Ondernemerschapsmonitor 2011 Achterhoek

Ondernemerschapsmonitor 2011 Achterhoek Pagina 1 van 18

Colofon Uitgever: Kronenburgsingel 525 Postbus 9292 6800 KZ Arnhem internet: www.kvk.nl/monitor Voor vragen en/of opmerkingen kunt u contact opnemen met: J.E. van der Beek, adviseur regionale economie T (026) 353 87 80 F (026) 353 89 53 Email: jan.vander.beek@kvk.nl Arnhem, februari 2012 2012 Kamer van Koophandel voor Centraal Gelderland Het gebruik van cijfers en/of tekst als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever. De aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten of andere onvolkomenheden in deze publicatie. Pagina 2 van 18

Samenvatting Het algemene beeld in de Achterhoek van 2011 ten opzichte van 2010 is als volgt: Het aantal startende bedrijven is in 2011 gestegen tot een recordhoogte van 1.512. Een stijging van 4,3% (landelijk 9,0%). Opvallend is de toename van het aantal starters in de bouwnijverheid In de gemeenten Oost Gelre en Bronckhorst is de stijging relatief het sterkst. Het aantal nieuwe nevenvestigingen en dochterondernemingen is met bijna een derde toegenomen (31,0%). Landelijk komt de stijging uit op een bijna een kwart (22,3%). Het aantal opheffingen is gestegen met 16,1%. In nagenoeg alle sectoren is er sprake van een stijging. Met name in de detailhandel is een sterke stijging waarneembaar. Het gaat hier voor een groot deel om webwinkels. In Nederland steeg het aantal opheffingen met 10,2%. De aanwas (saldo starters + nieuwe nevenvestigingen -/- opheffingen) van bedrijven is licht gestegen (4,8%). De toename van het aantal opheffingen tempert de groei van de aanwas. In vergelijking met Nederland blijft de aanwas in Nederland achter. Landelijk neemt de aanwas toe met 13,4%. Pagina 3 van 18

Inhoudsopgave 1 Inleiding...5 2 Starters...6 3 Nieuwe nevenvestigingen en dochterondernemingen...9 4 Opheffingen...11 5 Saldo oprichtingen opheffingen (aanwas)...14 6 Bijlagen...16 Pagina 4 van 18

Ondernemerschapsmonitor Achterhoek 2011 1 Inleiding De Ondernemerschapsmonitor Achterhoek brengt actuele ontwikkelingen in beeld die betrekking hebben op ondernemingen in de Achterhoek. Elk halfjaar, en aan het einde van elk kalenderjaar wordt het aantal starters, nieuwe dochterbedrijven/nevenvestiging, opheffingen en migraties onderzocht. In deze jaarrapportage worden de gegevens steeds zowel per jaar als op langere termijn weergegeven. Ook wordt een verdeling naar bedrijfssectoren gemaakt. De cijfers worden als totaal voor de gehele regio en per gemeente weergegeven. Tevens wordt een vergelijking gemaakt met de landelijke cijfers. Gebiedsindeling De Achterhoek bestaat uit de volgende 8 gemeenten: Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Doetinchem, Montferland, Oost Gelre, Oude IJsselstreek en Winterswijk. Leeswijzer De ondernemerschapsmonitor is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 2 komt de ontwikkeling van het aantal startende bedrijven aan de orde. Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 ingegaan op de ontwikkeling van het aantal nieuwe nevenvestigingen en dochterondernemingen. Hoofdstuk 4 behandelt de opheffingen, waarna in het vijfde hoofdstuk de aanwas (totaal aantal oprichtingen minus opheffingen) besproken wordt. Afgesloten wordt met de bijlagen. Pagina 5 van 18

