groei, innovatie & bedrijfsovername + Investeren Bekende Nederlanders op ondernemerspad WAARDECREATIE De uitbouw van Luzac College Innovatie Mini-multinationals besteden breinwerk uit Pierre van Hooijdonk, Investeert in schoenenmerk Metro Sneakers by Gino-B SPECIAL Financiering Wat kan de overheid in 2011 voor u betekenen? oktober 2010 / 9,95 voor professionele ondernemers
Energie besparen? Energie besparen hoeft geen energie te kosten. Het EnergieBespaarplan van Maak nu een afspraak Essent zorgt voor 10% lagere energiekosten. Onze adviseur komt uw bedrijf doorlichten, en kan u vervolgens direct vertellen waar en hoe u eenvoudig kunt besparen. Nu en in de toekomst. Maak vandaag nog een afspraak via 0800 377 36 81 of kijk op essent.nl/mkb. Het EnergieBespaarplan. Essent levert.
inhoud 26 Dossier waardecreatie In 2006 kochten Anton Busselman en Rens Koole het Luzac College via een management buy-out. Vier jaar later is het aantal scholen verdubbeld en de omzet gestegen met tien miljoen euro. 14 Q&A Leo Schenk Het adressenboekje van Leo Schenk leest als een wie-is-wie van vermogend Nederland. De oprichter van Synergia Capital Partners vraagt minimaal een miljoen van zijn investeerders. Dat garandeert betrokkenheid. special Financiering 33 Sinds de crisis heeft de overheid garantiere- 42 gelingen ontwikkeld om ondernemers aan financiering te helpen. Welke zijn er en hoe kunt u ze gebruiken om de staat voor uw karretje te spannen? 22 Mini-multinationals Steeds meer kleine en middelgrote bedrijven verplaatsen activiteiten naar het buitenland. En steeds vaker gaat het daarbij om hoog geschoold werk. Ik denk niet dat ik hier nog een programmeur aanneem. BN er als investeerder Beroemd zijn en slim met geld omgaan is een lastige combinatie. Zie Borsato, Cruyff en Bono. Daarom in dit nummer van Brookz: drie BN ers en hun investering. oktober 2010 brookz 03
colofon 18 22 15 mnd 7 Nieuws Het award-seizoen voor snelle groeiers is aangebroken. ICT-markt kruipt uit dal. De verruimde BMKB-regeling moet blijven. 10 Suikeroom Stichting Suikeroom investeert in multiculturele ondernemers. Wij geven geen geld weg. 12 Nieuw: de businesscoach Accountant BDO leidt accountants en fiscalisten op tot businesscoach. Goed nieuws voor ondernemers? deals 18 Deal 01 Wessel Berkman De Fietsfabriek 20 Deal 02 Egbert Hendriks en Roel Spans Usoft bazaar 49 De ideale strategische verkoop 51 BOBB pagina 52 Vraag & aanbod Koop- en verkoopprofielen van bedrijven, franchises & participaties column 58 Florestan van t Hek elk nummer 04 Colofon 05 Voorwoord Brookz is een uitgave van C365 Business Media Postbus 19 1399 ZG Muiderberg Directie Peter Rikhof Hoofdredactie Peter Rikhof, Pierre de Winter Vormgeving Wonderworks, Haarlem Basisontwerp Marjolein Rams Medewerkers Mark van Baal, Peter Bak, Marcel Bakker, Miloe van Beek, Willemijn van Benthem, Martine Berendsen, Martin Dijkstra, Carien van Dijk, Rob Hartgers, Linda Huijsmans, Suzanne Karsters, Michel Mees, Dennis Mensink, Wietze Willem Mulder, Sietske Raaijmakers, Maria Stijger, André de Vos Marketing Alex Turkawski Adverteren erik.van.leijenhorst@hemels.com Online Wietze Willem Mulder Abonneren Een lidmaatschap op Brookz kost 149 (ex btw). Abonnementen lopen tot wederopzegging tenzij u uiterlijk 2 maanden voor het aflopen van het abonnement hier schriftelijk van afziet. Voor vragen over abonnementen kunt bellen met 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 ( 0,10 per minuut) Druk Kroonpress, Estland 2010 C365. Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden gekopieerd of verveelvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. MARCEL BAKKER 14 04 brookz oktober 2010
redactioneel Pierre De Winter Hints Denkend aan de overheid links dan wel rechts - zien wij kilometers papier veel te traag door eindeloze procedures stromen. Een associatie die instinctief afschuw opwekt, misschien zelfs angst inboezemt bij de gemiddelde ondernemer. Als je bent van snel besluiten nemen en het opstropen der mouwen, wil je het liefst zo weinig mogelijk met een dergelijke regeltjesfabriek te maken hebben, noch met het soort mensen dat hem bevolkt. Verklaarbaar, maar uiteindelijk niet verstandig. Want diezelfde overheid heeft een aantal reddingsboeien ontworpen in de vorm van garantieregelingen in de kapitaalmarkt, die voor een heleboel ondernemers een echte oplossing kunnen betekenen. Of het nu gaat om werkkapitaal of om nieuwe groeiplannen zie onze special over financiering vanaf pagina 33. Toch snap ik het wel, dat u ambtenaren mijdt als de pest. Een vriend van me die cursussen in schriftelijke communicatie geeft, vertelde pas nog dat tijdens een cursusbijeenkomst die hij had met een groep gemeente-ambtenaren, een deelnemer verschrikt uitriep: Maar wij zijn er toch niet voor de burger? Ik moest meteen denken aan de man die mijn vriendin en mij enkele weken geleden te woord stond, toen we advies vroegen bij de aanvraag van een bouwvergunning we gaan een huis verbouwen, vandaar. Het werd een memorabel gesprek: Dat gebouwtje in de achtertuin is daar ooit illegaal neergezet? Dan staat het er niet... Hij keek ons aan met een blik als was-ie magere hein zelve. Eh, probeerde ik voorzichtig, probeert u ons duidelijk te maken dat we het moeten slopen? Of alleen maar dat we het beter van de tekening kunnen halen? Hij zei niets, alleen een flauw glimlachje verraadde dat ik van het laatste uit kon gaan. Maar ik moest m inkoppen. Goed, daar hebben we het dus niet meer over, zei ik. Hij knikte, waardig de stilte bewarend. Een spelletje Hints was er niks bij. Dus nogmaals: alle begrip. Maar laat uw afschuw niet de overhand krijgen. Die regelingen worden verhoudingsgewijs nog altijd veel te weinig gebruikt en als u er actief op aanstuurt en de bank meekrijgt, kunnen ze veel voor uw bedrijf betekenen. Doet u dat goed, dan volgt de bonus, want wat bleek tijdens de productie van onze special: de gemiddelde garantie-aanvraag wordt door subsidieloket Agentschap NL binnen twee weken afgehandeld. Pierre de Winter pierre@brookz.nl oktober 2010 brookz 05
