inhoudsopgave Voorwoord bij de eerste druk Voorwoord bij de tweede druk Voorwoord bij de derde druk Voorwoord bij de vierde druk Voorwoord bij de vijfde druk Inhoudsopgave Afkortingen Auteurs v v vi vii viii ix xviii xxii hfdst 1 Inleiding 1 Wat is omgevingsrecht? 2 2 Omgevingsproblemen 4 3 Ontwikkeling van het omgevingsrecht 7 3.1 Milieuhygiënerecht 7 3.2 Ruimtelijk ordeningsrecht 9 3.3 Waterrecht 10 3.4 Natuurbeschermingsrecht 12 3.5 Omgevingsrecht 13 4 Beginselen van omgevingsrecht 16 5 Wetgeving op het terrein van het omgevingsrecht 18 5.1 Omgevingswetgeving 21 5.2 Milieuwetgeving 23 5.3 Ruimtelijke wetgeving 27 5.4 Waterwetgeving 28 5.5 Natuurbeschermingswetgeving 31 6 Opzet van dit boek 34 hfdst 2 Doorwerking van internationaal en Europees recht in het omgevingsrecht 1 Inleiding 38 2 Doorwerking van het internationale recht in omgevingsrecht 39 2.1 Inleiding 39 2.2 Milieubeginselen voortvloeiend uit internationaal gewoonterecht 40 2.3 Milieuproblematiek in internationale verdragen 42 2.4 Soft law op het gebied van internationaal milieurecht 44 2.5 Milieuproblematiek in internationale jurisprudentie 45 2.6 Doorwerking in het nationale omgevingsrecht 48 2.6.1 Algemeen 48 2.6.2 Directe en indirecte toepassing door de nationale rechter 49 2.6.3 Criteria directe werking internationaalrechtelijke bepalingen 50 3 Doorwerking van het Europese recht in het omgevingsrecht 52 3.1 Inleiding 52 3.2 Grondslagen van het Europese milieurecht 53 ix
omgevingsrecht 3.2.1 Algemeen 53 3.2.2 Integratiebeginsel 54 3.2.3 De milieutitel in het Werkingsverdrag: art. 191-193 55 3.2.4 Interne markt-wetgeving en milieubescherming: art. 114 VWEU 57 3.3 Harmonisatie van nationale milieuwetgeving 58 3.3.1 Algemeen 58 3.3.2 Minimumharmonisatie en verdergaande nationale maatregelen 60 3.4 Interne markt en milieubescherming 62 3.4.1 Algemeen 62 3.4.2 Financiële handelsbelemmeringen: artt. 30 en 110 VWEU 63 3.4.3 Niet-financiële handelsbelemmeringen: artt. 34 en 35 VWEU 64 3.4.4 Vrijheden van kapitaalverkeer en vestiging en ruimtelijke ordening 67 3.4.5 Staatssteun en milieu 68 3.5 Wijzen van doorwerking Europese omgevingsrecht in de nationale rechtsorde 69 3.5.1 Algemeen 69 3.5.2 Directe werking 70 3.5.3 Richtlijnconforme interpretatie 76 3.5.4 Voorrang richtlijnconforme uitleg op directe werking? 78 3.5.5 Staatsaansprakelijkheid wegens schending Unierecht 79 3.6 Rechtsbescherming tegen milieubesluiten van de Unie 80 hfdst 3 Milieueffectrapportage 1 Informatieverstrekking; algemeen 84 2 Milieueffectrapportage; de richtlijnen 85 3 Milieueffectrapportage; het Nederlandse stelsel 87 3.1 De m.e.r.-procedure 88 3.2 De m.e.r.-plichtige besluiten 89 3.3 De drempelwaarden 90 3.4 De inhoud van het MER 91 3.5 De verruimde reikwijdte van m.e.r.-plichtige besluiten 92 3.6 Rechtsbescherming 93 4 M.e.r.-beoordeling 94 5 De m.e.r.-plicht voor plannen 97 hfdst 4 Normen voor omgevingskwaliteit 1 Inleiding 100 2 Europees kader 101 3 Milieukwaliteitseisen; algemene regeling hoofdstuk 5 Wet milieubeheer 102 3.1 Systeem 102 x
