Koopstromen in beweging

Koopstromen in beweging Resultaten van het Koopstromenonderzoek Randstad 2011 voor de Drechtsteden. Inhoud: 1. Conclusies 2. Algemene ontwikkelingen 3. Winkelaanbod 4. Regionaal beeld 5. Gemeenten 6. De hoofdwinkelcentra 7. Beoordeling kwaliteitsaspecten 8. De woonboulevards 9. Overzicht per gemeente In deze factsheet geven wij een overzicht en een nadere analyse van de resultaten voor de Drechtsteden van het Randstad Koopstromenonderzoek 2011 (kso2011). 1 Hoe hoog is de koopkrachtbinding in deze regio en hoeveel bestedingen vloeien toe uit andere regio s? En hoe heeft zich een en ander sinds 2004 ontwikkeld? Hoe staan we er anno 2011 voor vergeleken met andere regio s? En wat is de situatie en wat waren de ontwikkelingen in de verschillende gemeenten en de belangrijkste aankoopplaatsen? De overzichten en analyses in deze factsheet zijn gebaseerd op de gepubliceerde resultaten van het koopstromenonderzoek. Dat betekent een aantal beperkingen. Zo is de regio Drechtsteden in dit onderzoek inclusief Nieuw-Lekkerland en Graafstroom. En zijn niet van alle gemeenten even veel resultaten beschikbaar. Aparte cijfers voor Alblasserdam- en Hendrik-Ido-Ambacht-Centrum ontbreken bijvoorbeeld grotendeels. De resultaten uit het onderzoek voor deze regio krijgen uiteraard meer zeggingskracht door ze te vergelijken met (gemeenten en aankoopplaatsen in) andere regio s. Dat doen we dan ook. We vergelijken de situatie en ontwikkelingen in de Drechtsteden totaal steeds met de regio s Midden-Holland (regio Gouda) en Leiden en omstreken. Gemeenten en aankoopplaatsen vergelijken we met diverse andere gemeenten en aankoopplaatsen in Zuid-Holland. Het Randstad koopstromenonderzoek 2011 (kso2011) bevat een schat aan gegevens over waar consumenten hun winkelaankopen doen en hoe dat zich sinds de vorige meting in 2004 heeft ontwikkeld. De door middel van consumentenenquêtes in kaart gebrachte koopstromen zijn doorgerekend naar omzetten en hoeveel van die omzet uit de eigen regio of gemeente komt en hoeveel van daar buiten. Basis voor die doorrekening is het uit het inwonertal, de gemiddelde bestedingen per hoofd en een correctie voor inkomenspositie berekende bestedingspotentieel. Het cijfer voor 2004 is rechtstreeks overgenomen uit het toenmalige onderzoek. Dat heeft voor onze regio voor wat betreft de ontwikkeling van het bestedingspotentieel en dus ook de ontwikkeling van de omzetten tot uitkomsten geleid waar wij - gelet op ontwikkelingen in andere gebieden - onze vraagtekens bij hebben. Wij achten die uitkomsten minder aannemelijk: het bestedingspotentieel in deze regio is gelet op de kleine verschillen in bevolkingsontwikkeling met andere regio s onevenredig veel gedaald. Om die reden geven wij de absolute omzetontwikkelingen in deze factsheet dan ook niet weer en beperken we ons wat betreft de ontwikkelingen sinds 2004 tot de cijfers over koopkrachtbinding en toevloeiing en marktaandelen, uitgedrukt in percentages. Detailhandelsonderzoek en dus ook deze factsheet hanteert een aantal standaard begrippen: binding: dat deel van de totale lokale of regionale bestedingen dat in de regio, gemeente of aankoopplaats wordt besteed afvloeiing: dat deel van de totale lokale of regionale bestedingen dat niet in de regio of gemeente wordt besteed toevloeiing: het percentage van de totale omzet in een regio, gemeente of aankoopplaats dat afkomstig is van bestedingen van consumenten van buiten de regio of gemeente : de totale omzet in een regio, gemeente of aankoopplaats per m2 winkelaanbod in die regio, gemeente of aankoopplaats marktaandeel: het aandeel van een bepaalde aankoopplaats in de totale omzet in een groter gebied dagelijkse artikelen: levensmiddelen en persoonlijke verzorging niet-dagelijkse artikelen: overige artikelen 1 I&O Research (2011), Randstad Koopstromenonderzoek 2011

1 Conclusies Opkomst internet, daling koopkrachtbinding niet-dagelijks Onder invloed van de sterke opkomst van internet als aankoopkanaal is de koopkrachtbinding in de niet-dagelijkse sector sinds 2004 over de volle breedte gedaald. Dit is vooral het geval voor centrumlocaties, die hier vanwege hun relatief grote aanbod in kleding, vrije tijd en electro, artikelengroepen met relatief veel internetaankopen, het meest de nadelen van ondervinden. In de Drechtsteden zien we net als in de rest van de Randstad een flinke daling van de binding van de regionale koopkracht. Vergeleken met de regio Leiden kent onze regio een lagere binding in de artikelengroepen electro en vrije tijd. Met name in de electro nam de binding in de Drechtsteden, mede als gevolg van de toegenomen afvloeiing naar Barendrecht, relatief sterk af. De bestedingen via internet liggen hier iets hoger dan gemiddeld, hetgeen op onvolkomenheden in het aanbod kan duiden. Dalende in niet-dagelijkse sector Het aandeel gebonden bestedingen nam door de opkomst van internet fors af, gemiddeld met 13 procentpunt. Tegelijkertijd was de groei van de bestedingen tussen 2004 en 2011 met zo n 2,5% maar zeer bescheiden en nam het winkelaanbod nog met 12% toe. De gemiddelde in de niet-dagelijkse sector is dan ook flink gekelderd. Hoe die daling zich in de Drechtsteden verhoudt tot elders geven wij in deze factsheet niet weer. Wel is ook hier in de regio het winkelaanbod niet-dagelijks sinds 2004 met 12% gegroeid, terwijl de bevolking maar met 2% toenam. In 2011 realiseert het aanbod niet-dagelijks in deze regio een lagere dan in de regio s Gouda en Leiden en ook lager dan het provinciegemiddelde. Dagelijkse boodschappen nog steeds voornamelijk dicht bij huis In de dagelijkse sector is het aandeel bestedingen via internet nog bescheiden. En de dagelijkse boodschappen doet men nog steeds voornamelijk dicht bij huis. De regionale binding is dan ook veel minder gedaald dan in de niet-dagelijkse sector. Dat zien we ook in de Drechtsteden, waar de ontwikkelingen overigens wel iets minder gunstig waren dan in de regio Leiden. De ligt in de Drechtsteden weliswaar boven het gemiddelde van heel Zuid-Holland, maar ruim onder die in de regio s Gouda en Leiden. Binding dagelijkse sector op lokaal niveau wat meer afgenomen Mede omdat het doen van boodschappen en route vaker voorkomt is de binding in de dagelijkse sector op lokaal niveau wel iets meer afgenomen. In de Drechtsteden daalde die binding het meest in Alblasserdam en Hendrik-Ido-Ambacht, het minst in Papendrecht. Vooral in Hendrik-Ido-Ambacht is de laag. Het Alblasserdamse en Papendrechtse aanbod realiseren een relatief hoge omzet per m2. Per gemeente uiteenlopende ontwikkelingen Per gemeente lopen de ontwikkelingen uiteen. Een overzicht is opgenomen aan het eind van deze factsheet. De belangrijkste aandachtspunten lijken te liggen in Hendrik- Ido-Ambacht en in Sliedrecht (zowel het centrum als Nijverwaard). Daarnaast is voor de regio een blijvend aandachtspunt hoe de aantrekkelijkheid van Dordrecht-Centrum verder kan worden vergroot. Daar kunnen immers in principe alle inwoners van de regio van mee profiteren. Voor de regio als geheel is de relatief lage binding in de artikelengroepen electro en vrije tijd een aandachtspunt. 2 Algemene ontwikkelingen Het Randstad Koopstromenonderzoek 2011 (kso2011) besteedt aandacht aan een aantal structurele ontwikkelingen: De belangrijkste daarvan is de opkomst van internet als aankoopkanaal, met name in de niet-dagelijkse sector. Werd in 2004 gemiddeld nog minder dan 1% van de bestedingen in de niet-dagelijkse sector via internet gedaan, in 2011 is dit gestegen naar 12%. Dit is de voornaamste oorzaak van de fors teruggelopen binding van de regionale koopkracht aan het regionale winkelapparaat die zich in vrijwel elke regio in de niet-dagelijkse sector voordoet. In de dagelijkse sector is het aandeel bestedingen via internet nog bescheiden. En de dagelijkse boodschappen doet men nog steeds voornamelijk dicht bij huis. De regionale binding is dan ook minder gedaald. Omdat het doen van boodschappen en route wel vaker voorkomt is de binding op lokaal niveau wel iets meer afgenomen.

