Uitnodiging tot het experimenteren met de WijkInvesteringsZone (WIZ) Gedragen door de energie en het elan van eigenaren en bewoners Eind vorig jaar heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken aan Platform31 gevraagd om in samenwerking met Stipo en Stad en Economie een experimentenprogramma in te richten rond de WijklnvesteringsZone, afgekort de WIZ. De kern van een WIZ-project is dat eigenaren en bewoners samen plannen maken voor verbeteringen aan wijk, buurt, straat en dorp en die ook samen uitvoeren. Alle betrokkenen dragen op hun manier daaraan bij. Het zijn plannen voor en door eigenaren en bewoners. Ze kunnen alleen slagen als ze gedragen worden door de energie en het elan uit het gebied. In deze notitie informeren wij u over (1) dit experimentenprogramma (2) maken wij u duidelijk wat een WIZ is (handleiding) en geven wij aan (4) hoe en op welke wijze u een aanvraag kunt indienen om aan dit experimentenprogramma deel te nemen (plan van aanpak via aanmeldingsformulier). 1. Experimentenprogramma WIZ 1.1 Lengte, tijdpad en fasering Het experimentprogramma heeft een looptijd van drie jaar en loopt door tot eind 2015. De ambitie is om met twaalf WIZ-pilots te gaan experimenteren op verschillende plekken in het land. Het experimentenprogramma kent een zestal fasen: 1. Verkenning maatschappelijk probleem en haalbaarheid 2. Werving en selectie (eerste kwartaal 2013) 3. Experimentvoorbereiding (tweede kwartaal 2013) 4. Uitvoering experiment (tweede helft 2013-eind 2015) 5. Evalueren (eind 2015) 6. Kennisverspreiding Momenteel bevindt het programma zich in de eerste twee samen oplopende fasen. Pilots worden geworven en met pilotpartners wordt gekeken of de WIZ het juiste antwoord is. In maart wordt bepaald welke pilots een plaats krijgen in het programma. Daarbij spelen verschillende criteria een rol zoals overdraagbaarheid en innovatiekracht, maar kijken we ook naar geografische spreiding en naar het onderwerp waarop de pilot zich richt. We willen verschillende onderwerpen een plek geven. 1.2 Financiering Het experimentenprogramma wordt mogelijk gemaakt door de inzet van eigen middelen van Platform31, een programmasubsidie van het ministerie van BZK en door een eigen bijdrage van de pilotpartners. We rekenen op een eigen bijdrage van 10.000 euro van de afzonderlijke pilotpartners. Voor dit bedrag participeren ze in een driejarig landelijke experimentprogramma. 1.3 Uitvoering De uitvoering van het experimentenprogramma ligt in handen van de pilotpartners zelf. Het is hun project. Zij moeten het doen. Dat is ook de kern van de WIZ. Maar ze staan niet alleen. Plaform31, Stipo en Stad en Economie staan hen bij de uitvoering terzijde. 1.4 Wat mogen pilotpartners verwachten voor hun financiele bijdrage? Platform31, Stipo en Stad en Economie dragen zorg voor de volgende zaken. (a) Zij monitoren de voortgang van de verschillende pilots en reiken waar nodig expertkennis aan. Handleiding experiment WIZ, 23-1-2013 1
(b) (c) (d) (e) Zij organiseren de kennisuitwisseling en ontwikkeling tussen de verschillende pilotpartners. Periodiek zullen de partners bij elkaar gebracht worden op werkbijeenkomsten om van elkaar te leren en elkaar te helpen. Zij dragen zorg voor de communicatie van de voortgang van het experimentenprogramma. Over de verschillende pilots zal periodiek geschreven en gepubliceerd worden, niet alleen om elkaar, maar juist ook de buitenwereld te informeren over eerste bevindingen en resultaten. Er is heel veel belangstelling voor het WIZ-laboratorium wat we met elkaar gaan inrichten. Zij zullen de verschillende pilotpartners ook adviseren bij het benaderen van fondsen. Zo staat ook een informatiebijeenkomst met relevante fondsen op de agenda. Tot slot dragen zij zorg voor de evaluatie en het publiceren van het experimentenprogramma. Een goede evaluatie is alleen mogelijk, als de doelstellingen en de ambities van de pilotpartners bij het begin van het traject helder zijn. Mislukken kan, dat kan bij experimenteren, maar belangrijk is dat het doel van de pilot helder is. En vervolgens samen op avonturentocht gaan om dat doel te bereiken. 