Uitgangspunten voor het ontwikkelen van een Referentiekader voor OnderwijsKwaliteit versie d.d. 25/11/2015

Transcriptie

1 Uitgangspunten voor het ontwikkelen van een Referentiekader voor OnderwijsKwaliteit versie d.d. 25/11/2015 Inhoud Inleiding... 2 Doelstellingen van het referentiekader Bepalen van toetsstenen voor onderwijskwaliteit Een toegevoegde waarde bieden aan alle belanghebbenden Het interne kwaliteitsbeleid centraler stellen in het externe kwaliteitstoezicht Duidelijkheid in de beoordeling van onderwijskwaliteit... 4 Kwaliteitsvereisten voor het referentiekader... 4 Eerste aanzet voor een referentiekader Voorbeschouwing Richtvragen Het vervolg... 7

2 Inleiding Op 5 februari 2015 gaf Vlaams minister van Onderwijs Hilde Crevits aan de onderwijsinspectie de opdracht een coördinerende rol op te nemen om mét de belanghebbenden het Referentiekader voor OnderwijsKwaliteit basis voor een vernieuwd kwaliteitstoezicht verder vorm te geven. De minister stelt verder in haar brief: Het lijkt me wenselijk dit kader klaar te hebben voor dat de inspectie haar nieuw kwaliteitstoezicht uitwerkt. De werkzaamheden waarbij u vertegenwoordigers betrekt van koepels, begeleidingsdiensten, vakbonden, leraren en anderen, worden best afgerond tijdens het schooljaar Deze opdracht kadert in de uitvoering van de Beleidsnota Onderwijs De visie van de Vlaamse regering op kwaliteitszorg en kwaliteitsbewaking is terug te vinden onder Strategisch doel 5: topkwaliteit realiseren (blz. 65). De stuurgroep ROK baseert zich op deze visie om de krijtlijnen van een toekomstig Referentiekader voor OnderwijsKwaliteit uit te tekenen, alvorens met de concrete uitwerking ervan van start te gaan. Op basis van een voorbereidende notitie door de onderwijsinspectie zijn in de stuurgroep fundamentele gesprekken gevoerd over de uitgangspunten en de finaliteit van het Referentiekader voor OnderwijsKwaliteit. Het resultaat van de gesprekken in de stuurgroep is terug te vinden in onderstaande doelstellingen en kwaliteitsvereisten. Er is ook een eerste inhoudelijke aanzet voor het ROK met vier belangrijke richtvragen die het vertrekpunt vormen voor de verdere ontwikkeling ervan. De gesprekken in de stuurgroep vinden plaats met respect voor de opdrachten van de onderwijsinstellingen en CLB s, de pedagogische begeleidingsdiensten en de onderwijsinspectie zoals bepaald in het Decreet betreffende de kwaliteit van onderwijs. Doelstellingen van het referentiekader 1. Bepalen van toetsstenen voor onderwijskwaliteit De vrijheid om onderwijs in te richten is een belangrijk uitgangspunt in het Vlaamse onderwijs. Het is een grondwettelijk verankerd recht dat een rijke en diverse invulling kent van onder meer de bestuurlijke organisatie van scholen, de pedagogische projecten en de invulling van curricula. De pedagogische vrijheid is het vertrekpunt voor het organiseren van onderwijs en mede bepalend voor de gerealiseerde onderwijskwaliteit. Binnen deze context reiken de Vlaamse Regering en het Vlaams Parlement een regelgevend kader aan dat bindend is voor alle S/C/A 1 die opteren voor erkenning en financiële ondersteuning. De overheid verwoordt via regelgeving de maatschappelijke verwachtingen die binnen de pedagogische projecten worden gerealiseerd. Ze vertaalt via regelgeving ook internationale bindende conventies zoals het Internationaal 1 Scholen, Centra voor leerlingenbegeleiding / basiseducatie/volwassenenonderwijs, Academies voor dko 2

