vereniging nederlands pensioenfonds voor de sigarenindustrie en aanverwante bedrijven Jaarverslag 2008

vereniging nederlands pensioenfonds voor de sigarenindustrie en aanverwante bedrijven Jaarverslag 2008

Jaarverslag 2008 Vereniging Nederlands Pensioen fonds voor de Sigarenindustrie en aanverwante Bedrijven (VNPS)

Voorwoord Voor u ligt het jaarverslag 2008 van de Vereniging Nederlands Pensioen fonds voor de Sigarenindustrie en aanverwante Bedrijven (hierna te noemen het fonds ). In dit jaarverslag presenteren wij als eerste de kerncijfers over 2008 en de vier voorafgaande jaren. In hoofdstuk 2 leest u meer over de statutaire doelstelling en de statutaire colleges. De daaropvolgende hoofdstukken bevatten het verslag van het bestuur, de visitatiecommissie, het verantwoordingsorgaan en de deelnemersraad alsmede de reacties van het bestuur daarop. In hoofdstuk 8 komt de jaarrekening aan bod. Het jaarverslag wordt afgesloten met de verklaringen van de accountant en de waarmerkend actuaris. In de tweede helft van 2008 zijn de dekkingsgraden van pensioen fondsen flink onder druk komen te staan door de effecten van de wereldwijde kredietcrisis. Maar in 2008 speelde er meer dan de kredietcrisis: nieuwe wetgeving werd van kracht of kreeg nadere invulling. Zo zorgde de Veegwet ervoor dat de puntjes op de i werden gezet in de Pensioen wet. Vanaf 1 januari 2008 gelden voor pensioen fondsen daarnaast nieuwe regels voor communicatie. Tot slot werd in 2008 opnieuw flink gediscussieerd over de houdbaarheid van het Nederlandse pensioen stelsel: vergrijzing, slecht presterende beurzen, financiële risico s en internationale boekhoudregels vormden de ingrediënten. Een veelbewogen jaar, waarover wij hierbij verslag uitbrengen. Ook voor het fonds was 2008 een slecht beleggingsjaar, wat geleid heeft tot een beleggingsrendement van -19,3%. Door het afdekken van de dalende rente in 2008 kwam het totale fondsrendement op -7,8% uit. Als gevolg hiervan verslechterde de financiële positie; de dekkingsgraad daalde van 165% naar 116%. Deze dekkingsgraad was voldoende om de opgebouwde rechten en de uitkeringen volledig te indexeren per 1 januari 2009. Helaas is het fonds per 1 april 2009 in een situatie van reservetekort beland, waarbij het aanwezige vermogen onder het vereist eigen vermogen gedaald. Het bestuur dient in principe een langetermijnherstelplan op te stellen. Het bestuur ziet op het moment van schrijven positieve economische ontwikkelingen, waardoor het aanwezige vermogen voorzichtig toeneemt. Indien deze ontwikkeling voortzet, zou een herstelplan niet opgesteld hoeven te worden. Best, 24 juni 2009 Bestuur Vereniging Nederlands Pensioen fonds voor de Sigarenindustrie en aanverwante Bedrijven (VNPS) G.W. Hompe Werknemersvoorzitter M.H.J.M. Crijnen Werkgeversvoorzitter 01

Inhoud Voorwoord 01 1 Jaarverslag 05 1.1 Kerncijfers 2 Algemene gegevens 09 2.1 Karakteristieken van het pensioen fonds 2.2 Organisatie 2.3 Aangesloten werkgevers 2.4 Adressen werkgevers vertegen woordiging, vakorganisaties en ouderenorganisatie 2.5 Relevante nevenfuncties bestuursleden 3 Verslag van het bestuur 19 3.1 Goed pensioen fondsbestuur (Pension Fund Governance) 3.2 Bestuurs- en ledenvergaderingen 3.3 Externe ontwikkelingen 3.4 Uitvoering van de pensioen regeling 3.5 Ontwikkelingen ten aanzien van (gewezen) deelnemers en pensioen gerechtigden 3.6 Vermogensbeheer 3.7 Financiële paragraaf 3.8 Actuariële paragraaf 3.9 Risicoparagraaf 4 Verslag van de visitatiecommissie 55 4.1 Algemeen 4.2 Algemeen oordeel 4.3 Belangrijkste bevindingen 4.4 Belangrijkste aanbevelingen 4.5 Verslag nabespreking visitatierapport met bestuur 5 Verslag van het verantwoordingsorgaan 61 5.1 Algemeen 5.2 Verslag 2008 5.3 Bevindingen 5.4 Oordeel 5.5 Aanbevelingen 6 Verslag van de deelnemersraad 69 6.1 Algemeen 6.2 Verslag 2008 6.3 Bevindingen ten aanzien van het jaarverslag en de jaarrekening 2008 6.4 Advies 7 Reacties bestuur 75 7.1 Reactie bestuur op de bevindingen van de visitatiecommissie 7.2 Reactie bestuur op de bevindingen van het verantwoordingsorgaan 7.3 Reactie bestuur op het advies van de deelnemersraad 8 Jaarrekening 81 8.1 Balans per 31 december 2008 8.2 Staat van baten en lasten 8.3 Samenvatting van de actuariële analyse 8.4 Bestemming van het saldo van baten en lasten 8.5 Kasstroomoverzicht 8.6 Algemene toelichting op de jaarrekening 8.7 Toelichting op de balans 8.8 Toelichting op de staat van baten en lasten 9 Overige gegevens 131 9.1 Statutaire regeling omtrent de bestemming van het saldo van baten en lasten 9.2 Gebeurtenissen na balansdatum 9.3 Actuariële verklaring 9.4 Accountantsverklaring

1 Jaarverslag 1.1 Kerncijfers

1.1 Kerncijfers Meerjarenoverzichten Aantallen en percentages 2008 2007 2006 2005 2004 Aangesloten werkgevers 13 12 12 14 9 Deelnemers 860 841 820 932 1.058 Actieve deelnemers 709 679 641 740 849 Arbeidsongeschikte deelnemers 151 162 179 192 209 Gewezen deelnemers (slapers) 8.682 9.337 9.930 10.473 11.118 Gepensioneerden 1.665 1.681 1.736 1.740 1.791 Ouderdomspensioen 984 1.003 1.034 1.015 1.045 Partnerpensioen (vrouw) 627 633 658 689 710 Partnerpensioen (man) 44 40 37 29 28 Wezenpensioen 10 5 7 7 8 Feitelijke premie 10,5% 10,0% 9,5% 9,0% 8,5% In voorziening verwerkte toeslag op pensioen en pensioen aanspraken Toeslag per 1 januari 2009 Toeslag per 1 januari 2008 Toeslag per 1 januari 2007 Toeslag per 1 januari 2006 Toeslag per 1 januari 2005 Deelnemers 3,00% 2,65% 1,25% 1,00% 0,00% Gepensioneerden en slapers 3,00% 1,00% 1,80% 1,60% 0,60% 06

