Toetsingsdocument. Brancheverduurzamingsplan verpakken. Brancheplan Duurzaam Verpakken Technologische Industrie FME op weg naar 2018 en 2022

Transcriptie

1 Toetsingsdocument Brancheverduurzamingsplan verpakken Brancheplan Duurzaam Verpakken Technologische Industrie FME op weg naar 2018 en 2022 Wetenschappelijke toetsingscommissie KIDV 15 december

2 Ter introductie In de Raamovereenkomst Verpakkingen hebben het bedrijfsleven, de Vereniging Nederlandse Gemeenten en de Rijksoverheid afgesproken om brancheverduurzamingsplannen voor verpakkingen op te stellen met daarin de hoogst haalbare doelen voor 2018 (en dat zij dit in 2018 ook doen voor 2022). Met de uitvoering van deze afspraak introduceert Nederland een novum in Europa: het is voor het eerst dat er stelselmatig en branchebreed afspraken worden gemaakt over het verduurzamen van de productverpakkingsketen. Dit geeft onder anderen een impuls aan de circulaire economie voor verpakken. Naast de doelen die in de raamovereenkomst zijn gesteld voor het percentage hergebruik van verpakkingsmateriaal, worden er nu ook afspraken gemaakt voor duurzamer verpakken. De plannen liggen in het verlengde van de Europese verplichting inzake de essentiële eisen voor verpakkingen. Bij het opstellen van de brancheverduurzamingsplannen is gekozen voor een methodiek waarbij hoogst haalbare doelen door de branches worden opgesteld naar aanleiding van de verduurzamingsprestaties van de koplopers in die branches. Hierdoor krijgt de verduurzaming van branches een impuls. Bij de vertaling van de hoogst haalbare doelen naar middenmoters en achterblijvers, worden deze bedrijven niet met naam genoemd. Dit mede omdat er binnen een branche sprake kan zijn van concurrentiegevoelige gegevens die niet zomaar kunnen worden gedeeld door de branches en hun leden/bedrijven. Een onafhankelijke commissie, bestaande uit vier wetenschappers van vier verschillende universiteiten, toetst onder regie van het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV) de hoogst haalbare doelen. De Raad van Advies van het KIDV geeft haar advies hierover aan het bestuur van het KIDV. Op basis van het oordeel van de toetsingscommissie en na advies hierover door de Raad van Advies RvA van het KIDV - stelt het KIDV-bestuur de brancheverduurzamingsplannen vast. Hierna worden ze aangeboden aan de raamovereenkomstpartijen, te weten de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) en het verpakkende bedrijfsleven. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) kan de plannen met de hoogst haalbare doelen gebruiken bij het opstellen van beleid. De rol van de toetsingscommissie is om de brancheverduurzamingsplannen te toetsen op kwantitatieve en kwalitatieve onderbouwing van de geformuleerde hoogst haalbare doelen. De toetsingscommissie kan hierbij slechts aangeven of het plan ambitieus en realistisch is op basis van haar kennis en ervaring. De toetsingscommissie kan branches in het toetsingsproces wel stimuleren om de lat zo hoog mogelijk te leggen en te zorgen voor een goede onderbouwing van de hoogst haalbare doelen, maar kan daarbij niets afdwingen. De toetsingscommissie heeft geadviseerd om daadwerkelijk de hele branche te binden aan de brancheverduurzamingsplannen en de hoogst haalbare doelen. Door het ministerie wordt bekeken in hoeverre dit wenselijk en mogelijk is. Het antwoord op de vraag of er vanuit de brancheverduurzamingsplannen en de hoogst haalbare doelen strijd is met bijvoorbeeld mededingingsregels en/of Europese regelgeving, valt niet onder de competentie van de toetsingscommissie, maar onder het ministerie van IenM. 2

