In de bovenbouw van havo en vwo zijn jongeren tussen de 14 en 17/19 jaar. Veel jongens zitten in deze periode nog volop in de groei. De meeste meisjes zijn aan het einde van deze periode volgroeid. De volwassen vormen van het lichaam zijn vaak niet in overeenstemming met hun emotionele ontwikkeling. Jongeren zijn onzeker over hun uiterlijk en daarom besteden ze er vaak extra aandacht aan. Hun onzekerheid verbergen ze regelmatig achter bravoure en uiterlijk vertoon. Er is geen sprake van een emotioneel stabiele situatie. Het zelfbeeld van jongeren wil in deze periode nog wel eens botsen met hoe anderen hen zien. Zij kunnen zich zelf soms al volwassen voelen, terwijl zij zich met name door ouders en school als een kind behandeld voelen (Bron et al., 2016). Voor jongeren van 16-17 jaar geldt dat de hersendelen, die cruciaal zijn voor het maken van weloverwogen keuzes nog niet uitgerijpt zijn terwijl ze al wel moeten kiezen voor een vervolgstudie. In deze periode worstelen veel jongeren met zichzelf en hun omgeving. Verstandelijk maken deze jongeren in deze periode een sterke groei door. Het vermogen abstract te kunnen denken, het leggen van complexe causale verbanden en het ter discussie stellen van zekerheden is aanleiding tot nadenken over samenlevings- en zingevingsvraagstukken. Hun emotionele ontwikkeling houdt daarmee vaak geen gelijke pas (Delfos, 2011). Over het algemeen kan gezegd worden dat de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen in havo/vwo iets langzamer verloopt dan van leerlingen van dezelfde leeftijd in het vmbo (Bron et al., 2006). Het losmaken van ouders zet zich in deze periode voort, jongeren zetten zich af tegen hun ouders, wat aanleiding kan geven tot conflicten over bijvoorbeeld kleedgedrag, financiën of gebruik van genotmiddelen. De waarden en normen van jongeren komen steeds vaker overeen met die van een subgroep. De omgang met leeftijdsgenoten vervult verschillende functies. Ze oefenen met rollen die bij de volwassenheid horen, daarnaast bieden leeftijdgenoten steun en solidariteit. Vriendschappen veranderen naar de emotionele kant, trouw en vertrouwelijkheid staan meer op de voorgrond. Jongeren willen bij één of meerdere (sub)groepen horen; groepsdruk speelt daarbij een rol (Delfos, 2011). Veel jongeren zijn bezig met het verder ontwikkelen en ontdekken van hun seksuele identiteit en hun seksuele voorkeur. Zij experimenteren met relaties en doen seksuele ervaring op. In hun relaties ontdekken jongeren steeds beter hoe ze om kunnen gaan met de andere sekse (Rutgers WPF, 2011). Ondanks dat jongeren nu duidelijker weten of ze hetero-, bi- of homoseksueel zijn, hebben ze wel te maken allerlei vooroordelen die in hun omgeving aanwezig kunnen zijn (Delfos, 2011). Vet eten wordt gezien als schadelijk voor de gezondheid, toch eten jongeren relatief veel vetten in de vorm van junkfood. De meesten komen over het algemeen nauwelijks aan in gewicht. Dit komt door een snelle stofwisseling en grote lichamelijke activiteit (Delfos, 2011). Een toenemende groep, 18% van de jongeren heeft echter last van overgewicht of ernstig overgewicht (CBS, 2012). Voor het gebruik van alle soorten genotmiddelen geldt dat het gebruik bij vmbo-leerlingen groter is dan bij vwo-leerlingen. Havoleerlingen zitten daar tussenin. Daarnaast is een dalende trend zichtbaar voor alle jongeren in het gebruik van genotmiddelen. Ondanks deze dalende trend rookt in 2013 één op de zeven 16 jarigen dagelijks. Ook heeft één op de vier 16-jarige jongeren wel eens cannabis gebruikt (van Laar, 2013). Een