VVE-RAPPORT DEFINITIEF RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE PEUTERSPEELZAAL VLINDERTUIN Locatie : Vlindertuin Plaats : Hilversum Registratienummer : 09091 Onderzoeksnummer : 856 Datum onderzoek : 24-04-2012 Datum vaststelling rapport : 16-07-2012 VVE-rapport 856 Onderzoeksdatum: 24-04-2012 Pagina 1 van 7
1. INLEIDING Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE). VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in groep van het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. Dit rapport maakt onderdeel uit van de bestandsopname in de gemeente Hilversum. Enkele locaties zijn bezocht door de Inspectie van het Onderwijs ter verificatie van deze zelfevaluaties. Alle bezochte locaties ontvangen een rapportage met de bevindingen van de Inspectie. Het definitieve rapport wordt gepubliceerd op de website van de Inspectie: www.onderwijsinspectie.nl De uitkomsten van de bevindingen van de Inspectie van het Onderwijs naar aanleiding van de locatiebezoeken worden samengevat in een gemeentelijk rapport. Dit geeft een totaalbeeld weer van VVE in de gemeente Hilversum. Dit rapport wordt, als het definitief is vastgesteld, samen met de locatierapporten, gepubliceerd op de website van de Inspectie: www.onderwijsinspectie.nl Werkwijze onderzoek De Vlindertuin is één van de (voor)scholen die bezocht is door de Inspectie van het Onderwijs. Daarbij hebben de volgende activiteiten plaatsgevonden: groepsbezoeken gesprekken met leidsters en/of leerkrachten gesprekken met ouders gesprekken met locatieleiding, coördinatie en directie Dit rapport geeft de bevindingen van de Inspectie over de kwaliteit van VVE op deze locatie weer. Inhoud rapport In dit rapport worden de volgende onderwerpen besproken: De voorwaarden van VVE De ouders De kwaliteit van de educatie Het VVE-programma, zoals dat wordt aangeboden Het pedagogisch klimaat Het educatief handelen De ontwikkeling, zorg en begeleiding De kwaliteitszorg De doorgaande lijn tussen de voor- en vroegschool De resultaten van VVE Elk van de VVE-kwaliteitsaspecten is uiteengelegd in indicatoren. Als een indicator beoordeeld wordt, gebeurt dat doorgaans met de volgende oordelen: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig Deze kwalificatie geeft aan dat er écht iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn wenselijk Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt.. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat andere voor- en/of vroegscholen hiervan kunnen leren. Dit rapport is gebaseerd op het VVE-toezichtkader (zie de internetsite van de onderwijsinspectie). VVE-rapport 856 Onderzoeksdatum: 24-04-2012 Pagina 2 van 7
Opbouw van het rapport Hoofdstuk 2 beschrijft het totaalbeeld van het onderzoek. De beoordeelde onderwerpen (indicatoren) staan in hoofdstuk, met eerst de oordelen en daarna een toelichting als dat nodig is. Daarbij kunnen de overeenkomsten en verschillen tussen de zelfevaluatie van de locatie en de bevindingen van de Inspectie eveneens worden geduid. Als er op basis van dit onderzoek afspraken gemaakt zijn, staan die in hoofdstuk 4. 2. HET TOTAALBEELD de Vlindertuin is één van de voorscholen die vallen onder de welzijnsinstelling Versa Welzijn in Hilversum. De voorschool is gevestigd in Hilversum Noord waar relatief veel kinderen uit achterstandssituaties wonen. Voor een aanzienlijk deel van deze kinderen is Nederlands de tweede taal. Het pedagogisch handelen van de leidsters op de Vlindertuin is een sterk punt. Kinderen gaan met zichtbaar plezier naar de voorschool en krijgen de gelegenheid zich in een veilige omgeving te ontwikkelen. De kwaliteit van de uitvoering van het programma is in voldoende mate ontwikkeld, alsmede de organisatie van de externe zorg voor kinderen. Er zijn ook ontwikkelpunten; zo wordt aan de doorgaande lijn met de basisscholen in de buurt weinig aandacht besteed. Daarnaast kunnen onderdelen van de zorg voor kinderen nog verbeterd worden, zoals