OX: 318^3 Ministerie van Verkeer en Waterstaat Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Directie Zuid-Holland De Beneluxcorridor ingepast in stad en landschap bijdrage van Rijkswaterstaat, directie Zuid-Holland aan de prijsvraag duurzame ontwikkeling Z2828
De Beneluxcorridor ingepast in stad en landschap bijdrage van Rijkswaterstaat, directie Zuid-Holiand aan de prijsvraag duurzame ontwikkeling opsteller: mw. R.J. Havinga begeleiding: dhr. H. Kraay, dhr. A.J. Moerman, dhr. A.H. Versluis Rotterdam, december 1995 BIBLIOTHEEK Bouwdienst Rijkswaterstaat Postbus 20.000 3502 LA Utrecht BIBLIOTHEEK BOUWDIENST RIJKSWATERSTAAT NR.2,.^Q2^...teuv 1
De Beneluxcorridor ingepast in stad en landschap Inpassing van infrastructuur in de stad: een vak apart Zuid-Holland is een dichtbevolkte provincie, het landschap is dan ook sterk door de mens beinvloed. Vooral in het westen trekt de enorme verstedelijking de aandacht. De landschappelijke inpassing van rijksinfrastructuur vraagt in deze regio om een andere aanpak dan bij wegen die in meer landelijke gebieden gesitueerd zijn. In feite kan beter gesproken worden over 'stedebouwkundige inpassing'. Meer dan bij landschappelijke inpassing ligt in Zuid-Holland de nadruk op optimaal ruimtegebruik, architectuur en verminderen van hinder voor omwonenden. Ecologie vervult in de stad een andere rol dan in buitengebieden. Unieke natuurwaarden zullen in veel gevallen niet ontstaan, maar de educatieve en recreatieve functie van 'natuur in de stad' is van grote waarde. Deze prijsvraaginzending laat zien hoe voor de Beneluxcorridor, die gelegen is in de sterk verstedelijkte Rotterdamse regio, naar een duurzame inpassing wordt gestreefd. Een ontwerpvisie voor de ruit De ringweg van Rotterdam, bekend onder de naam: de Ruit om Rotterdam, bestaat al meer dan twintig jaar. Toch wordt er nog voortdurend gewerkt aan en om de weg: delen worden verbreed, er worden geluidbeperkende voorzieningen geplaatst, knooppunten gereconstrueerd Ook in de zone om de Ruit vinden voortdurend veranderingen plaats, zoals bijvoorbeeld de aanleg van nieuwe woonwijken en kantoorparken. Het netwerk van snelwegen binnen de Rotterdamse agglomeratie verandert in hoog tempo en de weg ligt niet meer om de stad maar raakt meer en meer verweven met de stad. De 'Ruit om Rotterdam' is nu de 'Ruit van Rotterdam'. Figuur 1 De Ruit van Rotterdam 2
Door de directie Zuid-Holland van Rijkswaterstaat is in 1994 een impuls gegeven aan de zorg voor de ruimtelijke kwaliteit van de Rotterdamse agglomeratie door het vaststellen van een ontwerpvisie voor de ringweg van Rotterdam (zie bijlage). De visie is in overleg met de gemeenten opgesteld en breed verspreid met het oog op een intensieve samenwerking met betrokkenen. Juist in een sterk verstedelijkt gebied is afstemming tussen activiteiten van gemeentes, Rijkswaterstaat, waterschappen, NS en andere belanghebbenden essentieel om ruimtelijke kwaliteit te kunnen bereiken. De ontwerpvisie dient als kader voor alle projecten op en aan de Ruit van Rotterdam. Voor de Beneluxcorridor is deze visie recent nader uitgewerkt. Figuur 2 De ontwerpvisie voor de Ruit Een ontwerpvisie als kader, een plan voor de Benelux in uitwerking Van de zes uitvoeringsprojecten van Rijkswaterstaat die momenteel op de Ruit spelen is de verbreding van de Beneluxcorridor het meest omvangrijk. Dit project omvat de aanleg van een 2e Beneluxtunnel en de verbreding van de aansluitende wegen tussen de knooppunten Kethelplein en Benelux. Momenteel bestaat de weg uit 2 x 2 rijstroken, in de toekomst zal zij bestaan uit 2 x 2 rijstroken voor doelgroepenverkeer en 2 x 2 rijstroken voor het overige verkeer. Daarbij zullen diverse kunstwerken en aansluitingen aangepast worden en zal zo'n 2500 meter aan geluidschermen geplaatst worden. In de tunnel zullen naast een aantal buizen voor het autoverkeer, een buis voor het fietsverkeer en een dubbele buis voor de metro worden opgenomen. De aanleg van de tunnel en de reconstructiewerken zullen in 2002 af moeten zijn. Door de R.E.T. zal tegelijkertijd met de werken van Rijkswaterstaat de nieuwe metrolijn van Rotterdam Marconiplein tot aan Hoogvliet aangelegd worden. Daarnaast zijn in de omgeving van de weg veel ontwikkelingen gaande (nieuwe bedrijfslocaties, aanleg rail-service centrum, aanleg bos). 3