aantal jongeren in deze leeftijdsfase loopt een gehoorbeschadiging op. Luisteren naar harde muziek kan leiden tot gehoorbeschadiging, maar over het algemeen wordt dit veel later pas ontdekt. Ook voor deze groep geldt dat jongeren relatief veel kans lopen op ongevallen tijdens het sporten (Veiligheid, 2013). De volgende thema's komen aan de orde bij de levensfase VO Onderbouw. Sociaal-emotionele ontwikkeling Voeding Bewegen en sport Persoonlijke verzorging Genotmiddelen Relaties en seksualiteit Fysieke veiligheid Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 1
Sociaal-emotionele ontwikkeling Sociaal-emotionele ontwikkeling Kern Zelf Inhouden Gevoelens Omgaan met gevoelens en beargumenteren welke invloed zij hebben op hun functioneren Beargumenteren van en omgaan met dat dezelfde gevoelens in verschillende situaties anders ervaren kunnen worden Inhouden Kwaliteiten Kunnen persoonlijke kwaliteiten ontwikkelen en inzetten voor welbevinden en carrière Kunnen plannen maken en uitvoeren om (zelfgekozen) doelen te bereiken Inhouden Zelfbeeld Uitleggen wat je ideale zelfbeeld is en beargumenteren wat daar wel en niet realistisch aan is Verbanden leggen tussen en omgaan met de invloed van negatieve gedachten, kunnen kiezen, je verantwoordelijkheid nemen en de invloed op je zelfvertrouwen Kern Zelfsturing Inhouden Gevoelens hanteren Beargumenteren van en omgaan met het verband tussen hun gevoelens, de reacties van anderen en kunnen dit evalueren Beargumenteren hoe je effectief, respectvol en proactief kunt reageren op gevoelens van anderen en laten zien hoe je dit doet Beargumenteren van en omgaan met de relaties tussen gebeurtenis, gevoel, gedachte en gedrag Inhouden Impulscontrole Beargumenteren van en omgaan met wat van invloed is op impulsief gedrag en hoe je dit kunt uitstellen, verminderen en/of stoppen Beargumenteren en evalueren wat de gevolgen zijn van impulsief gedrag op je dagelijkse leven, je toekomstplannen en je schoolloopbaan Inhouden Doelgericht gedrag Beargumenteren van en omgaan met de invloed van normen en waarden op het gedrag in specifieke sociale situaties. Ombuigen van tegenslag in proactief gedrag Verklaren van en omgaan met de invloed van stress op het uitvoeren van een taak Je gedrag beargumenteren en afstemmen op anderen om samen een taak te volbrengen Hanteren en evalueren van een plan bij de uitvoering van een taak Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 2
Sociaal-emotionele ontwikkeling Kern De ander Inhouden Inlevingsvermogen Waarderen van en reageren op de gevoelens en de mening van anderen Verbanden leggen tussen en omgaan met gevoelens van anderen en hun reactie in uiteenlopende situaties Waarderen en adequaat omgaan met standpunten van anderen Inhouden Individu en groep Beargumenteren van, een mening geven over en omgaan met de invloed van etnische, culturele en sociale culturen op het gedrag van individuen en groepen Verklaren van en omgaan met hoe vooroordelen kunnen leiden tot discriminatie en stereotypering Verklaren van en omgaan met het feit dat een reactie van iemand als individu anders kan zijn dan als groepslid Inhouden Gedrag inschatten van de ander Verbanden leggen tussen en omgaan met de reacties en bedoelingen van anderen Beargumenteren wat onveilige situaties zijn met anderen en hier adequaat op reageren Beargumenteren van en omgaan met de persoonlijkheid van anderen en de invloed die dit kan hebben op hun gedrag Verklaren hoe het gedrag van de ander het gedrag van derden kan beïnvloeden Kern Relaties Inhouden Omgaan met elkaar Proactief geven