de planmatigheid van de zorg voor kinderen en het vaststellen wat het effect is van de zorg die geboden wordt. Ten slotte kunnen leidsters beter in een dag- en weekplanning vastleggen welke leerdoelen ze willen bereiken. De leidsters beperken zich tot nu toe tot een planning van thema s waarin vooral activiteiten staan vermeld. De oudercomponent is over het algemeen voldoende ontwikkeld. Er wordt door leidsters geïnvesteerd in de contacten met ouders en zij houden ouders daarbij ook op de hoogte van de ontwikkeling van hun kinderen. Een ontwikkelpunt is het formuleren van doelen voor ouderbeleid. Het lukt niet om alle (doelgroep)ouders van de Vlindertuin in voldoende mate te bereiken. Het ontwikkelen van goed ouderbeleid is mede hierom van belang. Bij de kwaliteitszorg vragen enkele indicatoren om een nadere uitwerking. Om ervoor te zorgen dat de VVE-locaties continu werken aan een optimale uitvoering van VVE, is het nodig om op stichtingsniveau te bepalen hoe de kwaliteit van VVE systematisch in kaart kan worden gebracht (periodieke evaluaties van de belangrijkste aspecten van VVE). Op basis van deze evaluaties kunnen verbeterpunten worden vastgesteld, maar kan ook worden bepaald wat al goed gaat en moet worden behouden (borging). Een dergelijke systematiek is momenteel nog niet aanwezig. Wel zorgt Versa voor een duidelijke aansturing en coördinatie van de VVE-activiteiten, voor begeleiding op de werkvloer en bijscholing voor de leidsters. Alle onderdelen van de doorgaande lijn, behoudens de warme overdracht van doelgroeppeuters, vragen om een nadere uitwerking. Er vindt tussen de Vlindertuin en de basisscholen waar kinderen naar uitstromen weinig tot geen afstemming plaats over het aanbod, het pedagogisch handelen, ouderbetrokkenheid en zorg. Er liggen ook geen afspraken op gemeentelijk niveau over deze zaken, met uitzondering van de afspraak tot het gebruik van een nieuw overdrachtsboekje dat de leidsters inmiddels ook invullen voor de kinderen.. DE OORDELEN MET EEN TOELICHTING ALS DAT NODIG IS Naam gemeente Hilversum VVE-rapport 856 Onderzoeksdatum: 24-04-2012 Pagina van 7
A CONDITIES A0.1 Er is een recent GGD-rapport beschikbaar A0.2 In het rapport zijn de basisvoorwaarden voor voorschoolse educatie getoetst A1 Een integraal VVE-programma A1.1 Naam/namen van programma(s) Piramide A2 De groepsgrootte voldoet aan de maximumeisen (voorschool) A Leidster - kind ratio ("dubbele bezetting") A4 Voldoende VVE-tijd A4.1 De peuters bezoeken de voorschool gedurende voldoende tijd (per week) A4.2 Wat is doorgaans de beginleeftijd voor jaar VVE? A5 Kwaliteit leidsters/leerkrachten A5.2 Alle leidsters zijn toereikend gekwalificeerd (opleiding) A5. Alle leidsters spreken voldoende Nederlands A5.4 Alle leidsters zijn toereikend geschoold (voor het VVE-programma) A5.5 Er is een jaarlijks VVE-opleidingsplan Onlangs zijn alle voorscholen en reguliere peuterspeelzalen van Versa Welzijn bezocht door de GGD, in het rapport zijn de basisvoorwaarden voor voorschoolse educatie getoetst en voldoende bevonden voor de Vlindertuin. De Vlindertuin werkt met Piramide. Alle leidsters zijn hiervoor gecertificeerd. De voorschool overweegt een overstap van het werken met Piramide naar Puk & Ko. Er is op alle groepen sprake van een dubbele bezetting. De groepen bestaan maximaal uit 16 kinderen, waarvan 10 plekken gereserveerd zijn voor doelgroepkinderen. Deze zitten allemaal vol, de plekken voor de niet-doelgroepkinderen zijn niet volledig bezet. B OUDERS B1 Gericht ouderbeleid 2 B2 Ouders zijn vooraf adequaat geïnformeerd 2 B Intake B4 Stimuleren om thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten te doen B5 Participatie in VVE-activiteiten in de voorschool 2 B6 Informeren over de ontwikkeling van hun kind B7 Rekening houden met de thuistaal De voorschool investeert in een goede relatie met ouders. Dit doet zij mede omdat de opbouw van goede oudercontacten vanaf de intake, vaak bepalend is