RWS ONGECLASSIFICEERD Veilig over Rijkswegen 2014 Deel B: Verkeersveiligheid per Regionaal Organisatieonderdeel Datum 23 maart 2016 Status Definitief
Colofon Uitgegeven door Rijkswaterstaat, Dienst: Water, Verkeer en Leefomgeving Informatie WVL loket Telefoon 088-7982 555 Uitgevoerd door Robin Abma (Grontmij) Wouter Mieras (Grontmij) Hans Drolenga (Grontmij) Redactie Yvonne Janssen-Stans (RWS-WVL) Adviseurs verkeersveiligheid vertegenwoordigd in het Periodiek Afstemmingsoverleg Verkeersveiligheid (PAV) Datum 23 maart 2016 Status Definitief Versienummer V1.0 Trefwoorden Verkeersveiligheid, Rijkswegennet, Regionale Dienst, Veiligheid Copyright Rijkswaterstaat, Dienst: Water Verkeer en Leefomgeving, Delft 2016 Projectcode 343397 Kenmerk GM-0177813 Uitgegeven door Rijkswaterstaat, Dienst: Water Verkeer en Leefomgeving
Inhoud 1 Achtergrond 6 2 Kernpunten per Regionaal Organisatieonderdeel 7 2.1 Inleiding 7 2.2 Noord-Nederland 9 2.3 Oost-Nederland 10 2.4 Midden-Nederland 11 2.5 West-Nederland Noord 12 2.6 West-Nederland Zuid 13 2.7 Zee en Delta 14 2.8 Zuid-Nederland 15 3 Afkortingen- en begrippenlijst 16
1 Achtergrond Veilig over Rijkswegen Het project Veilig over Rijkswegen bestaat uit de volgende producten: Deel A, verkeersveiligheid landelijk beeld; Deel B, benchmark Regionale Organisaties; Deel C, detailanalyses per Regionale Organisatie. Deel A is gericht op beleidsvragen. In dit deel zijn de kerncijfers ten aanzien van de verkeersveiligheid op het hoofdwegennet en de te behalen verkeersveiligheidsdoelstellingen opgenomen. Deel B heeft een benchmarkfunctie en bevat de verkeersveiligheidspositie per Regionale Organisatie, in absolute en relatieve zin. In deel C is per Regionale Organisatie een verdiepingsslag uitgevoerd naar onveilige locaties om te komen tot kansrijke en effectieve maatregelen op deze locaties. Europese Richtlijn Verkeersveiligheid Parallel aan de ontwikkeling van het project Veilig over Rijkswegen hebben het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie op 19 november 2008 de Richtlijn betreffende het beheer van de verkeersveiligheid van weginfrastructuur vastgesteld (Richtlijn 2008/96/EG; in het Engels: Road Infrastructure Safety Management en hierna: Richtlijn RISM). Het project Veilig over Rijkswegen past binnen het onderdeel Classificatie en beheer van de verkeersveiligheid van het in gebruik zijnde wegennet (Network Safety Management). Pagina 6 van 18
2 Kernpunten per Regionaal Organisatieonderdeel 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk is per Regionaal Organisatieonderdeel een samenvatting opgenomen van de kernpunten van het ongevallen- en verkeersbeeld van de laatste jaren. Deze samenvatting bevat informatie over de regionale kerncijfers, de ontwikkeling van de verkeersveiligheid en een overzicht van de meest verkeersonveilige locaties. De achterliggende informatie is per Regionaal Organisatieonderdeel opgenomen in een tiental Excel-bestanden: 1. Areaal (in 2014); 2. Risicocijfer naar wegtype (periode 2012-2014); 3. Ontwikkeling aantal en aandeel ziekenhuisgewonden en dodelijke slachtoffers per jaar (periode 2001-2014); 4. Ontwikkeling verkeersprestatie afgezet tegen de ontwikkeling van het aantal ernstige slachtoffers (periode 2001-2014); 5. Verkeersprestatie naar wegtype (in 2014); 6. Verdeling aantal ernstige slachtofferongevallen per uur over de dag (periode 2012-2014); 7. Verdeling aantal ernstige