van complimenten en reageren op het krijgen van complimenten Beargumenteren van en omgaan met hoe verschillen tussen mensen en groepen kunnen leiden tot pestgedrag en je er actief voor inzetten dat het wordt voorkomen of stopt Verklaren van en omgaan met het belang van relaties, wat de rol van sociale media kan zijn Verklaren en laten zien hoe je je kan inzetten voor mensen in je omgeving Inhouden Samenwerken Begrijpen van en omgaan met groepsprocessen die conflicten voorkomen en de samenwerking bevorderen Begrijpen dat ideeën en initiatieven van anderen ingezet kunnen worden om te komen tot een gezamenlijk resultaat Begrijpen hoe feedback geven van invloed is op het samenwerken en hier adequaat mee omgaan Beheersen van het maken van een planning en taakverdeling voor het uitvoeren van een taak Inhouden Omgaan met sociale druk Uitleggen van en omgaan met hiërarchische verhoudingen in een groep Verklaren welke positieve en negatieve gevolgen het kan hebben dat je bij een groep wilt horen Uitleggen en omgaan met expliciete en impliciete groepsdruk Uitleggen en laten zien hoe je omgaat met groepsdruk door voor jezelf op te komen, aan te geven wat je grenzen zijn en indien nodig door hulp te zoeken Inhouden Conflicten hanteren Verbanden leggen tussen het ontstaan en verloop van conflicten, de invloed van mensen, de rol van sociale media en hoe dit tot geweld kan leiden Hanteren van conflicten en beargumenteren welke actieve rol je daar in kunt spelen om deze op te lossen Begrijpen en hanteren van welke stijl van conflicthantering bij jou past Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 3
Sociaal-emotionele ontwikkeling Kern Kiezen Inhouden Weloverwogen kiezen Informatie beoordelen die nodig is om een keuze te kunnen maken Uitleggen en omgaan met de stappen in het keuzeproces: benoemen welke keuzes er zijn formuleren van mogelijke oplossingen afwegen voor- en nadelen keuze maken en uitvoeren keuze evalueren Verklaren waarom en hoe je met een keuze maken rekening kunt houden met anderen Omgaan met de invloed van keuzes op je toekomst en je schoolloopbaan Inhouden Verantwoordelijkheid nemen Uitleggen van en omgaan met het nemen van verantwoordelijkheid in moeilijke situaties door ze onder ogen te zien Verklaren dat je de verantwoordelijkheid voor situaties bij jezelf kunt zoeken en dat je er op kunt anticiperen Omgaan met vaardigheden die je wel en niet helpen bij het nemen van verantwoordelijkheid Verbanden leggen tussen moeilijke situaties en het vertonen van destructief gedrag (zoals overmatig snoepen, drinken, gamen) en laten zien hoe zij hier zelf mee omgaan Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 4
Voeding Voeding Kern Voeding en gezondheid Inhouden Voeding en groei Gevolgen benoemen van gezonde en ongezonde voedingsgewoonten op korte en lange termijn Beschrijven van lijngedrag in relatie tot onregelmatig eten; inname en verbruik in relatie tot overgewicht, obesitas en extreem, lijnen uitleggen Juiste informatie opzoeken over gezonde voeding Inhouden Functies van voeding Inhouden Voeding en lichaamsgewicht Reflecteren op aanbevelingen voor eigen leeftijd, situatie en activiteitenpatroon Omgevingsfactoren herkennen die invloed hebben op (te) veel eten en (te) weinig bewegen Berekenen van Kcal/KJ van voedingsmiddelen en lichamelijke activiteiten in relatie tot de eigen leefstijl Kern Voedselkwaliteit Inhouden Eten en duurzaamheid Reflecteren op eigen voedselkeuze en de gevolgen voor de wereldproductie Reflecteren op eigen verspillingsgedrag Inhouden Voedselveiligheid Benoemen