In stormachtige tijden, is het misschien wel het juiste moment voor een acquisitie. Onze jarenlange ervaring in bedrijfsoverdrachten kan u helpen bij het vinden en kopen van de juiste onderneming. Voor meer informatie over een acquisitie of Management Buy-In, neem vrijblijvend contact op met Sander Collé of Alexander den Boer +31 76 5303800. Of kijk op www.vanoers-cf.nl STERK IN FUSIES EN OVERNAMES
15 mnd vinden & kopen van een bedrijf p07 Prijzen winnen p08 The next web. p09 Ict-markt kruipt uit dal. p09 Verruimde garantie moet blijven. istock Prijzen winnen traditioneel zijn er in het najaar prijzen te winnen. En sinds 1999 worden er awards uitgereikt aan snelle groeiers. Hoe staat snelgroeiend Nederland ervoor? Een rondgang. Het is herfst, de bladeren vallen van de bomen en het awards-seizoen is weer losgebroken, Met name als het om snelgroeiende ondernemers gaat, telt Nederland zo langzamerhand aardig wat prijsvragen. Zo heeft het platform voor groeiondernemers Port4Growth sinds 2004 de HighGrowthAwards, organiseert het Financieele Dagblad sinds 2005 de FD Gazellen en brengt accounting firma Deloitte & Touche al sinds 1999 in Nederland de Technology Fast50. Vorig jaar was een zwaar jaar voor iedereen, dus ook voor de snelle groeiers. Maar volgens Joop de Jong van Port4Growth is er dit jaar al duidelijk herstel waarneembaar. Voor zijn High Growth Awards komen bedrijven in aanmerking die minimaal vijf jaar bestaan, minimaal tien medewerkers hebben en drie jaar achtereen min-» oktober 2010 brookz 07
15 mnd vinden & kopen van een bedrijf nieuws investeren ADVIES q&a De tech-sector blijkt nu een zeer stabiel opererende factor te zijn in de economie stens tien procent personeelsgroei hebben laten zien, bij een corresponderende omzetgroei. Niet de snelst groeienden dus. De Jong: Dat klopt. Wij concentreren ons ook op duurzame groei. Bij ons vertegenwoordigen de echt snelle groeiers een aparte categorie, die in 2009 werd gedecimeerd. Maar je ziet nu de eerste bedrijven met echt spectaculaire cijfers weer opkomen; het ziet er heel positief uit. Dipjaar Wat Jaap Witteveen van de Deloitte Technology Fast50 betreft, dat al op 7 oktober zijn finaledag beleefde, is het nooit slecht geweest ook niet in 2009. Ik had verwacht dat het zou inzakken, maar bij ons is er dit jaar weer een hoger aantal inschrijvingen. Ook bij de Fast50 worden alleen bedrijven van vijf jaar en ouder toegelaten, maar zijn alle deelnemers tech-gerelateerd. Anders dan eind jaren negentig, toen we met deze prijsvraag begonnen, blijkt de tech-sector nu een zeer stabiel opererende factor te zijn in de economie. Tijdens de crisis hebben bijna alle bedrijven in onze community het gewoon erg goed gedaan. Volgens Witteveen heeft dat te maken met het feit dat veel van zijn deelnemers al dateren van de allereerste jaren na 2000. Die ondernemers hadden de dotcom-crisis nog meegemaakt en hebben geleerd dat ze zo snel mogelijk geld moeten verdienen. Vandaar ook dat de overgrote meerderheid van onze deelnemers cashflow-positief opereert. Louis Hoeks van de FD gazellen beaamt Witteveens verhaal wat de technologiebedrijven betreft: De ICT-sector laat een stabiel beeld zien, evenals de dienstensector en uitblinker vóórdat de laatste miljoenennota werd gepubliceerd de kinderopvang. Ik ben benieuwd hoe dat verder gaat. Maar verder verwacht Hoeks anders dan de andere twee een dipjaar voor zijn Gazellen. Bedrijven die voor onze lijst in aanmerking willen komen, moeten de laatste drie jaar een omzetgroei van minimaal 20 procent hebben laten zien en in het laatste boekjaar winstgevend zijn geweest. Dat betekent dat de deelnemers aan deze editie hun boeken over de jaren 2007, 2008 en 2009 moeten laten zien de crisisjaren bij uitstek. Hoeks: Ik verwacht een flinke tik. Vorig jaar hadden we nog 691 deelnemers die voldeden aan onze voorwaarden; nu hoop ik op ongeveer de helft daarvan. Maar dat vind ik geen schande. In de beoordeling is het goede jaar 2006 afgevallen en het rampjaar 2009 daarvoor in de plaats gekomen. Groeidiamanten Over de sectoren die goed presteren zijn alledrie het wel eens. Technologie scoort. Witteveen: De tech mindset heeft zijn intrede gedaan in steeds meer sectoren. In de retail, de diensten, overal komen tech-enabled nieuwkomers op die de gevestigde orde uitdagen. De grenzen waarmee we bepalen of een bedrijf een technologisch bedrijf is rekken in ieder geval steeds meer op. Dergelijke aanbieders ziet Joop de Jong nu in de dienstensector opstaan: Met name in de financiële diensten zie je nieuwe spelers met vergelijkbaar aanbod tegen een betere prijs. Maar ook in de maakindustrie ziet hij groeidiamanten: Gespecialiseerde matrijzenbouwers en makers van aluminium profielen bijvoorbeeld. De klappen zijn volgens De Jong het hardst gevallen bij de toeleveranciers van de automotive-industrie. Louis Hoeks ziet de grootste slachting onder de Gazellen in de bouw en het transport. In die beide branches hebben wij in het verleden heel wat goede kandidaten gehad. Maar je ziet nu dat die het in de crisisjaren echt moeilijk hebben gehad. Als het herstel doorzet gaan we die de komende jaren terug zien komen. Technology Fast50, uitreiking 7 oktober, zie www.fast50.nl HighGrowthAwards, uitreiking 23 november, zie www.port4growth.nl FD Gazellen, uitreikingen van 2 t/m 23 november op 7 locaties, zie www.fd.nl/ fdgazellen webscan The Next Web technieuws voor gevorderden De belangrijkste webgoeroe van Nederland is zonder enige twijfel Boris Veldhuijzen van Zanten. Na een aantal gelukte en minder gelukte avonturen met internet startups zette hij in 2008 samen met drie anderen een conferentie op in Amsterdam voor internetondernemers en de rest van de techcommunity: The Next Web. Die conferentie werd een jaarlijks groeiend evenement, waaruit een wereldwijde nieuwssite volgde onder dezelfde naam, over belangrijke start-ups en nieuwe trends op het web. Bijzonder aan de site is dat hij door een wereldwijd netwerk aan correspondenten wordt gevuld. Van de VS tot Frankrijk en van Australië tot het Midden-Oosten. Wilt u weten wat de online trends van morgen zijn? Volg The Next Web. www.thenextweb.com 08 brookz oktober 2010
