Inhoud 1 Algemeen 1 Beleidvoerend vermogen: herkomst, omschrijving en toekomst van een begrip in het hedendaagse schoolbeleidsdenken 1 Jan Vanhoof en Peter Van Petegem 2 De herkomst van beleidvoerend vermogen: beleidsmatig gesitueerd 2 2.1 Beleidsruimte: groeiend (of verschuivend) 3 2.2 Beleidvoerend vermogen als het succesvol gebruik van de beleidsruimte 4 3 De herkomst van beleidvoerend vermogen: onderzoeksmatig gesitueerd 6 3.1 Gefundeerd in onderzoek naar schooleffectiviteit en schoolontwikkeling 6 3.2 Empirische evidentie voor de dragers van beleidvoerend vermogen 7 4 Omschrijving van de dragers van beleidvoerend vermogen 10 4.1 Doeltreffende communicatie 11 4.2 Ondersteunende relaties en samenwerking 11 4.3 Gedeeld leiderschap 12 4.4 Gezamenlijke doelgerichtheid 13 4.5 Responsief vermogen 14 4.6 Innovatief vermogen 14 4.7 Geïntegreerd beleid 15 4.8 Reflectief vermogen 16 5 Afrondend: toekomstreflecties bij het begrip beleidvoerend vermogen 17 Bibliografie 21 2 In de ban van beleidvoerend vermogen 1 Kristien Arnouts 2 Beleidvoerend vermogen en vrijheid van onderwijs 2 3 De verankering van beleidvoerend vermogen van scholen in het decreet betreffende de kwaliteit van onderwijs 3 4 Beleidvoerend vermogen in relatie tot CIPO, het referentiekader voor doorlichtingen 4 4.1 CIPO als relationeel model 4 Afl. 1 augustus 2009 Inhoud / 1
4.2 CIPO als kader bij doorlichtingen 6 4.3 Kijken naar processen vanuit verschillende perspectieven 6 5 Een wetenschappelijke onderbouwing voor het begrip beleidvoerend vermogen van Vlaamse basis- en secundaire scholen 7 5.1 Definitie 7 5.2 Dragers van beleidvoerend vermogen 7 6 Betekenis van beleidvoerend vermogen tijdens het doorlichtingsproces 8 6.1 Doelgerichte visie 9 6.2 Innovaties en samenwerking tussen leraren 9 6.3 Reflecterend handelen t.a.v. de school 10 6.4 De begeleidende en organiserende rol van de directeur 10 6.5 Participatieve besluitvorming 11 6.6 De dragers responsiviteit t.a.v. ouder; reflecterend handelen t.a.v. leraren en responsiviteit t.a.v. omgeving 11 7 Betekenis van beleidvoerend vermogen voor het formele advies bij een doorlichting 11 8 Samenvatting 13 Bijlage: relevante artikelen uit het Decreet van 8 mei 2009 betreffende de kwaliteit van onderwijs 14 2 Doelgerichte visie 1 Elke school een uitmuntende school 1 David Hopkins 2 Elke school een uitmuntende school 2 3 'Regelgeving' of 'professionalisering' de cruciale beleidsvraag 3 4 Vier drijvende krachten voor hervorming van het systeem 5 4.1 Drijvende kracht 1: gepersonaliseerd leren 6 4.2 Drijvende kracht 2: geprofessionaliseerd onderwijzen 8 4.3 Drijvende kracht 3: netwerken en samenwerking 9 4.4 Drijvende kracht 4: een evenwichtig systeem van verantwoording 11 5 Systeemleiderschap als katalysator voor verandering 13 6 Segmentatie als sleutel voor elke school een uitmuntende school 14 Bibliografie 18 Inhoud / 2 Afl. 1 augustus 2009