3 Toetsing door de toetsingscommissie De toetsingscommissie bestaande uit: Prof. dr. Jacqueline Cramer, hoogleraar Duurzaam Innoveren, Universiteit Utrecht, Prof. dr. ir. Roland ten Klooster, Leerstoel Packaging Design and Management aan de Universiteit Twente en ontwerper/adviseur bij Plato product consultants, Dr. Ulphard Thoden van Velzen, WUR, DLO onderzoeker aan Wageningen UR Food & Biobased Research, Dr. ir. Renee Wever, Professor of Industrial Design Engineering, Linköping University, heeft met ondersteuning van verpakkingskundigen: Siem Haffmans, managing partner bij Partners for Innovation, Dick de Koning, directeur Packz B.V., het brancheverduurzamingsplan Technologische Industrie FME getoetst op 17 mei De toetsingscommissie concludeert dat de doelen in het brancheverduurzamingsplan van Technologische Industrie FME hoogst haalbaar en realistisch zijn, op basis van kennis en ervaring van de toetsingscommissie, en dat de aanbevelingen van de toetsingscommissie naar aanleiding van de toetsing zijn overgenomen of dat de branche een inhoudelijke reactie heeft gegeven op de aanbevelingen in het aangepaste brancheverduurzamingsplan. 3

4 1. Overwegingen van de toetsingscommissie bij het bestuderen van het brancheverduurzamingsplan van Technologische Industrie FME en de hoogst haalbare doelen De branche heeft na enkele revisieslagen een toetsbaar brancheverduurzamingsplan verpakken ingediend op 11 januari 2016 Het brancheverduurzamingsplan bevat een introductie van de markt. In het plan staat beschreven dat de werkgeversorganisatie FME een belangrijk deel van de technologische industrie vertegenwoordigt. De leden genereren een gezamenlijke omzet van bijna 60 miljard en bieden directe werkgelegenheid aan mensen. Zeker 60 procent van deze omzet wordt behaald uit export, goed voor een achtste van de totale Nederlandse export. Bij FME zijn 105 brancheverenigingen aangesloten. De leden van FME bedrijven activiteiten in uiteenlopende sectoren, onder anderen: woning- en kantoorinrichting, installatietechniek, staalvervaardiging, automatisering, elektronica en de halfgeleider industrie. De grootste materiaalstromen in verpakkingen zijn papier/karton (62%) en kunststof (20%), de overige afvalstromen zijn metaal (8%), hout (7%), glas (2%) en overig (1%). De bedrijven leveren vooral business to business (B2B). Daarom zijn bedrijven erop gericht om het gebruik van verpakkingsmateriaal te minimaliseren, zonder dat dit uiteraard ten koste gaat van de primaire functies van verpakkingen, te weten: transporteren, beschermen en identificeren van producten. Vanwege de hoge diversiteit in type ondernemingen in de technologische industrie is in dit plan gekozen om de ontwikkelingen en verwachtingen voor de technologische sector te onderbouwen met casestudies van vijf typische FME bedrijven: Grafische producten, Verpakkingsproducten, Producten voor engineering, Huishoudelijke producten en Security producten. De branche heeft in haar formulering van de hoogst haalbare doelen duurzaam verpakken gekozen voor vier actielijnen: Bevorderen van preventie; Stimuleren van meermalige verpakkingen; Bevorderen van duurzaam inkoopbeleid; en Stimuleren van afvalscheiding. De toetsingscommissie constateert bij lezen van het oorspronkelijke plan dat de richtingen van verduurzamen de goede zijn, maar dat onduidelijk is waar FME wil uitkomen. De toetsingscommissie acht het plan niet toetsbaar omdat niet meetbaar is wat er in 2018 zal worden opgeleverd. Toch heeft zij, om een impasse te voorkomen, toegestemd in het houden van een toetsingszitting op 17 mei

