Design Charles & Ray Eames - Hang it all Vitra Armoede, ongelijkheid en ontwikkeling Ides Nicaise KU Leuven (HIVA / PPW)
Verschuivingen in de wereldagenda Armoedebestrijding Ongelijkheid Ontwikkeling 2
DEEL 1: ONTWIKKELING 3
Het gaat goed met de ontwikkeling op wereldschaal Gapminder 4
Het gaat goed met de ontwikkeling van het Zuiden aandelen v.h. Zuiden in de wereldproductie: 33% in 1980 => 45% in 2011 in de wereldhandel 25 => 47% in buitenlandse investeringen: 20 => 50% Aandeel Brazilië, China en India in wereldproduct: 10% in 1950 => 40% in 2050 6 grootste landen van het Noorden: 50 => 20% Aandeel Z-Z handel: 8% in 1980 => 27% in 2011 5
Kantelende wereldverhoudingen in ontwikkeling 6
Maar verschuivingen in de wereldagenda Groeiend besef dat ontwikkeling grotendeels voorbijgegaan is aan de armsten 1995, VN-top over sociale ontwikkeling: armoedebestrijding als top-prioriteit voor ontwikkelingssamenwerking 2000, Millenniumdoelstelling 1: halvering armoede tussen 1990 en 2015 (1,25 $/dag-maatstaf) Armoededoelstelling voortijdig gerealiseerd => zelfgenoegzaamheid? intussen ongelijkheid toegenomen 2015, Doelstellingen voor Duurzame Ontwikkeling: armoede (à 1,25$/dag) uitroeien tegen 2030 én welvaart herverdelen door inkomens van de armste 40% op te trekken 7
DEEL 2: ARMOEDE 9
VN Definitie van armoede Fundamentally, poverty is a denial of choices and opportunities, a violation of human dignity. It means lack of basic capacity to participate effectively in society. It means not having enough to feed and cloth a family, not having a school or clinic to go to, not having the land on which to grow one s food or a job to earn one s living, not having access to credit. It means insecurity, powerlessness and exclusion of individuals, households and communities. It means susceptibility to violence, and it often implies living on marginal or fragile environments, without access to clean water or sanitation (Juni 1998 ondertekend door alle hoofden van VN-organisaties)
Armoede: 1,9 $ / dag? Voordelen Eenvoud Kwantificeerbare doelstellingen Trends / impact van beleid meetbaar Prioritaire regio s / landen identificeerbaar Kritieken Ééndimensionele maatstaf Arbitraire grens, onrealistisch laag Enkel toegepast op OL cognitieve dissonantie Niet participatief 11
Absolute armoede ($1,9 / dag), 1820-2015 Bron: Wereldbank; Bourguignon & Morisson; Max Roser - ourworldindata.org 12
Absolute armoede naargelang gehanteerde armoedegrens Bron: Wereldbank; Bourguignon & Morisson; Max Roser - ourworldindata.org 13
China wereld (armoedekloof $1,9) 14
Absolute armoede ($1,9) per regio, absolute aantallen Bron: Wereldbank; Bourguignon & Morisson; Max Roser - ourworldindata.org 15
Alternatieve maatstaven UNDP: Human Development Index (op landniveau: combinatie van BNP/capita, levensverwachting bij geboorte, alfabetisatiegraad, participatie van kinderen aan onderwijs Human Poverty Index (op huishoudniveau: combinatie van % risico van overlijden vóór 40, analfabetisme, geen toegang tot zuiver water / gezondheidszorg, kinderen met ondergewicht) Univ. Oxford: Global Multidimensional Poverty Index: combinatie van gezondheid (voeding, kindersterfte), onderwijs (# jaren scholing volwassenen, participatiegraad kinderen) en levensstandaard (el, water, sanitair, vloer, brandstoffen, vermogen) 16
Human development Index, 2014 17
Multidimensioneel armen (Oxford MPI index, % v.d. bevolking) Bron: STATPLANET - http://www.ophi.org.uk/wp-content/uploads/mpi2013/web/statplanet.html methodologie: http://www.ophi.org.uk/wp-content/uploads/mpi-2016-brief-methodological-note.pdf 18
Van ontwikkeling naar human development / armoedebestrijding: richtvragen voor discussie Hoe kan je als NGO, Belgische overheid, internationale lobby de echte hefbomen voor menselijke ontwikkeling en armoedebestrijding gebruiken? Welke obstakels denk je tegen te komen? Welke risico s voor inefficiëntie? 19
Probleem: welke middelen voor armoedebestrijding? Officiële ontwikkelingshulp? Doelstelling 0,7% nooit gehaald installeren van de afhankelijkheid Noord-Zuid kapitaalstromen? Mobilisatie private economie Risico van monetaire destabilisatie Handel? Motor van efficiëntie en groei Protectionisme van het Noorden kost OL een veelvoud van de ontwikkelingshulp Draaien aan alle knoppen van de welvaartsverdeling op wereldschaal (ook bv. klimaat: jaarlijkse kost van natuurrampen - vnl. in Zuiden = 3x alle ontwikkelingshulp) Shift van hulp naar rechtvaardigheid 20
DEEL 3: ONGELIJKHEID 21
Inkomensverdeling op wereldschaal, 2007 Gemiddeld beschikbaar inkomen per gezin = 2850$ /maand 22
Vermogensverdeling op wereldschaal, 2015 62 superrijken bezitten evenveel als armste helft wereldbevolking 1000 Britse superrijken tweemaal rijker tussen 2008 en 2015 23