Figuur 3 De Beneluxcorridor als onderdeel van de Ruit Aansluitend op de gedachten uit de ontwerpvisie voor de Ruit is in samenwerking met gemeenten, NS, waterschappen, de Bouwdienst, de Dienst Landinrichting en Beheer Landbouwgronden en een architect van de R.E.T. een integraal landschapsplan opgesteld, met als doel: - het bereiken van een zo optimaal mogelijke onderlinge afstemming van het wegontwerp, de kunstwerken, de geluidbeperkende voorzieningen en de berminrichting, en: - het zo optimaal mogelijk op elkaar afstemmen van de inrichting van rijksweg 4 met bijbehorende voorzieningen en de inrichting van de omgeving van de weg. Het landschapsplan beoogt dus zowel afstemming tussen de verschillende objecten in de corridor als afstemming tussen werken van Rijkswaterstaat en de inrichting van de omgeving. Het in de planvorming 'over de rijksgrenzen heen' kijken en het instellen van een begeleidingsgroep met alle betrokkenen leidt tot draagvlak en afstemming met andere plannen binnen het studiegebied. Dit resulteert naar verwachting in een optimale landschappelijke inpassing en daarbij tevens in duurzame oplossingen. Het landschapsplan is in maart 1995 afgerond. Sindsdien is gewerkt aan het omzetten van dit plan naar concrete inrichtingsvoorstellen. Dit proces is nog niet afgerond. In dit kader wordt een overzicht gegeven van de resultaten die tot dusver geboekt zijn. Duurzame oplossingen uit het landschapsplan Beneluxcorridor De aandacht van Rijkswaterstaat, directie Zuid-Holland richt zich bij inpassing van een rijksweg in het stedelijk gebied vooral op optimaal ruimtegebruik, architectuur, verminderen van hinder voor omwonenden en natuur in de stad. Met een aantal voorbeelden is hier aangegeven hoe in het landschapsplan voor de Beneluxcorridor voor deze zaken duurzame oplossingen zijn bedacht. 4
Optimaal ruimtegebruik Duurzaam omgaan met fysieke ruimte is de grondgedachte bij de voorgestelde inrichting ter hoogte van Schiedam en Vlaardingen. Dit impliceert in dit geval dat de parkzones tot zo dicht mogelijk op de rijksweg doorgezet zullen worden, opdat deze groenzones zo groot mogelijk kunnen blijven. De taluds en bermen van de snelweg worden als onderdeel van de parkzone met dichte bossages ingericht zodat de weg voor recreanten onzichtbaar wordt. De nu aanwezige laanbeplanting gaat bij de reconstructie verloren. De beplanting zal in de nieuwe situatie niet teruggebracht worden. De aanwezige iepen zijn matig vitaal en daardoor niet geschikt voor verplaatsing. Figuur 4 Het huidige beeld vanaf de snelweg Figuur 5 Het huidige beeld vanuit het park bij Schiedam
Figuur 6 In de toekomst: dichte bossages rond rijksweg 4 Architectuur Streven naar meer afstemming tussen de verschillende onderdeien van het wegontwerp is een belangrijk item uit de ontwerpvisie. Dit heeft tot doel de Ruit als ringweg herkenbaarder te maken en meer rust in het beeld voor de weggebruiker te brengen. Eenheid wordt gezocht in het wegmeubilair, de civiele werken, de geluidbeperkende voorzieningen en de verkeersknooppunten voor de hoeken van de Ruit. De wens bestaat om bij de aanleg van de 2e Beneluxtunnel tevens de bestaande tunnel op te knappen. Het streven is om de totale Beneluxtunnel net zo sprekend en Rotterdams te laten worden als de Van Brienenoordbrug. 6