voor medewerking en toestemming van ouders bij de overdracht naar de basisschool en naar eventuele externe zorgverleners. Bij zorgen over kinderen voeren leidsters altijd overleg met ouders om ze in een zo vroeg mogelijk stadium te betrekken. Ouders worden zowel tijdens de intake, als ook daarna, veelvuldig gestimuleerd om thuis veel ontwikkelingsstimulerende activiteiten te doen met hun kinderen. Ook worden ouders verwezen naar de voorleesexpres en heeft de voorschool een bibliotheek. Daarnaast betrekt de voorschool ze bij de spelinloop, de afsluiting van de thema s en krijgen ouders bij de start van een nieuw thema de woordenlijsten mee. B1 Voor een voldoende beoordeling voor gericht ouderbeleid is het echter nodig dat de voorschool op basis van een analyse van de ouderpopulatie zich een visie vormt en deze op schrift stelt. Onderdeel hiervan is dat verwoord wordt welke doelen de voorschool wil bereiken met VVE en ouderparticipatie. De Vlindertuin heeft op dit moment nog geen beleid geformuleerd waarin ze duidelijk maakt welke doelen de voorschool wil bereiken met ouders, wat er van ouders verwacht wordt en hoe dit te bereiken. Aandacht hiervoor is extra van belang omdat er een relatief grote groep ouders is die moeilijk te bereiken is. In sommige gevallen heeft dit te maken met een taalbarrière. VVE-rapport 856 Onderzoeksdatum: 24-04-2012 Pagina 4 van 7
B2 Doordat de voorschool geen ouderbeleid heeft ontwikkeld, kunnen ouders hier ook nog niet over geïnformeerd worden. B5 Daarnaast lukt het bij een deel van de ouders niet of onvoldoende om ze bij activiteiten in de voorschool te betrekken. C KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C1 Kwaliteit van de educatie: het aangeboden programma C1.1 Een integraal VVE-programma C1.2 Werken met een doelgerichte planning 2 C1. Het aanbod gericht op de taalontwikkeling is voldoende dekkend C1.4 Het aanbod klimt op in moeilijkheidsgraad en er wordt gedifferentieerd C2 Kwaliteit van de educatie: het pedagogisch klimaat C2.1 Het pedagogisch handelen van de leidsters is respectvol 4 C2.2 De leidsters hanteren duidelijke pedagogische gedragsgrenzen C2. De leidsters stimuleren de sociale vaardigheden en de persoonlijke competenties van de kinderen C2.4 De leidsters tonen respect voor de autonomie van het kind C2.5 De inrichting van de ruimte is aantrekkelijk, uitdagend en spel- en taaluitlokkend C Kwaliteit van de educatie: het educatief handelen C.1 Het educatief handelen van beide leidsters is goed op elkaar afgestemd C.2 Er worden de hele 'dag' effectieve en gerichte activiteiten voor de taalontwikkeling uitgevoerd C. De leidsters/leerkrachten bevorderen de interactie met en tussen kinderen 2 C.4 De leidsters stimuleren actieve betrokkenheid van de kinderen en verrijken het spelen en werken C.5 De leidsters bevorderen de ontwikkeling van aanpakgedrag (strategieën) bij de kinderen C.6 Het gedrag van de leidsters met de kinderen is responsief C.7 De leidsters stemmen de activiteiten af op verschillen in de ontwikkeling van de individuele kinderen C1.2 Leidsters werken met de methode Piramide. Zij behandelen alle thema s en daarnaast nog drie extra thema s, te weten wilde dieren, voeding en ziek zijn. Het werken met een doelgerichte planning bij de thema s kan nog verbeteren. De planning beperkt zich tot een planning met thema s en bijbehorende activiteiten. De beide bezochte groepen maken geen gebruik van een dag- of weekplanning waarin de thema s zodanig uitgewerkt worden dat duidelijk wordt welke leerdoelen centraal staan en wat het bijbehorende aanbod voor individuele of groepjes leerlingen is. Leidsters geven aan dat deze informatie vooral in hun hoofd zit. Door deze informatie ook in een planning weer te geven, kan beter worden nagegaan of alle kinderen voldoende passend aanbod krijgen en wat het effect hiervan is. Het vastleggen van leerdoelen die de leidster wil bereiken met individuele of groepjes kinderen leidt ertoe