STATENBRIEF Onderwerp: Subsidieverlening Project Vruchtbare Kringloop Achterhoek Doel van deze brief: Het college van Gedeputeerde Staten verzoekt de leden van Provinciale Staten om: Te besluiten conform het ontwerpbesluit Over de inhoud van deze brief te overleggen De inhoud van deze brief voor kennisgeving aan te nemen (informatieplicht) HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH 1 Inhoud voorstel (beoogd resultaat/doel) De provincie wenst het landelijke gebied economisch en sociaal vitaal te houden en acht daarvoor een concurrerende landbouw noodzakelijk. Economisch gezond maar tegelijk ook de opgave om te verduurzamen met aspecten als milieu, dierwelzijn, volksgezondheid, voedselveiligheid en klimaat. Landbouw met een breed draagvlak in de samenleving. Om dat te bereiken zijn innovaties nodig en wordt sterk ondernemerschap gevraagd. De provincie wil eraan bijdragen dat deze transitie versneld gaat plaatsvinden. Dit beleid hebben uw Staten opgenomen in uitwerking van het coali -644). De vereniging LTO-Noord Gelderland heeft op 17 januari 2014 bij ons ingediend met het verzoek om een financiële bijdrage. De projectindiener en de achterliggende deelnemende partijen hebben als ambitie om in duurzaamheid voorop te laten lopen op het gebied van kringlooplandbouw en duurzaam water- en bodembeheer. De benodigde 250 agrariërs hebben zich inmiddels als deelnemer in het project aangemeld. De deelnemers gaan via het instrument kringloopwijzer niet alleen kennis opdoen en hun bewustwording vergroten maar ook direct maatregelen op hun bedrijf treffen waarmee milieu en klimaat gediend zijn. In de beleidsbegroting 2013 hebben uw Staten voor de periode 2013-2015 middelen beschikbaar gesteld voor vitale landbouw. Doel daarbij is dat de Gelderse landbouw gaat voldoen aan maatschappelijke eisen die worden gesteld bij de verduurzaming van de veehouderij. Het gaat dan om innovatieve stallen, emissiearm, diervriendelijk en zal op de bedrijven leiden tot zorgvuldiger bodemgebruik en lagere mineralenverliezen en draagt daarmee bij aan de door uw Staten gewenste vitale en duurzame landbouw. Inlichtingen bij dhr. A.B.M. Goselink, tel. (026) 359 95 74 e-mailadres: post@gelderland.nl
2 Aanleiding De melkveehouderij is qua grondgebruik in Achterhoek en Liemers van dominante betekenis. De aanwezige akkerbouw staat ook in veel gevallen als voerleverancier in dienst van de veehouderij. Ongeveer 75% van het buitengebied is in gebruik bij deze sector. De melkveehouderij zal met de beëindiging van de Europese melkquotering in 2015 naar verwachting een groeisprong maken. Op de cultuurgrond die de melkveehouderij in gebruik heeft, spelen ook belangen op het vlak van biodiversiteit, landschap, water en klimaat. In het Oost Gelderse platteland komen diverse bestemmingen voor zoals natuur, recreatie, burgerwoning. Al deze functies hebben er baat bij dat de melkveehouderij zich in de komende jaren op een duurzame wijze gaat ontwikkelen. 3 Bestaand beleid c.q. kader Afgelopen jaren, ook zelfs vanuit het klimaatprogramma in de vorige collegeperiode, zijn diverse projecten door ons ondersteund om te komen tot een groene en klimaat neutrale landbouw. Deze projecten hebben zich op een bepaald doel gericht en van daaruit op een bepaald gedeelte van de agrarische bedrijfsvoering. Minder mineralenverliezen, koolstofbinding in de bodem, behoud vruchtbaarheid zandgronden, reductie emissie broeikasgassen, etc. Al deze projecten zijn in diverse onderzoeken, ciale ondersteuning. een goed vervolg op deze projecten: de losse onderdelen worden nu in samenhang opgepakt (integraal onderdeel van de kringloop) en de ervaringen van de voorlopers worden nu uitgerold naar het peloton. De Achterhoeks melkveehouders pakken de uitdagingen aan die er liggen op vlak van kringlooplandbouw, water- en bodembeheer. Onderstaande punten