wat nodig is om voedsel houdbaar te maken en voedselbederf te voorkomen Inhouden Voedselproductie en bewerking Voorbeelden noemen van de productie van voedsel in Europa en de rest van de wereld Voorbeelden geven van de rol van de voedselindustrie op de kwaliteit van voedsel Voor- en nadelen benoemen van biotechnologie, gangbare en biologische producten Inhouden Etiketten Voedingswaarde en ingrediëntendeclaratie van etiketten gebruiken Herkennen van keurmerken Eten kopen bereiden beleven Inhouden Eetgewoonten Analyseren van eigen voedingspatroon en vergelijken met dat van anderen Eigen voedselkeuzes maken Inhouden Voedsel kopen Hoeveelheden berekenen, boodschappenlijst maken en inkopen doen met een budget Inhouden Vergelijkend warenonderzoek Kosten van voedingsmiddelen vergelijken Betrouwbare bronnen kiezen voor informatie over eten, drinken en gezondheid Keurmerken benoemen Producten met keurmerken in de winkel herkennen Vergelijkend warenonderzoek uitvoeren in de winkel Reclame analyseren Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 5
Voeding Inhouden Eten bereiden Inhouden Sociale aspecten van eten Plezier beleven aan samen eten en koken met anderen Herkennen van voor- en nadelen van trendy voedsel Voorbeelden geven van emotionele triggers voor eten Beargumenteren van voedselkeuze bij feestelijke gelegenheden (wel of niet eten, ingaan tegen de verwachting) Rekening houden met anderen die een speciaal dieet (moeten) volgen Culturele aspecten van eten Voorbeelden geven van gezond en duurzaam eten in relatie tot vegetarisch, koosjer, halal en biologisch Respectvol omgaan met verschillende culturele uitingen rondom voeding Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 6
Bewegen en sport Bewegen en sport Kern Bewegen verbeteren Inhouden Vaardiger bewegen Verdiepen binnen een keuze aan bewegingsactiviteiten, in realistische contexten: vormen van spelen, bewegen op muziek, atletiek, zelfverdediging, zwemmen, turnen, water-, wintersporten, actuele bewegingsactiviteiten Inhouden Veilig bewegen Regels met betrekking tot veiligheid accepteren en je daar aan houden Veiligheidsrisico's realistisch leren inschatten Samen bewaken van die risico's en maatregelen nemen indien nodig Facultatief toezicht houden op maatregelen om risico's beperkt te houden Kern Bewegen regelen Inhouden Regelende taken vervullen Verdiepen in regelende rollen naar eigen keuze binnen meer realistische contexten Inhouden Gerichtheid op jezelf vervullen Actief op zoek gaan naar mogelijkheden om je te verbeteren Kern Bewegen waarderen Inhouden Bewegen beleven Eigen voorkeuren (qua activiteiten, motieven, contexten, omgevingen, sociale verbanden) via langer durende keuzes meer diepgaand verkennen Inhouden De inbreng van anderen waarderen Verschillen benutten als team Inhouden Bewegen kiezen Overwogen keuzes maken welke bewegingssituaties deel uit kunnen en moeten maken van je eigen leven / leefstijl (en hoe en waarom) en welke minder Kern Gezond bewegen Inhouden Trainen Trainingsprincipes leren en zelf vormen van training plannen, uitvoeren en evalueren (naar effect en ervaring) Inhouden Intensief bewegen Herkennen van inspanningsniveaus van activiteiten en hoe dat voelt (moe, lekker, fris na afloop, et cetera), zowel tijdens als na de activiteit; ook de intensievere inspanningen blijven / beter gaan waarderen Voorkeuren voor bepaalde activiteiten / inspanningsniveaus ontwikkelen (liefst ook voor tamelijk intensieve, niet voor iedereen op het hoogste niveau) Eigen voorkeuren nader verkennen door meer diepgaande keuzes Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 7