Financiële gegevens (bedragen x 1.000) 12 2008 2007 2006 2005 2004 Pensioen uitvoering Feitelijke premie 1 1.335 1.402 1.684 1.506 1.229 Gedempte premie 2.038 1.733 2.593 - - Kostendekkende premie 2.360 2.223 3.335 - - Uitkeringen 3.151 3.016 2.761 2.693 2.564 Pensioen uitvoeringskosten 831 742 712 552 551 Vermogenssituatie en solvabiliteit Pensioen vermogen 116.872 129.947 132.939 126.441 107.295 Voorziening pensioen verplichtingen 101.178 78.270 81.938 76.631 71.056 Aanwezige FTK-dekkingsgraad 116 % 165 % 159 % 145 % 144 % Vereiste FTK-dekkingsgraad 112 % 123 % 125 % 125 % 128 % Beleggingsperformance Resultaat beleggingen 2-10.575 499 8.565 15.400 7.248 Fondsrendement (incl. hedge) -7,8 % 0,4 % 7,0 % 14,8 % 7,5 % Beleggingsrendement (excl. hedge) -19,3 % 2,5 % 7,0 % 14,8 % 7,5 % Benchmark -18,0 % 2,7 % 7,5 % 14,5 % 7,7 % Z-score -0,62-0,08-0,29 0,21-0,09 Beleggingsportefeuille Vastgoedbeleggingen 17.853 17.643 16.371 15.147 14.518 Aandelen 33.552 54.460 57.938 52.675 44.574 Vastrentende waarden 49.912 54.485 55.895 45.772 44.019 Derivaten 10.502-484 - - - Overige beleggingen 5.008 3.564 1.617 8 8 Overig Reserves 15.694 51.677 51.001 44.032 35.966 Resultaat -35.983 789 7.318 8.476 4.237 1 Inclusief premie voor rekening en risico deelnemers 2 Inclusief resultaat beleggingen voor rekening en risico deelnemers 07

Toelichting op de financiële gegevens Beleggingen Algemeen Alle bedragen in de overzichten zijn vermeld in duizenden euro s. De per jaar opgenomen cijfers zijn niet in alle gevallen volledig vergelijkbaar. Het in de Pensioen wet opgenomen Financiële Toetsingskader Pensioen fondsen stelt namelijk sinds 2006 nieuwe eisen aan de vaststelling van jaarcijfers. Voorziening pensioen verplichtingen De voorziening pensioen verplichtingen is in de cijfers over 2004 en 2005 gebaseerd op een rekenrente van 4% of de marktrente (indien deze lager is dan 4%) en overlevingstafels GBM/GBV 1995-2000. Sinds 2006 gaat het fonds uit van de nominale rentetermijnstructuur, vastgesteld door De Nederlandse Bank, en van generatietafels AG prognosetafels 2005-2050. Ditzelfde geldt voor de berekening van de aanwezige en vereiste dekkingsgraad. Deze gaat onder meer uit van een kostenopslag van 2%. De verplichtingen aan deelnemers, gepensioneerden en gewezen deelnemers, inclusief deelnemers aan de PlusPensioen regeling, namen in het verslagjaar toe. Zij stegen met 22.800 tot een totaalbedrag van 102.123. Dekkingsgraad Het fonds haalde in 2008 een totaalrendement van -19,3% (de benchmark 18,0% ). Dit resulteerde in een z-score van -0,62. De beleggingsresultaten omvatten mede het resultaat op de renteafdekking via renteswaps. Een daling van de rente heeft een positief effect op de indirecte beleggingsopbrengsten, maar anderzijds een negatief effect op de waardering van de voorziening pensioen verplichtingen. De afdekking van het renterisico op de voorziening pensioen verplichtingen is geen doelstelling uit hoofde van vermogensbeheer. Het resultaateffect daarvan op de beleggingsopbrengsten telt daarom niet mee in de berekening van het gemiddelde rendement op beleggingen. Er bestaat dus geen directe samenhang tussen de opgenomen beleggingsresultaten en het percentage van het gemiddelde rendement op beleggingen. Resultaat en reserves Het resultaat over het verslagjaar bedroeg 35.983 negatief. Het bestuur heeft besloten dit resultaat als volgt te bestemmen: een bedrag van 6.252 is onttrokken aan de bestemmingsreserve beleggingen; een bedrag van 2.348 is onttrokken aan de bestemmingsreserve indexatie; een bedrag van 27.383 is onttrokken aan de overige reserve. De dekkingsgraad is een goede graadmeter voor de financiële positie van een pensioen fonds. Volgens het Financiële Toetsingskader is de dekkingsgraad gelijk aan het pensioen vermogen gedeeld door de technische voorziening. De dekkingsgraad van het fonds kwam daarmee aan het eind van 2008 uit op 116%. De omvang van de reserves was aan het einde van 2008 als volgt: bestemmingsreserve beleggingen 12.209 bestemmingsreserve indexatie 420 overige reserve 3.065 08

2 Algemene gegevens 2.1 Karakteristieken van het pensioen fonds 2.2 Organisatie 2.3 Aangesloten werkgevers 2.4 Adressen werkgeversvertegenwoordiging, vakorganisaties en ouderenorganisatie 2.5 Relevante nevenfuncties bestuursleden

2.1 Karakteristieken van het pensioen fonds Profiel De naam van de vereniging is: Vereniging Nederlands Pensioenfonds voor de Sigarenindustrie en aanverwante Bedrijven. De vereniging is opgericht op 11 januari 1933 en statutair gevestigd in Eindhoven. Feitelijk houdt zij kantoor in De Meern (gemeente Utrecht). De laatste statutenwijziging was op 10 januari 2008. De vereniging is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer 40235301. Het fonds is een bedrijfstakpensioen fonds en is aangesloten bij de Vereniging van Bedrijfstakpensioen fondsen. Doelstelling Het doel van het fonds is om nu en in de toekomst uitkeringen te verstrekken aan gepensioneerden en nabestaanden bij ouderdom, arbeidsongeschiktheid en overlijden. Om dit doel te realiseren int het fonds premies bij de aangesloten ondernemingen in overeenstemming met de statuten en het pensioen reglement. De verkregen middelen worden beheerd en belegd. 10

2.2 Organisatie Bestuur Het bestuur is paritair samengesteld en bestaat uit acht leden. Voor ieder bestuurslid kan een plaatsvervangend bestuurslid worden aangesteld. De helft van de bestuursleden wordt benoemd door de algemene ledenvergadering uit een bindende voordracht van de werkgeversorganisatie, de Nederlandse Vereniging voor de Sigarenindustrie. De andere helft wordt benoemd uit een bindende voordracht van de volgende werk nemersorganisaties: FNV Bondgenoten: twee leden; CNV Bedrijvenbond: één lid; De Unie, vakbond voor industrie en dienstverlening: één lid. Samenstelling bestuur per 31 december 2008 Naam Functie Vertegenwoordiging Einde zittingsduur M.H.J.M. Crijnen werkgeversvoorzitter werkgevers 1 januari 2011 W.J.I. Vinken werkgevers 1 januari 2011 C.N.J.M. de Gooijer werkgevers 1 januari 2011 A.M.P. de Jong werkgevers 1 januari 2011 G.W. Hompe werknemersvoorzitter werknemers (FNV Bondgenoten) 1 januari 2011 J.C. Dwarswaard werknemers (De Unie) 1 januari 2011 R. Zwijnenburg werknemers (CNV Bedrijvenbond) 1 januari 2011 Vacature werknemers (FNV Bondgenoten) 1 januari 2011 L.F.A.M. Jansen plaatsvervanger werknemers (FNV Bondgenoten) 1 januari 2011 C.A. van Loon plaatsvervanger werknemers (De Unie) 1 januari 2011 De heer G.W. Hompe is per 1 januari 2008 benoemd tot bestuurslid namens de werknemers. Op die datum zijn de heer R. van der Wal en mevrouw A.M. Ouwehand teruggetreden. De heer R.J. Zwijnenburg was al plaatsvervangend bestuurslid en is per 1 augustus 2008 benoemd tot bestuurslid namens werknemers. Ook de heer M.H.J.M. Crijnen was al plaatsvervangend bestuurslid. Hij is per 1 oktober 2008 benoemd tot bestuurslid namens werkgevers als vervanger van de terugtredende heer J.G. Bulk. De werkgevers- en de werknemersvoorzitter wisselen onderling per periode van twee kalenderjaren als voorzitter en plaatsvervangend voorzitter van het bestuur. De heer Hompe fungeerde het gehele verslagjaar als voorzitter. De heer Bulk was tot 1 oktober 2008 plaatsvervangend voorzitter. Hij werd opgevolgd door de heer Crijnen. Het bestuur is belast met de leiding, het algemene beleid en het beheer van het fonds. Het bestuur en beide voorzitters samen mogen het fonds vertegenwoordigen, tenzij de statuten of het pensioen reglement dit anders regelen. Beide voorzitters samen bepalen het dagelijkse beleid van het fonds. 11