onderzoek ICT-markt kruipt uit dal de ict-bestedingen lijken de weg naar boven weer te hebben gevonden, met dank aan het middenbedrijf. Eind september publiceerde accountant Ernst & Young weer haar ICT Barometer; een voortgaand onderzoek naar de Nederlandse ICT-markt onder 600 bedrijven. Bij de vorige peiling eind juli werd geconstateerd dat de bijbehorende index, de ICT Indicator van 104 naar een crisisstand van 81 was gezakt. Dit onder invloed van een toenemende druk binnen de overheid om de ICT-investeringen omlaag te brengen, terwijl de bestedingen in het bedrijfsleven nog uit de startblokken moesten komen. Volgens de laatste meting van eind september is er ondertussen sprake van voorzichtig herstel. De index is weer gestegen naar 95, een groei die vooral toe te schrijven is aan de middelgrote bedrijven (20 tot 500 medewerkers). In die categorie verwachten ondernemers de komende twaalf maanden een toename van ICTinvesteringen, terwijl het grootbedrijf nog altijd een afname verwacht van de vraag naar ICT-ers en het kleinbedrijf de komende twaalf maanden een daling ziet in haar bestedingen aan hardware, software en services. Voor extern ICT-personeel de oprukkende zzp-er heeft de crisis er behoorlijk ingehakt. Hun aantallen zijn sinds halverwege 2008 flink afgenomen en zitten pas sinds augustus 2009 weer aarzelend in de lift. In de tussentijd zijn hun tarieven vorig en dit jaar gedaald met alles bij elkaar zo n 4 procent. Dus heeft u plannen met uw automatisering: profiteer ervan. Het volledige verslag is te vinden op: www.ict-barometer.nl overheid Verruimde garantie moet blijven is er sinds maart dit jaar eindelijk een regeling die aanslaat onder de kleinere MKB-bedrijven, wordt-ie per 2011 weer teruggedraaid. Ondanks de geluiden de laatste maanden dat de economie weer aan het aantrekken is, blijkt uit de Financieringsmonitor MBK die sinds begin 2008 wordt bijgehouden, dat met name de kleinste categorie MKB-bedrijven gewoon nog in de hoek zit waar de klappen vallen. Volgens de onlangs verschenen cijfers tot eind juli is van bedrijven met maximaal tien werknemers de vermogenspositie verslechterd en wordt bij nog altijd de helft van hen de financieringsaanvraag niet gehonoreerd door de bank. Tegelijkertijd geeft zo n 45 procent van die kleine bedrijven aan nog altijd op zoek te zijn naar krediet om het werkkapitaal aan te sterken. Lees: hun mensen te betalen. Het is en blijft moeilijk voor bedrijven in die kleinste categorie. Ze zijn veruit het talrijkst, maar worden door de banken het slechtst bediend, aldus Rob Wolthuis, secretaris verantwoordelijk voor ondernemersfinanciering bij MKB Nederland. Vandaar dat Wolthuis ook zo blij was toen in maart jongstleden de BMKB - de Borgstelling voor MKB-kredieten - werd verruimd van 50 procent naar een garantstelling van 80 procent voor leningen onder de 250.000 euro. Die verruiming heeft succes gesorteerd. Dat is ook te zien in de cijfers. Tot juli blijkt bij vier procent van de toegekende kredieten gebruik te zijn gemaakt van de BMKB. Wolthuis: Dat lijkt niet zo veel, maar in april was het nog nul. Er was tot juli 42 miljoen euro mee gemoeid en wij hebben sterk het idee dat die stijging doorzet. In de kabinetsbegroting voor 2011 is de verhoogde borgstelling echter weer naar beneden bijgesteld. Wolthuis: Onbegrijpelijk. Volgend jaar wordt voor het MKB een positief jaar verwacht en juist dan kunnen ondernemers die extra steun in de rug goed gebruiken om de crisis voorgoed achter zich te laten. oktober 2010 brookz 09
15 mnd vinden & kopen van een bedrijf nieuws investeren ADVIES q&a Suikeroom stichting suikeroom investeert in multiculturele ondernemers. Wij geven geen geld weg. Om maar meteen een misvatting uit de weg te ruimen: Stichting Suikeroom is geen charitatieve instelling. Wij geven geen geld weg, benadrukt oprichter Amos Frank. We helpen geen zielige allochtonen, maar geven getalenteerde multiculturele ondernemers de kans om zich te ontplooien. Dat doen we met risicodragend kapitaal en met adviezen van ervaren ondernemers. Ook bieden we ondernemers toegang tot ons netwerk. Frank geeft toe dat de naamskeuze soms voor verwarring zorgt. Maar ja, hij is afkomstig uit de reclame, en als reclameman wilde hij een naam die blijft hangen. Dragon s Den-achtige setting Sinds de oprichting, anderhalf jaar geleden, ontving Suikeroom zo n honderdtachtig businessplannen. De directeur van het investeringsfonds van Suikeroom maakt de eerste schifting. De uitverkorenen krijgen de kans om in een Dragon s Den-achtige setting hun plan te presenteren aan de participanten, stuk voor stuk door de wol geverfde ondernemers. Is het oordeel positief, dan wordt een investeringsvoorstel gedaan. De investering komt uit een collectieve pot waar alle deelnemers 50.000 euro in hebben gestort. Wij zijn een combinatie van een participatiefonds en een beleggingsclub, zegt Amos. Het fonds blijft in principe vijf jaar lang aandeelhouder. In die periode neemt een van de suikerooms de rol van mentor op zich. Daarnaast houdt een vrijwilliger, door Frank omschreven als een voormalige bankman, de cijfers in de gaten. Deze komt maandelijks bij de participaties langs om in de boeken te kijken. De mentor concentreert zich op de grote lijnen. De investeringen zijn relatief klein, uiteenlopend van 25.000 tot 100.000 euro. Suikeroom heeft nooit een meerderheidsbelang. Dat is een bewuste keuze, legt Amos uit: We willen met onze deelname andere kapitaalverschaffers over de streep trekken. Inmiddels is met onze investeringen als hefboom ruim 2 miljoen euro aan krediet en vermogen gerealiseerd binnen onze participaties. Met op dit moment 60 arbeidsplaatsen. Bahama s Suikeroom is nog te kort bezig om iets te zeggen over rendementen, maar er is in ieder geval nog geen participatie op de fles