV. In 2018 is voor alle verpakkingen in kaart gebracht wat het productgewicht is ten opzichte van het verpakkingsgewicht. Dit verschaft inzicht in kengetallen en in de ontwikkeling van de verhouding tussen totaal productgewicht en totaal verpakkingsgewicht van elektrische apparaten. 7

8 De toetsingscommissie acht dit een passend streven, omdat de te verkrijgen inzichten in 2018 kunnen helpen bij het signaleren van best practices, belangrijke verbeterpunten of andersoortige trends. De gesignaleerde zaken zouden bij het opstellen van het brancheverduurzamingsplan verpakken gebruikt kunnen worden voor nieuwe doelstellingen. Verder committeren de branches zich voor 2018 aan de volgende onderzoeksthema s: V. Separate inzameling van piepschuim. De industrie is in 2016 gestart met een pilot om het piepschuim separaat in te zamelen bij de detailhandel. Deze stroom wordt samen met e-waste ingezameld bij vele tientallen detaillisten die het piepschuim bij aflevering van een nieuw apparaat retour nemen. De toetsingscommissie acht het ten aanzien van het streven naar een circulaire economie voor verpakkingen van belang om hier een pilot voor op te zetten, omdat er momenteel weinig tot geen mogelijkheden zijn voor consumenten en bedrijven om piepschuim gescheiden aan te bieden voor recycling. VI. Lease van producten. De consument wil steeds vaker een dienst (gebruik van een apparaat) afnemen in plaats van een apparaat te bezitten. Groot huishoudelijke elektronica wordt afgeleverd door de producent en blijft eigendom van de producent. Hierdoor blijven de gebruikte verpakkingsmaterialen bij de producent hetgeen hergebruik eenvoudiger maakt. Hier wordt onderzoek naar gedaan en tezamen met woningbouwcorporaties en via het bedrijf Bundles zijn pilots gestart. De toetsingscommissie acht dit een passend onderzoek en bijbehorende pilot ten aanzien van het streven naar een circulaire economie, omdat het bedrijf eigenaar blijft van het product en daarbij verantwoordelijk is voor de reparatie of recycling van het product. Het ligt in lijn der verwachting dat verpakkingen voor deze producten duurzamer ontworpen zullen worden en beter worden hergebruikt en/of gerecycled. 8