inhoudsopgave 3.2 Verwezenlijking van milieukwaliteitsnormen 105 3.3 Programmatische aanpak 106 4 Externe veiligheid 107 5 Waterkwaliteit 110 6 Luchtkwaliteit 112 7 Geluidhinder 118 7.1 Inleiding 118 7.2 Wet geluidhinder 120 7.3 Wet milieubeheer 121 8 Bodem 122 8.1 Inleiding 122 8.2 Het voorkomen en bestrijden van nieuwe verontreiniging 122 8.3 Sanering van bestaande verontreinigingen 123 9 Afwijken van milieukwaliteitsnormen 125 9.1 De Interimwet stad-en-milieubenadering 125 9.2 Crisis-en herstelwet 126 hfdst 5 Plannen 1 Inleiding 130 2 Europees kader 131 3 Milieubeleidsplannen 133 3.1 Algemeen 133 3.2 Totstandkoming 135 4 Ruimtelijke plannen: structuurvisies 136 4.1 Algemeen 136 4.2 Totstandkoming 137 5 Waterplannen 138 5.1 Algemeen 138 5.2 Strategische waterplannen 138 5.2.1 Het nationale waterplan 138 5.2.2 Het regionale waterplan 140 5.2.3 Totstandkoming van strategische waterplannen 140 5.3 Beheerplannen 141 5.3.1 Totstandkoming rijksbeheerplan 141 5.3.2 Totstandkoming beheerplannen van het waterschapsbestuur 142 5.4 Waterplannen en de implementatie van de Krw en Ror 142 6 Plannen voor de natuur 144 6.1 Algemeen 144 6.2 Nbw 1998: het Natuurbeleidsplan 144 6.3 Soortenbeschermingsplannen 146 6.4 Wet natuurbescherming: de natuurvisie 147 7 De juridische betekenis van plannen 149 8 Afstemming van beleidsplannen 152 xi
omgevingsrecht 8.1 Algemeen 152 8.2 Afstemmingsregelingen 152 8.3 Omgevingsplan 154 hfdst 6 Regulering van activiteiten 1 Inleiding 158 2 Europees kader 158 3 Wabo 160 3.1 Achtergrond van de omgevingsvergunning 161 3.2 Reikwijdte van de omgevingsvergunning 162 3.3 Bevoegd gezag 164 3.4 Advies en verklaring van geen bedenkingen 166 3.5 Normadressaat van de omgevingsvergunning 170 3.6 Deelvergunning 171 3.7 Gefaseerde vergunningverlening 176 3.8 Wijzigen of intrekken van de omgevingsvergunning 178 3.9 Duur van de omgevingsvergunning 180 3.10 Toetsingskaders en inhoud van de omgevingsvergunning 181 3.11 Procedures voor de omgevingsvergunning 183 3.11.1 De aanvraag 184 3.11.2 Bibob 185 3.11.3 Coördinatie en aanhouding 186 3.11.4 De reguliere voorbereidingsprocedure 187 3.11.5 Uitgebreide voorbereidingsprocedure 191 4 Milieu 194 4.1 Inleiding 194 4.2 Het begrip inrichting 194 4.3 Algemene regels 197 4.4 Omgevingsvergunning voor een inrichting 203 4.4.1 Vergunningplichtige inrichtingen 204 4.4.2 Verschillende soorten vergunningen 206 4.4.3 Verschillende veranderingen/verschillende regimes 208 4.4.4 Toetsingskader omgevingsvergunning voor een inrichting 210 4.4.5 Vergunningvoorschriften omgevingsvergunning voor een inrichting 220 4.4.6 Wijziging of intrekking van de omgevingsvergunning voor een inrichting 222 4.5 Omgevingsvergunning beperkte milieutoets 224 4.6 Provinciale milieuverordening 226 5 Ruimtelijke ordening 227 5.1 Inleiding 227 5.2 Het bestemmingsplan 228 5.2.1 Algemeen 228 xii