1.5 Indienen plannen U kunt uw plan(nen) indienen tot vrijdag 8 maart bij Radboud Engbersen, radboud.engbersen@platform31.nl. Maak hierbij gebruik van het aanmeldformulier. Handleiding experiment WIZ, 23-1-2013 2
2. Handleiding voor een WijkInvesteringsZone (WIZ) In onderstaande paragraaf leggen (2.1) we kort uit wat een WIZ precies is en voor welke onderwerpen en thema s een WIZ mogelijk geschikt is, expliciteren we de stappen die gezet moeten worden om een WIZ te realiseren (2.2), en benoemen we de elementen die uitgewerkt moeten worden bij het indienen van een voorstel om opgenomen te kunnen worden in het experimentenprogramma. Deze elementen vindt u ook terug in het aanmeldformulier. Voorts (3) geven wij aan dat het ook mogelijk is om een voorstel in te dienen waarin op onderdelen afgeweken wordt van de hier geschetste systematiek. We spreken dan van een zachte variant. Wij voegen daar aan toe dat in het geval van zachte varianten wel nagedacht dient te worden of deze in de toekomst kunnen doorgroeien naar een zuivere WIZ. 2.1 Wat is een WIZ? De aantrekkelijkheid van een buurt hangt niet alleen af van de huizen en de bewoners maar ook van de kwaliteit van de publieke ruimte en de aanwezige voorzieningen. Als eigenaren en bewoners die zelf willen verbeteren en de kosten lopen op, dan is de WIZ een middel om de financiering te regelen. Want als een meerderheid van de grote en kleine eigenaren en de huurders met de projecten instemmen dan kan iedereen worden verplicht er aan mee te betalen. Ook degenen die er tegen zijn. Daarom moet er wel goed op gelet worden, dat iedereen in redelijkheid meeprofiteert van de gezamenlijke projecten. De WijkInvesteringsZone is een gebied, waar binnen alle belanghebbende eigenaren (ook partijen zoals corporaties, particuliere woningverhuurders en lokale ondernemers) en mogelijk ook bewoners van woningen meebetalen aan een plan om de collectieve woonkwaliteit in het gebied te verbeteren. De WIZ kan alleen tot stand komen als een gekwalificeerde meerderheid van eigenaren/bewoners met het plan instemt. De activiteiten van een WIZ zijn aanvullend op de basisactiviteiten van de gemeente en worden uitgevoerd door een stichting of (coöperatieve) vereniging. De gemeente int de verplichte bijdragen en draagt de opbrengst over aan de stichting of vereniging. 2.1.1 Voorbeelden van pilotprojecten Grote eigenaren en verhuurders willen samen met de gemeente de totale buitenruimte op de schop nemen. Als ze het samen doen zal het effect groter, beter en duurzamer zijn. De eigenaar/bewoner en huurders willen daarbij graag een aantal voorzieningen realiseren als collectieve tuinen, groentetuinen, een extra mooie speeltuin, kinderboerderij, hangplek of skeelerbaan. De WIZ kan er voor zorgen dat de totale herinrichting en (apart) door de bewoners gefinancierde projecten worden gefinancierd en uitgevoerd en het onderhoud wordt geregeld. De veiligheid in de buurt moet verbeteren en de eigenaren/bewoners organiseren via de WIZ een buurtbeveiliging. Met de (gedeeltelijke) verkoop van appartementen in de grote complexen verdwijnt meestal ook de huismeester. Veelal willen de bewoners die houden en zijn er taken te vinden, waaraan de verkopende partij of andere instellingen willen meebetalen. Op die manier zou een WIZ uitkomst kunnen bieden met een gezamenlijke financiering, die niet tot al te hoge lasten voor de eigenaar/bewoners zou leiden. Binnentuinen in wooncomplexen zijn vaak verwaarloosd en met een WIZ kunnen eigenaren en bewoners ze herinrichten en bijhouden. Het opzetten van een buurthuis/buurtcafé, buurtwinkel of bibliotheek waarbij de bewoners voor de eerste 5 jaar bijvoorbeeld de ruimte inrichten en verhuren en de exploitatie zelf doen of verpachten. Na 5 jaar kan dan worden bezien wat van de voorziening zich zelf kan bedruipen en waarvoor een vervolg-wiz nodig is om de gewenste voorziening in stand te houden. Handleiding experiment WIZ, 23-1-2013 3