Leden en ledenvergaderingen Deelnemersraad Leden van het fonds zijn: de Nederlandse Vereniging voor de Sigarenindustrie, gevestigd in Tilburg; FNV Bondgenoten, gevestigd in Utrecht; CNV Bedrijvenbond, gevestigd in Utrecht; De Unie, vakbond voor industrie en dienstverlening, gevestigd in Culemborg. De leden van het bestuur die gemandateerd zijn door de leden vormen samen de ledenvergadering. De ledenvergadering heeft onder meer tot taak de statuten, reglementen, balans, rekening van baten en lasten en het jaarverslag goed te keuren en vast te stellen. De deelnemersraad adviseert het bestuur gevraagd en ongevraagd over zaken die het fonds aangaan. In ieder geval adviseert de raad over voorgenomen besluiten tot statuten- en reglementswijziging, vaststelling van het jaarverslag en de actuariële en bedrijfstechnische nota (ABTN), het toeslagenbeleid en de jaarlijkse besluiten daarover. Naast het adviesrecht heeft de deelnemersraad in bepaalde omstandigheden het recht om beroep bij de rechtbank in te dienen. Hiervan is bijvoorbeeld sprake als het bestuur een advies van de deelnemersraad niet opvolgt. De deelnemersraad bestaat uit vier gepensioneerden en drie werknemers. Elk half jaar vindt een algemene vergadering plaats. Hierbij zijn de beide bestuursvoorzitters aanwezig. De administrateur van het fonds, Interpolis Pensioen beheer B.V., verzorgt ook voor de deelnemersraad het secretariaat. 12

Samenstelling deelnemersraad per 31 december 2008 Leden Werknemer/gepensioneerde Organisatie J.C.M. Dankers (voorzitter) gepensioneerde De Unie, vakbond voor industrie en dienstverlening J.N.J. van de Klundert gepensioneerde De Unie, vakbond voor industrie en dienstverlening A.A.H.W. Wijnen werknemer De Unie, vakbond voor industrie en dienstverlening N.P.C.G. Smulders gepensioneerde CSO M.J.J. van der Wiel werknemer FNV Bondgenoten J.J.C. Wijnen werknemer FNV Bondgenoten P.C.M. Verspeek (plaatsvervangend voorzitter) werknemer FNV Bondgenoten Plaatsvervanger Werknemer/gepensioneerde Organisatie T.G.F. Bekx werknemer FNV Bondgenoten Alle leden en plaatsvervangers zijn benoemd (of herbenoemd) voor de periode 1 januari 2008 tot 1 januari 2011. Per 1 januari 2008 zijn de heren J. de Wit en F.J. van Dijk teruggetreden als lid. Zij werden namens de werknemers opgevolgd door de heren T.G.F. Bekx en J.J.C. Wijnen. De heer J.C.M. Dankers zal als voorzitter van de deelnemersraad aanblijven tot 1 januari 2010. Plaatsvervangend voorzitter is de heer P.C.M. Verspeek. Verantwoordingsorgaan Het verantwoordingsorgaan is op 1 januari 2008 ingesteld. Het verantwoordingsorgaan heeft de bevoegdheid een oordeel te geven over het handelen van het bestuur, het door het bestuur uitgevoerde beleid en de beleidskeuzes voor de toekomst. Het verantwoordingsorgaan legt zijn oordeel minimaal één keer per jaar schriftelijk vast. Dit oordeel en de reactie van het bestuur daarop worden gepubliceerd in het jaarverslag. Samenstelling verantwoordingsorgaan per 31 december 2008 Leden Functie Namens P.C.M. Verspeek Voorzitter Werknemers A.P.M. Mens Plaatsvervangend voorzitter Werkgevers J.C.M. Dankers Gepensioneerden 13

Intern toezicht Externe partijen Het bestuur organiseert een transparant intern toezicht. Tenminste een keer in de drie jaar wordt het functioneren van het fonds en dat van het bestuur kritisch bezien. Uitvoeringsorganisatie Interpolis Pensioen beheer B.V., De Meern (handelsnaam Syntrus Achmea Pensioen beheer) In 2007 heeft het bestuur besloten hiervoor een visitatiecommissie in te stellen. Deze commissie bestaat uit minimaal drie onafhankelijke deskundigen. Het bestuur heeft de stichting Het VAK-VC opdracht gegeven om het functioneren van het fonds en zijn bestuur over 2008 te beoordelen. De bevindingen van de visitatiecommissie en de reacties van het bestuur en het verantwoordingsorgaan daarop zijn opgenomen in het jaarverslag. Vermogensbeheerder Interpolis Vermogensbeheer B.V., De Meern (handelsnaam Syntrus Achmea Vermogensbeheer) Vastgoedbeheerder Achmea Vastgoed B.V., De Meern (handelsnaam Syntrus Achmea Vastgoed) Adviescommissie bezwaarschriften vrijstellingsbesluiten In 2004 is de Adviescommissie bezwaarschriften vrijstellingsbesluiten ingesteld. De commissie adviseert het bestuur in bezwaarschriftprocedures tegen vrijstellingsbeslissingen (waaronder gemoedsbezwaren). De adviescommissie bestaat uit een voorzitter en twee leden. De voorzitter is onafhankelijk: hij maakt geen deel uit van het bestuur en legt geen verantwoordelijkheid af aan het bestuur. In 2008 zijn geen vrijstellingsbesluiten genomen of bezwaarschriften ontvangen. De adviescommissie heeft in 2008 dan ook niet bij elkaar hoeven komen. Adviserend actuaris dhr. A.J.M. Jansen AAG (Watson Wyatt B.V.), Rotterdam Accountant dhr. W.J. Thuss RA (Ernst & Young Accountants LLP), Den Haag Waarmerkend actuaris dhr. H.J.W. van Gemert AAG (Watson Wyatt B.V.), Eindhoven Compliance Officer mevr. M. van der Werff (Ernst & Young Advisory), Amsterdam Samenstelling per 31 december 2008 Leden L.H. Blom (voorzitter) G.W. Hompe E.L.M. de Bruijn Interpolis Pensioen en B.V. Bestuur Interpolis Pensioen en B.V. 14

2.3 Aangesloten werkgevers Agio Sigarenfabrieken N.V. in Duizel Deli-HTL B.V. Tabak Maatschappij in Eindhoven (vrijwillige aansluiting) Swedish Match Cigars B.V. in Valkenswaard Swedish Match Benelux Sales B.V. in Valkenswaard (bedrijf in 2008 gestart en bij het fonds aangesloten) Henri Wintermans Cigars B.V. in Eersel Ritmeester Cigars in s-hertogenbosch Tobacco Service Holland B.V. in Tubbergen Sigarenfabriek B.G. van t Veen B.V. in Grafhorst VCT B.V. in Cruquius Sigarenfabriek Hovens VOF in Tegelen Hoogeboom s Sigarenfabriek B.V. in Badhoevedorp Pronk Import B.V. in Diemen Sigarenfabriek De Olifant B.V. in Kampen 15