5 2. Overwegingen van de toetsingscommissie bij de toetsingszitting De branche heeft na enkele revisieslagen een toetsbaar brancheverduurzamingsplan verpakken ingediend op 11 januari Dit plan is getoetst op 17 mei In de toetsingszitting hebben vertegenwoordigers van de brancheorganisatie samen met een vertegenwoordiger van een lid-bedrijf gereageerd op vragen van de toetsingscommissie en uitgelegd waarom de doelen hoogst haalbaar en realistisch zijn. De hoogst haalbare doelen en overwegingen daaromtrent worden in hoofdstuk 4 van dit document weergegeven. Hieronder volgt een schets van overige relevante zaken die zijn uitgewisseld tussen de branche en de toetsingscommissie. De toetsingscommissie geeft aan dat het plan goede thema s en richtingen bevat maar dat het ontbreekt aan cijfers en meetbaarheid. De toetsingscommissie stelt voor om ambitieuze en concrete hoogst haalbare doelen op te stellen voor de vijf beschreven productcategorieën in het plan. De in het plan beschreven vier actielijnen kunnen ook hierop worden losgelaten. Om een en ander toe te lichten heeft de toetsingscommissie de informatie uit het brancheplan in een tabeloverzicht gezet ter bespreking tijdens de toetsing. De branche geeft aan dat de vijf cases opgenomen zijn in het plan ter illustratie en dat dit niet geheel aansluit op de daadwerkelijke sectorindeling. De branche heeft met de toetsingscommissie het overzicht tijdens de zitting doorgelopen op te formuleren hoogst haalbare doelen. De toetsingscommissie geeft aan dat zij een concreet en meetbaar overzicht van de FME product(sector)categorieën zoekt met daarin per categorie de types verpakkingen/materialen en de kwantitatieve verbetermogelijkheden, uitgedrukt in hoogst haalbare doelen. Tijdens de zitting geeft de toetsingscommissie voorbeelden van concrete hoogst haalbare doelen die andere branches hebben opgesteld om een en ander te verduidelijken. De toetsingscommissie heeft ter zitting aanbevelingen gedaan aan de branche, om over te nemen in het plan. Deze aanbevelingen staan in het volgende hoofdstuk. 5

6 3. Aanbevelingen van de toetsingscommissie aan branche Technologische Industrie FME Het brancheverduurzamingsplan van de branche Technologische Industrie FME heeft de toetsing op 17 mei 2016 onvoldoende doorstaan. Op 25 mei 2016 heeft de toetsingscommissie de volgende lijst van aanbevelingen opgesteld die aan de branche is toegestuurd. De toetsingscommissie beveelt aan om meetbare doelen op te stellen op basis van uitgangspunten voor de lange termijn die passen bij de sectoren binnen de branche en logisch voortvloeien uit de activiteiten. De toetsingscommissie beveelt aan om dit te specificeren naar meetbare hoogst haalbare doelen op de korte termijn. De toetsingscommissie beveelt aan om een onderscheid te maken tussen de zelf-verpakkende bedrijven en de toeleveranciers en hoogst haalbare doelen op te stellen die bij het type bedrijf passen op basis van de uitgangspunten (lange termijn doelen) van de branche. De toetsingscommissie beveelt aan om een hoogst haalbaar doel op te stellen voor het aandeel gerecycled karton in verpakkingen in de branche. De toetsingscommissie beveelt aan om een hoogst haalbaar doel op te stellen voor het vervangen van polystyreen door karton en hier een tijdslijn aan te koppelen. De toetsingscommissie beveelt aan om te bepalen hoe groot box-on-demand wordt en dit op te nemen in het plan. De toetsingscommissie beveelt aan om een hoogst haalbaar doel op te nemen voor het meermalig gebruik van pallets en te benoemen waar kansen en waar belemmeringen liggen. Voor wat betreft het lichter maken van kunststof pallets beveelt de toetsingscommissie aan om te inventariseren waar kansen liggen en daar een hoogst haalbaar doel voor op te stellen. De toetsingscommissie beveelt aan om een hoogst haalbaar doel op te stellen op het gebied van strapping voor wat betreft de levering van producten met alleen strap-banden. Dit kan in elk geval binnen de blikindustrie. De toetsingscommissie beveelt aan om te inventariseren waar kansen liggen voor wat betreft de standaardisatie van rekwikkelfolie (stel de vraag en zorg dat de bedrijven de vraag aan hun leveranciers stellen) en hier een hoogst haalbaar doel voor op te stellen. De toetsingscommissie beveelt aan om een hoogst haalbaar doel op te stellen voor het gebruik van gecertificeerd (bijv. FSC) hout, dit blijkt abusievelijk te ontbreken. De toetsingscommissie concludeert dat bovengenoemde aanbevelingen naar aanleiding van de toetsing voor het grootste deel zijn overgenomen of dat de branche een inhoudelijke reactie heeft gegeven op de aanbevelingen in het aangepaste brancheverduurzamingsplan. De hoogst haalbare doelen staan in het volgende hoofdstuk, samen met de conclusies en onderbouwing van de toetsingscommissie. 6