2 Pedagogische projecten maken school: drie nieuwe methodescholen stampen zichzelf uit de grond 1 Ellen De Dapper, Kris Denys, Lo Guypen, Yf Tanghe 2 Beleidvoerend vermogen van scholen versterken: nood aan een meer culturele benadering 2 3 Drie nieuwe scholen werken aan onderwijsvernieuwing: eenheid in verscheidenheid 3 3.1 Buurtschool V-tex in Kortrijk: school maken met de buurt 5 3.1.1 De lange weg naar de brede buurtschool 5 3.1.2 Pedagogische en maatschappelijke vernieuwing grijpen in elkaar in 5 3.1.3 De verwevenheid van de school- en klaspraktijk en de buurt 6 3.2 Wondere wereld in Lummen 7 3.2.1 De lange weg naar een nieuwe freinetschool 7 3.2.2 De schoolvisie en de schoolstructuur onlosmakelijk met elkaar verbonden 8 3.3 De Sterrebloem in Meigem 9 3.3.1 Een ervaringsgerichte dorpsschool 9 3.3.2 Een visie op ervaringsgericht onderwijs en op school bepaalt mee de structuur van de school 9 4 De onvoorspelbare toekomst van methodescholen: onderwijsinnovatie is geen lineair, rationeel proces 11 3 Innovatief vermogen 1 Proeftuinen, waar beleidvoerend vermogen tot succes leidt 1 Luc Van Praet 1 De proeftuinen in het Vlaams onderwijsbeleid 1 1.1 Definitie 1 1.2 Inhoudelijk kader van de proeftuinen: talentontwikkeling en gelijke kansen 2 1.3 Het methodisch kader van de proeftuinen 4 1.4 Begeleiding en ondersteuning 5 1.5 Evaluatie 6 2 Veranderingsmanagement in de proeftuinen 6 2.1 Een innovatieproces op twee niveaus 6 2.2 De onderdelen van het innovatieproces 7 2.2.1 Behoefte 8 2.2.2 Visie 8 Afl. 3 maart 2010 Inhoud / 3
2.2.3 Strategie 8 2.2.4 De vier projectstappen 9 2.2.5 Communicatie en gedragenheid 9 2.2.6 Implementatie 10 2.2.7 Inbedding 10 3 Het beleidvoerend vermogen van projectverantwoordelijke en projectcoördinator 11 3.1 Een duo met aanvullende rollen 11 3.2 De rol van projectverantwoordelijke en projectcoördinator in de verschillende fases van het veranderingsproces 11 3.2.1 Behoefte 11 3.2.2 Visie 12 3.2.3 Strategie 12 3.2.4 De vier projectstappen 13 3.2.5 Communicatie en gedragenheid 14 3.2.6 Implementatie 14 3.2.7 Inbedding 15 4 Besluit 16 2 Beleidvoerend vermogen vanuit het bouwen aan sterke projecten 1 Johan Huybrechts 2 Situering 1 2.1 Het projectenfonds: historiek 1 2.2 Het projectenfonds en onderwijsvernieuwing 2 3 Een onderzoek naar de sterkte van de projecten 3 3.1 Een omschrijving van de metingen 3 3.2 Het beleidvoerend vermogen van de deelnemende scholen 3 4 Het instrument 'bouwstenen voor een sterk project' 3 5 Tendensen in de resultaten voor alle projectscholen 6 5.1 23 bouwstenen van een sterk project 6 5.2 Dragers van beleidvoerend vermogen 6 5.3 Factoren die projectwerking versterken 6 5.4 Factoren die projectwerking remmen 7 5.5 Communicatie en overleg 7 5.6 De rol van projectverantwoordelijke(n) 8 5.7 Inschakelen van een partner 8 5.8 Financieel beleid 9 6. Concrete tips uit de projectscholen 9 6.1 Doelgerichte visie 9 6.2 Innovatief vermogen 10 6.3 Responsief vermogen 11 Inhoud / 4 Afl. 3 maart 2010
6.4 Reflectief vermogen 12 6.5 Stijl van leidinggeven 13 6.6 Samenwerking tussen leraren 13 6.7 Participatieve besluitvorming 14 7 Besluit 14 4 Responsief vermogen 1 Over het verband tussen het beleidvoerend vermogen van de school en de macrobeleidscontext 1 Jan Saveyn 1 Probleemstelling 1 2 Beleid voeren op verschillende niveaus 3 2.1 Beleidsniveaus 3 2.1.1 Het macroniveau 3 2.1.2 Het mesoniveau 6 2.1.3 Het microniveau 7 2.2 Relaties tussen verschillende niveaus van beleidvoering 8 2.3 Macrobeleidvoering en de ontwikkeling van het beleidvoerend vermogen van scholen 14 3 Kenmerken van overheidsbeleid die de ontwikkeling van beleidvoerend vermogen van de school beïnvloeden 15 4 Een speciale professionaliseringsopdracht voor scholen 20 4.1 De afstand tussen de school- en de macrobeleidscontext overbruggen 20 4.2 Een elementaire kennis 21 4.2.1 Wat