2 Starters Ontwikkeling starters op de lange termijn Starters Achterhoek 2006-2011 1600 1200 1173 1239 1309 1201 1449 1512 800 400 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 In 2011 hebben 1.512 startende Achterhoekse bedrijven zich laten inschrijven in het handelsregister. Dit is een record, nog nooit waren er zoveel starters als in 2011. Gelet op de economische malaise is dit opvallend. Ten opzichte van 2010 is het aantal startende ondernemingen toegenomen met 4,3%. De stijging van het aantal startende bedrijven in de afgelopen jaren kan voor een groot deel worden toegeschreven aan de invoering van het nieuwe Handelsregister. Met de invoering van het nieuwe Handelsregister op 1 juli 2008 is (en wordt) de populatie vergroot. Veel organisaties die voorheen niet verplicht waren om in te schrijven, moeten zich nu wel registreren. Het gaat hier bijvoorbeeld om de vrije beroepen (b.v. artsen en notarissen) en (semi)overheidsinstanties. De nieuwe groep inschrijvers met name de zorg en cultuur - kent veel startende bedrijven. Er is derhalve sprake van een trendbreuk in de cijfers. Een andere reden die de stijging kan verklaren is de al dan niet gedwongen start van veel bedrijven. Veel mensen die werkloos zijn geworden (of dreigen werkloos te worden), starten een bedrijf. Startende bedrijven per bedrijfssector In onderstaande tabel zijn de starters weergegeven naar bedrijfssector: Starters per sector 2010 2011 absoluut in % in % NL Landbouw en visserij 70 63-7 -10,0% 9,8% Industrie 60 47-13 -21,7% 10,2% Bouwnijverheid 125 192 67 53,6% 19,6% Groothandel 83 112 29 34,9% 5,7% Detailhandel 234 193-41 -17,5% 3,9% Horeca 44 43-1 -2,3% 6,9% Vervoer 33 36 3 9,1% 7,3% Financiën 6 6 0 0,0% 2,3% Adviesdiensten 208 215 7 3,4% 11,6% Facilitaire diensten 160 178 18 11,3% 12,3% Persoonlijke diensten 209 207-2 -1,0% 7,6% Algemene diensten 217 220 3 1,4% 3,2% Totaal 1.449 1512 63 4,3% 9,0% Pagina 6 van 18

Kijkend naar de verschillende bedrijfssectoren dan is een wisselend beeld waarneembaar. In 7 sectoren is sprake van een toename, in 5 sectoren neemt het aantal startende bedrijven af. Opvallende sector is de bouwnijverheid. Hier stijgt het aantal starters met 53,6%. Deze stijging wordt waarschijnlijk veroorzaakt door dat veel mensen als gevolg van (dreigende) werkloosheid voor zichzelf zijn begonnen. In de industrie en de detailhandel is het aantal starters het sterkst gedaald. De daling in de laatste genoemde sector word veroorzaakt door een afname van het aantal startende webwinkels. Landelijk is de toename van het aantal startende bedrijven sterker dan in de Achterhoek. Vorig jaar waren de rollen omgekeerd, toen was de stijging in de Achterhoek sterker. Landelijk komt de toename in 2011 uit op 9,0%. Wat opvalt is dat in alle bedrijfssector sprake is van een toename. Top 10 branches startende ondernemingen Gezondheid en welzijn Economische diensten Cultuur,recreatie Groothandel Bouwspecialismen Reparatie,postorders Kapper,schoonh.verz.,ov. Fotografie,beurzen,ov. Burg.-/utiliteitsbouw Landbouw en visserij Bovenstaand de top 10 van populairste branches startende bedrijven in de Achterhoek. Zoals bekend neemt het aantal ZZP ers de afgelopen jaren sterk toe. Dit komt tot uiting in de top 10. Op nummer 1 staat gezondheid en welzijn. In de branches vinden we wel veel vrouwelijke starters die aan de slag gaan in de thuiszorg of als verpleegkundige. Op nummer twee de economische dienstverlening. Vooral organisatieadviesbureaus zijn geliefd. De branche cultuur en recreatie vinden we terug op plaats 3. In deze branche zitten veel starters in de kunstsector (beeldhouwers, acteurs, kunstschilders ed.). Daarnaast zijn schoonheidsalons, nagelstudio s, kappers, webwinkels en klussenbedrijven populair. Pagina 7 van 18