Persoonlijke verzorging Persoonlijke verzorging Kern Lichaamshygiëne Inhouden Je lichaam leren kennen Regelmatig uitvoeren van een preventieve integrale gezondheidscheck van het eigen lichaam Bij geconstateerde afwijkingen van de normale situatie, hulp inschakelen Inhouden Je lichaam verzorgen Inhouden Je handen verzorgen Kern Je huid gezond houden Inhouden Je huid verzorgen Uitleggen hoe je je huid verzorgt, rekening houdend met veranderingen in de puberteit Inhouden Je huid beschermen Inhouden Je huid verfraaien Bewuste keuzes maken voor (blijvende) huidverfraaiing Kern Je gehoor gezond houden Inhouden Gehoor beschermen Verstandig omgaan met geluid op school en vrije tijd Omgaan met sociale druk Inhouden Het gehoor als zintuig Begrijpen van impact en invloed van gehoorschade en gehoorproblemen Inhouden Soorten geluiden Risico's van hard geluid inschatten bij het uitgaan en in openbare ruimtes en daar een mening over vormen Kern Je mond en gebit verzorgen Inhouden Focus op je mond en gebit Benoemen hoe je je gebit beschermt bij sport Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 8
Genotmiddelen Genotmiddelen Kern Alcohol Inhouden Alcohol en gezondheid Verband benoemen tussen promillage en (standaard) glazen alcohol Standpunt formuleren in relatie tot redenen van wel / niet drinken van alcohol en alternatieven voor alcohol Benoemen van de verschillende stadia van alcoholgebruik en onderscheiden van lichamelijke en geestelijke verslaving per stadium Inhouden Alcohol en omgeving Benoemen van personen en social(media) die invloed hebben op de keuze wel of niet te drinken Benoemen van (wettelijke) regels rond alcohol in relatie tot eigen mening Uitleggen dat alcohol en verkeer niet samen gaan en bij welk promillage je niet mag deelnemen aan het verkeer Legitimatie gebruiken als je alcohol wilt kopen Uitleggen dat veel en vaak alcohol drinken niet samengaat met school Inhouden Alcohol en weerbaarheid Kunnen uitleggen hoe groepsdruk werkt Benoemen dat je onder invloed van een groep je anders kunt gedragen dan dat je individueel zou doen Formuleren hoe je alcohol kunt weigeren Herkennen van impulsgedrag om experimenteergedrag te voorkomen Benoemen waar je hulp kunt vinden bij problematisch alcoholgebruik van jezelf of anderen Kern Roken Inhouden Roken en gezondheid Reden aangeven waarom wel of niet gerookt wordt Kunnen uitleggen waarom werken (beroep) niet samengaat met roken Uitleggen wat de schadelijke effecten zijn van roken tijdens de zwangerschap Beschrijven van de verschillen tussen een sigaret, e-sigaret en een waterpijp en wat de effecten zijn van het gebruik. Inhouden Roken en omgeving Uitleggen hoe leeftijdgenoten een rol spelen bij de keuze wel of niet te roken Benoemen van personen en (social)media die invloed hebben op de keuze wel of niet te roken Benoemen van (wettelijke en bedrijfs) regels rond roken Uitleggen in welke openbare ruimtes niet gerookt mag worden en waarom dat is Legitimatie gebruiken als je sigaretten wilt kopen Inhouden Roken en weerbaarheid Kunnen uitleggen hoe groepsdruk werkt Benoemen dat je onder invloed van een groep je anders kunt gedragen dan dat je individueel zou doen Formuleren hoe je een sigaret kunt weigeren Herkennen van impulsgedrag om experimenteergedrag te voorkomen Benoemen waar je hulp kunt vinden bij problematisch tabaksgebruik van jezelf of anderen Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 9