het wettelijk kader betreft 22 4.2.2 Wat de opdracht van de uitvoerende macht, het ministerie, betreft 23 4.2.3 Wat de koepels van onderwijsgeledingen betreft 24 4.2.4 Wat de algemene tendensen in beleidvoering betreft 27 4.3 Capaciteiten ontwikkelen 29 5 Een opdracht voor de onderwijsondersteuners, voor externe en interne schoolbegeleiders 33 5.1 Ordening van informatie 34 5.2 De vrije ruimte maximaal leren aanwenden 34 5.3 Vernieuwen en experimenteren 35 6 Samengevat 37 Bibliografie 39 Afl. 3 maart 2010 Inhoud / 5
2 Beleidvoerend vermogen van scholen vanuit de basis 1 Marino Ingrillini 1 Onderwijsvernieuwingen in een veranderende wereld 1 2 De eerste stappen 2 3 Van beleidsintenties naar beleidsuitvoering 3 3.1 Een beleidsgroep 3 3.2 Wie ondersteunt de beleidsgroep? 4 4 Dragers van beleidvoerend vermogen 6 4.1 Doelgerichte visie 6 4.2 De professionele leerkracht 7 4.3 De professionele directeur 9 4.4 Innovatief vermogen (omgaan met vernieuwingen) en responsief vermogen (de school in relatie met haar omgeving) 10 4.5 Reflectief vermogen 11 5 Externe sturing 12 6 Schoolbesturen 12 7 Scholing van leraren 13 8 Gelijke kansen in het onderwijs en beleidvoerend vermogen 13 9 Resultaatsverbintenis 14 9.1 Leerwinst meten 14 9.2 Leerwinst en beleidvoerend vermogen 14 3 In het verleden behaalde resultaten geven geen garantie voor de toekomst 1 Marc Vermeulen 2 De noodzaak om vooruit te kijken 2 3 In het verleden behaalde resultaten 2 4 De tijdsdimensie van onderwijs verder verkend 4 4.1 Valse romantiek 4 4.2 Preoccupatie met het heden 5 4.3 Onzekerheidsmijders 6 4.4 Meegaan of tegengas geven 6 5 Spelen met de toekomst 7 5.1 Structureren van onzekerheid 7 5.2 Het temmen van onzekerheid 8 6 Omgaan met onzekerheid is (te) leren 11 Inhoud / 6 Afl. 3 maart 2010
5 Reflectief vermogen 1 Werken met kwaliteitsmodellen 1 Nick Thijs en Patrick Staes 2 Kwaliteit? 2 2.1 Een verander(en)de overheid, een verander(en)d overheidsmanagement 2 2.2 Kwaliteit: één vlag, vele ladingen 4 2.2.1 Op zoek naar kwaliteit 4 2.2.2 De evolutie in het kwaliteitsdenken 5 2.2.3 Naar Integrale Kwaliteitszorg (IKZ) 8 2.2.4 De evolutie in het kwaliteitsdenken in beeld 10 2.3 Kwaliteitsmodellen en -technieken: een overzicht 11 2.3.1 ISO-normen en kwaliteitssystemen 11 2.3.2 Balanced ScoreCard 16 2.3.3 EFQM 20 2.3.4 Sectorspecifieke EFQM-afgeleiden: INK, Proza, CAF 24 2.4 Het Common Assessment Framework (CAF) als IKZmodel 25 2.4.1 Evolutie 25 2.4.2 Model 25 2.4.3 CAF voor onderwijs 30 Bibliografie 30 2 Zelfevaluatie: brandstof voor een krachtig schoolbeleid 1 Dirk Francken 2 Hoe werkt het in de praktijk? 3 2.1 ISA analyseert de omstandigheden voor kwaliteitsvol onderwijs 3 2.2 Leerlingresultaten bieden perspectief 5 3 Kan het anders? Een derde weg 7 3.1 Van schoolvisie naar schoolconcept 8 3.2 Van schoolconcept naar prioriteiten en daadkrachtig handelen 11 4 Conclusies 17 3 Het zandloperkwaliteitsmodel: gedragen leiderschap en het realiseren van een kwaliteitscyclus 1 Jan Vlamynck 2 Ontstaan van een tegengestelde visie 2 2.1 Overaccentuering van de analysefase is niet specifiek aan de zelfevaluatiemodellen binnen het onderwijs 2 Afl. 3 maart 2010 Inhoud / 7