In krimpgebieden is niet alleen het in stand houden van voorzieningen een opgave maar neemt ook de bereikbaarheid af. Met de WIZ zouden bijvoorbeeld extra (buurt)bussen per dag geregeld kunnen worden of een gezamenlijke taxi worden ingesteld. We willen ook onderzoeken of er pilotprojecten mogelijk zijn op het gebied van de energieopwekking (zonnepanelen, biogasinstallaties, warmte/koude-opslag enzovoorts) en pilotprojecten, die te maken hebben met gezamenlijk onderhoud aan de woning (bijvoorbeeld funderingsproblemen bij woonblokken en opknappen van gevels). Ook is interessant of er een koppeling gemaakt kan worden naar andere eigenaren zoals bedrijfseigenaren en grondeigenaren. Initiatoren: enthousiaste ideeënrijke mensen in de buurt, die iets op gang willen brengen Participanten: corporaties en andere woningverhuurders + eigenaar/bewoners + huurders van woningen, gemeenten, ondernemers, andere initiatieven 2.1.2 Betrokken partijen naar rol en activiteit Gemeente als overheid Garandeert de basiskwaliteit Faciliteert Gemeente als eigenaar Woningcorporaties Financieel draagvlak voor collectieve Eigenareninitiatief Beleggers Particuliere verhuurders projecten Eigenaar/bewoners Bescheiden bijdrage Bewonersinitiatief Huurders Marginale bijdrage/in natura De financiering voor een WIZ kan worden vastgelegd voor maximaal 5 tot 10 jaar. De kosten van de gezamenlijke projecten van een WIZ moet een minimum omvang hebben om op te wegen tegen de kosten die voor een WIZ gemaakt moeten worden, zoals de oprichtings- en inningskosten. De ervaringen met de BIZ hebben geleerd dat gemeenten deze taak niet moeten onderschatten. De gemeente blijft borg staan voor de basisinrichting en -beheer. Dat wordt vastgelegd in een overeenkomst. 2.1.3 Succesfactoren van een WIZ algemeen gevoeld collectief belang voldoende zwaarte om kosten van WIZ waard te zijn gemeente staat er achter trekker(s) aanwezig interessant ook voor (meerdere) grote partijen samenwerkingscultuur/communicatief vermogen in de buurt zichtbare resultaten op korte termijn 2.1.4 Samenvattende elementen van een WIZ voor en door dorp, wijk, buurt, straat, woonblok; iedereen heeft belang bij voorstellen (collectiviteit); partijen betalen naar vermogen en belang; meerderheid van WIZ achter plan (minimaal 2/3 van 50% opkomst); pas dan verplichte bijdrage voor allen of per categorie; bijdrage kan variëren van enkele 10-tjes tot bedragen van meer dan 100.000; WIZ-organisatie voert plannen uit in 1 tot 5 (of mogelijk 10) jaar; gemeente geeft opbrengst door en controleert de WIZ-organisatie. Handleiding experiment WIZ, 23-1-2013 4
2.2 Stappen bij de oprichting van een WIZ In de weergave van de regeling wordt de huidige werkwijze van de Bedrijveninvesteringszone (BIZ) gevolgd om integratie met de wet die daarvoor op dit moment wordt gemaakt mogelijk te houden. 