gegaan. Er zijn ook prille succesverhalen, zoals het bedrijf IcySolutions, dat een techniek ontwikkelde waarmee je water instant tot vlakbij het vriespunt kunt koelen. Daarvoor is grote interesse uit de sportwereld en de medische wereld. Blijft de vraag waarom de multiculturele ondernemers van Suikeroom niet terecht konden bij andere investeerders of kredietverstrekkers. Amos worstelt een beetje met die vraag. Wij spreken een Amos Frank richtte Stichting Suikeroom op. Er is geen level playing field grotere vertrouwensfactor aan, antwoordt hij omzichtig. Door de negatieve beeldvorming over allochtonen is er geen level playing field. Getalenteerde en ambitieuze multiculturele ondernemers komen meer hindernissen tegen dan hun Getalenteerde en ambitieuze multiculturele ondernemers komen meer hindernissen tegen dan hun autochtone collega s autochtone collega s. Wat tot gênante situaties kan leiden. Een bank eiste van de oprichters van IcySolutions, geboren in Saoedi-Arabië en Djibouti, een persoonlijke borgstelling omdat ze vreesden dat de mannen met het geld naar de Bahama s zouden vertrekken. Dat werd letterlijk zo gezegd. Binnenkort start Suikeroom een fonds in Rotterdam. Amos streeft naar zes tot tien fondsen, verspreid door Nederland. Dan kan niemand meer zeggen dat dit een hobby is van een stel Amsterdamse wereldverbeteraars. Stichting Suilkeroom organiseert op 20 oktober het DURFkapitaal evenement in Amsterdam. Meer informatie over het evenement op www.suikeroom.org 10 brookz oktober 2010 tekst ROB HARTGERS / fotografie BEN WIND
Start met Smart Business startsmartbusiness.nl
15 mnd vinden & kopen van een bedrijf nieuws investeren ADVIES q&a Een coach die kan rekenen met alle kennis die uw accountant over uw bedrijf vergaart, zou hij uw ideale adviseur kunnen zijn. Dat vindt accountantskantoor BDO ook. Goed nieuws voor ondernemers? Ieder jaar komt de accountant over de vloer. Hij of zij bekijkt de cijfers, zet er een handtekening onder of trekt aan de bel en vertrekt vervolgens weer. Daar kunt u het bij laten. Maar als uw accountant een paar jaar achtereen alle ins en outs van dichtbij heeft gezien, heeft hij vanuit de cijfers misschien wel meer kennis over uw onderneming dan uzelf. En met die kennis zou hij u van dienst kunnen zijn. Communiceren Dat bedachten ze ook bij accountantskantoor BDO. En daarmee kwam het besef dat de gemiddelde accountant wel wat meer verstand mag hebben van ondernemen. BDO heeft daarom samen met de TiasNimbas Businesschool een Masteropleiding tot businesscoach voor het MKB ontwikkeld. Accountants met een paar jaar ervaring leren daar verder te kijken dan hun rekenmachine en in de huid van een MKB-ondernemer te kruipen. Cijfers spreken boekdelen, maar dan moet je wel kunnen lezen wat ze je vertellen, zegt Ruud Vergoossen, een van de initiatiefnemers van de opleiding en partner bij BDO. Als accountant kun je opmerken dat een deel van de productielijn al voor het derde jaar op rij minder presteert dan gemiddeld en het daarbij laten. Als de rest van de cijfers dat compenseert, lijkt het eindresultaat in orde en heeft de ondernemer het gevoel dat de zaken prima gaan. Wij leren onze mensen dat er achter de cijfers een hele wereld schuil gaat, die voor een ondernemer heel waardevol is. Tijdens hun studie leren de BDO ers daarom over bedrijfsvoering in de breedste zin des woords. En er zit nog een andere kant aan, aldus Vergoossen. Want problemen signaleren is één ding. Dat nieuws op een goede, heldere manier over kunnen brengen is ook een kunst. Daarom leren de businesscoaches-in-opleiding ook het nodige over communicatie en wat het betekent om adviseur te zijn. Vertrouwensrelatie Maar wat is er nou zo interessant aan voor de ondernemer? Ook een businesscoach is niet gratis; ieder uur dat hij langer op de zaak rondloopt, blijft de meter tikken. Het voordeel lijkt vooral te liggen in de vertrouwensrelatie die er vaak al is. Vergoossen: Je huurt niet voor ieder wissewasje een adviseur in, maar hoe vaak zou een gesprekje met een sparringpartner niet goed uitkomen? Mooi, maar hadden we na het Enronschandaal niet besloten dat we alleen nog maar echt onafhankelijke accountants wilden, die controle en advies niet door elkaar halen? Wat bezielt BDO dan om die taken weer samen te brengen? Vergoossen: De combinatie van controle en advies is niet verboden zolang er maar voldoende maatregelen worden getroffen om een onafhankelijk oordeel bij de controle te waarborgen. Dat is onze verantwoordelijkheid. Zo letten wij erop dat niemand meer verdient met adviestaken dan met de controle en zorgen we ervoor dat we niet op de stoel van de ondernemer gaan zitten. En dan verzekert hij: Zolang iedereen zijn verantwoordelijkheden in de gaten houdt, gaat dit voordelen opleveren. De accountants staan in elk geval te springen. In juni studeerden de eerste veertien businesscoaches af. In september begint de tweede lichting van 22 mensen aan hun Masteropleiding tot businesscoach voor het MKB. 12 brookz oktober 2010 tekst LINDA HUIJSMANS / fotografie ISTOCKPHOTO
Het succes van de perfecte espresso TIJDELIJK 325,- excl. BTW excl. BTW Al meer dan 75 jaar is illy een vooraanstaand merk in koffie. Dit succes komt door haar uitgebalanceerde melange van 9 soorten Arabica-bonen uit de beste koffieoogsten van 20 landen. TIJDELIJK 250,- De illy melange is ook verkrijgbaar in capsules. Ideaal voor op kantoor. Met het I-Espresso System maakt u gemakkelijk een perfecte espresso of lungo. De capsules zijn verkrijgbaar in vijf varianten. Doordat deze individueel verpakt zijn geniet u iedere keer weer van de aromatische en intense smaak van illy koffie. Met de Mitaca i3 espressomachine is de bereiding van de koffie een eenvoudige en schone handeling. Starterspakket Mitaca i3 espressomachine (zie afbeelding) Vier kop en schotels met illy logo Dispenser met 50 capsules, melkcups en suikersticks Tijdelijk geen 475,00, maar 325,00 exclusief BTW. Op www.illyoffice.nl vindt u meer informatie over deze en andere aanbiedingen.