Alle gegevens in deze factsheet zijn afkomstig van de Randstad koopstromenonderzoeken 2011 en 2004 en van het CBS. Op internet koopt men vooral spullen voor vrije tijd, kleding en elektronica. Mede daardoor zijn vooral de marktaandelen van binnensteden en hoofdwinkelcentra, waar deze artikelen veel worden aangeboden (verder) gedaald. En dat in een markt die de laatste jaren nauwelijks meer groeit: waar de bestedingen in de dagelijkse sector sinds 2004 met ruim 20% zijn gegroeid, namen die in de nietdagelijkse sector slechts met zo n 2,5% toe. Binnen die stagnerende markt is de laatste jaren nog wel altijd sprake geweest van aanhoudende nieuwbouwambities en verdere schaalvergroting. Het aantal winkels daalde, het aantal winkelmeters nam nog aanzienlijk toe. Van 2004 tot 2011 groeide het winkeloppervlak in de Randstad met ruim een miljoen meter (+12%). Zo n zelfde groei zien we ook in de Drechtsteden. Procentueel groeide de niet-dagelijkse sector net zo veel als de dagelijkse sector. Omdat de omzetgroei daar flink bij achterbleef is de omzet per meter (de ) in de nietdagelijkse sector gemiddeld flink gedaald. Ook belangrijk is de constatering dat de koopzondag steeds meer ingeburgerd raakt en dat mensen daar relatief veel besteden. Een grote gemeente als Rotterdam met elke week een koopzondag heeft daarmee een voorsprong op gemeenten waar maar 1x per maand (Dordrecht) of helemaal geen koopzondag is. Ook supermarktbezoek gebeurt steeds meer op zondagen. Boven gaven we al aan dat vooral binnensteden en andere hoofdwinkelcentra hun marktaandeel, met name onder invloed van internet als aankoopkanaal, zagen afnemen. Daarnaast valt ook een deel van de woonboulevards (verder) terug, vooral daar waar sprake is van eenzijdig aanbod. Een aantal grotere stadsdeelcentra (met name Rotterdam-Alexandrium) doet het goed. Een compleet aanbod in combinatie met een goede bereikbaarheid en ruime parkeermogelijkheden zijn sterke punten. 3 Winkelaanbod Ontwikkelingen in binding, afvloeiing en toevloeiing van bestedingen hangen mede samen met uitbreidingen van het winkelaanbod. In de Drechtsteden was per 2011 ruim 440.000 m2 winkelvloeroppervlak (wvo) in gebruik, een toename met 46.500 m2 (12%) ten opzichte van 2004. Dat is een iets grotere toename dan gemiddeld in Zuid- Holland (+9%). In de regio Leiden e.o. nam het winkelaanbod ook met 12% toe, in Midden Holland met 8%. Dichterbij zien we slechts een beperkte groei in Rotterdam e.o., maar een forse groei in de regio Ridderkerk/Barendrecht. Alleen al in de gemeente Barendrecht groeide het winkelaanbod met 41.400 m2 (+53%) (onder andere door de komst van Ikea). Daar nam het winkelaanbod dus bijna net zoveel toe als in de Drechtsteden in zijn geheel. Figuur 1 Ontwikkeling winkelaanbod 2004-2011 Drechtsteden* 12% Ridderkerk e.o. 28% Rotterdam e.o. 2% Midden Holland Leiden e.o. Zuid-Holland Randstad 8% 12% 9% 12% 0% 10% 20% 30% 40% * inclusief Nieuw-Lekkerland en Graafstroom 4 Regionaal beeld Dagelijkse artikelen (tabellen 1 en 2) Het winkelaanbod in de sector dagelijkse artikelen in de Drechtsteden is gemiddeld qua omvang. Hetzelfde geldt voor de koopkrachtbinding. De afvloeiing van bestedingen naar andere regio s bedraagt 7%, naar internet 1%. De toevloeiing vanuit andere regio s is naar verhouding echter minder groot. De totale omzet per m2 winkelaanbod () ligt daardoor 6 à 7% lager dan in de beide andere regio s. De ligt daarmee overigens nog wel boven het provinciaal gemiddelde en op de normomzet van 7.400/m2 wvo.