slachtofferongevallen per uur over de dag ten opzichte van de verkeersprestatie per uur (periode 2012-2014); 8. Ontwikkeling risicocijfer per uur (periode 2012-2014); 9. Risicocijfer per traject (periode 2012-2014); 10. Ongevallenconcentraties (periode 2012-2014). De voorliggende rapportage vormt samen met de GeoWeb-applicatie Veilig over Rijkswegen en de Excel-bestanden Deel B van Veilig over Rijkswegen 2014. GeoWeb is een GIS-applicatie waarmee geografische gegevens op een gebruiksvriendelijke manier gepresenteerd kunnen worden. Deze applicatie is een aanvulling op de jaarlijkse rapportages Veilig over Rijkswegen en geeft inzicht in de stand van zaken van de verkeersveiligheid op het Rijkswegennet in Nederland. Hiervoor is gebruik gemaakt van de door de politie geregistreerde verkeersongevallen (BRON), verkeersintensiteiten en wegkenmerken. Gegevens zijn beschikbaar voor de periode 2012 t/m 2014. De applicatie bestaat uit de volgende onderdelen: Ongevallen 2012-2014: alle ongevallen op Rijkswegen voor de periode 2012 t/m 2014. Voor nadere analyses is een Workflow beschikbaar ( Verkeersongevallen selecteren ) waarmee selecties kunnen worden gemaakt, bijvoorbeeld op basis van ongevalkenmerken, locatiekenmerken en selectie in de kaart. Indien gewenst kan de selectie ongevallen worden geëxporteerd naar Excel of Shape. (Bijna-) Blackspots 2012-2014 en (Bijna-) Verkeersongevallenconcentraties 2012-2014. Risicocijfers 2012-2014 op trajectniveau (ernstige slachtofferongevallen per miljoen voertuigkilometers ). Turbulentiegebieden: een indeling van het wegennet in turbulentievrij, uitvoeging, invoeging, strookbeeïndiging, samenvoeging, splitsing en combinatie van turbulentiegebieden. En een laag met risicocijfers 2012-2014 (alle ongevallen per miljoen voertuigkilometers) van de turbulentiegebieden. Pagina 7 van 18
Wegkenmerken: maximum snelheid, aantal rijstroken, aanwezigheid vluchtstroken, wegtype en intensiteit. Bijzondere objecten: bruggen, tunnels, spitsstroken, weefvakken, knooppunten, kruispuntinvloedsgebieden en verzorgingsplaatsen. Risicocijfers 2012-2014 (alle ongevallen per miljoen voertuigkilometers) voor bruggen, tunnels en spitsstroken. Ondergrondkaarten: RWS regiogebieden Districten, Metrering Rijkswegen, topografische ondergrond in kleur, topografische ondergrond in grijstinten en luchtfoto s. In vergelijking met vorige jaren is er ten aanzien van het bepalen van de (Bijna-) Blackspots en (Bijna-) Verkeersongevallenconcentraties een andere methodiek toegepast. Hierdoor is het aantal Bijna-Blackspots en (Bijna-) Verkeersongevallenconcentraties hoger ten opzichte van vorige jaren, vergelijken met voorgaande jaren wordt daarom niet aanbevolen. Dit komt omdat in de methodiek van dit jaar ook kruispunten met het onderliggend wegennet zijn meegenomen en voorbij splitsingen, samenvoegingen wordt gekeken. Pagina 8 van 18
2.2 Noord-Nederland Kernpunten Noord-Nederland 14,7% van het areaal Rijkswegennet in beheer. 8,1% van de voertuigkilometers op Rijkswegen in 2014. Aantal doden: 11 in 2012, 7 in 2013 en 5 in 2014. Aantal ziekenhuisgewonden: 40 in 2012, 18 in 2013 en 20 in 2014. Index gemiddeld risicocijfer (landelijk = 100): 2012 = 91, 2013 = 102, 2014 = 106. Vergelijking risico per wegconfiguratie: Het risico op autosnelwegen met 2 stroken per richting is geïndexeerd op 107 en is dus hoger dan het landelijk gemiddelde. Voor autowegen met 1 strook per richting is de indexwaarde 188 en daarmee veel hoger dan het landelijk gemiddelde. Voor autowegen met 2 stroken per richting is de indexwaarde 82. Het risico op deze wegen is dus lager dan het landelijk gemiddelde. 