Center for ehealth Research and Disease management
intro Center for ehealth Research and Disease management ehealth als oplossing De financiering van de zorg in Nederland staat onder druk. Door de vergrijzing en de stijgende levensverwachting komen er steeds meer ouderen en chronisch zieken. Zij hebben veel en kostbare zorg nodig. Bovendien zal er door de vergrijzing ook minder zorgpersoneel beschikbaar zijn. Daarnaast verandert de rol van patiënten: zij willen steeds vaker actief betrokken zijn bij hun eigen gezondheid en welzijn. Bijvoorbeeld door mee te beslissen over de behandeling van hun ziekte. Patiënten organiseren zich steeds vaker om informatie te kunnen delen, maar ook om kennis uit te wisselen die hun zelfredzaamheid bevordert. Zij maken daarbij steeds meer gebruik van internet, sociale netwerken en mobiele technologie. Deze ontwikkelingen vragen om innovatieve oplossingen in de zorg, zoals ehealth; het gebruik van technologie om gezondheid en welzijn te ondersteunen en de gezondheidszorg te innoveren. ehealth is een krachtige manier om de gezondheidszorg te innoveren mits alle stakeholders (zorgprofessionals, patiënten, besluitvormers, financiers) participeren in het ontwerp en de implementatie van technologie. Supporting health by technology In de praktijk worden verschillende ehealth toepassingen gebruikt voor ondersteuning van zelfzorg; web-based coaches voor chronische aandoeningen zoals diabetes, online behandelingen van chronische klachten en verslaving (bv. roken, alcohol, gokken) en domotica voor ouderen en mensen met dementie zodat ze langer zelfstandig kunnen blijven wonen of een Twitterspreekuur voor patiënten met een huisarts. Het Center for ehealth Research & Disease Management van de Universiteit Twente doet toegepast onderzoek waarin de volgende vragen centraal staan: Hoe kan technologie op een effectieve en efficiënte manier worden ingezet in de gezondheidszorg? Hoe kunnen we technologie nuttig, toegankelijk, acceptabel en aantrekkelijk maken voor de gebruikers? Met het onderzoek wil het Center bijdragen aan oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. Vragen uit de praktijk vertalen wij in adviezen voor ontwerp en implementatie van zorgtechnologie om zo de relatie tussen praktijk, onderzoek en beleid te versterken. Het Center evalueert bijvoorbeeld hoe technologieën beter af te stemmen zijn op de eindgebruikers, zoals zorgprofessionals en patiënten. Daarvoor maken we gebruik van een holistische aanpak van zorgtechnologie: Continue betrokkenheid van stakeholders zoals patiënten, 02 Center for ehealth Research and Disease management 03
intro zorgverleners, zorgverzekeraars, besluitvormers of beleidsmakers in het ontwerpproces. Dit is essentieel voor de integratie van ehealth technologieën in de traditionele zorg. Zo ontstaan werkbare, acceptabele en uitvoerbare technologieën. Doorlopende evaluatie tijdens het ontwerpen en ook na de implementatie van technologie. De focus ligt daarbij op de afstemming van technologie op de eindgebruikers, de stakeholders en de praktijk. Het ontwerpen van ehealth technologieën wordt gezien als het creëren van een adequate infrastructuur voor duurzame zorgverlening. Technologie fungeert daarbij als een katalysator voor innovaties. De holistische aanpak is vertaald in een model dat via een ehealth-wiki, een open 2.0 platform voor informatiedelen, beschikbaar komt voor praktijk, beleid en onderzoek. Het Center geeft regelmatig lezingen en organiseert congressen over actuele ontwikkelingen op het gebied van ehealth. Het doel is om met ons onderzoek en advies bij te dragen aan de oplossing van de zorgproblemen in de maatschappij. Wij werken succesvol samen met (internationale) kennisinstituten en organisaties op het gebied van zorg, onderzoek en onderwijs. We nodigen u van harte uit om kennis te nemen van onze aanpak en projecten. Ook praten we graag verder over de mogelijkheden voor nieuwe, uitdagende projecten die helpen om ehealth beter vorm te geven en versneld te implementeren in de praktijk. Dr. Lisette