3 Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Bijvoorbeeld eindtermen en ontwikkelingsdoelen of het beschikken over voldoende didactisch materiaal maken dit concreet. Het regelgevend kader en de door de pedagogische vrijheid aangestuurde invulling van onderwijs komen in verschillende varianten samen in de dagelijkse onderwijsrealiteit. Onder meer (internationaal) wetenschappelijk onderzoek toont aan dat er factoren zijn die het bereiken van de in de regelgeving vastgelegde onderwijsdoelen positief beïnvloeden. Dergelijke factoren worden in de praktijk vertaald in concrete kenmerken, acties of initiatieven die bij het organiseren van onderwijs vanuit het pedagogisch project worden gerealiseerd. Een aantal van deze factoren is gemeenschappelijk voor de diverse pedagogische projecten. De uitdaging bij het ontwikkelen van het Referentiekader voor OnderwijsKwaliteit bestaat erin om met alle stakeholders hierover een consensus te vinden. Relevant wetenschappelijk onderzoek, internationale tendensen, het regelgevend kader maar ook de opinie en expertise van de diverse stakeholders informeren deze oefening. Een dergelijke consensus laat toe duidelijke en gedeelde verwachtingen te identificeren. Een consensus is per definitie selectief. Met het ROK beogen we dus geen exhaustieve opsomming van kwaliteitsvereisten. We willen de essentie vatten op een voldoende generiek niveau en tegelijk voldoende duidelijk zijn. De zoektocht naar een consensus vergt inspraak van en draagvlak bij de belanghebbenden. De wijze waarop het ROK wordt ontwikkeld, in co-creatie met de belanghebbenden, moet hiervoor garant staan. 2. Een toegevoegde waarde bieden aan alle belanghebbenden Het formuleren van een consensus respecteert de eigenheid van het pedagogisch project en creëert tegelijk een voldoende gemeenschappelijke basis voor alle partners die bijdragen tot onderwijskwaliteit. Dit levert een meerwaarde op voor alle betrokkenen. Door aan hetzelfde kader en dezelfde begrippen te refereren, verbeteren we de communicatie tussen alle partners. Directeurs, leraren, ondersteunend personeel, begeleiders, nascholers, lerarenopleiders, inspecteurs en anderen kennen de minimale gemeenschappelijke kwaliteitsverwachtingen en begrijpen elkaar in hun professioneel overleg. Misverstanden over verwachtingen leiden tot een contraproductieve verantwoordingsdruk. Het Referentiekader voor OnderwijsKwaliteit heeft ook tot doel die aspecten van planlast te verminderen. Ook voor leerlingen en ouders, instellingen in het hoger onderwijs, werkgevers en anderen zijn de gemeenschappelijke verwachtingen voor onderwijskwaliteit helder. 3. Het interne kwaliteitsbeleid centraler stellen in het externe kwaliteitstoezicht In navolging van het Kwaliteitsdecreet van 2009 kent de beleidsnota aan elke S/C/A de eerste verantwoordelijkheid toe om onderwijs van een goede kwaliteit aan te bieden en de eigen kwaliteit systematisch te onderzoeken en te bewaken. De klemtoon ligt 3

4 voortaan op het kwaliteitsbeleid dat scholen zelf ontwikkelen. De ruimte en autonomie van S/C/A worden sterker beklemtoond, evenals hun verantwoordelijkheid om goede kwaliteit te leveren. Het interne kwaliteitsbeleid wordt bijgevolg centraler gesteld in het externe kwaliteitstoezicht door de onderwijsinspectie. In deze context is het voor alle partijen belangrijk te weten wat de gemeenschappelijke verwachtingen zijn. Het Referentiekader voor OnderwijsKwaliteit moet voor duidelijkheid zorgen. Meer transparantie schept ruimte voor S/C/A om vanuit hun autonomie keuzes te maken over het eigen kwaliteitsbeleid. Aangezien scholen en onderwijsinspectie samen hetzelfde referentiekader delen, kunnen de bevindingen van de kwaliteitsbewaking door de school zelf het startpunt zijn van een doorlichting door de onderwijsinspectie. 4. Duidelijkheid in de beoordeling van onderwijskwaliteit Het Referentiekader voor OnderwijsKwaliteit heeft ook als doel de transparantie te verhogen bij de beoordeling van onderwijskwaliteit, zowel voor de S/C/A als voor de externe beoordelaar. Om te kunnen inspelen op de verschillen tussen S/C/A en bruikbaar te zijn voor de eigen kwaliteitszorg, is het aangewezen dat in eerste instantie de S/C/A zelf ontwikkeling en groei, maar ook stagnatie of achteruitgang kan vaststellen aan de hand van het kader. Het ontwikkelen van een referentiekader biedt de kans om in overleg toetsstenen voor gewenste kwaliteit te formuleren. Een kwalitatieve benadering van kwaliteitsbeoordeling blijft belangrijk. Een te sterke of eenzijdige kwantitatieve aanpak houdt immers risico s in zoals het rangschikken van scholen. We opteren dus voor een evenwichtige combinatie van een kwantitatieve en kwalitatieve benadering. Onderwijs is een dynamisch proces en is gebonden aan opvattingen over kwaliteit en aan de mate waarin er aan wordt voldaan. Eens het referentiekader is ontwikkeld, dient het geregeld aan actuele ontwikkelingen te worden afgetoetst en desgevallend aangepast. Kwaliteitsvereisten voor het referentiekader We streven deze doelstellingen na door bij het uittekenen van het referentiekader volgende kwaliteitsvereisten te hanteren. Draagvlak Het referentiekader kent een draagvlak bij en is herkenbaar voor alle belanghebbenden. Helder Het referentiekader gebruikt heldere taal met het oog op een gemeenschappelijk begrippenkader. Het is daardoor gebruiksvriendelijk en duidelijk. 4