42 (3,1%) van de 1377 verkeersongevallenconcentraties. 4 (4,2%) van de 96 bijna-blackspots. Trajecten met hoogste risicocijfer zijn: N33, tussen Appingedam en N997 (Holwierde) [3 ongevallen, 4.45 km]; N31, tussen afrit Harlingen en aansluiting op de A31 [1 ongeval, 2.95 km]; N48R, tussen gemeentegrens De Wolden-Hoogeveen en knooppunt Hoogeveen [3 ongevallen, 9.46 km]. Het uur met het hoogste risico is van 00:00 tot 01:00. In dit uur wordt 0,8% van de verkeersprestatie gerealiseerd, terwijl 2,7% van de slachtofferongevallen plaatsvindt. Het risicocijfer ligt in de periodes 20:00-21:00 en 22:00-01:00 hoger dan het landelijk gemiddelde. Dit is deels te verklaren door de relatief lage verkeersprestatie in deze uren. Pagina 9 van 18
2.3 Oost-Nederland Kernpunten Oost-Nederland 19,5% van het areaal Rijkswegennet in beheer. 19,4% van de voertuigkilometers op Rijkswegen in 2014. Aantal doden: 25 in 2012, 19 in 2013 en 18 in 2014. Aantal ziekenhuisgewonden: 56 in 2012, 54 in 2013 en 46 in 2014. Index gemiddeld risicocijfer (landelijk = 100): 2012 = 96, 2013 = 102, 2014 = 92. Vergelijking risico per wegconfiguratie: Het risico op autosnelwegen met 2 stroken per richting is geïndexeerd op 79 en is dus lager dan het landelijk gemiddelde. Het risico op autosnelwegen met 3 stroken per richting is geïndexeerd op 58 en is dus veel lager dan het landelijk gemiddelde. Voor autowegen met 1 strook per richting is de indexwaarde 111 en daarmee iets hoger dan het landelijk gemiddelde. Voor autowegen met 2 stroken per richting is de indexwaarde 82. Het risico op deze wegen is dus lager dan het landelijk gemiddelde. 52 (3,8%) van de 1377 verkeersongevallenconcentraties. 6 (6,3%) van de 96 bijna-blackspots. Trajecten met hoogste risicocijfer zijn: N50L, tussen Ramspolbrug en Rechterveldweg [1 ongeval, 0.71 km]; N35, tussen einde A35 (toe-/afrit Enschede-Centrum) en einde rijbaanscheiding [1 ongeval, 0.87 km]; N783L, knooppunt Neerbosch, tussen afrit naar A73 en oprit vanaf A73 [2 ongevallen, 0.82 km]; Het uur met het hoogste risico is van 03:00 tot 04:00. In dit uur wordt 0,3% van de verkeersprestatie gerealiseerd, terwijl 1,5% van de slachtofferongevallen plaatsvindt. Het risicocijfer per uur van de dag wijkt niet noemenswaardig af van het landelijk gemiddelde. Pagina 10 van 18
2.4 Midden-Nederland Kernpunten Midden-Nederland 11,3% van het areaal Rijkswegennet in beheer. 15,4% van de voertuigkilometers op Rijkswegen in 2014. Aantal doden: 9 in 2012, 3 in 2013 en 7 in 2014. Aantal ziekenhuisgewonden: 22 in 2012, 21 in 2013 en 14 in 2014. Index gemiddeld risicocijfer (landelijk = 100): 2012 = 81, 2013 = 79, 2014 = 88. Vergelijking risico per wegconfiguratie: Het risico op autosnelwegen met 2 stroken per richting is geïndexeerd op 116 en is dus hoger dan het landelijk gemiddelde. Het risico op autosnelwegen met 3 stroken per richting is geïndexeerd op 77 en is dus lager dan het landelijk gemiddelde. Het risico op autosnelwegen met meer dan 3 stroken per richting is geïndexeerd op 81 en is dus lager dan het landelijk gemiddelde. 135 (9,8%) van de 1377 verkeersongevallenconcentraties. 