2.4 Adressen werkgeversvertegen woordiging, vakorganisaties en ouderenorganisatie Nederlandse Vereniging voor de Sigarenindustrie (NVS) Postbus 4076 5004 JB Tilburg (013) 594 41 25 www.sigaar.nl De Unie, vakbond voor industrie en dienstverlening Postbus 400 4100 AK Culemborg (0345) 85 18 51 www.deunie.nl FNV Bondgenoten Postbus 9208 3506 GE Utrecht (0900) 9690 www.fnvbondgenoten.nl CNV BedrijvenBond Postbus 2550 3500 GM Utrecht (0900) 77 00 770 www.cnvbedrijvenbond.nl Coördinatieorgaan Samenwerkende Ouderenorganisaties (CSO) Postbus 222 3500 AE Utrecht (030) 276 99 85 www.ouderenorganisaties.nl 16

2.5 Relevante nevenfuncties bestuursleden De heer G.W. Hompe (geen) De heer M.H.J.M. Crijnen Voorzitter Nederlandse Vereniging voor de Sigarenindustrie Algemeen secretaris European Cigar Manufacturers Association. De heer W.J.I. Vinken Bestuurder ST Cigar Group Holding B.V. Bestuurder Henri Wintermans Cigars B.V. Bestuurder Henri Wintermans Cigars Belgium N.V. Bestuurder Henri Wintermans Cigars Benelux N.V. De heer C.N.J.M. de Gooijer Bestuurslid Eindhovense Fabrikanten Kring sectie personeels verantwoordelijken Bestuurslid Tabaserv De heer J.C. Dwarswaard Bestuurslid Bedrijfstakpensioen fonds Architectenbureaus Bestuurslid Bedrijfstakpensioen fonds Particuliere beveiliging Bestuurslid Bedrijfstakpensioen fonds Banden- en Wielenbranche Bestuurslid Bedrijfstakpensioen fonds Zorgverzekeraars (SBZ) Bestuurslid Bedrijfstakpensioen fonds Kunststof- en RubberIndustrie Mevrouw L.F.A.M. Jansen Bestuurslid Bedrijfstakpensioen fonds Kalkzandsteenindustrie (in liquidatie) Bestuurslid Bedrijfstakpensioen fonds Suikerverwerkende Industrie Bestuurslid en lid beleggingscommissie Bedrijfstakpensioenfonds Suikerwerk- en Chocoladeverwerkende Industrie Bestuurslid Bedrijfstakpensioen fonds Beroepsvervoer over de Weg Bestuurslid en lid beleggingscommissie Stichting Bedrijfstakpensioen fonds Groothandel in Vlakglas, de Groothandel in Verf, het Glasbewerkings- en het Glazeniersbedrijf Plaatsvervangend bestuurslid Algemeen Pensioen fonds KLM De heer C. A. van Loon Lid Regionaal Sociaal Economisch Beraad West Brabant Lid Regionaal Arbeidsmarktplatform Lid Raad van Toezicht Woningstichting Soomland Bestuurslid VUT-fonds voor de Groenten- en Fruitverwerkende Industrie De heer A.M.P. de Jong Secretaris contactgroep Buitenland II De heer R. Zwijnenburg Bestuurslid Molenaarspensioen fonds 17

3 Verslag van het bestuur 3.1 Goed pensioen fondsbestuur (Pension Fund Governance) 3.2 Bestuurs- en ledenvergaderingen 3.3 Externe ontwikkelingen 3.4 Uitvoering van de pensioen regeling 3.5 Ontwikkelingen ten aanzien van (gewezen) deelnemers en pensioen gerechtigden 3.6 Vermogensbeheer 3.7 Financiële paragraaf 3.8 Actuariële paragraaf 3.9 Risicoparagraaf

3.1 Goed pensioenfondsbestuur (Pension Fund Governance) Het bestuur vindt het van groot belang om het fonds goed te besturen. In de afgelopen jaren zijn steeds meer richtlijnen en regels opgesteld om te zorgen dat het fonds zijn taken daadwerkelijk goed uitvoert. Zo publiceerde de Stichting van de Arbeid (STAR) in 2005 de Principes voor goed pensioenfondsbestuur. Deze principes bieden kaders voor zorgvuldig bestuur, intern toezicht, verantwoording, deskundigheid, openheid en communicatie. Maar ook andere regels spelen een rol: zo is de Code Tabaksblat van belang voor het beleggingsbeleid. Sinds 2007 zijn de Principes voor goed Pensioen fondsbestuur van de STAR verankerd in de Pensioen wet. De bedoeling van de principes is dat een pensioen fondsbestuur weet waarvoor het verantwoordelijk is en ook hoe het verantwoording aflegt. De STAR pleitte ervoor dat alle pensioen fondsen de principes uiterlijk 1 januari 2008 zouden invoeren. De Pensioen wet noemde hiervoor echter geen duidelijke termijn. De Nederlandsche Bank ging ervan uit dat de pensioen fondsen de principes in 2007 en 2008 zouden invoeren. De meeste beslissingen over hoe de principes ingevuld worden zijn dan ook in 2007 genomen. Het jaar 2008 stond ook in het teken van de praktische invoering van de principes. 3.1.1 Transparantiedocument Het bestuur van het fonds heeft begin 2008 een transparantiedocument vastgesteld. In het Nederlandse pensioen stelsel staan collectiviteit en solidariteit centraal en de handhaving van deze waarden vraagt om transparantie: het bestuur dient verantwoording af te leggen over zijn doen en laten. Daarbij hoort een goed intern toezicht op het functioneren van het bestuur. Met het transparantiedocument probeert het bestuur alle belanghebbenden op een heldere wijze inzicht te geven in het beleid en de uitvoering daarvan. En ook hoe het invulling geeft aan begrippen zoals goed bestuur, verantwoording en intern toezicht. Het transparantiedocument is te vinden op de website van het fonds, www.pensioen fondssigaren.nl. 3.1.2 Intern toezicht en verantwoordingsorgaan Visitatiecommissie In 2007 heeft het bestuur besloten om een visitatiecommissie in te stellen als intern toezichthouder. De taken van deze commissie zijn vastgelegd in een reglement. De commissie bestaat uit drie onafhankelijke, deskundige leden, die minimaal een keer per drie jaar het functioneren van het fonds en zijn bestuur kritisch zullen bezien. De visitatiecommissie beoordeelt in ieder geval de volgende zaken: beleids- en bestuursprocedures, bestuursprocessen en de checks and balances binnen het fonds; de wijze waarop het fonds wordt aangestuurd; 20