Tabel 1 Situatie sector dagelijkse artikelen, regio s, 2011 1 2 regio inwoners aanbod m2 wvo aanbod per 1.000 inw bestedingspotentieel mln omzet mln 2 Drechtsteden 1 285.400 88.700 311 691 657 7.400 Midden Holland 238.342 69.100 290 592 543 7.850 Leiden e.o. 199.300 61.900 311 488 492 7.940 Zuid-Holland 313 7.180 inclusief Nieuw-Lekkerland en Graafstroom omzet per m2 wvo In de dagelijkse sector nog weinig weglek van bestedingen naar internet. Niettemin is de regionale binding in de Drechtsteden wel gedaald. De toevloeiing uit andere regio s bleef zeer beperkt van omvang. Welke ontwikkelingen zien we in de regio sinds de vorige meting in 2004? En hoe verhouden die zich tot de twee andere regio s? Waar het inwonertal in de Drechtsteden met 2% toenam, groeide het aanbod in de dagelijkse sector met 11%. Dat kon ook, want - zoals we zagen in paragraaf 2 - zijn de bestedingen per hoofd van de bevolking in de dagelijkse sector de afgelopen jaren ook flink gegroeid. In verhouding tot de toename van de bevolking was de groei van het aanbod in de Drechtsteden gemiddeld. De koopkrachtbinding daalde in de Drechtsteden net als in Midden Holland met 5 procentpunt. In beide regio s nam de afvloeiing naar andere regio s met 4 procentpunt toe. De weglek van bestedingen via internet is in de dagelijkse sector nog beperkt tot 1%. In Leiden e.o. bleef de koopkrachtbinding op peil. Daar was de groei van het winkelaanbod dan ook meer in overeenstemming met de groei van het bestedingspotentieel. Vergeleken met de beide andere regio s nam de toevloeiing van bestedingen naar de Drechtsteden als percentage van de omzet ten slotte wat minder toe. Tabel 2 Ontwikkelingen sector dagelijkse artikelen, regio s, 2004 en 2011, % 1 2 regio groei 2004-2011 besteed in regio besteed in andere regio s besteed internet toevloeiing 2 inw m2 2004 2011 2004 2011 2004 2011 2004 2011 Drechtsteden 1 +1,8% +11% 97% 92% 3% 7% - 1% 2% 3% Midden Holland +4,6% +12% 92% 87% 8% 12% - 1% 3% 5% Leiden e.o. +1,1% +18% 94% 94% 6% 5% - 1% 5% 7% inclusief Nieuw-Lekkerland en Graafstroom als percentage van de totale omzet in de regio Niet-dagelijkse artikelen (tabellen 3 en 4) De niet-dagelijkse sector is in de Drechtsteden vergeleken met het provinciaal gemiddelde wat boven gemiddeld vertegenwoordigd. Net als in Leiden e.o. heeft dat te maken met een naar verhouding groot aanbod in de woninginrichting. Het bindingspercentage van de bestedingen van de eigen inwoners ligt relatief hoog. De toevloeiing van bestedingen uit andere regio s is echter, net als in Midden Holland, laag. Daardoor en doordat het winkelaanbod relatief omvang is, is de in de Drechtsteden relatief laag. In de niet-dagelijkse sector als gevolg van grote groei bestedingen via internet, overal forse daling van de regionale binding. Drechtsteden hebben een relatief bescheiden toevloeiing van bestedingen van buiten de regio. Tabel 3 Situatie sector niet-dagelijkse artikelen, regio s, 2011 1 2 regio inwoners aanbod m2 wvo aanbod per 1.000 inw bestedingspotentieel mln omzet mln 2 Drechtsteden 1 285.400 352.800 1.236 655 511 1.450 Midden Holland 238.342 251.300 1.054 573 378 1.510 Leiden e.o. 199.300 253.100 1.270 470 422 1.670 Zuid-Holland 1.122 1.790 inclusief Nieuw-Lekkerland en Graafstroom omzet per m2 wvo Welke ontwikkelingen zien we in de regio sinds de vorige meting in 2004? Het winkelaanbod in de niet-dagelijkse sector in de Drechtsteden groeide wat meer dan in beide andere regio s. De koopkrachtbinding daalde echter ook wat meer. Het doen van aankopen via internet heeft de afgelopen jaren een grote vlucht genomen. De bestedingen via internet liggen nu gemiddeld op zo n 12%. De Drechtsteden zitten daar dus wat boven, wat kan duiden op onvolkomenheden in het aanbod. Mede als gevolg van de weglek naar internet daalde ook het omzetaandeel uit andere regio s (toevloeiing). Dit bleef echter redelijk beperkt. Alles bij elkaar hebben de

ontwikkelingen - net als elders - ook in de Drechtsteden tot een lagere omzet en een lagere geleid. 2 Drechtsteden kent een relatief lage binding in de groepen electro en vrije tijd. Met name in de electro nam de binding relatief sterk af, vooral door groei van de bestedingen in de regio Ridderkerk e.o. (BCC Barendrecht). Tabel 4 Ontwikkelingen sector niet-dagelijkse artikelen, regio s, 2004 en 2011, % 1 regio groei 2004-2011 besteed in regio besteed in andere regio s besteed internet toevloeiing 2 inw m2 2004 2011 2004 2011 2004 2011 2004 2011 Drechtsteden 1 +1,8% +12% 80% 67% 20% 19% - 14% 16% 14% Midden Holland +4,6% + 7% 67% 57% 33% 32% - 11% 17% 13% Leiden e.o. +1,1% +10% 78% 68% 22% 21% - 12%. 24% inclusief Nieuw-Lekkerland en Graafstroom 2 als percentage van de totale omzet in de regio. cijfer ontbreekt artikelengroepen Figuur 2 maakt ten eerste duidelijk dat de koopkrachtbinding varieert per artikelengroep. De laagste binding zien we in alle drie de regio s in de electro, vrije tijd, woninginrichting en mode. Verder zien we dat de binding in de Drechtsteden in alle artikelengroepen groter is dan in de regio Midden Holland. Vergeleken met Leiden e.o. kent onze regio een lagere binding in de groepen electro en vrije tijd. Met name in de electro nam de binding in de Drechtsteden relatief sterk af (figuur 3). 3 In die artikelengroep groeide vooral het aandeel bestedingen van inwoners van de Drechtsteden in de regio Ridderkerk e.o. (BCC Barendrecht). Figuur 2 Koopkrachtbinding per artikelengroep, 2011 kleding, mode schoenen, lederwaren electro huishoud art woning doe het zelf bloemen, planten, tuin vrije tijd juweliersartikelen 62% 67% 52% 76% 62% 59% 73% Drechtsteden Midden Holland Leiden e.o. 94% 91% Figuur 3 Koopkrachtbinding mode, electro, woninginrichting, 2004-2011 mode electro woning 52% 64% 62% Drechtsteden 2011 Drechtsteden 2004 Leiden e.o. 2011 Leiden e.o. 2004 5 Gemeenten Dagelijkse artikelen Binnen de Drechtsteden hebben met name Sliedrecht en Zwijndrecht en in mindere mate Papendrecht een relatief groot aanbod in de sector dagelijkse artikelen (tabel 5). Hendrik-Ido-Ambacht heeft naar verhouding veruit het kleinste aanbod. Daar is de binding van de lokale bestedingen dan ook het geringst. Veel inwoners van Hendrik- Ido-Ambacht doen hun dagelijkse boodschappen in Zwijndrecht. 2 Om in de inleiding aangegeven reden geven we de absolute omzetontwikkelingen niet weer. 3 We tonen hier alleen de ontwikkeling in de artikelengroepen met een relatief lage binding. Voor de groep vrije tijd zijn geen gegevens 2004 voorhanden.