geven aan dat de uitdagingen in de komende jaren groot zijn, zeker ook gezien de verlaging van de Europese landbouwsteun en het vervallen van de melkquotering. A) De Nederlandse land- en tuinbouw heeft te maken met scherpe bemestingsnormen, zeker in relatie tot de hoge productie die wordt geoogst. Ook ten behoeve van het opnieuw verkrijgen van de Brusselse derogatie - die naar verwachting door de Europese Commissie weer voor 4 jaar (2014-2018) aan Nederland zal worden toegekend - zijn vanaf dit jaar weer lagere aanwendingsnormen van kracht. Krap bemesten en een hoge opbrengst leidt tot de vraag - en die vraag is zeker op zandgrond met een laag gehalte aan organische stof relevant - of dit (op termijn) niet ten koste gaat van de bodemvruchtbaarheid en daarmee van de opbrengst. De grote opgave is om optimaal bemesting- en bodembeheer te voeren waarbij zo min mogelijk mineralen verloren gaan naar lucht, grond- en oppervlaktewater. B) De melkveehouderij zal zonder de beperking van huidige melkquotering groeien. Diverse studies en marktanalyses gaan uit van een groei van de melkproductie met ongeveer 25% en (vanwege een hogere melkgift per koe) van een groei van de veestapel met 20%. Deze groei is ook voor de Achterhoek en de Liemers reëel. 2
In de recente kamerbrief (12 december 2013, Kabinetsreactie op ex-ante beleidsevaluatie toekomstig mestbeleid) onderkent de staatssecretaris deze mogelijke groei van de rundveestapel maar is de verwachting dat - mede op basis van de onderzoeken uitgevoerd door Planbureau voor de Leefomgeving en Wageningen UR (University & Research) - de nationale fosfaat productie onder het niveau blijft van 2002, het nationale plafond van 172 miljoen kilogram dat met Brussel is afgesproken. Om dit inderdaad waar te maken zal de sector bedrijfsmaatregelen moeten nemen in het voerspoor zodat er sprake zal zijn van een lagere excretie per dier. C) Melkveehouders die willen groeien, vragen meer cultuurgrond om hun vee in de ruwvoerbehoefte te kunnen laten voorzien. Zij lopen daarbij aan tegen het feit dat er weinig grond wordt aangeboden en de prijzen voor cultuurgrond zeer hoog zijn. Uitgangspunt voor deze intensieve bedrijven is dus om de productie van eigen grond zo hoog mogelijk te laten zijn zeker omdat aankoop van ruwvoer naar verwachting duurder zal worden. De druk om de grond (zeer) intensief te gebruiken neemt dus toe maar tegelijkertijd moet ook worden voldaan de eisen van de Kaderrichtlijn water (Krw) en Nitraatrichtlijn. D) De bodem vervult ook de functie om water vast te houden. Op veel zandgronden is er sprake van opbrengstverliezen door verdroging. In natte perioden wordt het water vanuit het hellend zandgebied snel afgevoerd om vervolgens in droge perioden last te krijgen van verdroging. De opgave is om het water langer in het gebied vast te kunnen houden; niet alleen in het watersysteem maar juist in de bodem zelf. Een zandgrond met een hoger percentage organisch materiaal werkt als een spons. Het behouden of vergroten van het organisch stofgehalte in de bodem is niet alleen gunstig vanuit de optiek van integraal waterbeheer maar ook voor de biodiversiteit (bodemleven), de vermindering van uitspoeling van stoffen uit de bodem en klimaat (koolstofbinding). Een gezonde, vruchtbare bodem met een goed vochtleverend vermogen, is de basis voor sterke gewassen waarvoor minder gewasbeschermingsmiddelen nodig zijn. De genoemde uitdagingen laten het grote belang en de grote opgave zien op het vlak van integraal bodembeheer. Het is de basis voor een duurzame landbouw die past bij de andere functies in het verweven cultuurlandschap. Het belang van integraal agrarisch bodembeheer en het scheppen van goede watercondities hebben wij als expliciete doelen in de Gelderse omgevingsvisie vastgelegd, zowel in het hoofdstuk voor land- en tuinbouw als water en ondergrond, gericht op een duurzaam gebruik van bodem en ondergrond en een duurzaam veerkrachtig water- en bodemsysteem. De landbouwsector is één van de belangrijkste spelers als het gaat om een gezonde toplaag. 4 Argumenten/afwegingen/risico's De doelen Het projectvoorstel van LTO- een looptijd van twee jaar (2014 en 2015) en sluit goed aan op bovenstaande uitdagingen. 3