de wijze waarop het bestuur omgaat met risico s op de langere termijn. Begin 2009 heeft het bestuur aan de stichting Het VAK-VC opdracht gegeven om dit interne toezicht te verzorgen en het functioneren van (het bestuur van) het fonds over 2008 te bezien. De bevindingen van de visitatiecommissie zijn te lezen in hoofdstuk 4 van dit jaarverslag. In de hoofdstukken 5 en 7 zijn de reacties hierop van het verantwoordingsorgaan en het bestuur opgenomen. Verantwoordingsorgaan Het bestuur heeft in 2007 besloten een apart verantwoordingsorgaan in te stellen. Dit orgaan bestaat uit drie leden: werknemers, werkgevers en gepensioneerden leveren ieder één vertegenwoordiger. De leden zijn met ingang van 1 januari 2008 benoemd. Het verantwoordingsorgaan heeft de bevoegdheid een oordeel te geven over het handelen van het bestuur, het door het bestuur uitgevoerde beleid en de beleidskeuzes voor de toekomst. Het verantwoordingsorgaan legt zijn oordeel ten minste één keer per jaar schriftelijk vast. Dit oordeel en de reactie van het bestuur daarop worden gepubliceerd in het jaarverslag. In 2008 heeft het verantwoordingsorgaan voor het eerst het handelen van het bestuur in het voorafgaande jaar beoordeeld. In een aparte brief zijn aanbevelingen gedaan. Het bestuur heeft deze aanbevelingen besproken en aan het verantwoordingsorgaan gerapporteerd wat het met deze aanbevelingen heeft gedaan of nog gaat doen. In hoofdstuk 5 zijn het oordeel en verslag van het verantwoordingsorgaan over 2008 opgenomen. In hoofdstuk 7 is de reactie hierop van het bestuur opgenomen. 3.1.3 Deskundigheidsbevordering Het bestuur is zich bewust van de eisen van deskundigheid in de Pensioen wet en de eisen aan de vormgeving die de Principes voor goed pensioen fondsbestuur stellen. Het bestuur onderschrijft ook de aanbevelingen van de drie pensioen koepels VB, Opf en UvB. De koepels presenteerden deze aanbevelingen in april 2007 in het Plan van Aanpak Deskundigheidsbevordering ( PvAD ). In 2001 heeft het bestuur al het initiatief genomen voor een deskundigheidsplan. Dit plan is in 2008 vernieuwd op basis van de aanbevelingen van de pensioen koepels. In het deskundigheidsplan formuleert het fonds op welke wijze het de deskundigheid van het bestuur wil bevorderen en op peil houden. Het plan beschrijft onder meer: welke personen zijn belast met specifieke beleidsbepalende taken; welke eisen aan de deskundigheid van de leden en plaatsvervangende leden worden gesteld; in hoeverre het bestuur en de afzonderlijke bestuursleden aan die eisen voldoen; welke opleidingsplannen het bestuur heeft om het gewenste deskundigheidsniveau te verkrijgen en behouden; op welke wijze het fonds het deskundigheidsniveau en functioneren van zowel het bestuur als de afzonderlijke bestuursleden toetst en evalueert; hoe het deskundigheidsplan kan worden onderhouden. In 2008 hebben de bestuursleden opleidingen gevolgd over onder meer het Financieel Toetsingskader, continuïteitsanalyses, vermogensbeheer en beleggingsrichtlijnen. Daarnaast volgden zij een opleiding Pensioen wet & communicatie. Hierin kwamen onder andere het toeslagenlabel, de voorwaardelijkheidsverklaring en het communiceren van reglementswijzigingen aan de orde. 21

Eind 2008 zijn alle bestuursleden en hun plaatsvervangers door een externe organisatie getoetst op hun individuele deskundigheid. De resultaten van deze toets zijn begin 2009 bekend geworden. Zij worden meegenomen in een nieuw opleidingsplan om de deskundigheid van het bestuur nog verder te bevorderen. Het bestuur en de compliance officer hebben gezamenlijk een Compliance Program opgesteld, waarin de taken, bevoegdheden en procedures zijn vastgelegd. In het najaar is het Compliance Program aangepast aan de nieuwe eisen van de Wet op het financieel toezicht en de Pensioen wet. 3.1.4 Gedragscode en compliance Gedragscode Sinds 2001 heeft het bestuur een gedragscode. Doel van deze gedragscode is het stellen van regels en richtlijnen voor bestuursleden. Deze regels moeten belangenconflicten tussen het fonds en betrokkenen in privé voorkomen. Daarnaast regelen zij hoe betrokkenen moeten omgaan met vertrouwelijke informatie van het fonds. De gedragscode bevordert de transparantie van het fonds en zorgt ervoor dat alle betrokkenen, ook voor hun eigen bescherming, duidelijk weten wat wel en wat niet geoorloofd is. Elk bestuurslid heeft schriftelijk verklaard de gedragscode te zullen naleven. In april 2008 heeft het bestuur de gedragscode vernieuwd, om deze in overeenstemming te brengen met de Wet op het financieel toezicht en de Pensioen wet. Het bestuur van het fonds kan zogeheten insiders aanwijzen. Dit zijn personen die door hun functie of positie bij het fonds regelmatig kunnen beschikken over (koers)gevoelige informatie of mogelijk invloed hebben op beleggingstransacties. Op dit moment zijn er geen insiders aangewezen bij het fonds. De compliance officer heeft in de zomer een rapport uitgebracht naar aanleiding van een door de bestuursleden ingevulde vragenlijst over naleving van de gedragscode in 2007. De compliance officer concludeerde dat er geen zaken naar voren zijn gekomen waaruit blijkt dat er in strijd is gehandeld met de gedragscode. Toezicht bij vermogensbeheer De Wet op het financieel toezicht, die op 1 januari 2007 in werking trad, stelt ook eisen aan pensioen fondsen voor het handelen op beurzen en financiële markten. Een pensioen fonds moet voorkomen dat koersgevoelige informatie bekend wordt buiten het pensioen fonds. De compliance officer let op de naleving van deze regels. Als een pensioen fonds jaarlijks een minimum aantal effectentransacties uitvoert of bestuurders over voorwetenschap kunnen beschikken, zijn gedragsregels van toepassing op privétransacties door bestuursleden of medewerkers. Dit geldt alleen als het pensioen fonds invloed kan uitoefenen op de individuele transacties. Aangezien het fonds het vermogensbeheer volledig heeft uitbesteed, zijn deze gedragsregels niet van toepassing. Compliance officer 3.1.5 Communicatie Het bestuur heeft een compliance officer aangesteld die verantwoordelijk is voor het bewaken van de correcte naleving van de gedragscode door alle betrokkenen. Als compliance officer treedt op mevrouw drs. M. van der Werff van Ernst & Young Advisory. Communicatie is een belangrijk thema in de Pensioen wet: elk pensioen fonds dient een adequaat communicatiebeleid te hebben. Dit communicatiebeleid moet erop gericht zijn de doelgroepen op begrijpelijke en effectieve wijze voor te lichten over 22