Tabel 5 Situatie sector dagelijkse artikelen, gemeenten, 2011 1 2 regio inwoners aanbod per 1.000 inw binding lokaal toevloeiing uit overige Drst 1 toevloeiing van buiten Drst 1 2 Alblasserdam 19.200 310 75% 1% 27% 8.120 Dordrecht 118.800 308 89% 2% 2% 7.200 H-I-Ambacht 27.600 288 63% 6% 6% 6.050 Papendrecht 31.900 337 92% 14% 8% 8.590 Sliedrecht 24.100 353 88% 3% 17% 7.610 Zwijndrecht 44.400 356 84% 20% 3% 7.560 Drechtsteden 311 7.400 als percentage van de totale omzet in de gemeente omzet per m2 wvo In de dagelijkse artikelen is de lokale koopkrachtbinding het meest afgenomen in Alblasserdam en Hendrik-Ido- Ambacht, het minst in Papendrecht. In Dordrecht, Papendrecht en Sliedrecht is de binding van de lokale bestedingen het hoogst. Die lokale koopkrachtbinding is overigens in alle gemeenten sinds 2004 afgenomen, het meest in Alblasserdam en Hendrik-Ido-Ambacht, het minst in Papendrecht (figuur 4). Figuur 4 Lokale koopkrachtbinding dagelijkse artikelen, 2004-2011 Alblasserdam 75% Dordrecht H-I-Ambacht Papendrecht Sliedrecht Zwijndrecht 63% 89% 92% 88% 84% 2011 2004 Meer inwoners doen hun dagelijkse boodschappen tegenwoordig dus ergens anders dan in hun eigen gemeente. De afvloeiing naar internet is zoals we zagen in de dagelijkse sector nog gering. Dat veel inwoners in een andere dan hun eigen gemeente hun dagelijkse boodschappen doen zien we ook terug in de omzetaandelen afkomstig van buiten de gemeente (de toevloeiing). Die aandelen zijn uiteraard mede afhankelijk van de onderlinge verhoudingen in omvang. Vandaar dat de omzet van het dagelijkse aanbod in Dordrecht maar voor een klein deel bestaat uit bestedingen van buiten de gemeente. Zwijndrecht (vooral vanuit H-I-Ambacht) en Papendrecht (zowel vanuit Alblasserdam als uit H-I-Ambacht en Sliedrecht) hebben de grootste omzetaandelen vanuit andere gemeenten in de Drechtsteden. Alblasserdam (uit Nieuw-Lekkerland) en Sliedrecht (Graafstroom, Handinxveld, Liesveld) hebben de grootste omzetaandelen van buiten de Drechtsteden. In de niet-dagelijkse sector is de lokale koopkrachtbinding in Dordrecht en Sliedrecht het hoogst en in Alblasserdam en vooral Hendrik-Ido-Ambacht laag. Al met al realiseert vooral het aanbod in Alblasserdam en Papendrecht bovengemiddelde omzetten per m2 en ligt dat in H-I-Ambacht flink beneden het regiogemiddelde en ook onder de normomzet voor de dagelijkse sector ( 7.400/m2 wvo, incl BTW). Niet-dagelijkse artikelen Binnen de Drechtsteden kent vooral Sliedrecht een groot aanbod niet-dagelijkse artikelen. Dit is vooral te danken aan Nijverwaard. Maar ook zonder Nijverwaard is het aanbod in Sliedrecht bovengemiddeld groot (1.300 m2/1.000 inwoners). Ook in Alblasserdam is dat het geval. Dordrecht heeft een vrij gemiddeld aanbod per hoofd van de bevolking, evenals Papendrecht. Hendrik-Ido-Ambacht en Zwijndrecht zitten daar fors onder (tabel 6). binding en afvloeiing In alle gemeenten is de binding van lokale koopkracht afgenomen (figuur 5). Zoals we eerder zagen is dat grotendeels het gevolg van de opmars van aankopen via internet. Daarover zijn helaas niet voor alle gemeenten cijfers gepubliceerd. Voor de regio als totaal is het effect gemiddeld 14 procentpunt, binnen de regio loopt het uiteen van 10 tot 11 procentpunt in Papendrecht en Zwijndrecht tot 14 procentpunt in Dordrecht. In Dordrecht, Papendrecht en Sliedrecht ging dit gepaard met een daling van de

afvloeiing van bestedingen naar andere gemeenten. In Alblasserdam en Zwijndrecht bleef die nagenoeg gelijk, in Hendrik-Ido-Ambacht nam ook die flink toe. Al met al is de lokale koopkrachtbinding in de niet-dagelijkse artikelen in Dordrecht en Sliedrecht het hoogst en in Alblasserdam en vooral Hendrik-Ido-Ambacht laag. Tabel 6 Situatie sector niet-dagelijkse artikelen, gemeenten, 2011 1 2 regio inwoners aanbod per 1.000 inw binding lokaal toevloeiing uit overige Drst 1 toevloeiing van buiten Drst 1 2 Alblasserdam 19.200 1.362 37% 16% 30% 1.155 Dordrecht 118.800 1.072 65% 13% 13% 1.836 H-I-Ambacht 27.600 908 25% 21% 15% 1.032 Papendrecht 31.900 1.005 48% 16% 11% 1.549 Sliedrecht 24.100 4.090 60% 22% 43% 966 Zwijndrecht 44.400 665 46% 24% 7% 2.281 Drechtsteden 1.273 1.450 ex Nijverwaard 1.020 als percentage van de totale omzet in de gemeente omzet per m2 wvo Figuur 5 Ontwikkeling koopkrachtbinding niet-dagelijkse artikelen, 2004-2011 Alblasserdam 2011 37% 15% 48% Alblasserdam 2004 50% 50% Dordrecht 2011 65% 14% 21% Dordrecht 2004 75% 25% H-I-Ambacht 2011 25% 15% 60% H-I-Ambacht 2004 45% 55% Papendrecht 2011 48% 10% 42% Papendrecht 2004 54% 46% Sliedrecht 2011 60% 14% 26% Sliedrecht 2004 70% 30% Zwijndrecht 2011 46% 11% 43% Zwijndrecht 2004 57% 43% lokale binding afvloeiing internet afvloeiing andere gemeenten Toelichting: afvloeiing internet voor Alblasserdam, H-I-Ambacht en Sliedrecht: schatting OCD De lokale, winkelgebonden koopkrachtbinding (dus exclusief de weglek naar internet) in de niet-dagelijkse artikelen nam vooral in Hendrik- Ido-Ambacht af. In Dordrecht, Papendrecht en Sliedrecht bleef deze (vrijwel) gelijk. Figuur 6 geeft de ontwikkeling van de winkelgebonden lokale koopkrachtbinding weer. Dit geeft dus aan welk deel van de bestedingen in winkels, waarbij we dus de sterk toegenomen afvloeiing naar internet buiten beschouwing laten, in de eigen gemeente wordt gedaan. We zien dat dit in Dordrecht, Sliedrecht en Papendrecht (vrijwel) gelijk is gebleven. In Alblasserdam en Zwijndrecht nam dit aandeel met vijf procentpunt licht af, in Hendrik-Ido-Ambacht was sprake van een forse daling van 45% naar 29%. Figuur 6 Lokale, winkelgebonden koopkrachtbinding niet-dagelijkse artikelen, 2004-2011 Alblasserdam Dordrecht 44% 76% H-I-Ambacht Papendrecht 29% 53% 2011 2004 Sliedrecht 70% Zwijndrecht 52%

