Handleiding voor leerkrachten Digitale les UNICEF Ondervoeding in Mozambique Bovenbouw basisonderwijs

Handleiding voor leerkrachten Digitale les UNICEF Ondervoeding in Mozambique Bovenbouw basisonderwijs

Verantwoording De digiles informeert de leerlingen van groep 6, 7 en 8 over het recht op goede en gezonde voeding. Elke les duurt ongeveer 45 minuten. In deze handleiding vindt u handvatten om deze les vorm te geven. Aanvullende lessuggesties Wilt u naast de digiles extra aandacht besteden aan kinderrechten en het werk van UNICEF? Organiseer een UNICEF sponsorloop. Een draaiboek hiervoor vindt u op www.unicef.nl/unicefloop Op www.unicef.nl/leerkracht vindt u meer educatief materiaal over kinderrechten en de thema s van UNICEF. Het kinderrechtenverdrag inzien? Op www.unicef.nl/school vindt u een kindvriendelijke versie van het verdrag. Leuk om uit te delen tijdens deze les. Achtergrondinformatie UNICEF is de kinderrechtenorganisatie van de Verenigde Naties en heeft één opdracht: ervoor zorgen dat elk land de rechten van kinderen respecteert en naleeft. We gunnen alle kinderen een onbezorgde kindertijd waarin ze kunnen spelen en leren, hun talenten kunnen ontwikkelen en volop kansen krijgen. Want we geloven in kinderen, in wat er van elk van hen kan worden én in wat ze voor de wereld kunnen betekenen. We willen kinderen de best mogelijke kindertijd geven. We helpen ze op elk gebied van hun leven, of het nou gaat om onderwijs, bescherming of goede zorg. Het maakt voor ons niet uit waar ze wonen, waarin ze geloven en wat hun afkomst is. We zijn er voor hen, onvoorwaardelijk. Kerndoelen De lessen sluiten goed aan bij de kerndoelen Nederlands (mondeling en schriftelijk onderwijs), Oriëntatie op jezelf en de wereld (mens & samenleving en ruimte). Oriëntatie op jezelf en de wereld Mens en samenleving Kerndoel 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. Ruimte Kerndoel 47: De leerlingen leren de ruimtelijke inrichting van de eigen omgeving te vergelijken met die in omgevingen elders, in binnen- en buitenland. Leerdoelen les Ondervoeding in Mozambique: Leerlingen weten waar UNICEF voor staat en wat UNICEF doet. Leerlingen begrijpen wat ondervoeding is. Leerlingen weten hoe ze kunnen bijdragen om ondervoeding in de wereld terug te dringen. Nederlands Mondeling Kerndoel 3: De leerlingen leren informatie te beoordelen in discussies en in een gesprek dat informatief of opiniërend van karakter is en leren met argumenten te reageren. Schriftelijk Kerndoel 4: De leerlingen leren informatie te achterhalen in informatieve teksten.

Toelichting en aanvullende informatie Scherm 1 Wat weet jij over UNICEF? Scherm 3 De grootste kinderrechtenorganisatie Vraag aan de leerlingen wat ze weten over UNICEF. Laat de leerlingen hun antwoord opschrijven in hun schrift of op Post-its. Of maak samen met de leerlingen een woordspin op het bord. Bespreek de antwoorden met elkaar. Vraag vervolgens aan de leerlingen of ze weten waar de letters UNICEF voor staan. UNICEF staat voor: United Nations International Children Emergency Fund. Leg uit dat UNICEF de kinderrechtenorganisatie van de Verenigde Naties is en is opgericht na de Tweede Wereldoorlog omdat er toen veel kinderen in nood waren. Sindsdien helpt UNICEF kinderen over de hele wereld, niet alleen in noodsituaties. Scherm 2 Waarom UNICEF? De leerlingen hebben in de clip kunnen zien dat UNICEF kinderen op verschillende manieren helpt. Op het scherm zien de leerlingen vier foto s en de vier thema s van UNICEF: Gezond opgroeien (we zorgen bijvoorbeeld voor gezondheidszorg wanneer kinderen ziek zijn) Bescherming van kinderen (o.a. tegen kindermishandeling, oorlog en kinderarbeid) Onderwijs (we zorgen dat kinderen wereldwijd naar school kunnen) Noodhulp (we zorgen voor o.a. water en voedsel wanneer kinderen bijvoorbeeld in een vluchtelingenkamp verblijven) Sleep de thema s van UNICEF naar de foto die erbij hoort. Scherm 4 Gezond opgroeien Bekijk de UNICEF-clip (duur: 02:03 min.) met de klas: https://www.youtube.com/watch?v=vb2djyg87om In deze clip wordt uitgelegd waarom UNICEF bestaat. UNICEF probeert wereldwijd de situatie van kinderen te verbeteren en komt op voor de rechten van kinderen. UNICEF is er altijd en overal, voor álle kinderen. Vraag na afloop aan de leerlingen of ze dingen hebben gezien waarvan ze niet wisten dat UNICEF zich daarvoor inzet. Bespreek met de leerlingen wat er hoort bij het thema gezond opgroeien. De antwoorden verschijnen één voor één in beeld: Goede ziekenhuizen en dokters Schoon drinkwater Genoeg en schone wc s Informatie over hygiëne, zeepgebruik en handen wassen Medicijnen en inentingen Goede, gezonde en gevarieerde voeding