vinden & kopen van een bedrijf nieuws investeren ADVIES q&a Leo Schenk ( 55 ) combineerde zijn studie rechten met een carrière als semi-profvoetballer. Daarna is hij van 1981 tot 1999 in dienst geweest bij ABN Amro Bank. Hij vervulde er diverse functies. Zijn laatste functie als partner bij ABN Amro corporate investments. In die periode is hij vaak als lead-arranger betrokken geweest bij grote en internationale participaties, waaronder de management buy-out van Nutreco uit BP en de aankoop van BSO door Philips. In 1999 heeft hij Synergia Capital Partners opgericht en is sindsdien managing director. Hij is actief betrokken bij diverse participaties en vervult een aantal commissariaten. 14 brookz oktober 2010
Q&A LEO SCHENK. SYNERGIA. 15 mnd Ik wil investeerders met betrokkenheid leo schenk richtte in 1999 participatiemaatschappij Synergia op. De eerste officiële participatiemaatschappij in Nederland die ging investeren met geld van vermogende ondernemers. Uiteindelijk is wat wij doen net tuinieren. Op een avond in juli 1999 vond in een Veenendaals notariskantoor een bijzondere bijeenkomst plaats. Het was de avond waar Leo Schenk op dat moment nog werkzaam bij ABN Amro Private Equity een pitch deed bij enkele goede zakenrelaties. Dat waren niet de minsten. Zo waren daar onder anderen Anjo Joldersma van de Kramp Groep in agrarische apparatuur; Hans ten Brinke van de Ten Brinke Bouwgroep en Marcel Boekhoorn, die pas later schathemeltjerijk zou worden aan de verkoop van Telfort. Niet lang daarna sloot eigenaar Wim van der Leegte van de Eindhovense VDL-groep zich bij het illustere gezelschap aan. Schenk had een propositie voor de heren. Ze konden investeren in een nieuw op te richten participatiemaatschappij Synergia. Het moest het eerste private equity huis in Nederland worden dat primair niet met institutioneel geld zou gaan beleggen, maar met geld van vermogende ondernemers. Daartoe had Schenk een coöperatieve structuur uitgedacht die maakte dat er enkele belastingvoordelen te halen waren, maar ook dat alle investeerders actief betrokken zouden zijn bij het investeringsbeleid, via een zogenaamde ledencommissie. Het idee was dat er steeds meer kennis over steeds meer branches aan tafel zou komen te zitten, zodat uit het samenbrengen van al die ondernemers en investeerders kennis-synergie zou ontstaan. En daar zou het investeringsbeleid dan weer de vruchten van plukken. Om kort te gaan: Schenks plan ging erin als Gods woord in een ouderling. Synergia werd op 2 novem- ber 1999 opgericht, heeft ondertussen één investeringsfonds succesvol afgesloten, een tweede is onderweg en het derde werd opgestart in 2008-60 miljoen euro groot. Hoe kwam u in rampjaar 2008 aan 60 miljoen? Dat zoiets lukt, heeft te maken met onze vorige participatierondes. Synergia heeft een zeer gezond track record. Dat zorgde ervoor dat er veel interesse was toen wij voor ons derde fonds geld wilden ophalen. Veel gaat via het netwerk. We zijn ooit begonnen met een nucleus van vijf man en dat zijn er ondertussen 25. Maar we gaan, als de fase van fundraising officieel is aangebroken, ook daadwerkelijk naar mensen toe met een presentatie. Wat is het minimum bedrag waarvoor deelnemers mogen investeren? Een miljoen euro. Dat heb je toch wel nodig willen mensen zich echt betrokken voelen. Kijk, deze mensen vinden het niet leuk om een ton te verliezen, maar dat is te weinig om er werkelijke betrokkenheid voor terug te krijgen. En daar is het ons om te doen. Zo n Roland Kahn van Coolcat, wijst iemand u daar dan op? Nou, die kende ik nog van vroeger. Die ontmoet je wel eens en dan bespreek je het een en ander. En op het moment dat zo n fundraising dan plaatsvindt ga je naar m toe en vraag je of hij lid wil worden. Heel fijn dat-ie is ingestapt, want zo n man brengt een heleboel retailkennis mee. Het kan ook zijn dat een aandeelhouder zegt: Daar moet je eens heen. En we weten natuurlijk van ondernemers die vermogend zijn geworden en die we er wel bij zouden willen hebben. Je hebt een boel individuen nodig om aan 60 miljoen te komen. Dat valt wel mee. Een aantal aandeelhouders investeert flink meer. We hadden oorspronkelijk zelfs het plan om het fonds 100 miljoen euro groot te maken. Zestig procent via ondernemers, en voor het eerst veertig procent via institutionele partijen pensioenfondsen en verzekeraars. Enkele van die partijen hadden ons uitgenodigd, want ze hadden goede geluiden gehoord over Synergia. Maar wat bleek? Met onze huidige structuur waarbij de ondernemers die investeren actief meepraten, konden zij helemaal» tekst pierre de winter / fotografie marcel bakker oktober 2010 brookz 15