7 4. Conclusies en onderbouwing van de toetsingscommissie bij de hoogst haalbare doelen duurzaam verpakken De toetsingscommissie concludeert dat de doelen in het brancheverduurzamingsplan verpakken van de branche Technologische Industrie FME hoogst haalbaar en realistisch zijn, op basis van de kennis en ervaring van de commissie, en dat de aanbevelingen van de commissie naar aanleiding van de toetsing zijn overgenomen of dat de branche een inhoudelijke reactie heeft gegeven op de aanbevelingen in het aangepaste brancheverduurzamingsplan. De brancheorganisatie voor de technologische industrie FME heeft de volgende hoogst haalbare doelen voor 2018 geformuleerd: I De doelstelling is om de hoeveelheid verpakkingsmateriaal met 5% gewichtsbasis te verminderen in 2018 en met 10% in 2022 ten opzichte van ijk-jaar FME en haar branches zullen bedrijven faciliteren in het weglaten en verduurzamen van verpakkingen. FME zal de voortgang op deze thema s op brancheniveau monitoren. FME en haar branches zullen de voordelen van duurzaam verpakken benadrukken, voortbouwend op de bestaande praktijkvoorbeelden. De toetsingscommissie acht dit een realistisch en hoogst haalbaar doel, omdat hiermee een concrete en meetbare reductie van de hoeveelheid verpakkingsmateriaal wordt bereikt per producteenheid. II. In 2018 zal het gebruik van strapping met 10% zijn toegenomen ten opzichte van In 2022 met nogmaals 10% tenzij het gebruik van strapping in 2018 al 90% of meer bedraagt. Er liggen kansen om het gebruik van rekwikkelfolie te verminderen door alleen strap-banden te gebruiken. Er zijn productcategorieën waar dit mogelijk is, bijvoorbeeld in de blikindustrie. De toetsingscommissie acht dit een realistisch en hoogst haalbaar doel, omdat hiermee een reductie van de hoeveelheid rekwikkelfolie wordt bereikt per producteenheid. III. In 2018 gebruikt 80% van de bedrijven FSC of PEFC papier/karton of een gelijkwaardig alternatief. In 2022 is dat gebruik toegenomen tot 90%. Dit hoogst haalbare doel waarborgt de duurzame herkomst van het aandeel virgin papiervezel materiaal in verpakkingen. De toetsingscommissie acht dit een realistisch en hoogst haalbaar doel, omdat het gebruik van gecertificeerd houtvezel voor karton zorgt voor een toename van duurzaam beheerde bossen. IV. In 2018 gebruikt 80% van de bedrijven FSC of PEFC hout of een gelijkwaardig alternatief. In 2022 is dat gebruik toegenomen tot 90%. Dit hoogst haalbaar doel waarborgt de duurzame herkomst van het virgin houtvezel materiaal in verpakkingen. De toetsingscommissie acht dit een realistisch en hoogst haalbaar doel, omdat het gebruik van gecertificeerd houtvezel voor karton zorgt voor een toename van duurzaam beheerde bossen. V. In 2018 zal het gebruik van gerecycled karton met 10% zijn toegenomen ten opzichte van In 2022 met nogmaals 10% tenzij het gebruik van gerecycled karton in 2018 al 90% of meer bedraagt. Dit doel beoogt de reductie van de hoeveelheid virgin materiaal voor het produceren van verpakkingen 7