Genotmiddelen Kern Cannabis Inhouden Cannabis en gezondheid Benoemen wat cannabis is, waarom mensen het gebruiken en wat het met lichaam en geest doet Mening geven over cannabis gebruik op basis van voor- en nadelen. Benoemen welke normen en waarden er zijn over het gebruik van cannabis Benoemen van verschillende stadia van cannabisgebruik en daarbij onderscheid maken tussen lichamelijke en geestelijke verslaving Inhouden Cannabis en omgeving Benoemen in welke situaties leeftijdgenoten, ouders en sociale media van invloed zijn op de keuze wel of geen cannabis te gebruiken Benoemen dat de leeftijdsgrens van cannabis kopen en gebruiken 18 jaar is Benoemen wat de regels zijn wat betreft bezit, gebruik en verhandelen van cannabis op school, buiten school en wat de consequenties zijn als de regels worden overtreden. Verklaren dat cannabis en verkeer niet samengaan. Inhouden Cannabis en weerbaarheid Benoemen dat je onder invloed van een groep je anders kunt gedragen dan dat je individueel zou doen Onderscheid kunnen maken tussen lichte en zware druk van groepsgenoten Beargumenteren waarom je wel of geen cannabis gebruikt en beschrijven hoe je cannabis kunt weigeren Weten waar hulp te vinden is voor het stoppen of minderen met het gebruik van cannabis Kern Harddrugs Inhouden Harddrugs en gezondheid Benoemen wat XTC, GHB, speed en cocaïne zijn, waarom mensen het gebruiken en wat het met lichaam en geest doet Standpunt innemen over wel of niet XTC, GHB, speed en/of cocaïne gebruiken Benoemen welke normen en waarden er zijn over het gebruik van XTC, GHB, speed en cocaïne in relatie tot eigen mening Benoemen van verschillende stadia van het gebruik van XTC, GHB, speed en cocaïne Onderscheid maken tussen lichamelijke en geestelijke verslaving Inhouden Harddrugs en omgeving Benoemen in welke situaties leeftijdgenoten, ouders en sociale media van invloed zijn op de keuze wel of geen XTC en GHB, speed en/of cocaïne te gebruiken Benoemen dat het gebruik van XTC, GHB, speed en/of cocaïne illegaal is en wat de consequenties zijn van het in bezit hebben van deze middelen Verklaren dat het gebruik van XTC, GHB, speed en cocaïne en verkeer niet samen gaan. Inhouden Harddrugs en weerbaarheid Benoemen dat je onder invloed van een groep je anders kunt gedragen dan dat je individueel zou doen Onderscheid kunnen maken tussen lichte en zware druk van groepsgenoten Formuleren hoe je XTC, GHB, speed en cocaïne kunt weigeren Herkennen van impulsgedrag om experimenteergedrag te voorkomen Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 10
Relaties en seksualiteit Relaties en seksualiteit Kern Lichamelijke ontwikkeling en zelfbeeld Inhouden Lichamelijke ontwikkeling Beschrijven de invloed van hormonen op ontwikkeling adolescentie bij meisjes en jongens Accepteren diversiteit in lichaamsbouw en lichaamskenmerken en uiterlijke kenmerken, geslachtsdelen Benoemen hoe en waar hulp en advies te vragen bij problemen rondom lichamelijke ontwikkeling Inhouden Zelfbeeld Kritisch kunnen staan tegenover ideale lichaamsbeelden in de media en invloed hiervan op eigen zelfbeeld Benoemen dat je geslachtskenmerken anders kunnen zijn dan je genderidentiteit In staat zijn hulp te zoeken bij problemen over uiterlijk/lichaam of genderidentiteit Kern Intieme relaties Inhouden Soorten relaties Hebben een open houding ten aanzien van diversiteit in relaties Herkennen en afwijzen van discriminerend gedrag, ongelijkwaardigheid, geweld en dwang in relaties Inhouden Relatievorming Benoemen van manieren hoe je partnerrelaties kunt opbouwen en onderhouden Uitleggen hoe verschillen in sekse-rolverwachtingen en rolopvattingen kunnen leiden tot