van Gemert-Pijnen Hoofd Center for ehealth Research & Disease Management OnderzoekS thema s Onze werkwijze Binnen het Center for ehealth Research & Disease management van de Universiteit Twente is een werkwijze ontwikkeld die gebaseerd is op wetenschappelijke inzichten uit de sociale en cognitieve psychologie, Persuasieve Technologie, Human Centered Design (HCD) en Business Modelling (BM). De concepten van Persuasive technologie, business modelling en methoden vanuit Human Centered Design hebben we geïntegreerd in eenroadmap voor ehealth technologie (CeHReS Roadmap). Deze Roadmap (Figuur 1) is bedoeld als leidraad voor ontwikkelaars, onderzoekers, bestuurders, beleidsmakers, consultants. Figuur 1. CeHReS Roadmap PERSUASIVE TECHNOLOGY CONTEXTUAL INQUIRY BUSINESS MODELLING PROJECT MANAGEMENT FORMATIVE EVALUATION USER REQUIREMENTS VALUE SPECIFICATION VALUE DRIVERS FORMATIVE EVALUATION DESIGN FORMATIVE EVALUATION onderzoeksthema s HUMAN CENTERED DESIGN OPERATIONALIZATION BUSINESS MODEL FORMATIVE EVALUATION SUMMATIVE EVALUATION De Vijf Elementen Figuur 1 laat zien dat onze werkwijze bestaat uit vijf onderling afhankelijke elementen: Contextual inquiry is erop gericht de specifieke problemen en behoeften van de betrokkenen te identificeren. Ook wordt in deze fase uitgezocht welke stakeholders belang hebben bij een (ehealth)innovatie. Tenslotte worden in deze fase de potentiele eindgebruikers en de context waarin de technologie moet functioneren in kaart gebracht. 04 Center for ehealth Research and Disease management 05
onderzoeksthema s Tijdens de value specification wordt achterhaald welke toegevoegde waarden (economisch, medisch, sociaal) stakeholders toekennen aan de beoogde ehealth technologie. De meest passende, voordelige of wenselijke oplossingen worden op basis van de waarden vastgesteld. Hierbij worden eveneens functionele eisen (bijvoorbeeld voor ondersteuning besluitvorming) voor het ontwerp van ehealth technologie en de condities voor implementatie vastgesteld. Tijdens de design fase wordt de inhoud en vorm ofwel het ontwerp van een ehealth technologie bepaald door ontwikkelaars en getest door de stakeholders, zoals eindgebruikers (formatieve evaluatie). Dit ontwerp is gebaseerd op de resultaten van de vorige fasen. Hierbij worden de waarden en eisen van de stakeholders vertaald naar communicatieve (persuasieve) en technische eisen voor de prototypes die door de stakeholders beoordeeld worden voordat het definitieve ontwerp gemaakt wordt. In de operationalisatie-fase construeren stakeholders en ontwerpers een business model voor de invoering van de ehealth technologie in de praktijk. Er wordt bepaald welke investeringen nodig zijn, wat de opbrengsten van de ehealth technologie zijn, en welke voor- of nadelen technologie kan hebben voor de gebruikers en gezondheidszorg. Deze business modellen zijn nodig voor een adequate infrastructuur voor de technologie. Denk hier bijvoorbeeld aan de activiteiten (training, scholing, etc.) en middelen (tijd, geld, personeel) die nodig zijn om het gebruik in de dagelijkse praktijk te bevorderen. Hierna volgt de summatieve evaluatie. Hier worden de effecten van de nieuwe technologie gemeten. Deze evaluatie kan zich richten op diverse uitkomsten: klinische (bijvoorbeeld: patiënten krijgen minder antibiotica toegediend), organisatorische (bijvoorbeeld: het ziekenhuis bespaart kosten) of gedragsmatige (bijvoorbeeld: door beter voorschrijfgedrag van antibiotica ontstaat minder resistentie). Onderzoek heeft herhaaldelijk aangetoond dat het succes van de implementatie van ehealth-technologie in een zorgomgeving sterk afhangt van de acceptatie ervan door de verschillende stakeholders. Binnen onze participatory development aanpak zullen we dan ook veel aandacht besteden aan de verwachtingen van de stakeholders om te bepalen wat de beste implementatie van een technologie is. 06 Center for ehealth Research and Disease management 07