de pensioen resultaten, het wel en wee van het pensioen fonds en relevante veranderingen. In 2007 heeft het bestuur het beleid in een communicatiebeleidsplan voor 2008-2010 vastgelegd. Onderdeel van dit beleidsplan is het opstellen van een jaarplan. In de Pensioen wet zijn de eisen die worden gesteld aan de communicatie van het pensioen fonds aangescherpt. Dit geldt voor communicatie naar actieve deelnemers, slapers, pensioengerechtigden en ex-partners van deelnemers en slapers. De strengere eisen gelden sinds 1 januari 2008 en hebben vorm gekregen in de zogenoemde gebeurteniscommunicatie. Hieronder vallen met name de volgende communicatie-uitingen: welkomstbericht (startbrief); beëindigingbericht (stopbrief); scheidingsbericht, en; uniform pensioen overzicht (UPO). In april 2008 is het fonds gestart met het verzenden van welkomstberichten aan nieuwe deelnemers volgens de strengere eisen. In oktober 2008 hebben alle deelnemers hun pensioenoverzicht (UPO) 2008 ontvangen. Vanaf maart 2009 gaat het fonds de vernieuwde beëindigingsberichten verzenden. Als laatste, halverwege 2009, volgen de nieuwe scheidingsberichten. Brochure De brochures Uw pensioen regeling en VNPS Pluspensioenregeling zijn in 2008 herschreven in duidelijke en begrijpelijke bewoordingen. Hiermee voldoen zij aan de eisen die de Pensioen wet stelt. De brochures zijn in oktober 2008 aan alle werkgevers en deelnemers verstuurd en op de website van het fonds gepubliceerd. Toeslagverlening: voorwaardelijkheidsverklaring & toeslagenlabel Voor het behoud van koopkracht moeten pensioen en stijgen als de prijzen stijgen. Dat heet indexatie of toeslag. Pensioen en kunnen alleen stijgen als er genoeg geld is. Pensioen uitvoerders (pensioen fondsen en verzekeraars) moeten duidelijk maken of zij voldoende financiële middelen hebben om een toeslag te verlenen. Sinds 1 januari 2007 dienen de gewekte verwachtingen, de financiering en het realiseren van voorwaardelijke toeslagen een consistent geheel te vormen. Een pensioen fonds mag toeslagen alleen voorwaardelijk toekennen als het in de pensioen en uitvoeringsovereenkomst, het pensioen reglement en alle andere informatieverstrekking een voorwaardelijkheidsverklaring opneemt. In deze verklaring wordt het toeslagenbeleid verder uitgelegd: de ambities van het pensioen fonds, de financiering van de toeslagen en welke toeslagen de laatste drie jaar zijn toegekend. De toeslagenmatrix van DNB met voorgeschreven teksten is per 1 januari 2008 verplicht gesteld. Het bestuur heeft al in 2007 aan toezichthouder AFM te kennen gegeven dat de voorgeschreven teksten onvoldoende duidelijk waren. Deelnemers en gepensioneerden zullen moeite hebben de teksten te begrijpen. Medio 2008 heeft de AFM aangepaste teksten voor de voorwaardelijkheidsverklaring voorgeschreven. Het bestuur is nog steeds van mening dat deze teksten beter zouden kunnen. De nieuwe teksten zijn met ingang van 1 januari 2009 opgenomen in de uitingen van het fonds, maar aan de AFM is verzocht om verduidelijkingen toe te staan. Voor duidelijke communicatie over het toeslagenbeleid voerde de Pensioen wet naast de voorwaardelijkheidsverklaring een toeslagenlabel in. Ook het toeslagenlabel helpt om het beleid van een pensioen fonds begrijpelijker te maken: het bestaat uit een plaatje en een uitleg. Het label vermeldt de toeslag die een 23

pensioen fonds verwacht bij een gemiddelde prijsstijging van 2%. Voor deze verwachting heeft het label een normaal scenario en een slechtweerscenario. Hiermee wordt vooral duidelijk gemaakt dat het verhogen van pensioen en niet vanzelfsprekend is. Het was de bedoeling dat pensioen fondsen het toeslagenlabel vanaf 1 januari 2008 gingen gebruiken. Halverwege 2007 bleek echter al dat dit niet haalbaar zou zijn. Minister Donner van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft het label eind augustus 2008 definitief vastgesteld. Pensioen fondsen zouden per 1 januari 2009 starten met het gebruik van het label. In verband met de financiële crisis en de gedaalde dekkingsgraden van de pensioenfondsen heeft de AFM inmiddels aangegeven dat het toeslagenlabel in 2009 niet gebruikt hoeft te worden. Het pensioen fonds moet wel op een andere wijze helderheid en duidelijkheid geven over de indexatieverwachtingen. Het fonds heeft in april 2009 besloten het toeslagenlabel in 2009 niet te gebruiken en medio 2009 de deelnemers schriftelijk te informeren over de indexatieverwachting. Toezichthouder Autoriteit Financiële Markten (AFM) Pensioen planner In oktober 2008 heeft het bestuur besloten een pensioen planner te introduceren. De pensioen planner is een rekenprogramma op de website van het fonds waarmee de deelnemer zelf zijn pensioen mogelijkheden kan berekenen. Hij kan onder andere berekenen wat de consequenties zijn van uitruilen en het vervroegen van het ouderdomspensioen. De pensioen planner start medio 2009. Deelnemers worden op diverse wijzen op de pensioen planner geattendeerd, onder andere via mailings en bijeenkomsten bij werkgevers. Beeldgebruik In het najaar van 2008 heeft het bestuur gesproken over de aanpassing van beelden en foto s in de communicatie-uitingen van het fonds. Het gebruik van nieuwe foto s en beelden zal de huisstijl van het fonds meer identiteit geven en dus herkenbaarder maken. De nieuwe foto s en beelden worden in 2009 geïntroduceerd. De AFM is een relatief nieuwe toezichthouder voor pensioenfondsen en concentreert zich in het toezicht op de communicatie bij pensioen fondsen. De AFM heeft eind 2007 een zogenaamde self assessment aan alle pensioen fondsen verstuurd. Hierin verzocht de AFM de fondsen informatie te geven over de wijze waarop communicatie aan deelnemers, gewezen deelnemers en gepensioneerden plaatsvindt. In mei 2008 koppelde de AFM de resultaten terug aan het fonds. Het fonds behaalde een score van 78 op een schaal van 1 tot 100. Het gemiddelde van alle bedrijfstakpensioen fondsen was 72. De AFM merkte wel op dat verbetering mogelijk is. Op 8 december 2008 heeft de AFM een nieuwe self assessment aan de pensioenfondsen verstuurd. Het fonds behaalde hierbij een verbeterde score van 86. 3.1.6 Onafhankelijkheid bestuur Het bestuur stelt zich bij het uitoefenen van zijn bestuurstaak onafhankelijk op. Het zorgt ervoor dat het fonds uitsluitend handelt ten behoeve van alle belanghebbenden van het fonds. Het bestuur weegt deze belangen op een zorgvuldige en evenwichtige wijze tegen elkaar af en maakt dit inzichtelijk. De belanghebbenden zijn de deelnemers, de gewezen deelnemers, de pensioen gerechtigden en de aangesloten werkgevers. Het bestuur neemt in dit kader een overzicht van de relevante nevenfuncties op in het jaarverslag (zie paragraaf 2.5). 24