2.2 Realisatie van het gemeenschappelijk organisatiedoel is de kern van leiderschap 3 2.3 Kwaliteitszorg is meer dan in de spiegel kijken, het is een werkwoord 4 2.4 Inhoudelijke structurering op basis van de structuur van de balanced scorecard 5 3 Concrete projectopbouw en -planning 6 3.1 De drie fasen van het zandlopermodel 6 3.1.1 Twee gesymboliseerde driehoeken worden een zandloper 6 3.2 Analyse huidige situatie 7 3.2.1 Workshopmoment: SWOT-analyse 7 3.2.2 Medewerkersbevraging 8 3.2.3 Input en verwerking van de individuele SWOT-analyses en medewerkerbevraging 9 3.3 Bepalen strategische doelstellingen (gewenste situatie) 9 3.4 Realiseren gewenste situatie 9 3.4.1 Operationele doelstellingen uitwerken 9 3.4.2 Opmaken van een actieplanning 10 3.4.3 Communiceren en uitvoeren van de actieplanning 11 3.5 Opvolging realisatie actieplan 11 4 En op het eind: certificatie? 12 6 Leiderschap 1 Versterken van het beleidvoerend vermogen van de scholen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, een praktijkverhaal 1 Karen Dehaen 2 Situering van het project 2 2.1 Traject A: opzet en werkwijze expliciete aanpak 2 2.2 Traject B: opzet en werkwijze impliciete aanpak 4 2.3 Traject A versus traject B expliciet versus impliciet 6 3 Welke elementen zijn noodzakelijk om een effectieve school te zijn? Op zoek naar antwoorden 6 4 Verhogen van beleidvoerend vermogen: gedegen leiderschap en leerkrachtvaardigheden hand in hand 9 5 Leiderschap als synoniem voor effectieve implementatie van onderwijsvernieuwingen 11 6 Opnieuw naar de praktijk: welke scholen ontwikkelden beleidskracht en wat maakt ze effectief? 12 7 Besluit 14 Bibliografie 15 Inhoud / 8 Afl. 3 maart 2010
2 De procesrollen 1 Paul Staut 2 De ondernemer 3 3 De onderzoeker 5 4 De visionair 7 5 De strateeg 9 6 En opnieuw de ondernemer 11 7 Werk en metawerk 11 8 De anticiperende en de reflecterende weg 12 9 Dynamisch balancerende bondgenoten! 13 10 Breedbeeld, uitdiepen, breedbeeld 13 11 Conclusie 14 Bibliografische referenties 14 3 Bezieling als kracht 1 Rik De Wulf 2 Het gekozen pad 1 2.1 Bezieling borgen 1 2.2 Waarden als uitgangspunt 2 3 Medewerkers bezielen 3 3.1 Het welzijnsmodel 3 3.2 Het welzijnskompas 4 3.3 Oog hebben voor het persoonlijke welzijn 5 3.3.1 Appel durven doen aan medewerkers 5 3.3.2 Aandacht hebben voor de diepere drijfveren 6 3.3.3 Waar levenslijnen elkaar kunnen raken 10 3.3.4 De eigen missie helpen vinden 10 4 Bezielend leiderschap vandaag 14 4.1 De juiste condities scheppen 14 4.2 Kerntaken van de leidinggevende 14 5 Besluit 16 7 Samenwerking 1 Lokaal flankerend onderwijsbeleid 1 Marleen De Vry 2 Waarom flankerend onderwijsbeleid? 2 2.1 Vele noden 2 2.2 Nieuwe netoverschrijdende regierol 2 2.3 Vlaams beleid voor het eerst netoverschrijdend met GOK-decreet en LOP s 3 Afl. 3 maart 2010 Inhoud / 9
2.4 Tweede stap: decreet betreffende het flankerend onderwijsbeleid op lokaal niveau 4 3 Hoe het flankerend onderwijsbeleid aanpakken? 5 3.1 Visie en missie lokaal onderwijsbeleid 5 3.2 Regie en werking van een lokaal netwerk 5 3.3 Dreigende vergaderitis 6 3.4 Waaraan werken? 6 3.5 Met wie? 7 4. Maar liefst tien beleidssporen 7 4.1 Tien beleidssporen als houvast: een overzicht 7 5 Focus op? 13 5.1 Brede school 13 5.2 Cultuureducatie, vrije tijd en maximumfactuur 14 5.3 Spijbelbeleid 15 6 Besluit Appel aan het ruime beleidvoerend vermogen van het schoolteam 18 8 Participatieve besluitvorming* 9 Bijlagen 1 Verklarende woordenlijst 1 De met een * gemarkeerde onderdelen zullen aangevuld worden in de bijwerkingen. Inhoud / 10 Afl. 3 maart 2010