2 (2,1%) van de 96 bijna-blackspots. Trajecten met hoogste risicocijfer zijn: A27R, knooppunt Almere, boog naar A6 richting Muiderberg [1 ongeval, 1.11 km]; A6L, bij Almere Stad-West (tussen hm 47 en 48) [1 ongeval, 0.98 km]; A28L, tussen De Uithof en Waterlinieweg (hm 2.3 0) [1 ongeval, 2.32 km]. Het uur met het hoogste risico is van 02:00 tot 03:00. In dit uur wordt 0,3% van de verkeersprestatie gerealiseerd, terwijl 3,4% van de slachtofferongevallen plaatsvindt. Het risicocijfer is tussen 02:00 en 03:00 aanzienlijk hoger dan het landelijk gemiddelde. Tussen 03:00 en 04:00 juist lager. Verder wijkt het niet veel af van het landelijk gemiddelde. Pagina 11 van 18
2.5 West-Nederland Noord Kernpunten West-Nederland-Noord 11,4% van het areaal Rijkswegennet in beheer. 12,8% van de voertuigkilometers op Rijkswegen in 2014. Aantal doden: 8 in 2012, 5 in 2013 en 3 in 2014. Aantal ziekenhuisgewonden: 28 in 2012, 34 in 2013 en 36 in 2014. Index gemiddeld risicocijfer (landelijk = 100): 2012 = 101, 2013 = 102, 2014 = 114. Vergelijking risico per wegconfiguratie: Het risico op autosnelwegen met 2 stroken per richting is geïndexeerd op 126 en is dus hoger dan het landelijk gemiddelde. Het risico op autosnelwegen met 3 stroken per richting is geïndexeerd op 94 en is dus lager dan het landelijk gemiddelde. Het risico op autosnelwegen met meer dan 3 stroken per richting is geïndexeerd op 131 en is dus hoger dan het landelijk gemiddelde. 378 (27,5%) van de 1377 verkeersongevallenconcentraties. 11 (11,5%) van de 96 bijna-blackspots. Trajecten met hoogste risicocijfer zijn: N200L, hm 2.9-0 [4 ongevallen, 3.14 km]; A1L, knooppunt Muiderberg, hm 15.7-15.0 [2 ongevallen, 0.69 km]; N200R, tussen viaduct A5 en overgang A200 (hm 5.5-6.8) [1 ongeval, 1.33 km]. Het uur met het hoogste risico is van 02:00 tot 03:00. In dit uur wordt 0,4% van de verkeersprestatie gerealiseerd, terwijl 2,3% van de slachtofferongevallen plaatsvindt. Het risicocijfer is tussen 02:00 en 03:00 aanzienlijk hoger dan het landelijk gemiddelde. Verder wijkt het niet veel af van het landelijk gemiddelde. Pagina 12 van 18
2.6 West-Nederland Zuid Kernpunten West-Nederland-Zuid 13,9% van het areaal Rijkswegennet in beheer. 17,2% van de voertuigkilometers op Rijkswegen in 2014. Aantal doden: 10 in 2012, 4 in 2013 en 9 in 2014. Aantal ziekenhuisgewonden: 29 in 2012, 58 in 2013 en 40 in 2014. Index gemiddeld risicocijfer (landelijk = 100): 2012 = 134, 2013 = 136, 2014 = 131. Vergelijking risico per wegconfiguratie: Het risico op autosnelwegen met 2 stroken per richting is geïndexeerd op 126 en is dus hoger dan het landelijk gemiddelde. Het risico op autosnelwegen met 3 stroken per richting is geïndexeerd op 134 en is dus hoger dan het landelijk gemiddelde. Het risico op autosnelwegen met meer dan 3 stroken per richting is geïndexeerd op 115 en is dus hoger dan het landelijk gemiddelde. Het risico op autowegen met 2 stroken per richting is geïndexeerd op 80 en is dus lager dan het landelijk gemiddelde. 455 (33,0%) van de 1377 verkeersongevallenconcentraties. 42 (43,8%) van de 96 bijna-blackspots. Trajecten met hoogste risicocijfer zijn: N915L, tussen de Oostmolendijk en de Rotterdamseweg [1 ongeval, 1.00 km]; A29L, nabij afrit Oud-Beijerland (hm 16-15.4) [1 ongeval, 0.60 km]; N44R, tussen overgang van A44 en Raadhuislaan (hm 21.6-22.6) [1 ongeval, 0.95 km]. Het uur met het hoogste risico is van 03:00 tot 04:00. In dit uur wordt 0,3% van de verkeersprestatie gerealiseerd, terwijl 1,3% van de slachtofferongevallen plaatsvindt. Het risicocijfer per uur van de dag wijkt niet noemenswaardig af van het landelijk gemiddelde. Pagina 13 van 18