Startende bedrijven per sector naar gemeente Startende ondernemingen per sector % 2010-2011 TOTAAL Algemene diensten Persoonlijke diensten Facilitaire diensten Adviesdiensten Financiën Vervoer Horeca Detailhandel Groothandel Bouw Industrie Landbouw Aalten 4 5 13 10 15 2 6 1 13 14 18 12 113 9,7% Berkelland 15 9 23 15 22 7 2 2 25 25 35 34 214 4,4% Bronckhorst 17 1 32 10 20 8 3 1 20 23 24 27 186 16,3% Doetinchem 4 6 43 24 41 6 5 0 53 35 46 49 312-11,4% Montferland 2 9 24 12 22 8 7 1 22 14 17 30 168-6,7% Oost Gelre 9 7 14 13 20 1 4 0 30 15 19 19 151 28,0% Oude IJsselstreek 10 6 25 10 33 7 6 1 28 32 25 26 209 14,2% Winterswijk 2 4 18 18 20 4 3 0 24 20 23 23 159 7,4% Totaal Achterhoek 63 47 192 112 193 43 36 6 215 178 207 220 1512 4,3% De meeste startende bedrijven in de Achterhoek bevinden zich in de grootste gemeente van de Achterhoek: Doetinchem. Het aantal starters in deze gemeente komt uit op 312. In 2010 waren dit er nog 370, een daling van 11,4%. Het grootste deel van de startende bedrijven komt voor rekening van de dienstverlenende sectoren, de bouw en de detailhandel. Na de gemeente Doetinchem zijn de meeste starters in de Achterhoek te vinden in de gemeente Berkelland. Oost Gelre kent de hoogste procentuele stijging ten opzichte van 2010. Startende bedrijven per 1000 inwoners Startende ondernemingen per 1000 inwoners 2011 8 6 4 2 0 Aalten 4,1 4,8 4,9 5,6 4,8 5,0 5,2 5,5 5,0 Berkelland Bronckhorst Doetinchem Montferland Oost Gelre Oude IJsselstreek Wintersw ijk Gem iddeld Het gemiddelde aantal startende bedrijven in de Achterhoek per 1000 inwoners komt uit op 5,0. Inzoomend op de verschillende gemeenten dan scoort de gemeente Doetinchem het hoogst op de voet gevolgd door Winterswijk. In de gemeente Aalten is het aantal starters per 1000 inwoners gemeten het laagst. Pagina 8 van 18

3 Nieuwe nevenvestigingen en dochterondernemingen Ontwikkeling nieuwe nevenvestigingen en dochterondernemingen Oprichtingen 2006-2011 800 600 478 550 587 629 436 571 400 200 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Na de forse daling in 2010 zit het aantal nieuwe nevenvestigingen en dochterondernemingen weer in de lift. In 2010 werden 436 nieuwe nevenvestigingen/dochterondernemingen in het handelsregister ingeschreven. In 2011 is dit aantal gestegen naar 571. Dit komt neer op een stijging van 31,0%. De stijging komt voor een belangrijk deel doordat niet-commerciele vestigingen van verenigingen en stichitngen tegenwoordig ingeschreven moeten worden. Ontwikkeling nieuwe nevenvestigingen en dochterondernemingen per bedrijfssector Oprichtingen per sector 2010 2011 absoluut in % in % NL Landbouw en visserij 15 18 3 20,0% 13,6% Industrie 38 26-12 -31,6% 17,9% Bouwnijverheid 40 26-14 -35,0% -21,2% Groothandel 54 49-5 -9,3% -3,7% Detailhandel 57 88 31 54,4% 58,3% Horeca 20 25 5 25,0% 52,0% Vervoer 11 10-1 -9,1% 19,6% Financiën 18 19 1 5,6% 32,0% Adviesdiensten 59 71 12 20,3% 0,6% Facilitaire diensten 40 47 7 17,5% 2,6% Persoonlijke diensten 38 39 1 2,6% 7,0% Algemene diensten 46 153 107 232,6% 115,5% Totaal 436 571 135 31,0% 22,3% In totaal is het aantal nieuwe dochterondernemingen/nevenvestigingen in 2011 met 31,0% gestegen ten opzichte van 2010. Landelijk is deze stijging 22,3%. De forse stijging in de sector algemene diensten komt door de inschrijving van de niet-commerciele vestigingen van verenigingen en stichtingen. Het betreft hier met name huizen voor verstandelijke gehandicapten. Wat opvalt is de sterke toename van het aantal nieuwe dochternondernemingen en nevenvestigngen in de detailhandel. Het betreft hier o.a. bedrijven die hun activiteiten uitbreiden met internetverkopen. Pagina 9 van 18