3.1.7 Naleving wet- en regelgeving 3.1.9 Uitbesteding pensioen uitvoering Het bestuur is niet bekend met overtredingen van wet- en regelgeving door het fonds. 3.1.8 Toezichthouders Sinds de invoering van de Wet op het financieel toezicht staat het fonds onder toezicht van DNB en de AFM. DNB is belast met het prudentieel toezicht en de AFM met het gedragstoezicht. Het prudentieel toezicht richt zich op de financiële soliditeit van financiële ondernemingen en draagt bij aan de stabiliteit van de financiële sector. Het door de AFM uitgeoefende gedragstoezicht richt zich op ordelijke en transparante marktprocessen, zuivere verhoudingen tussen marktpartijen en zorgvuldige behandeling van cliënten van financiële ondernemingen. Het fonds legt structureel alle wijzigingen in statuten, reglementen, ABTN en jaarstukken aan DNB voor. DNB toetst benoemingen van (plaatsvervangende) bestuursleden vooraf. Daarnaast verstrekt het fonds regelmatig algemene informatie in de vorm van enquêtes aan DNB en AFM, bijvoorbeeld in het kader van Pension Fund Governance. Sinds 2006 voert het bestuur intensief overleg met DNB over het toeslagenbeleid, het premiebeleid en de premiekorting. Eind 2007 besloot het bestuur een nieuwe continuïteitsanalyse te laten uitvoeren, die zou moeten aantonen dat het beleid van het bestuur volstaat voor de toekomst. De uitkomsten van de continuïteitsanalyse zijn in maart aan DNB toegezonden, in juni volgde de aangepaste ABTN. Naar aanleiding hiervan verzocht DNB in juli om overleg met het bestuur. Dit overleg heeft eind september plaatsgevonden. In de laatste maanden van 2008 heeft het bestuur met DNB gesproken over de vormgeving en vastlegging van het premiebeleid, toe slagenbeleid en de randvoorwaarden daarvan (zie paragraaf 3.2.3). De uitvoeringsorganisatie, Interpolis Pensioen en, verzorgt de uitvoering van de pensioen administratie, bestuursondersteuning, vermogensbeheer en vastgoedbeheer. Interpolis Pensioen en bestaat feitelijk uit drie rechtspersonen: Interpolis Pensioen beheer B.V. (handelsnaam: Syntrus Achmea Pensioen beheer); Interpolis Pensioen en Vermogensbeheer B.V. (handelsnaam: Syntrus Achmea Vermogensbeheer); Achmea Vastgoed B.V. (handelsnaam: Syntrus Achmea Vastgoed). Het bestuur heeft Syntrus Achmea gemandateerd voor de hieraan verbonden werkzaamheden. Het fonds en Syntrus Achmea hebben hun afspraken vastgelegd in een beheerovereenkomst. Bij deze vierpartijenovereenkomst zijn het fonds en de drie werkmaatschappijen van Syntrus Achmea partij. Afspraken over de kwaliteit van de dienstverlening zijn vastgelegd in aparte dienstverleningsovereenkomsten (DVO s) voor pensioen beheer, vermogensbeheer en vastgoedbeheer. Alle overeenkomsten bieden de mogelijkheid om de bestaande dienstverlening tussentijds aan te passen of nieuwe diensten toe te voegen. Het bestuur en de uitvoerder leggen eventuele nieuwe afspraken altijd contractueel vast. Syntrus Achmea heeft in het verslagjaar elk kwartaal gerapporteerd over de DVO-afspraken, met name over de behandeling van klachten. Syntrus Achmea Vermogensbeheer heeft een jaarrapportage over 2007 opgeleverd. 25

3.2 Bestuurs- en ledenvergaderingen 3.2.1 Vergaderingen Toetredingsleeftijd Het bestuur heeft in het verslagjaar zes keer vergaderd. De vergaderingen werden gehouden op 14 februari, 3 april, 5 juni, 24 juni, 9 oktober en 4 december. De ledenvergadering vonden op dezelfde data plaats. De agenda s van het bestuur en de ledenvergadering zagen er in principe hetzelfde uit, waarbij de leden formeel het laatste woord hadden over vaststelling van (wijzigingen in) de statuten en de reglementen en de vaststelling van het jaarverslag. De Pensioen wet schrijft voor dat de toetredingsleeftijd uiterlijk 21 jaar dient te zijn, of een latere leeftijd op moment van indiensttreding. Het bestuur heeft besloten de toetredingsleeftijd per 1 januari 2008 te verlagen van 25 naar 21 jaar. De verplichtstelling en het pensioen reglement zijn hieraan aangepast. Wijziging pensioen reglement 3.2.2 Gevolgen Pensioen wet De nieuwe Pensioen wet had in 2007 en 2008 veel invloed op het fonds. De pensioen regeling, de administratie en de verslaglegging zijn aan de nieuwe eisen aangepast. Het per 1 januari 2008 geldende pensioen reglement regelt de relatie tussen het fonds en de deelnemers. Het bepaalt welke aanspraken en verplichtingen de deelnemers aan de pensioenregeling hebben. Het nieuwe reglement bevat onder meer een keuzerecht bij het ouderdomspensioen. Deelnemers kunnen dit geheel of gedeeltelijk omzetten in partnerpensioen op de pensioneringsdatum of bij het eindigen van de deelneming. Het bestuur heeft besloten dit keuzerecht in te voeren per 1 januari 2008 en het niet te beperken tot pensioen aanspraken die zijn opgebouwd na inwerkingtreding van de Pensioen wet. De keuze wordt standaard aangeboden bij beëindiging van de deelneming en in het laatste jaar voor ingang van het ouderdomspensioen. Daarnaast zijn verschillende informatieverplichtingen in het pensioen reglement opgenomen: Het fonds stuurt de nieuwe deelnemer binnen drie maanden na aanvang van de deelneming (uiterlijk drie maanden na het bereiken van de toetredingsleeftijd) een startbrief. Hierin staat onder andere informatie over de basispensioen regeling en de toeslagverlening; Het fonds informeert de deelnemer binnen drie maanden na een wijziging van het pensioen reglement die ertoe leidt dat de verplichte informatie in de startbrief wijzigt. 26

Het fonds informeert gewezen deelnemers, gewezen partners en pensioen gerechtigden binnen drie maanden na een wijziging van het toeslagbeleid over die wijziging; Op verzoek verstrekt het fonds het pensioen reglement, het jaarverslag, de jaarrekening, de uitvoeringsovereenkomst, informatie over beleggingen, de verklaring van beleggingsbeginselen, het korte- of langetermijnherstelplan, informatie over de hoogte van de dekkingsgraad, informatie over een aanwijzing door de toezichthouder en over de aanstelling van een bewindvoerder. Afkoop kleine pensioen en De Pensioen wet bepaalt dat pensioen fondsen kleine pensioen en van gewezen deelnemers mogen afkopen. Kleine pensioen en zijn pensioen uitkeringen van minder dan 406,44 op jaarbasis (bedrag 2008). Het fonds mag deze pensioen en afkopen twee jaar nadat de deelneming is geëindigd. De gewezen deelnemer kan daartegen geen bezwaar maken. Met ingang van 1 januari 2008 is in het Pensioen reglement opgenomen dat kleine pensioen en worden afgekocht. Uitvoeringsreglement Het bestuur heeft in december 2007 een uitvoeringsreglement vastgesteld dat per 1 januari 2008 in werking trad. Dit reglement, dat de afspraken tussen de werkgever en de pensioen uitvoerder regelt, beschrijft onder meer: de wijze waarop het fonds de verschuldigde premie vaststelt; de wijze waarop en de termijnen waarin de verschuldigde premie moet worden voldaan; de informatie die de werkgever aan de pensioen uitvoerder moet verstrekken; de procedures die gelden bij het niet-nakomen van premiebetalingsverplichtingen door de werkgever; de uitgangspunten en procedures die gelden bij de besluitvorming over vermogenstekorten, vermogensoverschotten en winstdeling; de mogelijkheid om premiekorting te verlenen; de voorwaarden en procedures voor vrijstelling van verplichte deelname aan het fonds. Voor deelnemingen die zijn geëindigd vóór 1 januari 2007 (datum van invoering van de Pensioen wet) gelden andere wettelijke regels. Een pensioen fonds mag dan besluiten tot afkoop, maar de gewezen deelnemer kan hiertegen bezwaar maken. Halverwege 2007 heeft het bestuur voorlopig besloten om gewezen deelnemers met een pensioen tot 100 in de komende vijf á negen jaar een afkoopaanbod te doen. De groep met een opgebouwd pensioen tussen de 100 en de afkoopgrens krijgt bij pensionering een afkoopaanbod. In 2008 zijn de discussies over afkoop bij alle pensioen fondsen door een tweetal zaken in een ander licht komen te staan. Allereerst zijn de vakbonden, waaronder FNV Bondgenoten, een discussie gestart over de wenselijkheid van afkoop van kleine pensioen en. De FNV doelde daarbij vooral op gevallen waarin een gewezen deelnemer meerdere kleine pensioen en heeft die net onder de afkoopgrens vallen. Bij afkoop zou dit betekenen dat die persoon in totaal een redelijk pensioen heeft opgebouwd, maar door afkoop uiteindelijk weinig of geen pensioen overhoudt na zijn 65ste. Daarnaast is door de kredietcrisis bij een groot aantal pensioen fondsen een situatie van onderdekking ontstaan. In zo n situatie kan het voor een pensioen fonds ongunstig zijn om kleine pensioen en af te kopen. Ook om die reden kan een pensioen fonds besluiten oude slapende pensioen en vooralsnog niet af te kopen. 27

