Innovatie in de bouwketen Uitslag extra vragen enquête Monitor Bouwketen
Innovatie in de bouwketen
Het auteursrecht voor de inhoud berust geheel bij de Stichting Economisch Instituut voor de Bouw. Overnemen van de inhoud (of delen daarvan) is uitsluitend toegestaan met schriftelijke toestemming van het EIB. Het is geoorloofd gegevens uit dit rapport te gebruiken in artikelen en dergelijke, mits daarbij de bron duidelijk en nauwkeurig wordt vermeld. Juli 2017
Innovatie in de bouwketen Uitslag extra vragen enquête Monitor Bouwketen Nylas Visser
2
Inhoudsopgave 1 Inleiding 7 2 Uitslagen enquête bouwketen 8 EIB-publicaties 13
6
1 Inleiding Innovatie is een belangrijk thema binnen de bouw. Bij innovaties gaat het om de ontwikkeling en succesvolle implementatie van nieuwe ideeën, producten, processen of diensten. Veel bedrijven doen inmiddels aan innovatie. Ook zijn er binnen de Bouwagenda initiatieven ontwikkeld om innovatie binnen de bouwsector te stimuleren. Het uiteindelijke doel van de Bouwagenda is om de bouwsector te versterken en oplossingen te bieden voor maatschappelijke uitdagingen zoals het verduurzamen van woningen en bedrijfspanden, en een effectiever gebruik van grondstoffen. Innovaties moeten hierbij een grote rol gaan spelen. Om duidelijkheid te krijgen hoe ver de bedrijven in de bouwketen zijn met innovatie, zijn er in de enquête voor de Monitor Bouwketen van het voorjaar 2017 extra vragen gesteld over innovatie. Hierbij is gevraagd in welke mate bedrijven binnen de bouwketen bezig zijn met innovatie, welke belemmeringen zij hierbij ondervinden en of er ook in de keten wordt samengewerkt op het gebied van innovatie. In het volgende hoofdstuk worden per vraag de resultaten besproken. 7
2 Uitslagen enquête bouwketen De eerste vraag die aan de bedrijven werd gesteld, was of zij zich bezig hielden met innovatie van hun product, processen en/of diensten (zie figuur 2.1). Vrijwel alle ingenieursbureaus verklaarden zich bezig te houden met innovatie, terwijl de andere schakels dit in beperktere mate doen. De meerderheid van de installatiebedrijven werkt aan innovatie. Bij de architectenbureaus, waar ontwerpen de belangrijkste werkzaamheid is, houdt ongeveer vier op de tien bedrijven zich bezig met innovatie. Bij de bouwbedrijven, die zich vooral op de productie richten, houdt ongeveer drie op de tien zich bezig met innovatie van het proces, het geleverde product of dienst. Figuur 2.1 Houdt uw organisatie zich bezig met innovatie van uw proces, product of dienst? 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% Bouwbedrijven Installatiebedrijven Ingenieursbureaus Architectenbureaus Nee Ja Bron: UNETO-VNI, BNA/Panteia, NLIngenieurs/Panteia, EIB Bij de bedrijven die zich bezighouden met innovatie, wordt tussen 2 en 10% van de omzet besteed aan innovatie (zie tabel 2.1). De architectenbureaus en ingenieursbureaus besteden relatief het meest met respectievelijk 10% en 6,6%. De installatiebedrijven en bouwbedrijven investeren gemiddeld respectievelijk 4,1% en 2,4% van hun omzet in innovatie. Het verschil tussen de architecten- en ingenieursbureaus enerzijds en installatie- en bouwbedrijven anderzijds kan deels verklaard worden door de opbouw van de omzet bij de verschillende partijen. De omzet van de bureaus bestaan vooral uit de kosten voor het maken van het ontwerp. De omzet van de bouw- en installatiebedrijven bestaat naast de door bedrijven toegevoegde waarde ook uit externe productiekosten, zoals inhuur van arbeid en materiaalkosten. Bij de bouwbedrijven maken deze externe kosten het grootste deel uit van de omzet. 8
