1 Meten Wat kan Iris zo bij zichzelf onderzoeken? hoe sterk haar spieren zijn hoe vaak haar hart klopt of haar bloeddruk goed is of haar botten stevig genoeg zijn 2 Plastic afval Het plastic afval geeft voor natuurbeheerders veel problemen. Waardoor komt dit vooral? het plastic afval schrikt de dieren af het plastic afval trekt ongedierte aan het plastic afval vernietigt de bacteriën in de bodem het plastic afval verteert slecht in de natuur 3 Koorts it kind heeft koorts. Wat zal de thermometer aangeven? 34 37 39 44
4 Voedsel vangen Ieder dier vangt zijn voedsel op een speciale manier. Welk diergedrag heeft niets te maken met het vangen van een prooi? dat van dier 1 dat van dier 2 dat van dier 3 dat van dier 4 5 Vlinders ls je goed kijkt, zie je hier bij elke pijl een vlinder. eze vlinders worden door vogels gegeten. Welke vlinders worden het eerst opgegeten? vlinder 1 en vlinder 2 vlinder 3 en vlinder 4 vlinder 1 en vlinder 3 vlinder 2 en vlinder 4 E vlinder 1 en vlinder 4 F vlinder 2 en vlinder 3
6 roeikaseffect Een groot milieuprobleem is het broeikaseffect. Wat wordt met het broeikaseffect bedoeld? Het groter worden van de woestijn. Het opwarmen van de aarde. Het smelten van poolkappen. Het uitsterven van diersoorten. 7 orstomvang meten e borstomvang van Jeroen is maximaal 78 cm en minimaal 70 cm. Waar heeft het verschil mee te maken? of hij fit of moe is of hij inademt of uitademt of hij net gegeten heeft of niet of zijn hart snel of langzaam klopt 8 oter Een pakje boter kun je lang bewaren. Wat heeft de levensmiddelenindustrie aan de boter toegevoegd zodat het lang te bewaren is? kleurstof conserveermiddel smaakstof vitamine en
9 Wormen plaatje 1 plaatje 2 Marloes doet een proefje. Ze vult een glazen pot met verschillende laagjes aarde en een paar wormen. ovenop legt ze een paar eikenblaadjes (plaatje 1). Na een paar dagen gaat ze kijken en schrijft ze op wat ze ziet (plaatje 2). Marloes heeft haar onderzoek goed gedaan. Wat kan Marloes onderzoeken met dit proefje? ij welke temperatuur graaft een worm het best? lijven de wormen in een bepaald laagje aarde? Hoelang kan een worm in een pot leven? Welke blaadjes eten wormen het liefst? 10 GFT In deze zak zit compost. e compost is gemaakt van Groente-, Fruit- en Tuinafval. Welke organismen maken van groente-, fruit- en tuinafval compost? mieren en wespen muizen en ratten schimmels en bacteriën
11 Pannetje met melk Marlies heeft drie dezelfde pannetjes (zonder deksel). Ze doet in elk pannetje evenveel melk. Een pannetje (1) zet ze in de koelkast. Een ander pannetje (2) zet ze op het vuur. Ze laat de melk daarin vijf minuten koken. Het derde pannetje (3) zet ze op de tafel in de keuken. In welk pannetje wordt de melk het eerste zuur? in pannetje 1 in pannetje 2 in pannetje 3 12 Planten maken voedsel Planten kunnen zelf voedsel maken uit stoffen die ze uit de bodem en uit de lucht opnemen. Jacco wil dit met een tekening laten zien. Zijn tekening is bijna klaar. Hij moet alleen nog de namen van de stoffen in de juiste vakjes zetten. Hoe doet Jacco dat goed? - koolstofdioxide in vakje - mineralen in vakje - water in vakje
13 Roken Mensen die al jaren veel roken zijn bij lichamelijke inspanning meestal eerder moe dan mensen die niet roken. hantal: at komt omdat er bij rokers minder snel zuurstof naar het bloed kan. Jeroen: at komt omdat bij rokers de spieren beschadigd zijn. Wie heeft gelijk? alleen hantal alleen Jeroen beiden 14 Voetballers eze voetballers doen hun best om te winnen. Wat zal er, vergeleken met vóór de wedstrijd, gebeuren met. (zet een kruisje in het juiste vakje): Neemt af lijft gelijk Neemt toe het aantal hartslagen per minuut het aantal ademhalingen per minuut de hoeveelheid zweet