inhoudsopgave 5.2.2 Bestemmingen ten behoeve van een goede ruimtelijke ordening 229 5.2.3 Regels met het oog op de aan de grond gegeven bestemmingen 234 5.2.4 Milieu en milieunormen in het bestemmingsplan 241 5.2.5 Juridische betekenis van het bestemmingsplan 246 5.2.6 Begrenzing plangebied en soorten bestemmingsplannen 247 5.2.7 Flexibiliteit binnen het bestemmingsplan 247 5.2.8 Totstandkoming en rechtsbescherming bestemmingsplan 251 5.2.9 Actualiseringsplicht 258 5.3 Grondexploitatieplan 259 5.4 De beheersverordening 262 5.5 Inpassingsplannen en rijksbestemmingsplannen 263 5.6 Bovengemeentelijke sturing: algemene regels en planologische aanwijzing 266 5.6.1 Inleiding 266 5.6.2 Algemene regels 266 5.6.2.1 Instructieregels gericht tot lagere overheden (art. 4.1 lid 1 en 4.3 lid 1 Wro) 266 5.6.2.2 Extern werkende regels (art. 4.1 lid 3 en 4.3 lid 3 Wro) 268 5.6.3 De proactieve planologische aanwijzing 270 5.6.4 Reactieve aanwijzing 272 5.7 Voorbereidingsbescherming 274 5.7.1 Inleiding 274 5.7.2 Het voorbereidingsbesluit 275 5.7.3 Voorbereidingsbescherming van rechtswege 278 5.7.4 Doorbreking van de aanhoudingsplicht 279 5.8 Afwijken van het planologische regime bij omgevingsvergunning 279 5.8.1 Verbod behoudens omgevingsvergunning 279 5.8.2 Bij omgevingsvergunning afwijken van bestemmingsplan en beheersverordening 280 5.8.3 Afwijken van regels in een exploitatieplan 284 5.8.4 Afwijken van extern werkende algemene regels in een provinciale verordening of amvb 285 5.8.5 Afwijken van regels in een voorbereidingsbesluit 285 5.9 Omgevingsvergunning voor het bouwen 286 5.9.1 Verbod om te bouwen zonder omgevingsvergunning 286 5.9.2 Vergunningsvrije bouwwerken 287 5.9.3 Toetsingskader omgevingsvergunning voor het bouwen 289 5.9.4 Voorschriften aan de omgevingsvergunning voor het bouwen 292 5.10 Algemene regels voor bouwwerken 294 xiii
omgevingsrecht 5.10.1 Bouwbesluit 2012 294 5.10.2 Bouwverordening 295 5.10.3 Verbod om zonder omgevingsvergunning gebouwde bouwwerken in stand te laten 295 5.10.4 Zorgplicht ten aanzien van bouwwerken en open terreinen 296 5.11 Omgevingsvergunning voor het uitvoeren van werken en werkzaamheden 296 5.12 Aanhoudingsplichten aanvraag omgevingsvergunning voor het bouwen en het uitvoeren van werken en werkzaamheden 297 5.12.1 De aanhoudingsplicht 297 5.12.2 Doorbreking van de aanhoudingsplicht 299 5.12.3 Beslissen op aangehouden aanvragen nadat aanhoudingsplicht is vervallen 300 5.13 Intrekking van de omgevingsvergunning voor het bouwen en het uitvoeren van werken en werkzaamheden 300 6 Natuur 301 6.1 Inleiding 301 6.2 Bescherming van gebieden 303 6.2.1 Aanwijzing van gebieden 304 6.2.2 Beheerplan 307 6.2.3 Vergunning op grond van art. 16 Nbw 1998 309 6.2.4 Vergunning op grond van art. 19d Nbw 1998 310 6.2.4.1 Toetsingskader voor Nbw-vergunningen 312 6.2.4.2 Toetsingskader vergunningen Natura 2000-gebieden Wet natuurbescherming 321 6.2.4.3 Vergunningvrije projecten 322 6.2.5 Beoordeling van plannen 324 6.3 Soortenbescherming 324 6.3.1 Beschermde dier en plantensoorten 326 6.3.2 Verboden ten aanzien van beschermde dier- en plantensoorten 328 6.3.3 Vrijstellingen en ontheffingen 331 6.4 Aanhaken bij de omgevingsvergunning 334 7 Water 336 7.1 Inleiding: hoofdlijnen waterrecht 336 7.1.1 Waterschapswet 336 7.1.2 Waterwet 337 7.2 Regulering van handelingen in watersystemen 341 7.2.1 Inleiding 341 7.2.2 Regulering van handelingen in watersystemen op grond van de Waterwet 342 7.2.2.1 Lozingen op oppervlaktewater en rioolwaterzuiveringsinstallatie 342 xiv