toevloeiing en Afvloeiing van bestedingen naar andere gemeenten betekent voor die andere gemeenten toevloeiing van bestedingen. Het is gebruikelijk die toevloeiing weer te geven in aandeel van de totale omzet in een gemeente. Hoe hoog dit aandeel uitvalt is afhankelijk van de omvang van de verschillende gemeenten, hun ligging, de aantrekkelijkheid en uniekheid van hun winkelaanbod en de lokale koopkrachtbinding. Ook gemeenten met een lage lokale koopkrachtbinding kunnen daardoor behoorlijk hoge omzetaandelen hebben afkomstig van bestedingen van buiten de gemeente. Alblasserdam en H-I-Ambacht zijn daar voorbeelden van. De totale omzet per m2 wvo is in deze gemeenten echter laag. Dat is ook het geval voor Sliedrecht, wat echter vooral te maken heeft met het omvangrijke aanbod woninginrichting op Nijverwaard, een artikelengroep met een relatief lage. Niet voor niets is deze branche voornamelijk perifeer gevestigd. Het niet-dagelijkse aanbod in Zwijndrecht, Papendrecht en Dordrecht realiseert, mede dankzij flink wat toevloeiing van bestedingen vanuit andere gemeenten, relatief hoge en (tabel 6). vergelijking met andere gemeenten In onderstaande tabel vergelijken we de situatie van de Drechtstedengemeenten nog met een aantal andere gemeenten in Zuid-Holland die qua centrumfunctie, inwonertal en omvang van het winkelaanbod enigszins vergelijkbaar zijn. Alleen voor Sliedrecht is dat helaas niet goed mogelijk. Ook hebben we in de tabel de nabije concurrenten Ridderkerk, Barendrecht en Gorinchem opgenomen. Wat valt op? Het aanbod in Alblasserdam realiseert een lagere lokale binding en een stuk lagere dan dat in Hillegom. Het laatste heeft ook te maken met de samenstelling van het aanbod: Alblasserdam heeft relatief veel aanbod voor in en om het huis (Hornbach). Gouda en Leiden hebben meer een centrumfunctie dan Dordrecht. Noordwijk realiseert met een niet veel groter aanbod, ondanks de nabijheid van een aanzienlijk aanbod in Katwijk en Leiden, een veel grotere lokale binding dan Hendrik-Ido-Ambacht. De situatie in Papendrecht is goed vergelijkbaar met het qua inwoners en winkelaanbod niet-dagelijks even grote Maassluis. Niettemin realiseert het aanbod in Papendrecht een iets lagere lokale binding en toevloeiing en daarmee ook een iets lagere. Het betrekkelijk kleine, maar geconcentreerde aanbod in Zwijndrecht realiseert juist een naar verhouding vrij hoge lokale binding en daardoor ook een vrij hoge. Ridderkerk, Barendrecht en Gorinchen hebben alle drie een groot winkelaanbod, dat een hoge lokale binding oplevert. Barendrecht en Gorinchem hebben daarnaast ook veel toevloeiing van bestedingen van elders. 12% van de omzet in Barendrecht is afkomstig uit de Drechtsteden. En Gorinchem is een geduchte concurrent voor Sliedrecht en Papendrecht. Tabel 7 Situatie sector niet-dagelijkse artikelen, gemeenten, 2011 regio inwoners aanbod m2 wvo aanbod per 1.000 inw binding lokaal toevloeiing vloerprodu c-tiviteit 2 Alblasserdam 19.200 26.200 1.362 37% 46% 1.155 Hillegom 20.600 28.200 1.366 41% 42% 2.115 Dordrecht 118.800 127.300 1.072 65% 26% 1.836 Gouda 71.000 97.400 1.371 68% 39% 1.877 Leiden 117.900 114.200 969 55% 41% 2.185 H-I-Ambacht 27.600 25.100 908 25% 36% 1.032 Noordwijk 25.400 28.200 1.110 45% 27% 1.336 Papendrecht 31.900 32.100 1.005 48% 27% 1.549 Maassluis 31.900 32.100 1.008 51% 29% 1.627 Sliedrecht 24.100 98.416 4.090 60% 65% 966 Zwijndrecht 44.400 29.600 665 46% 31% 2.281 Pijnacker- Nootdorp 49.300 35.600 722 31% 34% 1.638 Ridderkerk 44.900 60.800 1.353 59% 33% 1.493 Barendrecht 46.800 105.900 2.263 53% 66% 1.718 Gorinchem 34.900 69.900 2.002 68% 54% 1.656

artikelengroepen Figuur 5 geeft de lokale binding weer voor een aantal artikelengroepen die - afgezien van de woninginrichting - veelal het verschil maken in de compleetheid van het aanbod in een gemeente. In de kleding is de lokale binding in Dordrecht vergelijkbaar met die van andere centrumgemeenten als Gouda, Leiden en Gorinchem. In de schoenen en lederwaren is die binding zelfs wat hoger, in de vrije tijd (sport, hobby, media) wat lager. Op electro lijkt de lokale binding in Dordrecht redelijk gemiddeld. Dordrecht heeft een relatief lage lokale binding in de artikelengroep vrije tijd (sport, hobby, media). Van de andere Drechtsteden is de lokale binding in alle vier deze artikelengroepen in Hendrik-Ido-Ambacht steeds verreweg het laagst. In de kleding realiseert het aanbod in Papendrecht na Dordrecht de hoogste binding, gevolgd door Sliedrecht en Zwijndrecht. De lokale binding in Alblasserdam is relatief laag. Op schoenen en lederwaren doet Alblasserdam het wat dat betreft beter en valt verder de hoge lokale binding in Sliedrecht op. Dit laatste is ook het geval voor electro, een groep waarin Sliedrecht dan ook een fors aanbod heeft. In de artikelengroep vrije tijd liggen de lokale bindingen dichter bij elkaar. Papendrecht realiseert hier een even hoge binding als Dordrecht, terwijl Zwijndrecht en Sliedrecht hier niet ver bij achter blijven. Figuur 7 Lokale binding per artikelengroep, 2011, % kleding schoenen/lederwaren Alblasserdam Dordrecht H-I-Ambacht Papendrecht Sliedrecht Zwijndrecht 13% 24% 46% 43% 41% 63% Alblasserdam Dordrecht H-I-Ambacht Papendrecht Sliedrecht Zwijndrecht 15% 41% 46% 40% 62% 71% Gorinchem Ridderkerk 65% 55% Gorinchem Ridderkerk 67% 62% Gouda 66% Gouda 69% Leiden 61% Leiden 60% vrije tijd electro Alblasserdam Dordrecht H-I-Ambacht Papendrecht Sliedrecht Zwijndrecht 38% 61% 26% 62% 50% 55% Alblasserdam Dordrecht H-I-Ambacht Papendrecht Sliedrecht Zwijndrecht 10% 29% 32% 34% 50% 52% Gorinchem Ridderkerk 71% 65% Gorinchem Ridderkerk 46% 64% Gouda 69% Gouda 55% Leiden 61% Leiden 47%