dat leidsters gerichter werken. C2.1 Het pedagogisch handelen van de leidsters is van goed niveau. Er wordt rekening gehouden met de leeftijd van kinderen en de persoonlijke situatie. Zijn kinderen al lang in Nederland, spreken ze de taal, zitten ze al langer op de speelzaal? Het is zichtbaar dat de kinderen zich vrij en vooral veilig voelen, waardoor aan een belangrijke voorwaarde om tot leren te komen wordt voldaan. C. Leidsters doen veel moeite om kinderen tot spreken te stimuleren. In sommige gevallen lukt dit zeer goed, in andere iets minder. De leidsters kunnen zich nog verbeteren door te proberen kinderen ook vooral met elkaar te laten praten. Op dit moment bestaan de gesprekken nog veel uit vraag en antwoord tussen leraar en leerling en het stellen van gesloten vragen. Door kinderen onderling tot spreken uit te dagen, raken meer kinderen tijdens kringgesprekken en speelsituaties actief betrokken. VVE-rapport 856 Onderzoeksdatum: 24-04-2012 Pagina 5 van 7
D ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG D1 Ontwikkeling, begeleiding en zorg binnen de groep D1.1 Volgen van de brede ontwikkeling van alle kinderen D1.2 De begeleiding is planmatig voor: de hele groep, de kleine (tutor)groep en 2 het individuele kind D1. De evaluatie van de aangeboden begeleiding en zorg 2 D1.4 Specifieke aandacht bij de begeleiding en zorg voor de taalontwikkeling 2 D2 Ontwikkeling, begeleiding en zorg in de bredere zorgketen D2.1 Leidsters/leerkrachten hebben een overzicht van de kinderen die zorg nodig hebben die de voor- resp. vroegschool niet kan leveren, en van de aard van die zorg D2.2 Leidsters/leerkrachten melden kinderen aan voor externe zorg wanneer de voor- resp. vroegschool de gewenste zorg niet kan leveren D2. De leidsters/leerkrachten blijven de ontwikkeling van kinderen met extra zorg bijhouden D1.1 Voor alle kinderen neemt de Vlindertuin de CITO-peutertoetsen af en zet observatieinstrumenten in. Er is gemeentebreed een afspraak om een nieuw observatie-instrument in te voeren: Zo doe ik, praat ik, beweeg ik. De speelzaal gebruikt dit in combinatie met het nieuwe overdrachtsboekje. Leidsters zijn geschoold in het gebruik van het nieuwe observatie-instrument. Zij zetten dit alleen in voor nieuwe kinderen om een breuk in de doorgaande lijn van observatie met Piramide te voorkomen. D1.2-D1.4 Een verbetering is nog mogelijk door bij de begeleiding van kinderen ook gebruik te maken van de Hulpboeken van Piramide in de tutorgroepjes. Ook toetst de voorschool de woordenlijsten bij de thema s niet. Hiermee ontneemt zij zich de mogelijkheid om te toetsen of en in hoeverre de aangeboden woorden actief dan wel passief worden beheerst en hier vervolgens het aanbod en de zorg op af te stemmen. Ook kan de evaluatie van de extra zorg aan kinderen verbeteren als de doelen hiervoor duidelijk geformuleerd zijn. Hiervan is nu nog niet in alle gevallen sprake. D2 Er is elke 6 weken teamoverleg over zorgkinderen. De afspraak hierbij is dat naast resultaten van observaties en toetsen, elk niet pluis gevoel bij een kind wordt besproken in het kader van de brede ontwikkeling (gezinsomstandigheden, motoriek, toetsen, observaties, gedrag, enz.). Bij dit overleg is ook de schoolmaatschappelijk werker aanwezig die bij Versa in dienst is. Naast het teamoverleg is er nog het ZAT-overleg waarbij naast een vertegenwoordiger van de voorschool ook de schoolmaatschappelijk werker en de basisscholen aanwezig zijn. Zowel de leidsters als de coördinator zijn van mening dat de vroege signalering werkt, bijvoorbeeld bij verwijzing naar externe hulpverleners bij gedragsproblemen en naar het MKD. Maar ook zijn zij van mening dat het niet altijd vroeg genoeg is, onder andere door tegenwerking van ouders. Zo geven sommige ouders geen toestemming voor extern onderzoek of voor het delen van toets- en observatiegegevens met derden hetgeen een vroege verwijzing in de weg staat. Versa werkt met het protocol kindermishandeling voor instellingen t Gooi, in het kader van vroege signalering. Leidsters hebben allemaal de training werken met de meldcode protocol gevolgd. E KWALITEITSZORG BINNEN DE VOORSCHOOL E1 Er is VVE-coördinatie in de voorschool E2 De voorschool evalueert de kwaliteit van VVE regelmatig 2 E De voorschool evalueert de opbrengsten van alle kinderen 2 E4 De voorschool formuleert op basis van evaluaties verbetermaatregelen en 2 voert die aantoonbaar en planmatig uit VVE-rapport 856 Onderzoeksdatum: 24-04-2012 Pagina 6 van 7