Tabel 2.1 Gemiddelde percentage van de omzet die wordt besteed aan innovatie Ingenieursbureaus Architectenbureaus Bouwbedrijven Installatiebedrijven 6,6% 10,0% 2,4% 4,1% Bron: UNETO-VNI, BNA/Panteia, NLIngenieurs/Panteia, EIB Er is ook gevraagd naar de kenmerken van de innovaties: zijn de innovaties binnen één of binnen meerdere projecten te gebruiken? Uit de uitkomsten blijkt dat de meeste innovaties gericht zijn op het gebruik in meerdere projecten (zie figuur 2.2). Dit geldt voor alle schakels van de bouwketen. Bij de bouwbedrijven zegt meer dan 90% van de respondenten dat de ontwikkelde innovaties vooral toepasbaar zijn op meerdere projecten. Bij de architectenbureaus en ingenieursbureaus is een relatief groter aandeel van de innovaties gericht op een uniek project. Figuur 2.2 Zijn de innovaties vaak gericht op één of meerdere projecten? 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% Bouwbedrijven Installatiebedrijven Ingenieursbureaus Architectenbureaus Innovaties vaak gericht op 1 project Innovaties vaak gericht op meerdere projecten Bron: UNETO-VNI, BNA/Panteia, NLIngenieurs/Panteia, EIB Ook is er gevraagd of de innovatie vooral betrekking heeft op product, proces of organisatie (bijvoorbeeld marketing) (zie figuur 2.3). Bij de bouwbedrijven, die vooral zijn gericht op het realiseren van bouwwerken, hebben de innovaties het meest betrekking hebben op processen. Bij de ingenieurs- en architectenbureaus, waar het zwaartepunt van de werkzaamheden meer 9
op het constructief en bouwkundig ontwerpen van objecten ligt, hebben de innovaties betrekking op producten. Bij de installatiebedrijven zijn de innovaties meer evenwichtig verdeeld. Figuur 2.3 Zijn de innovaties vaak gericht op producten, processen of organisatie/marketing? 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% Bouwbedrijven Installatiebedrijven Ingenieursbureaus Architectenbureaus Innovaties zijn organisatorisch of marketing gericht Innovaties zijn proces gericht Innovaties zijn product gericht Bron: UNETO-VNI, BNA/Panteia, NLIngenieurs/Panteia, EIB De belangrijkste belemmeringen die bedrijven in alle schakels rond innovaties ondervinden (figuur 2.4), liggen op het gebied van wetgeving en aanbestedingsbeleid. Deze laten het vaak niet toe om consistent met innovatieve oplossingen aan de gang te gaan. Verder noemen bijna alle schakels in de bouwketen, behalve bouwbedrijven, het gebrek aan ketensamenwerking als belemmerende factor. Architectenbureaus noemen daarnaast ook beperkte kennisopbouw en kennisdeling als beperkende factor bij de ontwikkeling van innovaties. 10
Figuur 2.4 Belemmeringen bij innovaties 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 40% Bouwbedrijven Installatiebedrijven 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Ingenieursbureaus Weinig uitdagend en consistent overheidsbeleid Beperkende aspecten van aanbestedingen Ontbreken van reputatiemechanismen Risicomijdend gedrag binnen het eigen bedrijf Beperkte kennisopbouw en kennisdeling Architectenbureaus Starheid in toepassing van wet- en regelgeving Moeilijk te internaliseren baten Beperkte opschalingsmogelijkheden Gebrek aan ketensamenwerking Anders, nl. Bron: UNETO-VNI, BNA/Panteia, NLIngenieurs/Panteia, EIB 11
Op de vraag of er bij innovaties ook werd samengewerkt binnen de keten hebben de respondenten verschillend geantwoord (Figuur 2.5). Ingenieurs- en architectenbureaus zeggen vaak samen te werken met de verschillende ketenpartners, waarbij alleen de samenwerking door ingenieursbureaus met installatiebedrijven relatief beperkt is. Verder valt op dat het aandeel van bouwbedrijven dat samenwerkt op het gebied van innovatie het kleinst is van de vier schakels in de bouwketen. De andere schakels in de bouwketen zien de bouwbedrijven echter als een belangrijke partner voor ketensamenwerking op het gebied van innovatie. Figuur 2.5 Ketensamenwerking bij innovaties 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Bouwbedrijven Installatiebedrijven Ingenieursbureaus Architectenbureaus Architecten Ingenieurs Bouwbedrijven Installatiebedrijven Toeleverende industrie Nee of niet van toepassing Bron: UNETO-VNI, BNA/Panteia, NLIngenieurs/Panteia, EIB 12
Koninginneweg 20 1075 CX Amsterdam t (020) 205 16 00 eib@eib.nl www.eib.nl