inhoudsopgave 7.2.2.2 Verontreinigende handelingen in het zeegebied (art. 6.3 Wtw) 346 7.2.2.3 Grondwateronttrekkingen en -infiltraties (art. 6.4 en art. 6.5 sub b Wtw) 347 7.2.2.4 Inbreng en onttrekking van (rijks)oppervlaktewater (art. 6.5 sub a Wtw) 348 7.2.2.5 Gebruiken van rijkswaterstaatswerken (art. 6.5 sub c Wtw) 349 7.2.3 Regulering van handelingen in watersystemen op grond van de Waterschapswet 351 7.3 De watervergunning 353 7.3.1 Inleiding 353 7.3.2 Algemene bepalingen watervergunning 354 7.3.2.1 Eén bevoegd gezag 354 7.3.2.2 Toetsingskader watervergunning 355 7.3.2.3 Voorschriften en beperkingen aan de watervergunning 358 7.3.2.4 Wijzigen, aanvullen of intrekken watervergunning 358 7.3.2.5 Aanvullend belangenkader 358 7.3.2.6 Bijzondere bepalingen met betrekking tot verontreiniging 359 7.3.2.7 Totstandkoming en rechtsbescherming watervergunning 360 8 Coördinatie 361 8.1 Inleiding 361 8.2 Coördinatieregeling omgevingsvergunning en watervergunning 362 8.3 Coördinatieregeling hoofdstuk 14 Wm 364 8.4 Coördinatieregeling Awb voor samenhangende besluiten 365 8.5 Coördinatieregelingen Wro 367 8.6 Projectuitvoeringsbesluit (Crisis- en herstelwet) 369 hfdst 7 Handhaving, rechtsbescherming en interbestuurlijk toezicht 1 Inleiding 376 2 Europees kader 376 2.1 Europees kader handhaving 376 2.2 Europees kader rechtsbescherming 379 3 Bestuursrechtelijke handhaving 382 3.1 Inleiding 382 3.2 Handhaving 383 3.2.1 Awb 383 3.2.2 Wabo 386 3.3 Toezicht op de naleving van omgevingsrechtelijke regels 388 3.4 Bestuursrechtelijke sancties 391 3.4.1 Inleiding 391 3.4.2 Handhaven of gedogen 392 xv
omgevingsrecht 3.4.3 Bestuurlijke sancties in de Awb 395 3.4.3.1 Last onder bestuursdwang 395 3.4.3.2 Last onder dwangsom 397 3.4.3.3 Intrekking van een vergunning 400 3.4.4 Bepalingen over bestuurlijke sancties in de Wabo 401 3.5 Interbestuurlijk toezicht op de uitvoering en handhaving 403 4 Strafrechtelijke handhaving 404 4.1 Wet economische delicten 404 4.2 Het commune milieustrafrecht 405 5 Privaatrechtelijke handhaving 406 5.1 Inleiding 406 5.2 Overheid vs. burger 406 5.3 Burger vs. burger/bedrijf 407 5.4 Burger vs. overheid 408 6 Rechtsbescherming 408 6.1 Inleiding 408 6.2 Belanghebbende-begrip 409 6.3 Toepassing onderdelenfuik art. 6:13 Awb in het omgevingsrecht 412 6.4 Crisis- en herstelwet en Wet aanpassing bestuursprocesrecht 413 7 Interbestuurlijk toezicht 417 7.1 Inleiding 417 7.2 De gerevitaliseerde schorsings- en vernietigingsbevoegdheid 418 7.3 De gerevitaliseerde taakverwaarlozingsregeling 422 hfdst 8 Omgevingswet 1 Achtergrond 428 2 Hoofdlijnen Omgevingswet 430 Literatuur 440 Trefwoordenregister 474 xvi