15 mnd vinden & kopen van een bedrijf nieuws investeren innovatie q&a onderhandelen niet uit de voeten. Institutionele partijen zijn gewend hun vertrouwen te geven aan het management team van een private equity-partij, dat de complete zeggenschap heeft over het investeringsbeleid. Bij ons werkt dat anders, omdat wij een ledencommissie hebben. Ons management team zet de agenda, maar elke investering wordt uiteindelijk door iedereen aan Kijk, deze mensen vinden het niet leuk om een ton te verliezen, maar dat is te weinig om er werkelijke betrokkenheid voor terug te krijgen tafel goedgekeurd. Is die eensgezindheid er niet, dan wordt er niet geïnvesteerd. Iedereen is betrokken bij het investeringsbesluit en daarom is de betrokkenheid ook groot als het eens niet zo goed gaat. Maar de institutionele partijen wilden niet aan tafel zitten met ondernemers. Ze waren bang om deals te maken met mensen die redeneerden vanuit emotie. Wat gebeurde er? Het blokkeerde volledig. Met onze governancestructuur blijken wij niet bij institutionele partijen terecht te kunnen. Zij willen geen emotie, terwijl wij juist op zoek zijn naar financiële en dus ook emotionele betrokkenheid. Dus het fonds is op 60 miljoen blijven steken. Was u daar boos over? Nou, eerder verbaasd. Men was bang dat onze aandeelhouders onderling transacties zouden doen, wat tot belangenverstrengeling zou kunnen leiden. Ik begrijp dat wel, maar het is nu juist de enige oekaze die hier geldt: ik koop nooit een participatie van mijn aandeelhouders. Want als zo n participatie niet goed gaat, is het einde oefening voor Synergia. Dan is de vertrouwensbasis hier weg. Wat voor rendement belooft u uw aandeelhouders? In het verleden beloofde je zo n 20-25 procent per jaar. Ik denk dat je nu als je realistisch bent met 15 tot 20 procent moet rekenen. En maakt u dat waar met dat derde fonds? Het begin is neem ik aan niet al te best geweest. Dat gaan we zeker waarmaken. En voor ons derde fonds heeft de kredietcrisis niet veel betekend. De kapitaalronde sloten we pas aan het eind van dat jaar, nadat Lehman was gevallen. We zijn dus onder de nieuwe omstandigheden gaan investeren. Maar in ons tweede fonds in 2003 opgericht hebben we hier en daar wel actie moeten ondernemen. Enkele bedrijven waarin geïnvesteerd was werden geconfronteerd met een vraaguitval van 50 procent. En dan moet je maatregelen nemen: kosten besparen, personeel afvloeien, met de banken rond de tafel gaan zitten en zorgen dat ze sterker uit de crisis tevoorschijn komen. Dat hoort bij ons vak. Uiteindelijk is het net als met tuinieren. Een boom of een struik snoei je ook alleen maar om ervoor te zorgen dat-ie gezond kan verder groeien. Dat doen wij met bedrijven ook. Onze meerwaarde komt tijdens de rit tevoorschijn. Stoort u zich wel eens aan de maatschappelijke beeldvorming rond private equity? De berichtgeving is al jaren veel te weinig zakelijk. In 2006 en 2007 was private equity de gebeten hond in het openbare debat. Het kon gewoon niet deugen. De leverage deugde niet, negatieve incidenten werden enorm uitvergroot en de sector werd nooit in z n totaliteit bekeken. Maar toen het mis ging bij Organon, kwamen de krokodillentranen. Dan hoor je ineens bij zowel de vakbond, de ondernemingsraad als in de politiek: Was het bedrijf indertijd maar naar Private Equity gegaan. Dan is private equity plotseling weer goed. Het punt is: je kunt een economische sector als private equity niet stigmatiseren. Die heeft een belangrijke functie in de economie. Wij hebben prachtige voorbeelden van bedrijven die we weer aan de praat of aan het groeien hebben gekregen. Als private equity binnenkomt, ontstaat er weer focus bij zo n bedrijf en de drive om de beste te zijn. Maar om dat te bewerkstelligen moeten er soms wel keuzes gemaakt worden. Ik zeg: geef de markt de ruimte om te kiezen. Geeft u eens zo n prachtig voorbeeld? Ik kende Henk Strijbis nu adviseur bij ons uit de tijd dat ik hem hielp met de management buy-out van ASEF, een onderneming in potgrond, meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen. We hebben dat bedrijf uitgebouwd en de marktpositie verbeterd en drie jaar later verkocht hij het aan de wereldmarktleider Scotts uit de VS. Henk en ik met onze kennis van die markt - hadden al jaren Pokon op ons netvlies staan en het heeft vijf jaar koffie drinken geduurd voor we het bedrijf in 2007 - in handen kregen. Pokon was marktleider in meststoffen en een jaar later hebben we die kunnen laten fuseren met 16 brookz oktober 2010
zijn natuurlijke partner: Naturado, de Nederlandse marktleider in potgrond. Sindsdien is er hard gewerkt aan de integratie van de beide bedrijven. Er worden nieuwe producten als biologische meststoffen ontwikkeld en de buitenlandse expansie begint vorm te krijgen. Bedrijven uit het MKB keren zich steeds meer tot participatiemaatschappijen, op zoek naar kapitaal. Vindt u dat private equity daar voldoende mee doet? Ja en nee. Het is logisch dat bedrijven zich tot ons richten nu de banken terughoudender zijn geworden. Maar om interessant te zijn voor private equity moet een bedrijf toch wel enige substantie hebben. Wat mij betreft is de kritische ondergrens dat een bedrijf een tweede echelon heeft; een managementlaag zo je wilt. In mijn ABN Amro-tijd heb ik nog onderzoek gedaan naar de rol die private equity zou kunnen spelen bij het opvolgingsprobleem. We telden zo n 100.000 bedrijven in de aankomende tien jaar waar dat probleem zou gaan spelen en daar bleken er maar 1000 tot 1500 van in aanmerking te komen voor private equity. Bent u zelf weer actief? Jawel, ook wij deden vorig jaar maar één transactie, in een tandtechnisch laboratorium. Maar dit jaar hebben we er inmiddels twee gedaan en zijn we er met twee bezig waarvan ik hoop dat ze dit jaar nog rond komen. Bij welke deal heeft de synergie die u voor ogen heeft het best gewerkt? Temtec, dat was een ICT-transactie. Een aandeelhouder van ons werd door hen benaderd om hun internationale expansie te financieren, maar hij had geen verstand van ICT. Nou hebben wij twee business-adviseurs aan boord die dat wel hebben. Die hebben ooit vanuit Delft met een softwarebedrijf