6 De hoofdwinkelcentra In deze zesde paragraaf bespreken we de situatie en ontwikkelingen in de hoofdwinkelcentra van de gemeenten. We beperken ons daarbij tot de niet-dagelijkse sector. De cijfers staan in tabel 8. Alblasserdam-Centrum In het kso2011 zijn apart voor Alblasserdam-Centrum geen cijfers opgenomen, behalve dat 37% van de omzet van buiten Alblasserdam komt. Dat is vrij gemiddeld. Het niet-dagelijkse aanbod in Alblasserdam centrum bond in 2004 44% van de lokale bestedingen; in 2011 ligt dat in elk geval onder de 37% (lokale binding totale aanbod gemeente). Dankzij de herontwikkeling van winkelcentrum de Meent is de lokale binding van bestedingen aan het niet-dagelijkse aanbod in Papendrecht-Centrum behoorlijk op peil gebleven. Dordrecht-Centrum Het metrage niet-dagelijks in Dordrecht-Centrum is sinds 2004 met ruim 5.000 m2 afgenomen. In Leiden en Gouda daalde het metrage ook, maar minder. In Delft- Centrum nam het zelfs toe. De binding van lokale bestedingen zakte met 18 procentpunt van 49% naar 31%, een daling vergelijkbaar met Zwijndrecht-, Leiden-, Gouda- en Gorinchem-Centrum. Delft-Centrum en in de regio Papendrecht-Centrum doen het wat dat betreft een stuk beter. Mede als gevolg van de sterk gedaalde lokale binding is het omzetaandeel van buiten de gemeente nog wat gegroeid: van 32% in 2004 tot 36% in 2011. Zo n toename zien we verder alleen in Delft-Centrum. Al met al realiseert het niet-dagelijks aanbod in Dordrecht-Centrum vergeleken met de centra van de andere middelgrote steden in Zuid-Holland een relatief lage. Hendrik-Ido-Ambacht-Centrum Ook over Hendrik-Ido-Ambacht-Centrum zijn geen aparte cijfers in het kso2011 opgenomen, behalve de 27% toevloeiing van bestedingen van buiten de gemeente. Net als de lokale binding, die in elk geval onder de 25% ligt (lokale binding van het totale aanbod gemeente), is dit laag. Papendrecht-Centrum Dankzij de herontwikkeling van winkelcentrum de Meent is de lokale binding van bestedingen aan het niet-dagelijkse aanbod in Papendrecht-Centrum behoorlijk op peil gebleven. Die lokale binding (32%) is even groot als bijvoorbeeld van Dordrecht-, Delft- en Gorinchem-Centrum. Van de 28% toevloeiing is 20% afkomstig uit de Alblasserwaard, 4% uit Dordrecht en 3% uit de Zwijndrechtse Waard. Dat omzetaandeel van buiten de eigen gemeente is overigens wel betrekkelijk laag. Vooral daardoor is ook de gemiddelde aan de lage kant. Sliedrecht-Centrum Het aanbod in Sliedrecht-Centrum is de afgelopen jaren in omvang nagenoeg gelijk gebleven. Toch is de lokale binding meer dan gehalveerd. Vooral daardoor bleef het omzetaandeel van buiten de gemeente vrijwel gelijk. In absolute zin zal ook daar echter sprake zijn van een forse daling. Al met al realiseert het aanbod in Sliedrecht- Centrum een zeer lage. Zwijndrecht-Centrum Ook Zwijndrecht-Centrum noteert anno 2011 een lage en fors afgenomen binding van de lokale bestedingen in de niet-dagelijkse sector. En ook hier bleef het omzetaandeel van buiten de gemeente gelijk, maar is in absolute zin sprake van een forse daling. Omdat het metrage betrekkelijk gering is, realiseert het aanbod toch nog een naar verhouding hoge.

Tabel 8 Ontwikkelingen sector niet-dagelijkse artikelen, centra, 2004 en 2011, % m2 wvo lokaal toevloeiing 1 regio in gebruik gebonden 2 2004 2011 2004 2011 2004 2011 2011 Al dam-c.. 44%.. 37%. Dordrecht-C 66.948 61.698 49% 31% 32% 36% 2.071 H-I-A-C.. 28%.. 27%. Papendrecht-C 10.247 15.613 37% 32%. 28% 2.156 Sliedrecht-C 14.513 14.651 52% 24% 49% 48% 1.694 Zwijndrecht-C 12.027 12.113 39% 23% 32% 32% 2.818 Mede onder invloed van de opkomst van internet hebben alle centrumlocaties marktaandeel in moeten leveren. De teruggang van Sliedrecht-Centrum is het grootst. Leiden-C 68.624 66.776 52% 36% 45% 43% 2.549 Gouda-C 45.972 42.342 58% 38% 51% 44% 2.641 Delft-C 37.483 40.998 38% 32% 32% 37% 2.661 Gorinchem-C 32.551 31.314 50% 32% 63% 57% 1.890 Ridderkerk-C 16.962 24.402 46% 43% 27% 25% 2.413 1 als percentage van de totale omzet in de gemeente 2 omzet per m2 wvo. gegeven ontbreekt Binding regionale bestedingen en marktaandelen hoofdwinkelcentra In veel regio s zijn de winkelomzetten in de niet-dagelijkse artikelen als gevolg van de sterke opkomst van het doen van aankopen via internet gedaald. Wat betekent dit voor de binding van de regionale bestedingen aan de centrale winkelgebieden? En hoe hebben hun marktaandelen zich ontwikkeld? Figuur 8 maakt duidelijk dat de binding van regionale bestedingen in de niet-dagelijkse sector van zowel Dordrecht-Centrum als Sliedrecht- en Zwijndrecht-Centrum tussen 2004 en 2011 flink is gedaald. Zij staan daarin niet alleen: hetzelfde zien we bij de andere in de figuur opgenomen centrale winkelgebieden. Alleen Papendrecht-Centrum heeft, dankzij de grootscheepse herontwikkeling, zijn positie weten te handhaven. Dit is deels ten koste gegaan van Sliedrecht-Centrum, dat zijn binding van de regionale bestedingen zag gehalveerd. Voor Dordrecht- en Zwijndrecht-Centrum ligt die binding nu op circa tweederde van 2004. Dat is grofweg eenzelfde teruggang als Gouda-, Delft en Gorinchem-Centrum, maar een grotere dan Leiden- en vooral Ridderkerk-Centrum. De hierboven geschetste teruggang in binding van de regionale bestedingen zien we ook terug in de marktaandelen van de centrale winkelgebieden in de totale omzet in de niet-dagelijkse sector in de regio. Het verschil met de binding is dat in de totale omzet en de marktaandelen de afvloeiing naar internet niet en de toevloeiing van bestedingen van buiten de regio juist wel is meegerekend. Figuur 8 Binding regionale bestedingen niet-dagelijkse artikelen, 2004-2011 Dordrecht-C 17% Papendrecht-C Sliedrecht-C Zwijndrecht-C 5% 3% 5% 2011 Gorinchem-C Leiden-C Gouda-C Delft-C Ridderkerk-C 17% 17% 12% 11% 28% 2004 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Figuur 9 maakt duidelijk dat alle centrale winkelgebieden marktaandeel hebben moet inleveren. 4 Zij ondervinden de meeste nadelen van de opkomst van internet. Ook nu weer is de teruggang van Sliedrecht-Centrum relatief het grootst. De teruggang van het marktaandeel van Dordrecht-Centrum is net als die van Delft-Centrum naar verhouding gering. Dat betekent dat Dordrecht-Centrum het nadeel van de opkomst van internet in relatief sterke mate deels heeft weten te compenseren door meer toevloeiing van bestedingen van buiten de regio. 4 Voor Papendrecht-Centrum ontbreekt het cijfer voor 2004