Projecten en Medewerkers betere Europese zorg door nieuw communicatieplatform Door migratie van patiënten en zorgverleners worden Nederlandse, Duitse en Belgische zorginstellingen geconfronteerd met meeverhuizende multiresistente bacteriën, zoals de ziekenhuisbacterie MRSA. Deze bacteriën brengen infectiegevaar met zich mee. Het probleem wordt vergroot doordat deze landen verschillende preventieve en bestrijdende maatregelen hanteren. Samenwerking is dus belangrijk om de veiligheid van patiënten te vergroten in de Nederlandse, Duitse en Belgische grensregio s. Die samenwerking is vormgegeven in het EurSafety Healthnet project voor infectiemanagement. Twee promovendi van het Center for ehealth Research & Disease Management nemen deel aan dit project. Zij ontwikkelen op basis van het ontwerpmodel van het Center for ehealth een digitaal platform met diverse web-based en mobiele toepassingen voor informatie en communicatie. Voorbeelden daarvan zijn web-based adviezen voor infectiemanagement; elearning applicaties; mobiele applicaties voor ondersteuning van het voorschrijven van antibiotica voor alle betrokkenen (zorgpersoneel, patiënten en ziekenhuismanagement). Het doel is om de uitbraak en verspreiding van infecties te beperken en resistentie als gevolg van overmatig of verkeerd antibioticagebruik te voorkomen. wensen, behoeften en samenwerkingsmogelijkheden worden hierbij als uitgangspunt genomen voor de ontwikkeling en invoering. Zo stijgt de kans op een succesvol gebruik van het platform. Uit een eerste inventarisatie blijkt dat zorgverleners behoefte hebben aan meer web-based vraag en antwoord systemen voor infectiemanagement (zoals het door het centrum ontwikkelde MRSA-net) en aan beslissingsondersteunende applicaties om antibiotica op verantwoorde wijze voor te schrijven en te gebruiken. De relevante stakeholders worden bij het ontwerpproces betrokken, zodat het uiteindelijke product aansluit op hun vaardigheden en voorkeuren. Ook wordt hierdoor betrokkenheid gecreëerd onder de eindgebruikers waardoor zij de nieuwe applicaties daadwerkelijk zullen gebruiken. Dr. Ron Hendrix, Dr. Joyce Karreman, Drs. Maarten van Limburg, Drs. Jobke Wentzel zijn bij dit project betrokken. In dit vierjarig onderzoek wordt samengewerkt met het Centrum voor Infectieziekten bestrijding van het RIVM en met het Europese Center for Disease Prevention and Control (Zweden). Via de CeHRes roadmap worden de condities bepaald voor de invoering van het platform in de praktijk. De relevante stakeholders (onder meer zorgpersoneel, patiënten, publiek, management, ziekenhuishygiënisten, ICT-experts en deskundigen uit de werkgroep infectiepreventie) worden betrokken in het ontwerp- en implementatietraject. Hun 08 Center for ehealth Research and Disease management 09
Domotica voor dementie In Nederland lijden ongeveer 230.000 mensen aan dementie. Door de toenemende levensverwachting zal dit aantal snel stijgen. Tussen 2005 en 2050 zal de toename in de westerse landen ca. 46% zijn. De zorgkosten zijn hoog; nu al zo n 1,8 miljard per jaar. Technologie om de zorg voor mensen met dementie te ondersteunen, heeft zich de laatste jaren sterk ontwikkeld. Tegenwoordig wordt zorgdomotica (woonhuisaanpassingen door de inzet van technologie) steeds vaker ingezet bij mensen thuis, in kleinschalige woonomgevingen en in verpleeghuizen. Voorbeelden zijn screen-to-screen zorg en geavanceerde vormen van alarmering. Het accent ligt hierbij op het voorkomen, of vroegtijdig ontdekken van alarmerende situaties. De technologie is gericht het vergroten van de zelfredzaamheid van patiënten en mantelzorgers en op het verminderen van de zorgvraag. PAL4 agenda levensalbum dagboek Er is nog maar weinig bekend over de effecten van deze technologieën op mensen met dementie en op de organisatie van de zorg. In dit project wordt in samenwerking met het zorginnovatiebedrijf Focus Cura onderzocht wat de (on)mogelijkheden zijn voor de inzet van technologie om dementerenden langer zelfstandig te laten wonen, en wat de gevolgen zijn van de inzet van technologie voor de zorgorganisatie en voor de arbeidsmarkt. In dit project gaat het met name om: monitoringtechnologie (bijvoorbeeld een horloge waarmee het slaap-/waakritme wordt gemonitored), signaleringstechnologie (zoals sensorentechnologie) communicatietechnologie (zoals PAL4, een persoonlijk internetkanaal waarmee dementerenden in contact kunnen komen met familie en zorgverleners). Inmiddels zijn diverse evaluaties uitgevoerd naar de toepasbaarheid van domotica. Daaruit blijkt dat bestaande technologieën onvoldoende toegesneden zijn op de eindgebruikers (patiënt, mantelzorger, zorgverlener). Uit de eerste resultaten blijkt dat met de inzet van technologie uitstel van opname in een verzorgingshuis mogelijk is. Drs. Nienke Nijhof is de uitvoerder van de domotica voor dementieprojecten. 010 Center for ehealth Research and Disease management 011
Innoveren van de wondzorg via teledermatologie Chronische ulcera van het onderbeen is een veel voorkomende aandoening die veel pijn veroorzaakt. De voortdurende druk beschadigt de huid en het onderliggend weefsel waardoor wondvorming ontstaat. De zorgkosten zijn hoog. Ze bedragen naar schatting tussen de 500 miljoen en 2 miljard per jaar in Nederland(REFS).. Het DiaDerma project ontwerpt een wondmonitoringsysteem voor vroegtijdige diagnostiek van huidwonden om infecties of amputaties te voorkomen. Met dit systeem kunnen artsen of verpleegkundigen het genezingsverloop van zichtbare huidaandoeningen (waaronder chronische en moeilijk genezende wonden) op afstand objectief volgen. Via een participatief ontwerpproces wordt het wondmonitorsysteem ontworpen. De stakeholders (zorgpersoneel, specialisten, patiënten, management en zorgverzekeraars) hebben aangegeven hoe teledermatologie kan bijdragen aan het oplossen van serieuze problemen (o.a. gebrekkige objectivering wondconditie; ontbreken eenduidige coördinatie en communicatie tussen en binnen de 1e en 2e lijn in de wondzorg). Hun behoeftes en wensen zijn vertaald in prototypes voor objectieve meting van wonden, deze worden in de praktijk getest op bruikbaarheid. Drs. Elly Kloeze en drs. Susanne Vonderhorst onderzoeken hoe de wondzorg effectiever en efficiënter kan verlopen via teledermatologie. Het doel is om na te gaan hoe technologie de zorg kan innoveren door afstandszorg. Daarbij is technologie het organiserend principe is voor de coördinatie van de zorg tussen ziekenhuis, huisarts en thuiszorg. Persuasieve technologie Uit onderzoek blijkt dat mensen zich niet altijd gemotiveerd voelen om ehealth toepassingen langdurig te gebruiken. Dat komt omdat veel toepassingen gericht zijn op het onder controle houden van de (chronische) ziekte waarbij het ziekzijn vooral wordt benadrukt en welzijn of dagelijkse leefstijl en routines worden genegeerd. Omdat chronische patiënten niet voortdurend geconfronteerd willen worden met hun ziekte haken ze vaak af. Ook voelen zij zich onvoldoende gestimuleerd door de technologie om die langdurig te gebruiken. Door de toepassing van wetenschappelijke inzichten uit de persuasieve technologie en usability theorieën kunnen gebruikers worden gemotiveerd om ehealth toepassingen juist wel te blijven gebruiken. Technologie kan motiveren en instrueren. Denk bijvoorbeeld aan: het gebruik van een navigatie-assistent of afbeeldingen om mensen actief aanwijzingen te geven hoe ze kunnen navigeren door een depressiecoach; het gebruik van tailoring waarbij informatie wordt gegeven die speciaal van toepassing is op de situatie van de gebruiker; het gebruik van filmpjes en e-mails door een zorgverlener die de gebruiker feedback geeft. Onderzoek naar persuasieve elementen in ehealth toepassingen Hier staat de vraag centraal hoe mensen met chronische aandoeningen via e-coaching hun gedrag en leefstijl kunnen verbeteren. Via persuasieve technieken wordt onderzocht hoe het gebruik van deze ecoaches te bevorderen is (adherentie) en wat de effecten daarvan zijn op de aandoeningen, de leefstijl en op de organisatie van zelfzorg. 012 Center for ehealth Research and Disease management 013