2.7 Zee en Delta Kernpunten Zee en Delta 5,5% van het areaal Rijkswegennet in beheer. 2,2% van de voertuigkilometers op Rijkswegen in 2014. Aantal doden: 5 in 2012, 4 in 2013 en 8 in 2014. Aantal ziekenhuisgewonden: 4 in 2012, 11 in 2013 en 6 in 2014. Index gemiddeld risicocijfer (landelijk = 100): 2012 = 119, 2013 = 146, 2014 = 118. Vergelijking risico per wegconfiguratie: Het risico op autosnelwegen met 2 stroken per richting is geïndexeerd op 113 en is dus hoger dan het landelijk gemiddelde. Het risico op autowegen met 1 strook per richting is geïndexeerd op 42 en is dus aanzienlijk lager dan het landelijk gemiddelde. 0 (0,0%) van de 1377 verkeersongevallenconcentraties. 2 (2,1%) van de 96 bijna-blackspots. Trajecten met hoogste risicocijfer zijn: A58R, tussen Oost-Souburg (overgang maximumsnelheid naar 100km/h) en overgang naar N288 (hm 169.7-171.4) [1 ongeval, 1.68 km]; N57L, tussen aansluiting A58 en President Rooseveltlaan (hm 83.1-78.1) [1 ongeval, 5.05 km]; N59, tussen parkeerplaats einde autoweg en rotonde N654 Zierikzee (hm 15.0-28.8) [3 ongevallen, 11.18 km]. Het uur met het hoogste risico is van 02:00 tot 03:00. In dit uur wordt 0,3% van de verkeersprestatie gerealiseerd, terwijl 3,5% van de slachtofferongevallen plaatsvindt. Het risicocijfer is tussen 02:00 en 03:00 veel hoger dan het landelijk gemiddelde. Op de rest van de dag wijkt het niet noemenswaardig af van het landelijk gemiddelde. Pagina 14 van 18
2.8 Zuid-Nederland Kernpunten Zuid-Nederland 23,8% van het areaal Rijkswegennet in beheer. 24,9% van de voertuigkilometers op Rijkswegen in 2014. Aantal doden: 23 in 2012, 16 in 2013 en 13 in 2014. Aantal ziekenhuisgewonden: 60 in 2012, 45 in 2013 en 36 in 2014. Index gemiddeld risicocijfer (landelijk = 100): 2012 = 89, 2013 = 81, 2014 = 81. Vergelijking risico per wegconfiguratie: Het risico op autosnelwegen met 2 stroken per richting is geïndexeerd op 91 en is dus lager dan het landelijk gemiddelde. Het risico op autosnelwegen met 3 stroken per richting is geïndexeerd op 70 en is dus aanzienlijk lager dan het landelijk gemiddelde. 297 (21,6%) van de 1377 verkeersongevallenconcentraties. 12 (12,5%) van de 96 bijna-blackspots. Trajecten met hoogste risicocijfer zijn: A77L, tussen viaduct Voordtstraat en aansluiting A73 (knooppunt Rijkevoort) (hm 2.5-1.0) [1 ongeval, 1.43 km]; A58R, bij knooppunt Batadorp (hm 11.6-12.6) [1 ongeval, 0.98 km]; A76R, tussen viaduct Wijnstraat en Duitse grens (hm 22.5-27.1) [3 ongevallen, 4.63 km]. Het uur met het hoogste risico is van 03:00 tot 04:00. In dit uur wordt 0,4% van de verkeersprestatie gerealiseerd, terwijl 2,0% van de slachtofferongevallen plaatsvindt. Het risicocijfer per uur wijkt niet noemenswaardig af van het landelijk gemiddelde. Pagina 15 van 18
3 Afkortingen- en begrippenlijst Afkortingen BRON MAIS ROO RW RWN RWS RWS-CIV RWS-WVL SWOV BS VOC Bestand GeRegistreerde Slachtofferongevallen Nederland Maximum Abbreviated Injury Scale Regionale Organisatie Onderdeel Rijkswegen Rijkswegennet Rijkswaterstaat Rijkswaterstaat, Dienst Centrale Informatie Voorziening Rijkswaterstaat, Dienst Water, Verkeer & Leefomgeving Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid Blackspot Verkeersongevallenconcentratie Begrippen Wegtypen Autosnelweg Weg die in WEGGEG is aangeduid als Autosnelweg. 