Figuur 9 Marktaandelen centrale winkelgebieden in totale omzet regio, niet-dagelijkse artikelen, 2004-2011 Dordrecht-Centrum trekt naar verhouding meer dan vroeger bestedingen van buiten de regio. Het marktaandeel in de niet-dagelijkse bestedingen van inwoners van de overige Drechtsteden bedraagt 6,5%. Daar lijkt nog ruimte voor groei. Dordrecht-C Papendrecht-C Sliedrecht-C Zwijndrecht-C Gorinchem-C Leiden-C Gouda-C Delf t-c Ridderkerk-C 5% 7% 7% 15% 14% 25% 29% 30% 40% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Oriëntatie inwoners overige Drechtsteden Waar doen inwoners van de overige Drechtsteden 5 hun niet-dagelijkse aankopen en hoe verhoudt de binding aan Dordrecht-Centrum zich tot andere aankoopplaatsen? Dit zien we in figuur 10. 44% van de niet-dagelijkse bestedingen doen inwoners van de overige Drechtsteden in hun eigen gemeente, nog eens 13% in een andere Drechtstedengemeente (niet Dordrecht). In totaal 9% van de bestedingen vloeit naar Dordrecht, waarvan 6,5% naar Dordrecht-Centrum. 2011 2004 Figuur 10 Oriëntatie overige Drechtsteden niet-dagelijkse artikelen internet eigen gemeente andere ov Drst gem Dordrecht-Centrum ov Dordrecht R'dam-Centrum ov R'dam Ridderkerk Breda elders 0,6 % 2, 5% 3,5 % 3,0 % 2,5 % 6,6 % 12, 7% 11, 4% 13,2 % 4 3,8 % In totaal 21% vloeit af naar buiten de regio, waarvan 3% naar Rotterdam-Centrum, 3,5% naar overig Rotterdam, 2,5% naar Ridderkerk en 0,5% naar Breda. De afvloeiing naar Rotterdam is relatief hoog vanuit Hendrik-Ido-Ambacht (10%) en Zwijndrecht (9%). De afvloeiing naar Ridderkerk vanuit Hendrik-Ido-Ambacht (5%) en Alblasserdam (4%). Bij het winkelen in Dordrecht- Centrum is 1% van de aankoopmomenten op een koopzondag. In Rotterdam- Centrum is dat 14%. De overige 11,5% besteden inwoners van de overige Drechtsteden verspreid over andere aankoopplaatsen buiten de regio. Alles bij elkaar lijkt er zeker nog wel ruimte voor groei van het marktaandeel van Dordrecht-Centrum. Koopzondagen Ten slotte hier nog iets over de koopzondagen. In pargraaf 2 is hierover al aangegeven dat de koopzondag steeds meer ingeburgerd raakt. Het aantal koopzondagen is daarmee in toenemende mate van invloed op de omzet in de hoofdwinkelcentra. Cijfers daarover zijn er niet, maar wel is uit het kso2011 iets bekend over de aankoopmomenten bij het winkelen. In Dordrecht-Centrum is dat voor 1%, voor Leiden- en Delft-Centrum voor 3% en voor Rotterdam-Centrum zelfs voor 14% op de zondag. 5 Anders dan in de regiototalen hier exclusief Nieuw-Lekkerland en Graafstroom

7 Beoordeling kwaliteitsaspecten Tot slot gaan we nog kort in op de beoordeling van een aantal kwaliteitsaspecten van de regionale hoofdwinkelcentra door de bezoekers van die centra. Cijfers boven het gemiddelde van centrumlocaties van vergelijkbare omvang zijn in tabel 9 lichtblauw gekleurd, cijfers onder dat gemiddelde rood. Ook hier ontbreken helaas cijfers over Alblasserdam- en Hendrik-Ido-Ambacht-Centrum. Dordrecht-centrum scoort gemiddeld op compleetheid, sfeer en uitstraling, daghoreca en bereikbaarheid auto en zelfs iets hoger dan gemiddeld op parkeermogelijkheden en bereikbaarheid OV. Veiligheid scoort iets lager dan gemiddeld. Bezoekers van Papendrecht-centrum beoordelen de parkeermogelijkheden en de bereikbaarheid per auto en OV wat beter dan gemiddeld. Compleetheid en veiligheid scoren gemiddeld. Sfeer en uitstraling en daghoreca worden minder dan gemiddeld beoordeeld. Sliedrecht-centrum krijgt van bezoekers op geen van de aspecten een bovengemiddelde beoordeling. Compleetheid, sfeer en uitstraling en daghoreca scoren beneden gemiddeld. Zwijndrecht-centrum ten slotte scoort verrassend goed. Vijf van de zeven aspecten scoren bovengemiddeld, de overige twee gemiddeld. Deze uitkomsten corresponderen goed met eerder onderzoek van het OCD, waarin inwoners van de eigen gemeente het minst tevreden bleken met het winkelaanbod in Sliedrecht-centrum en het meest tevreden met dat in Zwijndrecht-centrum. 6 Tabel 9 Beoordeling kwaliteitsaspecten, centrale winkelgebieden Drechtsteden, 2011 aspect Dordrechtcentrum Papendrechtcentrum Sliedrechtcentrum Zwijndrechtcentrum compleetheid 8,0 7,8 7,4 7,8 sfeer en uitstraling 7,6 7,4 7,0 7,4 veiligheid 7,2 7,6 7,5 7,7 parkeermogelijkheden 6,9 7,6 7,5 7,6 daghoreca 7,7 7,2 7,1 7,3 bereikbaarheid auto 6,9 8,0 7,8 8,1 bereikbaarheid OV 7,7 7,3 6,9 7,2 Toelichting: cijfers boven het gemiddelde van centrumlocaties van vergelijkbare omvang zijn vet en lichtblauw, cijfers onder dat gemiddelde zijn vet en rood 8 De woonboulevards Hier besteden we kort nog aandacht aan de woonboulevards. Tabel 10 geeft een overzicht van de situatie en ontwikkeling bij de twee woonboulevards in de regio, vergeleken met een aantal andere in Zuid-Holland. Uit de cijfers valt op te maken dat de woonboulevard Dordrecht redelijk functioneert, maar dat Nijverwaard wel erg veel omzet heeft verloren. Het vertrek van Ikea is daar uiteraard voor een goed deel debet aan. De ligt thans op een bedenkelijk niveau. Dat zelfde geldt overigens voor Woon Leiderdorp. Tabel 10 Ontwikkelingen sector niet-dagelijkse artikelen, woonboulevards, 2004 en 2011, % m2 wvo omzet 1 vloer regio in gebruik productiviteit 2 mln 2004 2011 2004 2011 2011 Dordrecht-Woonboulevard 13.517 18.118. 26 1.438 Sliedrecht-Nijverwaard 50.603 67.277 64 24 361 Barendrecht-Reijerwaard 27.047 26.415 33 37 1.386 Gorinchem-Spijkse Poort - 16.529-29 1.184 Delft-Leeuwestein 25.400 24.028 36 31 1.323 Woon Leiderdorp 18.725 34.494 55 17 499 1 in tegenstelling tot vorige tabellen geven we hier wel de omzetontwikkeling weer; gelet op hetgeen hierover eerder is opgemerkt dient de ontwikkeling van 2004-2011 als indicatie te worden opgevat 6 OCD (2012), Winkelen, uit eten gaan, cultuur en evenementenbezoek in de Drechtsteden