Oprichtingen per sector naar gemeente Oprichtingen per sector % 2010-2011 TOTAAL Algemene diensten Persoonlijke diensten Facilitaire diensten Adviesdiensten Financiën Vervoer Horeca Detailhandel Groothandel Bouw Industrie Landbouw Aalten 1 2 1 4 7 2 1 0 3 0 3 25 49 31,4% Berkelland 1 1 4 5 10 3 0 0 6 2 7 21 60 1,7% Bronckhorst 3 2 3 9 10 6 2 4 12 5 6 23 85 51,8% Doetinchem 2 11 3 15 24 5 0 4 22 19 4 35 144 30,9% Montferland 2 1 4 6 8 1 5 1 8 8 3 11 58 13,7% Oost Gelre 3 1 5 2 11 2 0 2 8 5 5 5 49-3,9% Oude IJsselstreek 4 1 3 6 5 0 0 4 6 5 6 19 59 20,4% Winterswijk 2 7 3 2 13 6 2 4 6 3 5 14 67 31,4% Totaal Achterhoek 18 26 26 49 88 25 10 19 71 47 39 153 571 31,0% De meeste nieuwe dochterondernemingen/nevenvestigingen zijn opgericht in de grootste gemeente in de Achterhoek, Doetinchem. Op de tweede plaats staat de gemeente Bronckhorst gevolgd door de gemeenten Winterswijk en Berkelland. In alle gemeenten met uitzondering van Oost Gelre is het aantal nieuwe dochterondernemingen/nevenvestigingen toegenomen. Overige oprichtingen per 1000 inwoners Oprichtingen per 1000 inwoners 2011 3 2 1,8 1,3 2,3 2,6 1,7 1,6 1,5 2,3 1,9 1 0 Aalten Berkelland Bronckhorst Doetinchem Montferland Oost Gelre Oude IJsselstreek Winterswijk Gemiddeld Zoals uit de bovenstaande grafiek blijkt ligt het gemiddelde aantal nieuwe nevenvestigingen/dochterondernemingen per 1000 inwoners in de Achterhoek op 1,9. Vorig jaar was dit 1,8. Van de 8 gemeenten in de Achterhoek zitten er vijf gemeenten onder en drie gemeenten boven dit gemiddelde. Het best scoort de gemeente Doetinchem. Het laagst scoort de gemeente Berkelland. Pagina 10 van 18