en feedback zo vorm gegeven kunnen worden dat de ehealth toepassing aansluit bij een bepaald gebruikersprofiel. Drs. Hans Ossebaard doet promotieonderzoek naar de wijze waarop mensen ehealth technologieën gebruiken bij online zoekgedrag en naar decision aids die helpen bij het kiezen voor een behandeling. Door onderzoek naar de Gezond Gewicht Assistent van het Voedingscentrum zijn profielen van gebruikers en afhakers in kaart gebracht. Hieruit blijkt dat deze groepen op een aantal gebieden van elkaar verschillen; de gebruikers zijn bijvoorbeeld van te voren al gezonder dan de afhakers. Het lijkt erop dat de Gezond Gewicht Assistent op dit moment niet de juiste doelgroep aanspreekt, wat deels de lage adherentie verklaart. Technologie en adherentie in ehealth ehealth technologieën kunnen belangrijk zijn voor preventie en behandeling. Een probleem hierbij is dat de adherentie aan de technologie vaak laag is. Mensen gebruiken ehealth technologieën snel, maar haken even snel ook weer af. Hoe inhoud en vorm van de technologie hierop van invloed zijn is nog maar nauwelijks bekend. Het Center onderzoekt hoe deze inhoud en vorm van technologie voor behandelingen van chronische aandoeningen afgestemd kunnen worden op de gebruikers ervan. In haar promotietraject bestudeert drs. Saskia Kelders de adherentie aan technologie via systematisch reviews en experimenteel onderzoek. Zij bestudeert welke factoren van invloed zijn op blijvend gebruik van technologie; welke factoren de uitval beïnvloeden; wie de drop-outs zijn. Op grond van literatuuronderzoek en praktijkevaluaties van ehealth toepassingen stelt zij gebruikersprofielen op van hardcore-users en van drop-outs. In diverse toepassingen, zoals Voluit Leven ter bevordering van het geestelijk welzijn, onderzoekt zij hoe tailoring en personalisatie van informatie Op grond van systematisch literatuuronderzoek wordt onderzocht welke aspecten van technologie van invloed zijn op het blijvend gebruik ervan. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een classificatie van persuasieve technologie op de gebieden taakondersteuning, dialoogondersteuning en sociale ondersteuning. De resultaten van dit literatuuronderzoek worden op experimentele wijze onderzocht in de ecoach Voluit Leven voor mensen met lichte stemmingsklachten. Er zijn verschillende versies gemaakt, variërend in de mate waarin persuasieve technologie is toegepast. De verschillende versies worden onderzocht op adherentie en effect. Dit onderzoeksproject wordt uitgevoerd in opdracht van en in samenwerking met het RIVM en het Center for Global ehealth Innovation (University of Toronto). 014 Center for ehealth Research and Disease management 015
Web-based Chronic Care toepassingen, ecoaches De ediabetescoach is een van de voorbeelden van de chronic care applicaties die door Medicinfo wordt ontworpen in samenwerking met het Center. De ediabetescoach is gericht op de verbetering van de leefstijl van patiënten met diabetes type 2 door o.a.: (1) Online educatie over diabetes en tips over voeding en bewegen. (2) Online monitoring waarbij de gebruiker belangrijke gegevens, zoals gewicht en bloedsuikerwaarden, invoert en via grafische weergave bekijkt hoe het lichaam reageert en (3) Online communicatie tussen patiënt en behandelaar waarbij de gebruiker via e-mail vragen stelt aan zijn eigen diabetesverpleegkundige en praktijkondersteuner. De deelnemers zijn enthousiast over de mogelijkheden van de Diabetescoach. Vooral het e-mail contact en het bijhouden en visualiseren van meetgegevens stimuleerden de deelnemers. De Diabetescoach leidt dus tot verbetering van kwaliteit, toegankelijkheid en doelmatigheid van zorg. Voor langdurig gebruik zijn email contact, reminders en incentives van belang, evenals een goede afstemming met de reguliere diabetes-zorg. Op basis van deze resultaten, zijn nieuwe ecoaches ontworpen voor chronische aandoeningen. Binnen het Center coördineert Dr. Nicol Nijland het onderzoek naar ecoaches voor chronische aandoeningen in samenwerking met het zorginnovatiebedrijf Medicinfo. epublic health: social media in actie Een speciaal aandachtspunt binnen de onderzoekslijn is de