9 Overzicht per gemeente Hieronder geven we kort per gemeente de belangrijkste bevindingen. Daar waar we spreken over ontwikkelingen gaat het om ontwikkelingen sinds 2004. Tabel 11 bevat een samenvattend overzicht. Alblasserdam dagelijkse sector: meer dan gemiddeld afgenomen lokale binding, maar desondanks nog wel bovengemiddelde niet-dagelijkse sector: gemiddeld afgenomen, vrij lage lokale binding; wel nog behoorlijk wat toevloeiing vanuit en van buiten de regio; niettemin relatief lage Alblasserdam-Centrum: 37% omzet niet-dagelijks komt van buiten de gemeente; binding lokale bestedingen net als overal gedaald Dordrecht dagelijkse sector: hoge, net als elders wat afgenomen lokale binding; gemiddeld aanbod per hoofd, gemiddelde niet-dagelijkse sector: gemiddelde lokale binding, maar minder een centrumfunctie dan Gouda en Leiden; ook wat lagere dan Leiden Dordrecht-Centrum: betrekkelijk lage lokale binding en omzetaandeel van buiten de gemeente; relatief grote teruggang binding regionale bestedingen, deels gecompenseerd door meer toevloeiing van buiten de regio; al met al relatief lage Dordrecht-Centrum: 1% aankoopmomenten op zondag; in Leiden- en Delftcentrum is dat 3%, in Rotterdam-centrum 14% Dordrecht-Centrum: rapportcijfers van bezoekers voor parkeermogelijkheden en bereikbaarheid OV bovengemiddeld, voor veiligheid benedengemiddeld Woonboulevard Dordrecht: lijkt redelijk te functioneren; realiseert gemiddelde Hendrik-Ido-Ambacht dagelijkse sector: bovengemiddelde teruggang lokale binding, weinig toevloeiing, lage niet-dagelijkse sector: bovengemiddeld gedaalde, zeer lage lokale binding; zeer lage Hendrik-Ido-Ambacht-Centrum: in niet-dagelijkse sector lage lokale binding (< 25%) en omzetaandeel van buiten de gemeente (27%) Papendrecht dagelijkse sector: hoge, nauwelijks afgenomen lokale binding; gemiddeld omzetaandeel van buiten de gemeente; hoge niet-dagelijkse artikelen: gemiddelde lokale binding die relatief weinig is afgenomen; gemiddeld omzetaandeel van buiten de gemeente; gemiddelde Papendrecht-Centrum: lokale binding niet-dagelijks dankzij herontwikkeling naar verhouding slechts beperkt gedaald, binding regionale bestedingen bleef zelfs gelijk; niettemin zijn omzetaandeel van buiten de gemeente en mede daardoor ook de aan de lage kant Papendrecht-Centrum: parkeermogelijkheden en bereikbaarheid auto en OV worden hoger dan gemiddeld beoordeeld, sfeer en uitstraling en daghoreca lager dan gemiddeld Sliedrecht dagelijkse sector: vrij hoge, gemiddeld afgenomen lokale binding; gemiddeld omzetaandeel van buiten de gemeente; iets bovengemiddelde niet-dagelijkse sector: hoge, gemiddeld afgenomen lokale binding; door groot aanbod woninginrichting (Nijverwaard) hoog omzetaandeel van buiten de regio en lage gemiddelde Sliedrecht-Centrum: lokale en regionale binding niet-dagelijkse sector meer dan gehalveerd; lage gemiddelde Sliedrecht-Centrum: compleetheid, sfeer en uitstraling en daghoreca beneden gemiddeld beoordeeld Nijverwaard: mede onder invloed van vertrek Ikea zeer grote omzetdaling; zeer lage productiviteit

Zwijndrecht dagelijkse sector: hoogte en afname lokale binding, omzetaandeel van buiten de gemeente en allen gemiddeld niet-dagelijkse sector: zeer klein aanbod per inwoner realiseert toch een behoorlijke lokale binding en redelijk wat toevloeiing vanuit de regio (H-I- Ambacht) en daarmee een hoge ; omzetaandeel van buiten de regio is gering Zwijndrecht-Centrum: in niet-dagelijkse sector relatief lage en fors afgenomen lokale binding; regionale binding en marktaandeel totale omzet regio beide gemiddeld gedaald, maar wel met minder meters even hoog als Papendrecht- Centrum en hoger dan Sliedrecht-Centrum; daardoor hoge Zwijndrecht-Centrum: net als in eerder onderzoek OCD ook hier een zeer goede consumentenbeoordeling. Tabel 11 Overzicht per gemeente regio Al Do H-I-A Pa Slie Zw dagelijkse sector lokale binding 2004 93% 96% 78% 95% 97% 91% lokale binding 2011 75% 89% 63% 92% 88% 84% omzetaandeel vanuit overig Drechtsteden 1% 2% 6% 14% 3% 20% omzetaandeel van buiten regio 27% 2% 6% 8% 17% 3% ( ) 8.120 7.200 6.050 8.590 7.610 7.560 niet-dagelijkse sector lokale binding 2004 50% 75% 45% 54% 70% 57% lokale binding 2011 37% 65% 25% 48% 60% 46% lokale binding winkelgebonden 2011 44% 76% 29% 53% 70% 52% omzetaandeel vanuit overig Drechtsteden 16% 13% 21% 16% 22% 24% omzetaandeel van buiten regio 30% 13% 15% 11% 43% 7% ( ) 1.115 1.836 1.032 1.549 966 2.281 centrumlocaties, niet-dagelijks lokale binding 2004 44% 49% 28% 37% 52% 39% lokale binding 2011. 31%. 32% 24% 23% omzetaandeel van buiten gemeente 2004 omzetaandeel van buiten gemeente 2011. 32%.. 49% 32% 37% 36% 27% 28% 48% 32% binding regionale bestedingen 2004. 26. 5 6 8 binding regionale bestedingen 2011. 17. 5 3 5 marktaandeel regionale omzet 2004. 30.. 9 9 marktaandeel regionale omzet 2011. 25. 7 5 7 ( ). 2.071. 2.156 1.694 2.818 drs F.W. Winterwerp april 2012 Postbus 619 3300 AP Dordrecht (078) 770 39 05 consumentenbeoordeling (pos/neg)*. par. par com com bov bau sfe par vei bov hor hor. gegeven ontbreekt * van 7 aspecten: com = compleetheid, sfe = sfeer en uitstraling, vei = veiligheid, par = pakeren, hor = daghoreca, bau = bereikbaarheid auto, bov = bereikbaarheid 0V Toelichting: boven het gemiddelde van centrumlocaties van vergelijkbare omvang: lichtblauw, onder het gemiddelde: vet en rood sfe hor bau bov ocd@drechtsteden.nl www.onderzoekcentrumdrechtsteden.nl