de Amerikaanse markt veroverd, totdat ze werden uitgekocht door een Amerikaanse concurrent. Met hen zijn we naar Temtec gegaan, en wat bleek: hun grote klanten zaten in de VS. Wij hebben hen ervan kunnen overtuigen die stap gewoon te maken en hebben met Synergia het benodigde risicokapitaal geïnvesteerd. Andere aandeelhouders helpen dan weer met huisvesting en dat soort dingen; dat bracht de hele boel tot wasdom. En hoe gaat het nu met Temtec? Dat is inmiddels verkocht; zeer rendementrijk. Wat bedoelt u met zeer rendementrijk? Die investering is even uit m n hoofd zes keer over de kop gegaan. Fijn... Ja, maar je gaat ook wel es op je bek hoor, excusez le mot. Bedrijven die dik over de kop gaan heb je gewoon nodig. Een misser dan. Een aantal jaren geleden kregen we vanuit de werkmaatschappijen van een van onze participaties te horen dat er door de holding met de cijfers werd gemanipuleerd. Het kwam erop neer dat we al een jaar of twee onze beslissingen op verkeerde gegevens baseerden. Dan sta je volledig op het verkeerde been. Helaas was het op dat moment als vijf over twaalf en hebben we een faillissement niet kunnen voorkomen. Dat zijn pijnlijke kwesties. Wat heeft u ervan geleerd? Wat in mijn ogen steeds belangrijker wordt, is het zorgvuldig bekijken van de reputatie en de referenties van de mensen met wie je in zee gaat. En verder heb je controlemechanismes nodig om dergelijke manipulaties veel eerder te kunnen signaleren. All in the game? Uiteindelijk wel, ja, want een bepaalde mate van vertrouwen heb je gewoon nodig. Private equity draait erom dat je mensen datgene laat doen waar ze goed in zijn en dat je ze helpt dat uit te bouwen en versnellen. Je moet je concentreren op de sterke kanten in plaats van de zwakke. Willem van Hanegem kan je wel met rechts willen laten schieten, maar dat gaat je niet lukken, want hij is een linkspoot. Heeft iemand u wel eens geld geboden voor uw adressenboekje? Nou, ik word wel regelmatig benaderd door mensen die via ons in contact willen komen met iemand uit ons netwerk. Maar dat doen we niet. Hoeveel zou u ervoor vragen? Laat ik me daar niet over uitlaten. oktober 2010 brookz 17
deal 01 Wessel Berkman. De Fietsfabriek. Fietsenmaker wessel berkman probeerde tevergeefs het faillissement van de Fietsfabriek tegen te houden. Nu, als investeerder na de doorstart, wil hij vooral dat er gegroeid gaat worden. De loods van De Fietsfabriek in Amsterdam-Noord staat vol met rechthoekige dozen. Er is net een lading frames vanuit het Turkse dorpje Büyükcamili binnen gekomen. Deze gepersonaliseerde frames staan klaar om geassembleerd te worden door de medewerkers van de fietsproducent in de fabriekshal ten noorden van het water van het IJ. Maar diezelfde fabriek in Turkije betekende (bijna) de ondergang van De Fietsfabriek. Sinds de oprichting door Yalçin Cihangir en Dave Deutsch in 2003 ging het voorspoedig met het Amsterdamse bedrijf. Niet alleen veroverde het duo met hun bak- en stadsfietsen de Randstad, maar er werden ook vestigingen geopend in Berlijn, Chicago en Tokio. Twee jaar geleden bouwde Cihangir in zijn Turkse geboortedorp een fabriek waar de frames van de fietsen geproduceerd worden. Met een banklening van 600.000 euro tekenden de oprichters het contract voor het pand, bestelden ze machines en richtten een nieuwe poedercoatstraat in. Maar toen de bank zich terugtrok vanwege de kredietcrisis, betekende dat het begin van het einde. Crediteurenakkoord Die zes ton haalden ze bij hun crediteuren vandaan door ze steeds later te betalen, zegt Wessel Berkman, de nieuwe eigenaar van De Fietsfabriek. Dat gaat maar een tijdje goed, want de schulden stapelen zich wel op. Berkman kwam enkele jaren geleden in contact met De Fietsfabriek. Als oprichter van adviesorganisatie The Brown Paper Company bestelde hij een aantal gepersonaliseerde fietsen voor zijn bedrijf. Cihangir en Deutsch zijn mensen met passie voor de fiets. Maar ik merkte toen al dat enkele cruciale competenties voor ondernemerschap ontbraken. Het Fietsfabriek-duo hield het hoofd bijna twee jaar boven water, maar eind mei 2010 rinkelde de telefoon van Berkman. Deal Overname uit faillissement aandelenbelang 100 procent bedrijf De Fietsfabriek in Amsterdam overnamedatum 23 juni 2010 jaaromzet 2 miljoen euro personeel 25 medewerkers overnamebedrag Niet voor publicatie financiering Eigen vermogen en banklening Of ik mee wilde naar de Belastingdienst om over hun schuld te praten. Na bestudering van de cijfers concludeerde ik dat er een schuld van ruim 1,1 miljoen euro was. Zelf hadden Cihangir en Deutsch geen idee, want er was geen boekhouding. Berkman besloot onbezoldigd mee te helpen met de redding van De Fietsfabriek. Hij kwam tot een crediteurenakkoord, waarbij alle schuldeisers een percentage van het openstaande bedrag zouden ontvangen. Maar de grootste schuldeiser, de bank, lag dwars. Toen dat niet lukte, heb ik de oprichters aangeraden het faillissement aan te vragen. Daar moesten ze wel een nachtje over slapen. Fietsenmakerdiploma Na het bankroet diende Berkman samen met zakenpartners Bart de Groot (40) en Marcel van der Schaaff (39) van The Brown Paper Company én oprichters Cihangir en Deutsch een bod in met het plan waarmee hij eerder de doorstart had willen realiseren. Hij houdt vol allesbehalve zeker van zijn zaak te zijn geweest. Omdat het vrij lang duurde, vroegen we ons af of we bijvoorbeeld niet 10.000 euro meer hadden moeten bieden. Toen het verlossende telefoontje van de curator kwam, hebben we wel een klein feestje gevierd. Hoe hoog het overnamebedrag was, wil Berkman niet vertellen, maar de nieuwe eigenaren investeerden nog eens 500.000 euro in het Amsterdamse bedrijf, zodat De Fietsfabriek door kan groeien met meer dealers en een vernieuwde website met configuratiemodel. Ook gaat de zakelijke markt bediend worden met gepersonaliseerde bak- en stadsfietsen. Hoopt Berkman op een exit waarmee hij zijn geïnvesteerde bedrag meerdere malen terugverdient? Ja, maar wij zijn geen investeerders die de zaak uitkleden en er dan binnen drie jaar uitstappen. Lachend: We doen het omdat we er een hart voor hebben. Ik heb zelfs een fietsenmakerdiploma. 