2.2.1 Initiatiefnemers De initiatiefnemers bepalen: lijst van activiteiten en kosten gebiedsomvang WIZ-periode (1-5 jaar, mogelijk wordt dat 10 jaar) de bijdrageplichtigen in 3 categorieën (professionele eigenaren, eigenaar/bewoners en huurders), die een aantoonbaar belang hebben bij de voorgestelde activiteiten/projecten omslagmethode voor de bijdrage (vast bedrag of WOZ-gerelateerd) en hoogte per categorie het businessplan op met voorstaande gegevens houden een proefpeiling om de steun te bepalen en richten een WIZ- (coöperatieve) vereniging, of stichting op 2.2.2 Uitvoeringsovereenkomst Gemeente en WIZ-organisatie sluiten samen een uitvoeringsovereenkomst met daarin tenminste: alle bovenstaande punten wijze van financiële verantwoording dienstenovereenkomst, waarin wordt bepaald welke basiskwaliteit de gemeente voor schoon, heel en veilig garandeert evt. gemeentelijke inningskosten en subsidies WIZ-organisatie legt zich vast op uitvoering De WIZ moet hiermee binnen de algemene WIZ-verordening vallen, die de inning van de WIZ-bijdrage in de gemeente mogelijk maakt. 2.2.3 Draagvlakmeting De WIZ-organisatie regelt (onder toezicht van de gemeente) de draagvlakmeting onder bijdrageplichtige eigenaren en bewoners, waarbij voor het instellen van een WIZ een respons nodig is van: tenminste 50% geldige stemmen (alleen de vóór- en tegenstemmen) van de stemgerechtigden; van deze 50% moet 2/3 vóór stemmen; als de bijdrage gekoppeld is aan de WOZ-waarde dan moeten de vóórstemmers binnen iedere categorie ook nog minstens 50% van de vastgoedwaarde vertegenwoordigen. 2.2.4 WIZ-bijdrage/-subsidie Gemeente int WIZ-bijdrage en draagt die in de vorm van een WIZ-subsidie (eventueel minus heffingskosten en kosten bezwaren) over aan de WIZ-organisatie. 2.2.5 Opstart WIZ-organisatie start de WIZ op met een vergadering, waarin het bestuur wordt benoemd en afspraken over de uitvoering worden gemaakt. Bij een stichting moeten waarborgen voor de inbreng van bijdrageplichtigen worden opgenomen in de statuten. Handleiding experiment WIZ, 23-1-2013 5
2.2.6 Jaarlijkse uitkering/verantwoording Jaarlijkse uitkering door de gemeente en verantwoording door de WIZ-organistatie van de WIZsubsidie(s) Handleiding experiment WIZ, 23-1-2013 6
3. Een zachte variant als WIZ Als eerder is aangegeven is het ook mogelijk om een zachte variant in te dienen. Bijvoorbeeld een variant waarbij geen bijdrage wordt geïnd, maar partijen op vrijwillige basis investeren en waarbij bewoners tijd en menskracht investeren in plaats van geldbedragen. Bij deze zachte varianten is het wel essentieel dat belangrijke partijen zich wederzijds contractueel financieel verplichten aan het bewuste pilotproject. Ook de bijdrage van bewoners is helder vastgelegd - of dat nu inzet is via tijd en menskracht dan wel geld. We herhalen dat we het cruciaal vinden dat bij deze zachte varianten steeds wordt nagedacht of ze op termijn kunnen worden omgezet in een zuivere WIZ. Handleiding experiment WIZ, 23-1-2013 7
4. Inhoud Plan van Aanpak WIZ Voor de beoordeling van de voorstellen voor een WIZ wordt een plan van aanpak gevraagd met de volgende elementen: 4.1 Uitgangspunten Concrete inhoud activiteiten/projecten Gezamenlijke drive/wens Score op criteria WIZ (zie handleiding) Rol en activiteiten van betrokken partijen (zie schema in handleiding) Financiële bijdrage per betrokken partij Periode Geografisch gebied 4.2 Uitvoering Begroting per jaar Planning van de activiteiten Medefinanciers Afspraken met gemeente (basis, draagvlakmeting) 4.3 Organisatie Wiz-organisatie/voorlopig bestuur van een stichting of (coöperatieve) vereniging? Betrekken van de belanghebbenden bij de uitvoering 4.4 Verantwoording Prestaties per jaar Motivatie om aan experiment Wijk InvesteringsZone deel te nemen Eventueel bijgevoegde stukken Bij de indiening van het experiment in dient hoofdstuk 4.1 te worden uitgewerkt (zie aanmeldingsformulier) en kan voor de andere hoofdstukken worden volstaan met waar nodig een voorlopige aanduiding, bijvoorbeeld over de verwachte bijdrage van de gemeente. Handleiding experiment WIZ, 23-1-2013 8