Ongelijkheid meten: Lorenz-curve / Gini-coëfficiënt A B Gini-coëfficiënt = uniek cijfer dat mate van ongelijkheid weergeeft = A/(A+B) Varieert van 0 (perfecte gelijkheid) tot 1 (extreme ongelijkheid) Meestal op land-niveau 24
Gini-coëfficiënten in rijke landen 25
Waarom ontspoort de ongelijkheid? Standaard visie in Noorden: globalisering Groei ongelijkheid in lonen en werkloosheid Oorzaak: globalisering goed voor hooggekwalificeerden, slecht voor ongeschoolden 21-3-2017 26
Maar waarom ontspoort ongelijkheid in het Zuiden? Globalisering zou moeten leiden tot daling ongelijkheid in het Zuiden: Arbeidsintensieve industrie Transfer van goedkoper kapitaal en technologie 27
Waarom ontspoort ongelijkheid dan (ook) in het Zuiden? Oxfam: het Noorden preekt globalisering met twee maten en gewichten (liberalisering in het Zuiden, protectie in het Noorden) Piketty: ongelijke verdeling van vermogen => sneeuwbal van ongelijkheid omdat r > g Sassen: speculatief kapitalisme zuigt kwetsbare economieën leeg 28
Herverdeling: richtvragen voor discussie Op welke manier kan je als NGO-werker / minister voor ontwikkelingssamenwerking / internationale lobby een bijdrage leveren tot herverdeling? Waar ligt onze (on)macht om de verhoudingen op wereldvlak te beïnvloeden? 29
(Waarom) is ongelijkheid een probleem? Orthodoxe economen: Kapitaalsaccumulatie is de motor van vooruitgang geweest in het Westen Hoge toplonen zijn vergoeding voor innovatie => ongelijkheid leidt tot welvaart voor allen Piketty (Cf. Verklaring RvdM 1789) Mensen worden gelijk geboren in vrijheid en rechten Sociale verschillen kunnen enkel gegrond zijn op het algmeen belang Nog steeds even actueel? 21-3-2017 30
(Waarom) is ongelijkheid een probleem? Bijkomende argumenten Piketty: principe van de omgekeerde bewijslast : ongelijkheid die niet a priori maatschappelijk verantwoord wordt, is verwerpelijk?? Er zijn sterkere argumenten Top-vermogens worden vaak meer speculatief dan productief geïnvesteerd Erfenissen > talent en inspanning Ongelijkheid ontmoedigt initiatief onderaan de inkomensladder => remt groei Ontwijking van (mede)verantwoordelijkheid voor armoedebestrijding 21-3-2017 31
(Waarom) is ongelijkheid een probleem? kapitaal is niet kleurloos Het sociaal geëngageerde kapitaal Sociale economie (vzw, coöperatieven, sociale inschakelingseconomie ) Corporate Social Citizenship (Business for Society) Gemeenschapseconomie (Focolare beweging) Deeleconomie (van AirB&B tot weggeefwinkels) Het criminele kapitaal Fiscale fraude en ontwijking (1 triljoen / jaar in EU) Collectivisering van de verliezen (cf. bankencrisis) Graaicultuur topmanagers publieke sector Aasgierfondsen Ondermijning van democratie (lobbying, ISDS in handelsverdragen) 21-3-2017 32
Waarom is ongelijkheid een probleem? Rapport-de Zayas aan VN Alfred-Maurice de Zayas (2016), Report on the promotion of a democratic and equitable international order, UN Gen. Ass.: Jaarlijks "Corruptie, ca. 200 belastingfraude mld $ en belastingontduiking In OL: illegale hebben zo'n minderontvangsten grote invloed op de menselijke geldstromen waardigheid, = de 12x mensenrechten aan belastingen en het menselijk welzijn, officiële dat ze schokkend zijn voor het geweten van de mensheid. ontwikkelingshulp Overtreders moeten op nationaal Heritage en internationaal Oil & Gas niveau vervolgd worden. Uganda: 404 M$ > budget gezondheidszorg 33
(Waarom) is ongelijkheid een probleem? Wilkinson & Pickett (The spirit level) 21-3-2017 34
(Waarom) is ongelijkheid een probleem? OECD (In it together. Why less inequality benefits all) Gelijkaardig patroon qua geletterdheid en gecijferdheid jongere generatie 35
(Waarom) is ongelijkheid een probleem? OECD (In it together. Why less inequality benefits all) Meer ongelijkheid resulteert in lagere economische groei 36
(Waarom) is ongelijkheid een probleem? Saskia Sassen Explosieve groei van financieel kapitalisme: gebaseerd op virtueel kapitaal, dringt door in alle sectoren van de reële economie Armen betalen de prijs verdrijving van boeren door bodemvergiftiging, opkoop van land voor mijnbouw, afsluiting van water-bronnen Schuldoverlast en dakloosheid door ontwrichte huurmarkten als gevolg van speculatie op immobiliënmarkten 21-3-2017 37
DEEL 4: BESLUIT EN BELEIDSIMPLICATIES 38
Besluit Inkomens- en vermogensongelijkheid zijn niet per se verwerpelijk. Ze worden dat duidelijk wel wanneer ongelijkheid leidt tot onwelzijn wanneer extreme rijkdom samengaat met armoede (zeker wanneer er een causaal verband tussen beide bestaat) wanneer concentratie van vermogen de democratie ondermijnt Beleidsimplicaties Herstel progressiviteit in belastingen? Mondiale vermogensbelasting? Basisinkomen op wereldschaal? Oxfam: eerlijke globalisering Agenda voor duurzame ontwikkeling 21-3-2017 39