Scherm 5 Gezonde voeding Vraag de leerlingen waarom gezonde voeding belangrijk voor ze is. De antwoorden verschijnen één voor één op het scherm. Om te groeien (eiwitten) Om energie te krijgen (koolhydraten en vetten) Om gezond te blijven (vitamines en vezels) Vertel de leerlingen dat voeding belangrijk is voor iedereen, maar vooral voor kinderen. Goed eten helpt je namelijk om te groeien, om energie te krijgen en om gezond te blijven. Vraag de leerlingen of ze weten in welke producten de verschillende voedingsstoffen (eiwitten, koolhydraten, vetten, vitamines en vezels) voorkomen. Extra informatie* [*via het voedingscentrum] Eiwitten: eiwitten zijn belangrijke bouwstenen in ons lichaam. Ze zorgen bijvoorbeeld voor stevigheid in de cellen van ons lichaam en voor de opbouw en het onderhoud van spieren. Koolhydraten: koolhydraten zijn net als eiwitten (en vetten) bouwstenen. Ze zijn een belangrijke bron van energie voor het lichaam. Ze geven energie om te bewegen maar ook om te praten en te denken. Vetten: vetten zijn brandstoffen voor je lichaam. Ze zijn een bron van energie en ze zorgen ervoor dat vitamine A, vitamine D en vitamine E door de darmen opgenomen kunnen worden uit voeding. Vitamines: vitamines zijn onmisbaar voor een goede gezondheid en normale groei en ontwikkeling. Een paar belangrijke vitamines zijn vitamine A (goed voor huid, ogen, groei en weerstand), vitamine C (goed voor vorming van bindweefsel, de opname van ijzer en de weerstand), vitamine D (goed voor de groei en het behoud van stevige botten en tanden) en vitamine K (goed voor bloedstolling en aanmaak van botten). Vezels: vezels zorgen voor een gezonde spijsvertering en daarmee dus voor een goede stoelgang. Om te groeien, heb je eiwitten nodig. Eiwitten vind je bijvoorbeeld in vlees, vis, kaas, noten, melk en eieren. Energie haal je o.a. uit koolhydraten en die zitten in aardappelen, pasta, brood en rijst. Je blijft gezond als je genoeg vitamines binnenkrijgt. Vitamines zitten bijvoorbeeld in groenten en fruit. Eiwitten Koolhydraten Vetten Vitamines Vezels eieren vlees vis melk kaas brood noten peulvruchten (sperziebonen, doperwten) volkoren graanproducten (volkoren brood & -pasta) aardappels halvarine olie vlees kaas verse groenten vers fruit groente fruit volkoren graanproducten (volkoren brood & -pasta) aardappelen peulvruchten (sperziebonen, doperwten) noten