4 Opheffingen (algemeen + faillissementen) Ontwikkeling opheffingen Opheffingen 2006-2011 1250 1168 1113 1000 809 814 908 959 750 500 250 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Na een daling in 2010 is het aantal opheffingen in 2011 weer gestegen. In het afgelopen jaar sloten 1.113 bedrijven definitief de deuren. Dit komt neer op een stijging van 16,1% ten opzichte van 2010. Ontwikkeling opheffingen per bedrijfssector Opheffingen per sector 2010 2011 absoluut in % in % NL Landbouw en visserij 30 44 14 46,7% 13,1% Industrie 70 68-2 -2,9% 4,9% Bouwnijverheid 123 136 13 10,6% -12,3% Groothandel 93 93 0 0,0% 2,2% Detailhandel 170 210 40 23,5% 22,0% Horeca 46 49 3 6,5% 21,9% Vervoer 40 44 4 10,0% 10,9% Financiën 18 27 9 50,0% 25,9% Adviesdiensten 104 124 20 19,2% 4,9% Facilitaire diensten 89 107 18 20,2% 9,7% Persoonlijke diensten 101 121 20 19,8% 11,1% Algemene diensten 75 90 15 20,0% 33,5% Totaal 959 1.113 154 16,1% 10,2% In de Achterhoek is het aantal opheffingen sterker toegenomen dan landelijk. Kijkend naar de diverse sectoren dan springt de detailhandel in het oog. In absolute zijn de opheffingen hier het hoogst. Relatief gezien komt de toename uit op bijna een kwart. De stijging komt voor het leeuwendeel voor rekening van de webwinkels. Je ziet hier een grote Pagina 11 van 18

dynamiek. Het starten van een webwinkel is populair maar niet in alle gevallen succesvol. Dit verklaart de stijging van het aantal opheffingen. In vrijwel alle sectoren is het aantal stoppende bedrijven toegenomen. Opvallende sector is de bouwnijverheid. Landelijk is het aantal opheffingen in de bouw afgenomen. Dit in tegenstelling tot de Achterhoek waar sprake is van een toename. Opheffingen per sector naar gemeente Opheffingen per sector naar gemeente % 2010-2011 TOTAAL Algemene diensten Persoonlijke diensten Facilitaire diensten Adviesdiensten Financiën Vervoer Horeca Detailhandel Groothandel Bouw Industrie Landbouw Aalten 6 5 5 3 17 4 4 3 8 3 5 8 71 6,6% Berkelland 6 5 19 12 33 9 6 4 14 19 18 15 160 21,2% Bronckhorst 11 13 13 8 13 3 5 5 16 8 15 6 116 8,4% Doetinchem 2 18 22 31 59 12 5 6 39 42 33 19 288 35,2% Montferland 5 7 23 9 22 5 8 0 10 11 10 8 118-4,1% Oost Gelre 4 4 17 5 9 3 0 4 12 5 9 10 82-1,2% Oude IJsselstreek 5 10 25 10 36 6 10 2 16 13 15 14 162 38,5% Winterswijk 5 6 12 15 21 7 6 3 9 6 16 10 116 7,4% Totaal Achterhoek 44 68 136 93 210 49 44 27 124 107 121 90 1.113 16,1% Van alle opgeheven bedrijven in de Achterhoek komt bijna een kwart voor rekening van de gemeente Doetinchem. In de gemeente Aalten is het aantal stoppende bedrijven het laagst. In de gemeenten Montferland en Oost Gelre is het aantal opheffingen afgenomen. Alle andere Achterhoekse gemeenten laten een stijging aantekenen. Pagina 12 van 18

Opheffingen per 1000 inwoners Opheffingen per 1000 inwoners 2011 6 5 4 3 2 1 0 5,1 3,6 3,1 3,4 2,6 Aalten Berkelland Bronckhorst Doetinchem Montferland 4,1 4,0 3,7 2,7 Oost Gelre Oude IJsselstreek Winterswijk Gemiddeld Het gemiddeld aantal opheffingen per 1000 inwoners komt in de Achterhoek uit op 3,7. Vorig jaar was dit 3,5. Deze indicator komt het hoogst uit in de gemeente Doetinchem. Het laagst is deze in de gemeenten Aalten en Oost Gelre. Pagina 13 van 18