15 Zweefvlieg eze zweefvlieg ziet er net zo uit als een wesp. Een wesp kan steken, een zweefvlieg niet. Wat is het voordeel voor de zweefvlieg om er net zo uit te zien als een wesp? e zweefvlieg heeft er geen voordeel bij om er net zo uit te zien als een wesp. e zweefvlieg kan nu dezelfde bloemen bezoeken als wespen. e zweefvlieg kan nu ook met wespen paren. e zweefvlieg wordt nu niet zo snel opgegeten. 16 Twee groepen vogels groep 1 groep 2 zwarte wouw merel bruine kiekendief spreeuw korhoen reiger e vogels uit groep 1 dreigen uit te sterven in Nederland. Van de vogels uit groep 2 komen er echter steeds meer. Hoe zou dat komen? e vogels uit groep 1 eten vaak vergiftigd voedsel. e vogels uit groep 2 worden allen gevoerd door de mens. e vogels uit groep 1 hebben grote, rustige natuurgebieden nodig. e vogels uit groep 2 hebben zich aangepast aan het leven in de buurt van de mensen. e vogels uit groep 1 hebben veel vijanden. e vogels uit groep 2 hebben helemaal geen vijanden. e vogels uit groep 1 zijn niet beschermd, die uit groep 2 wel. 17 roeikaseffect Het broeikaseffect zorgt ervoor dat de aarde steeds warmer wordt. Welk gas in de lucht is verantwoordelijk voor het broeikaseffect? koolstofdioxide ozon stikstof zuurstof
18 Schaapskudde eze schapen grazen op het heideveld. Wat zal er met het heideveld gebeuren als er geen schapen meer op grazen? Het heideveld blijft zoals het is, het maakt niet uit of er wel of geen schapen op grazen. Het heideveld zal langzaam aan kaal worden, omdat de planten geen mest meer krijgen. Het heideveld zal langzaam aan veranderen in een bos, omdat jonge boompjes niet meer door de schapen opgegeten worden. 19 Jam met conserveermiddel Op het etiket van deze pot aardbeienjam staat "met conserveermiddel". Waarom staat dat erop? at staat erop zodat je weet... dat deze jam heel zoet smaakt. dat deze jam lang goed blijft. dat dit jam is voor mensen met suikerziekte. dat je de jam in de koelkast moet bewaren.
20 ieren, planten en schimmels ij vijf organismen staat een pijl met een cijfer. Vul hieronder op elke regel de juiste cijfers in. 1 Welke cijfers staan bij dieren? 2 Welke cijfers staan bij planten? 3 Welke cijfers staan bij schimmels? 4 Welke organismen leven van resten van planten en dieren? 5 Welke organismen nemen koolstofdioxide uit de lucht op? 6 Welke organismen staan aan het begin van een voedselketen? 7 Welke organismen hebben zonlicht nodig om te groeien? 8 Welke organismen hebben zuurstof nodig?
21 Voedselvertering Met een schema kun je laten zien wat er gebeurt met het voedsel dat je eet. In dit schema zijn bij de pijlen twee woorden niet ingevuld. ie woorden staan hieronder. Zet achter elk woord bij welke pijl het hoort. niet-verteerd hoort bij pijl verteerd hoort bij pijl 22 Planten hebben meestal wortels, stengels en bladeren. Wat is de taak van de wortels? Opnemen van water en mineralen/zouten Wat is de taak van de stengels? Transport / water geven aan bladeren Stevigheid / rechtop blijven staan ragen van bladeren Wat is de taak van de bladeren? Voedsel/suiker/zetmeel maken Zonlicht opvangen Zuurstof maken / afgeven demhalen / water verdampen
23 Vissen Net als dieren op het land hebben de vissen in het water zuurstof nodig. Hoe komen vissen aan zuurstof? Vissen ademen luchtbelletjes in van de waterplanten. Vissen halen zuurstof uit het water. Vissen happen lucht bij het wateroppervlak. Vissen maken zelf zuurstof. 24 Voedselketen van roos tot roofvogel oer as spuit gif op zijn akkers. Hierdoor worden alle lieveheersbeestjes gedood. Eva zegt: Er zullen nu meer koolmeesjes komen. en zegt: Er zullen nu meer luizen komen. Wie heeft gelijk? alleen Eva alleen en beiden geen van beiden 25 Proef met een plant a b c d e tekeningen a t/m d staan op volgorde. an de gele kleur en aan de schaduw kun je zien dat het licht is. Wat toont dit proefje aan (of: welke conclusie kun je uit dit proefje trekken)? dat de stengel en de bladeren in het licht groen kleuren dat de stengel en de bladeren in het licht veel water verdampen dat de stengel en de bladeren zich naar het licht toe keren dat planten licht nodig hebben om te groeien 26 Voedselketen Welke rij is een voorbeeld van een voedselketen? koe melk - boter tarwe meel - brood varken slager - gehakt zaden kip - mens
27 roeikaseffect Met het broeikaseffect wordt de opwarming van de aarde bedoeld. Waardoor wordt het broeikaseffect mede veroorzaakt? oordat energie wordt opgewekt... met kernenergie. met olie. met windmolens. met zonnepanelen.