conflicten of misverstanden in partnerrelaties Benoemen dat in een partnerrelatie heftige emoties of meningsverschillen kunnen voorkomen. Uitleggen hoe je eigen behoeften en verwachtingen in een relatie kunt communiceren Kern Voortplanting, gezinsvorming en anticonceptie Inhouden Voortplanting en gezinsvorming Benoemen welke factoren de menstruatiecyclus kunnen verstoren Benoemen factoren die vruchtbaarheid kunnen beïnvloeden Herkennen symptomen van een eventuele zwangerschap Benoemen welke verantwoordelijkheden het hebben van kinderen met zich meebrengt Benoemen wat de gevolgen van jong ouderschap zijn op het leven van een jongere Benoemen hoe en waar hulp en advies te vinden bij zwangerschap of jong ouderschap Inhouden Anticonceptie, zwangerschapspreventie Benoemen van verschillende anticonceptiemethoden en de werking daarvan Uitleggen voor- en nadelen van verschillende anticonceptiemethoden Uitleggen hoe je verschillende anticonceptiemethoden effectief gebruikt Uitleggen dat het belangrijk is dat je een anticonceptiemethode kiest die bij je past Erkennen dat anticonceptie en zwangerschapspreventie de verantwoordelijkheid is van jongen en meisje Uitleggen hoe te communiceren met partner over anticonceptiekeuze en gebruik Benoemen hoe en waar anticonceptie te verkrijgen is Benoemen wat je kunt doen als er iets is misgegaan met anticonceptie Benoemen hoe en waar hulp en advies te krijgen bij (vermoedens) van ongeplande of ongewenste zwangerschap Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 11
Relaties en seksualiteit Kern Seksualiteit Inhouden Seksuele ontwikkeling Erkennen van verschillen in seksuele beleving, gedrag en oriëntatie Erkennen van verschillende rolverwachtingen van jongens en meisjes ten aanzien van seksualiteit Besef hebben van de eigen waarden en normen ten aanzien van seksualiteit Uitleggen van de seksuele rechten Inhouden Seksuele gezondheid en welzijn Erkennen dat condoomgebruik beschermt tegen een soa Benoemen van argumenten om de ander te overtuigen van condoomgebruik Benoemen wat je kunt doen bij (een vermoeden van) soa Benoemen in welke situaties seks niet veilig, niet prettig of ongewenst is Benoemen hoe gendernormen en rolverwachtingen van invloed zijn op verwachtingen in man-vrouw rollen en seksuele grensoverschrijding Benoemen welk seksueel gedrag strafbaar is (sexting, kinderporno, grooming, aanranding, verkrachting) Benoemen van de invloed van alcohol- en middelengebruik op onveilig of grensoverschrijdend gedrag Benoemen de meest voorkomende seksuele problemen bij meisjes en jongens Uitleggen hoe en waar hulp te vragen en informatie te zoeken bij vragen of problemen rondom onveilige of ongewenste seks of seksuele problemen Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 12
Fysieke veiligheid Fysieke veiligheid Inhouden Risico's inschatten Risicovolle situaties en gedragingen herkennen, ook bij zichzelf Herkennen van normen in een groep t.a.v. veilig gedrag Herkennen van situaties waarin groepsdruk een rol speelt t.a.v. veilig gedrag Reflecteren op eigen gedrag in risicovolle situaties en hier eigen keuzes in maken en wanneer nodig de groep beïnvloeden Inhouden Preventie Verantwoordelijkheid nemen voor eigen gedrag (bijvoorbeeld niet teveel drinken, te hard rijden, niet rijden met alcohol op) In situaties waar de groep druk uitoefent, eigen keuzes maken ten aanzien van het gedrag Zichzelf en anderen in veiligheid brengen Inhouden EHBO / Behandeling Uitvoeren onderdelen EHBO Weet hebben van reanimatie Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 13