1 Autoweg Weg die in WEGGEG is aangeduid als Autoweg. Overige Rijksweg Weg die in WEGGEG is aangeduid als Weg gesloten voor langzaam verkeer, Weg gesloten voor (brom)fietsers of Weg open voor alle verkeer. Niet-autosnelweg Autoweg of Overige Rijksweg. RWS-kruispunt Kruispunt waarvan minstens een tak in het beheer is van Rijkswaterstaat. Slachtoffers Dodelijk Slachtoffer Ziekenhuisgewond slachtoffer Ernstig Slachtoffer Overig gewond slachtoffer Ongevallen Ongeval Dodelijk ongeval Een betrokkene die ten gevolge van een verkeersongeval, als slachtoffer van het verkeersongeval, ter plaatse of elders, binnen dertig (30) dagen na het verkeersongeval is overleden. Een betrokkene die ten gevolge van een verkeersongeval, als slachtoffer van het verkeersongeval, naar het ziekenhuis is vervoerd. Dodelijk slachtoffer of ziekenhuisgewond slachtoffer. Een betrokkene die ten gevolge van een verkeersongeval licht gewond is geraakt en daarvoor niet naar het ziekenhuis is vervoerd. Binnen BRON wordt er in deze categorie nader onderscheid gemaakt naar EHBO-gewonde en overig letsel. Een gebeurtenis op de openbare weg, die verband houdt met het verkeer, waarbij minstens één rijdend voertuig is betrokken en ten gevolge waarvan een of meer weggebruikers zijn overleden en/of gewond zijn geraakt en/of waarbij materiële schade is ontstaan. Ongeval met minstens één dodelijk slachtoffer. 1 Op de volgende pagina is nadere uitleg gegeven over de definities van wegtypen in WEGGEG Pagina 16 van 18
Ziekenhuisgewond ongeval Ernstig slachtofferongeval UMS-ongeval Risicocijfers Voertuigkilometer Verkeersprestatie Risicocijfer Ongeval met minstens één ziekenhuisgewond slachtoffer en geen dodelijke slachtoffers. Ongeval met minstens één dodelijk slachtoffer of ziekenhuisgewond slachtoffer, Ongeval met uitsluitend materiële schade. De door een voertuig afgelegde afstand van één kilometer. Het aantal voertuigkilometers dat is afgelegd over een onderdeel van het wegennet. Voor een wegvak kan dit berekend worden door de intensiteit (= aantal voertuigen dat in een bepaalde tijd over het wegvak rijdt) te vermenigvuldigen met de lengte van het wegvak. In deze rapportage is de verkeersprestatie veelal uitgedrukt in miljard voertuigkilometers per jaar. Het risicocijfer geeft de kans om betrokken te raken bij een ongeval weer. Dit wordt berekend door het aantal ongevallen op een wegvak te delen door de verkeersprestatie. Hierbij kan onderscheid gemaakt worden naar type ongeval. In deel B van Veilig over Rijkswegen geeft het risicocijfer de kans weer om betrokken te raken bij een ernstig slachtofferongeval. Hierbij wordt het aantal ernstige slachtofferongevallen gedeeld door de verkeersprestatie in miljoen.vtg.km (10 6 ). Blackspots & Verkeersongevallenconcentraties Blackspot Locatie waar binnen 300 meter stroomafwaarts van dit punt minimaal 6 slachtofferongevallen hebben plaatsgevonden in de periode 2012-2014. Bijna-Blackspot Locatie waar binnen 300 meter stroomafwaarts van dit punt 3 tot 6 slachtofferongevallen hebben plaatsgevonden in de periode 2012-2014. Verkeers- Locaties waar binnen 300 meter stroomafwaarts van dit Ongevallenconcentratie periode punt minimaal 12 ongevallen hebben plaatsgevonden in de 2012-2014. Bijnaverkeersongevallenconcentratie Locaties waar binnen 300 meter stroomafwaarts van dit punt 6 tot 12 ongevallen hebben plaatsgevonden in de periode 2012-2014. Pagina 17 van 18
Pagina 18 van 18