Het project kent vier onderdelen: 1. Kringloopwijzer: Dit is het basisonderdeel. Alle deelnemende bedrijven gaan werken met de kringloopwijzer. Een nadere uitleg van het instrument kringloopwijzer is te zien op: http://www.youtube.com/watch?v=zs_8vp7syem&feature=player_embedded Via de kringloopwijzer krijgt elke ondernemer zicht op de mineralenbenutting (en dus ook verliezen) op zijn bedrijf. Voor elk bedrijf worden ook verbeterplannen opgesteld en worden concrete maatregelen uitgevoerd om duurzamer te produceren. Kringloopwijzer en verbeterplan zijn instrumenten om uiteindelijk het bedrijf verder te verduurzamen en te maken wat betreft bedrijfsresultaten, milieukwaliteit, waterbeheer en bodemvruchtbaarheid. 2. Bodemkwaliteit: Bodemkwaliteit is een item op alle deelnemende bedrijven maar met kleinere groepen wordt dit verder uitgediept. Een verbeterde bodemkwaliteit draagt bij aan de infiltratieen waterbergingscapaciteit en vermindering van de oppervlakkige afvoer. De bodem is daardoor minder gevoelig voor droogte. Door meer organische materialen in de bodem levert de landbouw ook een belangrijke bijdrage aan de klimaatopgave. Gekeken wordt hoe het organisch gehalte van de bodem kan worden verhoogd en of maaisel vanuit de watergangen hieraan een bijdrage kunnen leveren. Waterschap Rijn en IJssel zal een centrale rol bij dit deelproject vervullen. 3. Inzet van mestverwerkingsproducten: Binnen dit onderdeel wordt aangesloten bij bestaande mestverwerkingsinitiatieven. Uit de mestverwerking komen diverse producten waarbij verkend zal worden in hoeverre die producten aansluiten op de behoefte van ondernemers in de praktijk. Innovatief hierbij is dat gericht gestuurd gaat worden op mineralenstromen uit dierlijke mest. Met groepen ondernemers worden bemestingsplannen opgesteld waarbij het gebruik van (bewerkte) dierlijke mest uitgangspunt is. Een efficiënte inzet van mestverwerkingsproducten op regioniveau kent als lonkend perspectief een Achterhoek zonder kunstmest. 4. Cross Sectorale mineralenbenutting: Bij dit onderdeel staat de vraag centraal in hoeverre cross sectorale samenwerking tot een hogere mineralenefficiëntie kan leiden. Voor samenwerkingsverbanden van ondernemers uit de verschillende agro-sectoren (melkveehouderij, akkerbouw en varkensbedrijven) worden plannen opgesteld en uitgevoerd om de benutting van de mineralen over bedrijven heen te optimaliseren. Daarbij wordt ingezet op gewasrotatie, gewassen telen op de meest geschikte grond, uitwisseling van mineralen, het op maat maken van mestverwerkingsproducten uit varkens- en rundveemest voor specifieke gewasteelten en vruchtwisselingsplannen van akkerbouwers. In samenwerking met Wageningen UR wordt nagegaan of een kringloopwijzer voor samenwerkende bedrijven kan worden ontwikkeld. 4
Van koplopers naar peloton In de afgelopen jaren zijn in Nederland diverse pilots en demo s georganiseerd. Ook ons college heeft binnen Gelderland een aantal van deze activiteiten ondersteund. Op deelaspecten is daarbij veel informatie verzameld en kennis opgedaan en via studiegroepen op praktisch haalbaarheid getoetst. We hebben heel bewust gezocht naar een vervolg op deze pilots, waarbij de kennis van de koplopers wordt uitgerold naar het brede peloton. Het project ruchtbare Kringloop is door LTO eind 2013 al naar buiten gebracht. Een vroegtijdige werving van melkveehouders was nodig om het project in 2014 te kunnen starten. Inmiddels doen ruim 250 melkveehouders mee. Dat is 1 op de 4 bedrijven