Eind 2008 heeft het bestuur besloten om alle gewezen deelnemers met bestaande, vóór 1 januari 2007 opgebouwde rechten tot 100 in 2009 een afkoopaanbod te doen. 3.2.3 Premie- en toeslagenbeleid In 2005 heeft het fonds een nieuwe ALM-studie uitgevoerd, waarbij rekening is gehouden met het Financieel Toetsingskader (FTK). Deze studie is in 2006 afgerond en uitvoerig behandeld. Op basis hiervan heeft het bestuur een nieuwe financiële opzet van het premiebeleid, toeslagenbeleid, beleggingsbeleid en de pensioen regeling gemaakt. Begin 2007 is op basis van die nieuwe financiële opzet een vernieuwde ABTN vastgesteld. Over de nieuwe financiële opzet heeft het fonds in 2007 regelmatig overleg gevoerd met DNB. Aan het eind van het jaar bleek dat DNB een uitgebreide continuïteitsanalyse nodig vond om aan te tonen dat de premiekorting gerechtvaardigd is. Begin 2008 is de continuïteitsanalyse door Watson Wyatt B.V. uitgevoerd. Het bestuur concludeerde dat de analyse onder andere aantoonde dat: de kansen op dekkings- en reservetekort klein waren en binnen de gangbare normen lagen; de verwachte toeslagverlening rond de 90% van de toeslagambitie lag; de premiekorting verantwoord was. De uitkomsten van de continuïteitsanalyse zijn in maart 2008 aan DNB toegezonden en in juni volgde de aangepaste ABTN. Naar aanleiding hiervan verzocht DNB in juli om een overleg met het bestuur. Dit overleg heeft eind september plaatsgevonden. DNB concludeerde na dit overleg dat aanpassing van het premieen toeslagenbeleid niet nodig was. Wel moest het beleid en de ambitie beter en helderder vastgelegd worden in de reglementen en de ABTN. De belangrijkste conclusie was dat het innen van een kostendekkende premie het uitgangspunt moet zijn. In dezelfde periode liep de uitvoering van een consistentietoets aan de hand waarvan moet worden beoordeeld of een pensioenfonds voldoet aan de consistentie-eis bij voorwaardelijke toeslagverlening. Bij voorwaardelijke toeslagverlening moeten de gewekte verwachtingen, de financiering en het realiseren van voorwaardelijke toeslagen een consistent geheel vormen. Uitgangspunt is dat de bij de deelnemers gewekte verwachtingen in voldoende mate waargemaakt moeten kunnen worden. De Minister van SZW vond onvoldoende duidelijk hoe de pensioenfondsen de consistentie-eis concreet invulling wilden geven. Daarom is medio 2008 de consistentietoets ingevoerd. Een pensioen fonds voert de consistentietoets minimaal eens per drie jaar samen met de continuïteitsanalyse uit. Van een consistent geheel is sprake als op basis van de continuïteitsanalyse: a. het pensioen fonds, uitgaande van het vereiste eigen vermogen over een periode van 15 jaar, een toeslagverlening verwacht, die in voldoende mate aansluit bij de toeslagambitie, en; b. het pensioen fonds, uitgaande van het minimaal vereiste eigen vermogen, verwacht dat het herstelvermogen van het fonds voldoende is om de dekkingsgraad binnen een periode van 15 jaar op het vereiste eigen vermogen te brengen. In opdracht van het bestuur heeft Watson Wyatt de consistentietoets eind november 2008 uitgevoerd. Uit de toets is gebleken dat het herstelvermogen van het fonds, in de huidige financiële opzet, onvoldoende is. Het bestuur heeft op basis van deze uitkomst in december een voorlopig besluit genomen ten aanzien van het toeslagen- en premiebeleid voor 2009: door het verhogen van de dekkingsgraad-grens voor het verlenen van toeslagen is het verlenen van een premiekorting in 2009 opnieuw mogelijk. Begin 2009 is hierover overleg gevoerd met DNB. De toezichthouder heeft geen goedkeuring over dit beleid voor 2009 uitgesproken, maar laat dit afhangen van een nieuwe financiële opzet voor 2010 en verder. 28

Het jaar 2009 zal gebruikt worden om de aanpassingen door te rekenen en overleg te voeren met cao-partners. Per 1 januari 2010 hoopt het bestuur een nieuwe financiële opzet te kunnen invoeren. 3.2.4 Kredietcrisis en de gevolgen daarvan Dekkingsgraad van het fonds fors gedaald Door de kredietcrisis zijn niet alleen de aandelenbeurzen, maar ook de lange rentes fors gedaald. Het fonds is hiervoor niet immuun gebleken. Dit vertaalde zich in een forse daling van de dekkingsgraad aan het einde van 2008 tot 116%. Aan het einde van 2007 was de dekkingsgraad nog 165%. Ondanks de daling was er ultimo 2008 geen reservetekort en heeft het fonds per 1 januari 2009 volledige toeslagen verleend over de opgebouwde en ingegane pensioen en. Dekkingsgraad De dekkingsgraad is, kort gezegd, de verhouding tussen het vermogen van een pensioen fonds en de verplichtingen van een pensioen fonds op korte en langere termijn. De dekkingsgraad geeft aan hoeveel euro s het pensioen fonds in kas heeft tegenover de contante waarde van elke euro die het (straks) moet uitkeren. Er zijn twee effecten die de dekkingsgraad in 2008 sterk hebben doen dalen. Ten eerste is het vermogen van het fonds afgenomen door de dalende beurskoersen. Beleggen op de beurs is voor het fonds in ieder geval voor een deel van het vermogen noodzakelijk: het fonds behaalt anders op langere termijn onvoldoende rendement. Een tweede factor betreft de verplichtingen van het fonds: deze zijn gestegen door de dalende marktrente. Hoe werkt dit precies? Een pensioen fonds gaat de verplichting aan om later bij pensionering een uitkering te doen. Voor een uitkering over 40 jaar hoeft een pensioen fonds nu niet het hele bedrag in kas te hebben. Het kan immers nog over een lange periode rendement halen. Hoe hoog het rendement de komende 40 jaar zal zijn is nog onduidelijk. En toch moet het fonds een schatting maken. Daarvoor gebruikt het de langetermijnrente. Mede als gevolg van de kredietcrisis is die rente in het verslagjaar flink gedaald. Daardoor rekent het fonds op een lager rendement en moet het nu meer geld in kas hebben om straks dezelfde uitkering te kunnen doen. De Pensioen wet stelt regels voor het geval de dekkingsgraad van een pensioen fonds onvoldoende is. Pensioen fondsen zijn verplicht een onderdekking of reservetekort direct te melden bij De Nederlandsche Bank (DNB). Het fonds heeft een onderdekking als de dekkingsgraad lager is dan 105%, en een reservetekort als de dekkingsgraad lager is dan het vereist eigen vermogen (per 31 december 2008 112%). In 2008 heeft het fonds op geen enkel moment een reservetekort gehad, dus ook geen onderdekking. 29