Tezamen met de nieuwe metrostations Vijfsluizen en Pernis, de geluidschermen en de aangepaste viaducten zal dit een harmonieus beeld op moeten leveren. Dit alles vergt veel contact tussen wegontwerpers, architecten, landschapsarchitecten, stedebouwkundigen en de Bouwdienst. Verminderen van hinder Een uitgangspunt bij terugdringing van geluidshinder is dat de veroorzaker verantwoordelijk is. In het gebied rond de Beneluxcorridor impliceert dit dat de R.E.T. werkt aan het oplossen van het hinderprobleem van de metro en Rijkswaterstaat de geluidbeperkende voorzieningen langs de rijksweg zal moeten plaatsen. In het landschapsplan is bekeken in hoeverre het mogelijk is te komen tot gezamenlijke geluidsafscherming. Ter hoogte van Pernis, tussen de tunnelbuis en het nieuw te plaatsen metrostation Pernis, lopen metrolijn en snelweg parallel. Hier is in het landschapsplan gepleit voor een geluidscherm aan de oostzijde van de metro. Zo wordt een ruimtelijke versnippering van de infrastructuurbundel verminderd en zal de geluidshinder voor de bewoners van Pernis minder zijn dan bij plaatsing van afzonderlijke geluidbeperkende voorzieningen. De kosten zijn in beide gevallen ongeveer gelijk. Inmiddels is door gemeente Rotterdam, de R.E.T. en Rijkswaterstaat voor de optie van een gezamenlijk scherm gekozen. 7
Natuur in de stad Door de gemeente Vlaardingen is in een notitie 'ecologisch beheer' aangegeven dat de zone langs rijksweg 4 een rol vervult in de gemeentelijke ecologische hoofdstructuur. Dit gegeven is in het landschapsplan voor de Beneluxcorridor opgepakt en heeft geresulteerd in een voorstel voor het aanbrengen van water met eilandjes en plasdraszones. Het voorstel combineert de wens tot optimaal ruimtegebruik (geintegreerde keerwand/geluidscherm, noodzakelijke watergang/ moeraszone), de behoefte aan een ruimtelijke inrichting (optische werking van water) en de wens voor een ecologisch interessante inrichting (overgangssituatie land/water). Bij de uitwerking van de keerwand met hierop het geluidscherm zal de mogelijkheid bekeken worden om aan de parkzijde omstandigheden te scheppen voor muurvegetatie's (varens, mossen e.d.) door aanleg van een onregelmatig relief, verwerking van puin of grind. De ecologische hoofdstructuur van Schiedam wordt in eerste instantie bepaald door de unieke ligging van de Poldervaart. Deze natte verbinding doorkruist heel Schiedam van noord naar zuid en verbindt daarmee alle ecologisch waardevolle gebieden binnen en buiten Schiedam met elkaar. Doordat de oevers begeleidt worden door bosachtige en weidelinten, zijn de mogelijkheden voor verdere ontwikkeling erg groot. Historisch gezien is de haven van Vijfsluizen een onderdeel van de Poldervaart, in de huidige situatie zijn haven en vaart gescheiden door de Vlaardingerdijk. Samen met de gemeente Schiedam zal worden getracht de voormalige relatie zoveel mogelijk te herstellen en de situatie ecologisch uit te buiten. Uitgangspunt is het zo groot mogelijk houden van de haven met een open verbinding naar de Nieuwe Maas. Door de belangrijke industrie- en havenaktiviteiten is er langs de Nieuwe Maas niet veel ruimte vooroevers met brak- en zoetwatergetijdevegetaties. De Vijfsluizerhaven is een van de weinige plaatsen waar dergelijke oevers gecreeerd kunnen worden. De zwak brakke situatie waar in de Vijfsluizerhaven sprake van is, schept mogelijkheden voor een brakwatergetijdegebiedje met biezen-, riet- en ruigtevegetaties. Hierin zijn zeldzame soorten te 8
FotolO Overzicht van de huidige situatie bij de Vijfsluizerhaven Poldervaart Vlaardingerdijk Vijfsluizerhaven RW4 Nieuwe Maas Foto 11 Voorbeeld van een brakwatergetijdengebied verwachten zoals Echt lepelblad, Ruwe bies en Heen. De haven kan tevens een belangrijke functie gaan vervullen als rustplaats voor vissen die van zee landinwaarts trekken. Tot slot: er zal gestreefd worden naar het verplaatsen van de 40 jaar oude kastanjes in het sportpark Vijfsluizen die als gevolg van de reconstructie moeten verdwijnen. Juist in het dynamische Zuid-Holland worden volgroeide bomen steeds zeldzamer, wat het verplanten van bomen in deze provincie tot een belangrijk duurzaam initiatief maakt. 9