in de Achterhoek / Liemers. Er is dus met dit project sprake van een uitrol naar een brede groep ondernemers. Marktpartijen Het project Kringloop is een initiatief van LTO-Noord Gelderland en is samen met ForFarmers Hendrix en Waterschap Rijn en IJssel ontwikkeld. Deze partijen zijn samen met de deelnemende agrariërs verantwoordelijk voor de realisatie van de projectdoelen. In het project vindt verder afstemming en samenwerking plaats met diverse ketenpartijen zoals FrieslandCampina, AgruniekRijnvallei, meerdere accountantskantoren, Wageningen UR en kenniscentrum (proefbedrijf) de Marke. Ook met de Rabobank vinden nog gesprekken plaats over een mogelijke betrokkenheid. Samenhang met Rijksbeleid -ante beleidsevaluatie toekomstig 2013 geeft het Kabinet aan de mestproductie door de groei van de melkveehouderij nauwgezet te volgen. Indien dit ongewenste omvang krijgt overweegt het Kabinet het gebruik van de Kringloopwijzer als managementinstrument verplicht te stellen aan alle melkveebedrijven. Dit stimuleert melkveehouders tot het versneld toepassen van voer- en managementmaatregelen die fosfaatproductie en andere emissies (ammoniak, broeikasgassen) verlagen. melkveehouders al ervaring opdoen met het instrument Kringloopwijzer, dit vooruitlopend op een mogelijke wettelijke verplichting. Afweging /keuze Het project kent een breed draagvlak. Melkveehouders zelf en meerdere ketenpartijen zijn bereid het project voor een groot deel te financieren. Met de uitvoering van het projec worden vele doelen behaald. Alle deelnemende bedrijven krijgen inzicht in hun mineralenbenutting, krijgen adviezen hoe het beter kan en nemen maatregelen die leiden tot minder verlies van stikstof en fosfaat, in combinatie met het verbeteren van technische en bedrijfseconomische resultaten. De maatregelen die de bedrijven treffen dragen direct bij aan een lagere ammoniakemissie en vermindering van eutrofiëring van grond- en oppervlaktewater ofwel zorgen voor een schonere en duurzamere landbouw. De provinciale bijdrage gaat vooral zitten in deze bedrijfsadviezen en bestaat concreet uit dataverzameling, monsternames, opstellen (verbeter)plannen, kennis en ervaringsuitwisseling, demonstraties en communicatie. 5
De drie deelprojecten om verschillende bedrijven samen te laten werken, de inzet om mestverwerkingsproducten te benutten als kunstmestvervanger en gericht te werken aan een verhoging van het organisch stofgehalte in de bodem sluiten goed aan bij de specifieke opgaven in de Achterhoek. Het project heeft op termijn als ambitie een zodanige optimale aanwending van organische mest dat de opbrengt en bodemvruchtbaarheid op peil blijft en dat het gebruik van kunstmest daarvoor niet langer nodig is. Financiële consequenties De,--. De marktpartijen ForFarmers Hendrix, LTO en de deelnemende veehouders, nemen 70% van de projectkosten voor hun rekening en Waterschap Rijn en IJssel 10%. De --. Het aandeel van de provincie is daarmee 20% in de totale projectkosten. De provinciale bijdrage kan worden gedekt uit de binnen de begroting 2014 beschikbaar gestelde middelen voor programma 1:2 --) en 1:5 Gezonde en Veilige Leefomgeving --). 5 Proces en evaluatie een stuurgroep die eindverantwoordelijk is voor de voortgang, resultaten en goed financieel beheer. De stuurgroep wordt gevormd door de drie projecteigenaren LTO-Noord Gelderland, ForFarmers Hendrix, Waterschap Rijn en IJssel aangevuld met FrieslandCampina en de Provincie Gelderland (Deelprogramma Land- en Tuinbouw). Over de voortgang van het project zullen wij u in het vervolg informeren via de provinciale begrotingscyclus. Arnhem, 25 februari 2014 - zaaknummer 2014-001025 Gedeputeerde Staten van Gelderland ing. J. Markink - plv. Commissaris van de Koning drs. P.P.L. van Kalmthout - secretaris Bijlagen: Ontwerpbesluit Begrotingswijziging Notitie Naam notitie Tekst 6