5 Saldo oprichtingen opheffingen (aanwas) Ontwikkeling aanwas Aanwas 2006-2011 1200 1000 800 600 400 200 0 975 988 842 926 970 662 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Na een dip in 2009 is de aanwas in 2010 weer sterk toegenomen. Deze stijging zet in 2011 door. In 2010 bedroeg de aanwas saldo van oprichtingen en opheffingen 926 bedrijven. In 2011 is dit aantal gestegen met 4,8% tot 970 bedrijven. Dit is het gevolg van de sterke stijging van het aantal dochterondernemingen/nevenstigingen en (in iets mindere mate) de toename van het aantal startende bedrijven. De stijging van het aantal opheffingen tempert de groei enigszins. Ontwikkeling aanwas per bedrijfssector Aanwas per sector 2010 2011 absoluut in % in % NL Landbouw en visserij 55 37-18 -32,7% 7,5% Industrie 28 5-23 -82,1% 25,4% Bouwnijverheid 42 82 40 95,2% 73,5% Groothandel 44 68 24 54,5% 1,2% Detailhandel 121 71-50 -41,3% 0,6% Horeca 18 19 1 5,6% 10,2% Vervoer 4 2-2 -50,0% 10,1% Financiën 6-2 -8-133,3% 17,1% Adviesdiensten 163 162-1 -0,6% 12,6% Facilitaire diensten 111 118 7 6,3% 10,9% Persoonlijke diensten 146 125-21 -14,4% 4,7% Algemene diensten 188 283 95 50,5% 14,7% Totaal 926 970 44 4,8% 13,4% In vergelijking met Nederland is de procentuele toename van de aanwas in de Achterhoek lager. Landelijk neemt de aanwas toe met 13,4% vergeleken met de 4,8% toename in de Achterhoek. Wanneer gekeken wordt naar de diverse bedrijfssectoren in de Achterhoek dan zijn duidelijke verschillen waarneembaar. In 7 bedrijfssectoren is de aanwas gedaald, in 5 sectoren is sprake van een stijging. Landelijke laten alle sectoren een stijging aantekenen. Pagina 14 van 18

Aanwas per sector naar gemeente Aanwas per sector naar gemeente % 2010-2011 TOTAAL Algemene diensten Persoonlijke diensten Facilitaire diensten Adviesdiensten Financiën Vervoer Horeca Detailhandel Groothandel Bouw Industrie Landbouw Aalten -1 2 9 11 5 0 3-2 8 11 16 29 91 82,0% Berkelland 10 5 8 8-1 1-4 -2 17 8 24 40 114-13,6% Bronckhorst 9-10 22 11 17 11 0 0 16 20 15 44 155 42,2% Doetinchem 4-1 24 8 6-1 0-2 36 12 17 65 168-32,5% Montferland -1 3 5 9 8 4 4 2 20 11 10 33 108 0,0% Oost Gelre 8 4 2 10 22 0 4-2 26 15 15 14 118 63,9% Oude IJsselstreek 9-3 3 6 2 1-4 3 18 24 16 31 106-7,8% Winterswijk -1 5 9 5 12 3-1 1 21 17 12 27 110 20,9% Totaal Achterhoek 37 5 82 68 71 19 2-2 162 118 125 283 970 4,8% In de Achterhoek is de aanwas saldo van oprichtingen en opheffingen het sterks toegenomen in de gemeente, Oost Gelre. In de grootste gemeente in de Achterhoek (Doetinchem) is de aanwas het sterkst afgenomen. Naast Doetinchem is de aanwas eveneens gedaald in de gemeenten Berkelland en Oude IJsselstreek. Aanwas per 1000 inwoners Aanwas per 1000 inwoners 2011 5 4 3 2 1 0 3,3 2,5 4,1 3,0 3,1 3,9 2,7 3,8 3,2 Aalten Berkelland Bronckhorst Doetinchem Montferland Oost Gelre Oude IJsselstreek Winterswijk Gemiddeld Kijkend naar de aanwas per 1000 inwoners dan blijkt het gemiddelde in de Achterhoek uit te komen op 3,2. Het saldo van oprichtingen en opheffingen per 1000 inwoners loopt uiteen van 4,1 (gemeente Bronckhorst) tot 2,5 (gemeente Berkelland). Pagina 15 van 18