Scherm 6 Feiten & cijfers Mozambique Scherm 7 Ondervoeding in Mozambique Kinderen hebben recht op goede en gezonde voeding. Brood bij het ontbijt en een appel mee naar school: voor ons vaak heel normaal. Vertel de leerlingen dat gezonde en voldoende voeding niet voor elk kind ter wereld vanzelfsprekend is. Er zijn wereldwijd ruim vijftig miljoen kinderen (dat zijn drie keer álle inwoners van Nederland), die leiden aan acute ondervoeding. Bekijk de clip (duur: 06:57 min.) over ondervoeding in Mozambique met de klas: https://www.youtube.com/ watch?v=56ka5jisc5w Scherm 8 Ondervoeding Vraag of de leerlingen iets weten over Mozambique en laat ze erover vertellen. Klik vervolgens verder op het scherm en bespreek de volgende feiten en cijfers: Het land ligt in het zuiden van Afrika, dichtbij Zuid- Afrika en Madagaskar De hoofdstad is Maputo Het land is bijna twintig keer zo groot als Nederland Ze spreken er drie talen: Portugees, Swahili en Bantu Het is een van de armste landen ter wereld Er wonen 26,5 miljoen mensen, waarvan 13,4 miljoen kinderen Helaas is 43% van deze kinderen ondervoed In Mozambique is bijna de helft van de kinderen ondervoed. Dit komt doordat ze bijvoorbeeld alleen maar cassavepap of rijst eten (cassave is een soort wortel). Daar zitten niet voldoende voedingsstoffen in. Als kinderen bijna geen groenten, fruit, vlees of vis eten, groeien ze minder goed en worden ze sneller ziek. In de clip hebben de leerlingen gehoord en gezien wat ondervoeding is. Vat het nog eens samen met elkaar: je bent ondervoed als je te weinig eet óf als je niet gezond genoeg eet. Ondervoede kinderen eten bijvoorbeeld alleen maar rijst, zonder groenten, fruit, vlees of vis. Ze krijgen dan niet alle voedingsstoffen (vitamines, mineralen, eiwitten, koolhydraten en vetten) binnen die ze nodig hebben. Ze zijn vaak te klein voor hun leeftijd, kunnen zich minder goed concentreren op school en hebben moeite met schrijven en tekenen. Ook hebben chronisch ondervoede kinderen een lagere weerstand: ze worden sneller ziek en worden minder snel beter. Kinderen zijn acuut ondervoed als ze zo weinig eten hebben gehad dat ze snel kunnen overlijden. Het is dan ook heel belangrijk dat deze kinderen snel gezond eten en drinken krijgen.

Vraag aan de leerlingen of ze gezien hebben hoe de dokters in de clip onderzoeken of een kindje ondervoed is. Scherm 9 Oorzaken van ondervoeding Ondervoede kinderen zijn te klein en te licht. UNICEF voert daarom groeicontroles uit. Kinderen worden gemeten en gewogen om te zien of ze ondervoed zijn. Dit meten gebeurt met een meetlint. Vraag welke kleur het meetlint had om de arm van Simoes (antwoord: rood). Zet het meetlint in het rood bij 11 cm en laat zo aan de klas zien hoe dun het armpje van Simoes is. Ter vergelijking: dit is de binnenkant van een wc-rol. Laat het meetlint in de klas rondgaan, zodat leerlingen met eigen ogen kunnen zien hoe dun het armpje van een ondervoed kind is. Extra informatie: Het meetlint wordt een Mid-Upper Arm Circumference (midden-bovenarm omtrek) genoemd. Met het meetlint kun je snel vaststellen of een kind ondervoed is. Het meetlint kan gebruikt worden voor kinderen tot vijf jaar. Het lint waarmee hulpverleners de omtrek van de linker bovenarm van het kind meten, heeft drie kleurzones. De kleur geeft de mate van ondervoeding aan. ROOD = ernstig ondervoed GEEL = ondervoed GROEN = gezond Vraag aan de leerlingen of ze in de clip hebben gezien wat de oorzaken van ondervoeding kunnen zijn. De antwoorden verschijnen één voor één op het scherm. Vraag bij elk antwoord of de leerlingen weten wat ermee bedoeld wordt. Help de leerlingen op weg en vul antwoorden eventueel aan: Het opleidingsniveau van moeders is vaak erg laag: ze zijn niet naar school geweest en kunnen niet lezen en schrijven. Ze weten niet hoe belangrijk het is om hun baby borstvoeding te geven en hoe ze vervolgens een gezonde maaltijd kunnen koken. Ontbreken van kennis: de mensen weten niet dat het slecht voor je is als je alleen maar rijst of cassavepap eet. Daar zitten niet voldoende voedingsstoffen in. Als kinderen bijna geen groenten, fruit, vlees of vis eten, worden ze sneller ziek. Armoede: veel gezinnen zijn te arm om vis, eieren en fruit te kopen. Droogte of overstromingen: door de droogte of door overstromingen kan het voorkomen dat er te weinig voedsel is, wat vaak acute ondervoeding als gevolg heeft. Culturele gebruiken: er bestaan veel mythes in het land. Zo denken veel moeders dat kinderen kaal worden van het eten van eieren. Extra informatie: Is er ook ondervoeding in Nederland? Ja. Zelfs in landen als Nederland en Amerika leven ondervoede kinderen. Ze eten bijvoorbeeld eenzijdig voedsel waar weinig voedingsstoffen in zitten en bijvoorbeeld nooit groenten of fruit. Maar er zijn wel veel minder kinderen ondervoed in rijkere landen.