5 Gedeelde verwachtingen Het referentiekader biedt toetsstenen voor gewenste kwaliteit door minimale kwaliteitsverwachtingen te formuleren. Ruimte laten Er moet voldoende ruimte zijn voor eigen keuzen en klemtonen van S/C/A en voor het eigen pedagogisch project. Interne kwaliteitszorg is in de eerste plaats een uitwerking van de eigen waarden en prioriteiten van S/C/A. Ontwikkeling stimuleren Het referentiekader biedt perspectieven voor kwaliteitsontwikkeling en innovatie. Het is voldoende uitdagend en ondersteunt S/C/A om een goed beeld te krijgen over hun sterktes en zwaktes ten aanzien van de toetsstenen van het referentiekader. Het helpt hen om de eigen ontwikkeling in handen te nemen. Gericht op de essentie Het referentiekader maakt voldoende duidelijk dat zowel interne kwaliteitszorg als externe kwaliteitscontrole in de eerste plaats gericht zijn op het verbeteren van de onderwijsresultaten en effecten en op het versterken van het leren en onderwijzen. Bij het vormgeven van het referentiekader maken we daarom de factoren zichtbaar die volgens wetenschappelijk onderzoek een aantoonbaar positieve invloed hebben op onderwijsresultaten en effecten. Voldoende integraal en flexibel Het referentiekader biedt een volledig beeld van belangrijke dragers van onderwijskwaliteit waarover een consensus bestaat. Het kader is flexibel want het laat toe factoren die onderwijskwaliteit beïnvloeden meer of minder te beklemtonen en onderlinge verbanden te leggen. 5