8 De toetsingscommissie acht dit een realistisch en hoogst haalbaar doel, omdat de toepassing van gerecycleerde vezels bijdraagt aan een circulaire economie voor verpakken. VI. Onder voorbehoud van een positieve haalbaarheidstoets, wordt in 2017 in samenwerking met anderen een universele rekentool ontwikkeld waarmee bedrijven de economische afweging eenmalige versus meermalige verpakkingen kunnen maken. De ontwikkeling van deze tool zal in 2017 plaatsvinden en gereed zijn in Meermalige verpakkingen kunnen grote duurzaamheidsvoordelen bieden, al scoren deze niet altijd beter op het gebied van duurzaamheid in de totale levenscyclus. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat het logistieke proces dat nodig is om de verpakkingen meermalig te kunnen gebruiken, zorgt voor een grotere milieubelasting dan wanneer de verpakkingen na gebruik worden gerecycled bij een afvalinzamelaar. FME zal de haalbaarheid om tot een rekentool te komen nader onderzoeken in samenwerking met stichting Bedrijfsverpakkingen Nederland, palletpoolhouders, palletgebruikers, LCA-deskundigen, deskundigen ten aanzien van kostprijsberekeningen en materiaalorganisaties. Als de haalbaarheidstoets positief is, zal deze actielijn in 2017 uitgevoerd worden en de tool in 2018 beschikbaar zijn voor de lid-bedrijven. Verder zal FME een jaarlijkse verpakkingsbijeenkomst organiseren waarin best practices worden gedeeld op het gebied van de inzet van meermalige verpakkingen. De toetsingscommissie acht dit een realistisch en hoogst haalbaar doel, omdat op deze wijze de verduurzamingsontwikkelingen in de markt voor meermalige verpakkingen op praktische en bruikbare wijze door de lid-bedrijven kunnen worden ingezet. VII. FME zal in samenwerking met FME-leden en leveranciers een duurzaam inkoopwijzer ontwikkelen en delen met de lid-bedrijven. Hierdoor zullen in 2018 de bedrijven beter geïnformeerd zijn over duurzaam inkopen. FME stuurt er in dit hoogst haalbare doel op aan dat duurzaam inkopen door lid-bedrijven zal bijdragen aan het verduurzamen van productverpakkingscombinaties. De toetsingscommissie acht dit een passend streven dat dient te worden uitgevoerd. De toetsingscommissie ziet dit niet als een hoogst haalbaar doel omdat onduidelijk is of, en zo ja, welke en hoeveel verduurzaming gerealiseerd zal worden door dit streven. VIII. FME zal in samenwerking met TU Delft, Provincie Noord-Holland en FME-leden een afvalwijzer ontwikkelen en delen met haar lid-bedrijven. Nadat het project in Provincie Noord-Holland heeft plaatsgevonden, zal het project worden opgeschaald naar nationaal niveau. Hierdoor zullen bedrijven in 2018 beter geïnformeerd zijn over afvalscheiding. Uit interviews met verschillende bedrijven is gebleken dat zuivere afvalstromen geld waard zijn en dat het economisch zeer rendabel is om de afvalstromen zo zorgvuldig mogelijk te scheiden voor recycling. Veel leden hebben al systemen voor gescheiden afvalverwerking, maar de verwachting is dat hier nog verdere winst te behalen valt. De toetsingscommissie acht dit een passend streven dat dient te worden uitgevoerd. De toetsingscommissie ziet dit niet als een hoogst haalbaar doel omdat onduidelijk is of, en zo ja, welke en hoeveel verduurzaming gerealiseerd zal worden door dit streven. 8

9 De brancheorganisatie heeft de volgende onderzoeksdoelstelling voor 2018 geformuleerd: IX. Er zal onderzoek gedaan worden naar de mogelijkheid om mono-materiaal toe te passen voor zoveel mogelijk sealverpakkingen en naar de mogelijkheid om meer biobased folies toe te passen. In het plan staat vermeld dat aan het optimaliseren van de sealverpakkingen zelf door FME nog weinig aandacht is besteed. Er wordt gesteld dat het mogelijk is om de kunststof seal dunner te maken. Daarnaast zou het in termen van recyclebaarheid en afvalscheiding interessant zijn om te onderzoeken of de moertjes en boutjes alleen in karton, of alleen in kunststof verpakt zouden kunnen worden (sturen op mono-materialen). De toetsingscommissie acht het ten aanzien van het verduurzamen van verpakkingen van belang om hier een onderzoeksdoel op te stellen, omdat het toepassen van mono-materialen zorgt voor betere recyclemogelijkheden in het huidige systeem en bijdraagt aan de visie op de lange termijn, namelijk het streven naar een circulaire economie voor verpakkingen. 9