Scherm 10 Ondervoeding aanpakken Scherm 11 Test je kennis: ondervoeding Vertel de leerlingen dat UNICEF op verschillende manieren probeert ondervoeding tegen te gaan. Vraag de leerlingen welke oplossingen zij in de clip voorbij hebben zien komen: Kooklessen voor moeders: zwangere vrouwen en moeders krijgen voorlichting over het geven van borstvoeding aan hun kinderen. Ook worden er speciale kooklessen georganiseerd. Hier leren mensen hoe ze hun eten gezonder kunnen maken. Bijvoorbeeld door noten, ei en bladeren toe te voegen aan cassavepap. Leren over voeding op school: UNICEF zorgt er in veel landen voor dat kinderen een maaltijd krijgen op school en dat ze van alles leren over gezond eten, bijvoorbeeld door moestuinen op school aan te leggen. Controleren van kinderen in het ziekenhuis: alle kinderen worden twee keer per jaar gecontroleerd in het ziekenhuis. Voedzame pindapasta: als kinderen ondervoed zijn, dan krijgen ze speciale bijvoeding. Zo krijgen ze bijvoorbeeld Plumpy Nut : een voedzame pasta die een beetje op pindakaas lijkt. Laat vervolgens het zakje voedzame pindapasta rondgaan in de klas. Leg uit dat er extra ingrediënten aan deze pindapasta zijn toegevoegd. Zo zitten er vitaminen, mineralen en melkpoeder in, waardoor een kind extra snel kan aansterken. In één zakje voedzame pindapasta zitten wel 500 calorieën. Dat is net zoveel als in bijna zeven bruine boterhammen. Een zwaar ondervoed kind (wanneer het meetlint in het rood zit) heeft ongeveer zes weken lang drie zakjes per dag nodig om weer volledig aan te sterken. De pindapasta smaakt naar pindakaas. De zakjes voedzame pindapasta worden alleen als therapeutisch middel gebruikt bij acute of ernstige ondervoeding. Het is dus geen bijvoeding. Hoeveel procent van de kinderen in Mozambique is ondervoed? A. 2 % B. 15 % C. 43 % D. 98 % Antwoord C is juist. Helaas is 43 % van de kinderen in Mozambique ondervoed. Je bent ondervoed als je te weinig eet, óf als je niet gezond genoeg eet. Scherm 12 Test je kennis: hulp Op welke manier(en) zorgt UNICEF voor het terugdringen van ondervoeding? A. Het verstrekken van voedzame pindapasta en het geven van kooklessen aan moeders. B. Het leren over voeding en het geven van maaltijden op school. C. Het controleren van kinderen in het ziekenhuis. D. Alle bovenstaande antwoorden zijn juist. Antwoord D is juist. Geef aan dat alleen het geven van de zakjes voedzame pindapasta niet voldoende is. Het is belangrijk dat de hele gemeenschap leert over goede en gezonde voeding, zodat alle kinderen de kans krijgen goed en gezond op te groeien. UNICEF is actief op alle van de bovengenoemde terreinen. Let op: Laat de pindapasta niet proeven aan de leerlingen. De zakjes die we in Nederland gebruiken zijn over de datum en zijn niet geschikt voor consumptie.

Scherm 13 Test je kennis Scherm 14 Einde Welke van de onderstaande stellingen zijn waar en welke zijn niet waar? Sleep ze naar het juiste vak. Mozambique is een van de armste landen van de wereld. (waar) Elke dag alleen rijst en cassave eten is gezond. (niet waar) Om te groeien, heb je eiwitten nodig. (waar) Eén van de oorzaken van ondervoeding is armoede. (waar) UNICEF zorgt alleen voor onderwijs voor kinderen. (niet waar) In de voedzame pindapasta zitten extra vitaminen, mineralen en melkpoeder. (waar) De hoofdstad van Mozambique is Ouagadougou. (niet waar) Lestip Maak van deze oefening meteen een beweegoefening en vraag de leerlingen te gaan staan wanneer ze denken dat de stelling waar is en te blijven zitten wanneer ze denken dat een stelling niet waar is.