E5 De voorschool borgt de kwaliteit van haar educatie E1 De algemene VVE-coördinatie gebeurt vanuit de regiegroep VVE van de gemeente Hilversum. de Vlindertuin valt samen met 5 andere voorscholen onder Versa Welzijn. Er is binnen Versa een VVE-coach die gedurende 14 uren ingezet wordt voor coördinatie en begeleiding op de 6 locaties. Daarnaast is de coach train de trainer voor de nieuw in te voeren methode Puk & Ko. De taak van de coach bestaat onder andere uit het inventariseren van de behoeftes op locaties (onder andere scholing), opstellen van een toetskalender, implementeren van het nieuwe observatie-instrument en het begeleiden van de overstap van Piramide naar Puk op de afzonderlijke locaties. Hiervoor worden vervolgens verbeterplannen opgesteld en uitgevoerd. E2-E4 Er is op alle locaties van Versa echter nog onvoldoende sprake van een structurele evaluatie van VVE waaruit blijkt of de voorschoolse educatie het gewenste effect heeft of wat sterke en zwakke punten zijn. Ook kunnen de voorscholen hun opbrengsten nadrukkelijker evalueren door concrete conclusies te trekken uit observaties en toetsen en hier op groeps- en locatieniveau verbeteringen aan te koppelen, bijvoorbeeld wat betreft aanbod of zorg. Wel is er, mede door de inzet van de coach, al een begin gemaakt met het meer structuur aanbrengen in de evaluatie. Hiermee is een aanzet gegeven om binnen afzienbare tijd te komen tot concrete evaluaties en verbeterplannen. F DOORGAANDE LIJN F1 Er is VVE-coördinatie tussen de voor- en vroegschool 2 F2 Er is concreet beleid om zoveel mogelijk kinderen te laten doorstromen naar een vroegschool F De voorschool zorgt voor een warme overdracht 2 F4 Het aanbod van de voorschool is afgestemd op dat van de vroegschool 2 F5 Het pedagogisch klimaat en het educatief handelen van de voorschool is 2 afgestemd op dat van de vroegschool F6 De manier om met ouders om te gaan op de voorschool is afgestemd op die 2 van de vroegschool F7 De interne begeleiding en zorg op voorschool zijn afgestemd op die van de 2 vroegschool F1t/m F7 In Hilversum hebben de voorscholen een wijkfunctie en zijn niet per se aan een school verbonden. Sinds 2009 zijn er binnen de gemeente stappen gezet om VVE weer op de agenda van de voor- en vroegscholen te zetten. Vertegenwoordigers van welzijnsinstellingen en het onderwijs hebben zitting in de Hilversumse Regiegroep VVE. Voor de Vlindertuin hebben de actie om tot een hernieuwde samenwerking en afstemming te komen tot nu toe beperkt effect gehad. De Vlindertuin heeft geen specifieke samenwerking met de scholen in de wijk, waar veel kinderen naar doorstromen. Er is ook geen sprake van een systematische, warme overdracht van de peuterspeelzalen naar de school. Wel is er incidenteel overleg over kinderen bij overdracht. In het geval van zorgkinderen kan dit alleen op voorwaarde dat er toestemming is van ouders, wat niet altijd het geval is. Verbetering is er inmiddels wel in het gebruik van het nieuw opgestelde overdrachtsboekje dat binnen de hele gemeente ingevoerd is. Voor doelgroepkinderen die nieuw op de speelzaal zijn, wordt dit boekje inmiddels ingevuld; aangezien deze kinderen nog niet naar school gaan, is het effect op de scholen nog niet zichtbaar in een verbeterde warme overdracht. 4. VERVOLGAFSPRAKEN Het bezoek heeft geen aanleiding gegeven voor het maken van vervolgafspraken. VVE-rapport 856 Onderzoeksdatum: 24-04-2012 Pagina 7 van 7