inzet van social media. Twitter, Facebook, YouTube, blogs en internet communities worden namelijk steeds vaker in ehealth toepassingen gebruikt. Bijvoorbeeld om voorlichting te geven aan een specifieke doelgroep en om te achterhalen wat er leeft onder de doelgroep. De bestrijding en preventie van infectieziekten wordt belemmerd omdat zowel burgers als professionals preventieve maatregelen niet altijd goed naleven. Huidige benaderingen om dit gedrag te beïnvloeden zijn kostbaar, verouderd of weinig effectief. In een gezamenlijk project met het RIVM onderzoekt Dr. Lex van Velsen hoe social media kunnen bijdragen aan verbetering van de voorlichting over infecties. Allereerst is een inventarisatie uitgevoerd van kennis en ervaringen in andere landen. Hieruit blijkt dat er nog weinig wetenschappelijk onderzoek is verricht op dit gebied. Wel is er in verschillende landen praktijkervaring met de 016 Center for ehealth Research and Disease management 017
Samenwerking samenwerking Het Center doet onderzoek en geeft advies over alle vragen rondom de ontwikkeling, invoering en evaluatie van technologie om gezondheid en welzijn te ondersteunen. Daarbij werkt het Center in onderzoeksprojecten samen met kennisinstituten, organisaties die ehealth toepassingen ontwikkelen en met zorginstellingen. inzet van social media bij de bestrijding en preventie van infectieziekten, bijvoorbeeld door het Center for Disease Control in de Verenigde Staten. Door stakeholder-onderzoek wordt bepaald welke behoefte er is aan voorlichting via social media. (bijvoorbeeld de behandeling van tekenbeten ter voorkoming van de ziekte van Lyme). Zo wordt nagegaan hoe snel en adequaat informatie voorhanden kan zijn, en hoe bijvoorbeeld via mobiele applicaties (denk aan een automatische alert in gebieden met veel teken), als twitter problemen te voorkomen zijn. Ook wordt onderzocht of er behoefte is aan kennisuitwisseling via 2.0 platforms met informatieen participatiemogelijkheden voor professionals zoals leerkrachten en gezondheidsfunctionarissen van GGD en. Dr. Lex van Velsen voert dit vierjarig onderzoek uit in samenwerking met het Centrum voor Infectieziekten bestrijding (RIVM), Eursafety Health Net, het Europese Center for Disease Prevention and Control (Zweden) en het Center for Global ehealth Innovation (University of Toronto). Het Center werkt samen aan onderzoeks- en uitwisselingsprogramma s met een groot aantal andere kennisinstellingen: het Universitair Medisch Centrum Nijmegen St. Radboud, Universiteit Utrecht, Saxion Hogeschool, het Leids Universitair Medisch Centrum, en nationale organisaties zoals het RIVM en TNO. In het buitenland werkt het Center samen in Eursafety Health Net, met de University of Waterloo (Lisette van Gemert- Pijnen is hier adjunct professor) en de University of Toronto (Dr G. Eysenbach is visiting professor bij het Center)in Canada, met de University van Münster in Duitsland, European Center for Disease Prevention and Control in Zweden en het Tromsø Telemedicine Laboratory in Noorwegen. Ook zijn ontwikkelaars van ehealth toepassingen en zorginstellingen vaak betrokken bij het onderzoek, bijvoorbeeld Focus Cura, DiaDerma, Medicinfo, Medisch Spectrum Twente, het CVZ, Dimence, KNMG, KNGF, NIVEL, Het Roessingh en Tactus. 018 Center for ehealth Research and Disease management 019
ADVIES Heeft u advies nodig over ontwerp en invoering van uw ehealth toepassing in de zorgpraktijk? Of wilt u weten hoe het zorgproces van een bepaalde patiëntengroep kan worden ondersteund met technologie? Wilt u onderzoeken wat patiënten en andere mensen uit het veld vinden van een ehealth toepassing? Voor deze en andere onderzoeksvragen over de ontwikkeling, invoering en evaluatie van ehealth toepassingen, kunt u vrijblijvend contact opnemen met Dr. Lisette van Gemert-Pijnen. Lisette van Gemert-Pijnen E j.vangemert-pijnen@utwente.nl A Universiteit Twente Postbus 217, 7500 AE Enschede Drienerlolaan 5, 7522 NB Enschede gebouw Citadel, kamer H 405 T +31 53 489 6050 W www.ehealthresearchcenter.nl www.eursafety.eu