6 Eerste aanzet voor een referentiekader 1. Voorbeschouwing Sinds midden jaren negentig hanteert de onderwijsinspectie het CIPO-model (Context, Input, Proces, Output). Dit model heeft voordelen: het is gekend en aanvaard en het is decretaal verankerd 2. De uitgangspunten van CIPO zijn gebaseerd op het EFQM-model en herkenbaar aanwezig in andere gangbare kwaliteitsmodellen. CIPO is een relationeel en allesomvattend model. Het laat toe de S/C/A te beschouwen als een organisatie die haar werking afstemt op de kenmerken van haar populatie en haar omgeving zodat de onderwijsresultaten en effecten bij alle lerenden optimaal worden. Om te beantwoorden aan de doelstellingen en kwaliteitsvereisten voor het ontwikkelen van een referentiekader voor onderwijskwaliteit, kent het CIPO-model ook enkele tekortkomingen. CIPO geeft geen invulling aan het begrip kwaliteit. Het is ingedeeld in componenten en domeinen die indicatoren en variabelen bevatten 3. Deze zijn echter neutraal geformuleerd en bevatten geen toetsstenen voor gewenste kwaliteit. Het is in het CIPO-model evenmin duidelijk welke domeinen een directe of indirecte invloed hebben op onderwijskwaliteit. In effectiviteitsonderzoek staat de vraag centraal welke elementen een positieve samenhang vertonen met onderwijskwaliteit. Dit onderzoek geeft richting voor het identificeren van elementen die de effectiviteit van onderwijs positief beïnvloeden. Met andere woorden, niet alle elementen in het huidige kader hebben een even grote impact op onderwijskwaliteit. Er zijn elementen die een directe impact hebben. Andere hebben een indirecte invloed. Ze ondersteunen de onderwijskwaliteit vanop een grotere afstand, bijvoorbeeld door het versterken van de elementen met een rechtstreekse impact. Heel wat inspectiesystemen baseren zich op soortgelijke wetenschappelijke inzichten om hun toezichtskader vorm te geven en te legitimeren. Ook instrumenten voor zelfevaluatie volgen deze tendens. 2. Richtvragen Voorgaande vaststellingen, studie van wetenschappelijk onderzoek en van andere referentiekaders, regelgeving en de eerder vooropgestelde doelstellingen en kwaliteitsvereisten, legitimeren een evolutie naar een referentiekader waarin volgende vragen centraal staan: 2 Decreet van 8 mei 2009 betreffende de kwaliteit van onderwijs (B.S. 28/08/2009) 3 Besluit van de Vlaamse Regering van 1 oktober 2010 tot uitvoering van het decreet van 8 mei 2009 betreffende de kwaliteit van onderwijs met betrekking tot het referentiekader van de inspectie (B.S. 13/01/2011) 6

7 Bewaakt, verbetert en borgt mijn school 4 haar onderwijskwaliteit kwaliteitsvol? Kwaliteitszorg is gericht op het verbeteren van de onderwijsresultaten en effecten. Hiertoe zet de school acties op om binnen de eigen context en met de eigen populatie de vooropgestelde doelen te bereiken. Kwaliteitszorg impliceert ook dat de school evalueert of deze doelen zijn behaald en actie onderneemt om de realisatie ervan te borgen of te verbeteren. Zijn de onderwijsresultaten en effecten optimaal en vervult mijn school haar opdracht kwaliteitsvol? Kwaliteit van onderwijs blijkt uit de onderwijsresultaten en effecten ervan. Dit bevat onder meer de leerdoelen opgelegd door de regelgeving, tevredenheid en welbevinden, maatschappelijke participatie (loet en voet), doorstroom binnen het leertraject en naar vervolgonderwijs of arbeidsmarkt. Kwaliteitsvol onderwijs blijkt ook uit de mate waarin de school de eigen vooropgestelde doelen realiseert. Ondersteunt mijn school de ontwikkeling van de lerenden op een kwaliteitsvolle wijze? Kwaliteit van onderwijs is ook zichtbaar wanneer de school rekening houdt met de leermogelijkheden en behoeften van haar populatie en haar werking hierop afstemt met het oog op de vooropgestelde onderwijsresultaten en effecten. Bepalende factoren voor onderwijskwaliteit zijn de organisatie en opvolging van het onderwijs- en leerproces, de zorg voor individuele noden en het leer- en leefklimaat. Organiseert mijn school zich kwaliteitsvol om binnen haar context en met de eigen populatie optimale onderwijsresultaten en effecten te bereiken? Effectieve kwaliteitszorg, optimale onderwijsresultaten en effecten en kwaliteitsvolle ondersteuning van lerenden zijn mede het gevolg van een sterk beleid. Aspecten zoals leiderschap, de ontwikkeling van een visie en strategie, het werken met partners, het beheer van personeel, infrastructuur, uitrusting en financiële middelen kunnen hiertoe bijdragen. 3. Het vervolg Eens een draagvlak is gevonden voor doelstellingen, kwaliteitsvereisten en richtvragen, is een volgende stap mogelijk in het concretiseren van het referentiekader voor onderwijskwaliteit. Alle belanghebbenden dienen dan samen te definiëren wat kwaliteitsvol concreet betekent. We stellen voor om dit te doen door bij elke richtvraag kenmerken van kwaliteit te identificeren, waarbij we ook het stimuleren van ontwikkeling beogen. 4 Omwille van de leesbaarheid gebruiken we in deze richtvragen het woord school i.p.v. S/C/A (Scholen, Centra voor leerlingenbegeleiding / basiseducatie/volwassenenonderwijs, Academies voor dko) 7