6 Bijlagen Verantwoording Voor een goede interpretatie van de cijfers in deze rapportage is het van belang kennis te nemen van onderstaande opmerkingen. De gegevens over starters, nieuwe dochterondernemingen/ nevenvestigingen, opheffingen, faillissementen en schuldsaneringen/surseances van betalingen zijn gebaseerd op mutaties in het Handelsregister. Omdat alle kamers van koophandel de mutaties registreren zijn ook landelijke cijfers beschikbaar. Dit maakt het mogelijk een zuivere vergelijking te maken tussen cijfers van Centraal Gelderland en het Nederlandse gemiddelde. Achterliggende motieven bij oprichting en opheffing worden niet geïnventariseerd. Wanneer we spreken over ondernemingen of bedrijven worden vestigingen bedoeld, dat wil zeggen alle ruimtelijk onderscheiden eenheden van ondernemingen. De groep zakelijk beheer (holdings, financieel beheer e.d.) is buiten beschouwing gelaten. Dit zijn voor het merendeel papieren vestigingen, waar geen concrete bedrijfsactiviteiten plaatsvinden. Niet alle ondernemingen waren inschrijfplichtig voor de Handelsregisterwet. Niet inschrijfplichtig waren: (semi)overheid, ondernemingen in de landbouw en visserij met als rechtsvorm de eenmanszaak en de vrije beroepen. Vanaf 1 juli 2008 is het Nieuwe Handelsregister (NHR) van kracht geworden en geldt wel een inschrijfplicht voor bovengenoemde sectoren. Er is geen ondergrens gesteld aan het aantal personen werkzaam binnen de onderneming. Dus ondernemingen waar één parttimer actief is (directeur/ eigenaar meegerekend), zijn ook in de cijfers opgenomen. Verklaring van begrippen Starter Een nieuwe onderneming gevestigd door een ondernemer die nog geen onderneming drijft. Opheffing Het staken van de activiteiten door een onderneming. Nevenvestiging Een ondernemingsonderdeel (niet de hoofdvestiging), dat geheel of ten dele is ondergebracht in een gebouw waar duurzaam bedrijfsuitoefening van de onderneming plaatsvindt. Dochteronderneming Een dochteronderneming is een onderneming waarin een andere onderneming (de moederonderneming of moedermaatschappij) een controlerend belang heeft. Faillissement De toestand waarin een schuldenaar opgehouden is te betalen en op verzoek van zichzelf of van schuldeisers bij rechterlijk vonnis failliet is verklaard. Pagina 16 van 18

Sectorindeling Sectorindeling Sector Landbouw en visserij Industrie Bouw Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Financiën Branches Landbouw en bosbouw Visserij Delfstoffenwinning Voedingsmiddelen Textiel, lederwaren Houtindustrie Bouwmat. en glas Papierindustrie Uitgeverij, drukkerij Chemie en kunststof Basismetaal Metaalprducten Machines Electr.- en opt-app. Transportmiddelen Overige industrie Burg.-/utiliteitsbouw Infrastructuur Bouwinstallatie Bouwspecialismen Groothandel Detailhandel food Detailhandel non-food Reparatie, postorders Detailhandel auto Markt- en straathandel Hotels, pensions Kampeer-/vak. verblijven Restaurants, cafetaria Cafés Wegtransport Overig vervoer Post en communicatie Diensten t.b.v. vervoer Banken, verzekeringen Pagina 17 van 18

Adviesdiensten 1 Facilitaire diensten Persoonlijke diensten Algemene diensten Rechtsk.-/adm. Diensten Economische diensten Ingenieursbureaus Reclamebureaus Automatiseringsdiensten Onderzoek/ontwikkeling Verhuurbedrijven Milieubedrijven Schoonmaakbedrijven Uitzendb./beveiliging Fotografie, beurzen, ov. Onroerend goed Cultuur, recreatie Wasserij, stomerij Kappers, schoonh.v., ov Nutsbedrijven Overheid en onderwijs Gezondheid en welzijn Maatschappelijk org. 1 exclusief zakelijk beheer/holdings Pagina 18 van 18