18 brookz oktober 2010 tekst wietze willem mulder / fotografie Sietske Raaijmakers
Egbert Hendriks (41), Roel Spans (47) opleiding bestuurskunde, HBO radiotherapie waren directeur-eigenaar softwarebedrijf (HintTech), business unit manager ICT-bedrijf (Capgemini) xxxxxxxxxx 200x brookz 21
deal 02 Egbert Hendriks en Roel Spans. Usoft. Strateeg in software egbert hendriks nam een Europese business unit over van een Israëlische softwaremultinational. De onderhandelingen duurden meer dan een half jaar. Bij versie 22 was ik het zat. Softwareproducent HintTech was oorspronkelijk een detacheringsbedrijf. Egbert Hendriks en Patrick Dekker, die samen tweederde van de aandelen bezitten, veranderden de strategie en vormden het bedrijf om tot een internationaal projectenbedrijf met klanten in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Servië. Vervolgens wilden ze de strategie opnieuw aanpassen aan de ontwikkelingen in de markt. Ze wilden ook eigen software gaan ontwikkelen en verkopen. Om deze strategische stap te maken, zochten ze een zusterbedrijf ter overname. Zoekprofiel Hendriks baseerde de nieuwe strategie op een door hem waargenomen trend in de IT-markt. De meeste bedrijven hebben ondertussen zowel een website als een Enterprise Resource Planning (ERP) systeem, maar er is vaak weinig relatie tussen die twee. Ter illustratie: op veel plaatsen wordt een order die via het internet binnen komt, nog geprint en naar de productieafdeling gebracht, waar hij vervolgens in het ERP-systeem wordt getikt. Een website van een bedrijf is de etalage en het Enterprise Resource Planning (ERP) systeem de fabriek, zegt Hendriks. Tussen etalage en fabriek gaat veel gebeuren, zegt Roel Spans (47), sinds 1 maart directeur van USoft. De ondernemers verwachten dat zogenoemde Business Process Management (BPM) software het gat gaat dichten. Eind 2008 zetten ze hun zoekprofiel op een A4 tje en lieten een aantal intermediairs en relaties zoeken. We zochten verbreding: een bedrijf met software en eigen R&D, zegt Hendriks. Hij en zijn compagnon onderzochten een viertal bedrijven, voordat een zakenrelatie ze wees op Ness Benelux, voorheen USoft. De Israëlische multinational Ness Technologies had deal Overname bedrijf Usoft overnamedatum 14 januari 2010 personeel 55 medewerkers omzet 5,2 miljoen euro (2009) deal overname business unit Benelux van het Israëlische softwaremultinational Ness Technologies overnamebedrag ongeveer 4 miljoen euro financiering eigen geld, banklening Rabobank USoft in 1999 overgenomen, maar wilde er een kleine tien jaar later weer vanaf. Letter of intent USoft voldeed aan het profiel zoals Hendriks en Dekker het op een A4 tje hadden gezet. Het was een winstgevend bedrijfsonderdeel zonder goede marketing en een goede positionering. Dat klonk voor ons als een te repareren probleem, zegt Hendriks. Over het overnamebedrag waren Hint- Tech en Ness het snel eens. Eenmaal de omzet ongeveer vier miljoen euro in dit geval is gebruikelijk in de IT, zegt Hendriks. Ness vroeg in eerste instantie het dubbele, maar ze kwamen snel tot elkaar. In juli hadden HintTech en Ness een Letter of Intent getekend. De contouren van de deal hadden we op een whiteboard gezet; de inhoud daarvan kwam in die brief terecht. De contractonderhandelingen duurden echter nog bijna dan een half jaar. Op het moment dat we de deal dachten rond te hebben, begon het pas. Ieder gewijzigd contract bleek niet alleen op details gewijzigd, het werd elke keer een volledig andere deal. Waarom de Israëliërs het zo moeilijk maakten, kan Hendriks niet bevatten. Ik vraag me nog steeds af of het cultuur is of strategie. In december, bij versie 22 van het contract, belde hij met Tel Aviv en maakte duidelijk dat hij het zat was. Ik zei: We baseren ons op de Letter of Intent of we doen het niet. We waren echt van plan te breken. Je moet zoiets natuurlijk wel menen. Wat ook hielp was de wens van Ness die Hendriks kende om de deal nog in 2009 in de boeken te schrijven. Ness bond in en voor het eind van het jaar was het contract rond, grotendeels volgens de contouren zoals ze in juni op het whiteboard waren geschreven. 20 brookz oktober 2010 tekst mark van baal / fotografie Marcel Bakker
Wessel Berkman (43) opleiding Economie, Universiteit van Amsterdam is Oprichter van The Brown Paper Company xxxxxxxxxx 200x brookz 19
innovatie Mini-multinationals steeds meer kleine en middelgrote bedrijven verplaatsen activiteiten naar het buitenland. En steeds vaker gaat het daarbij om hoog geschoold werk. Wie het eerst een nieuw sausje in het schap heeft, wint. Ergens in de Indiase miljoenenstad Chennai (het oude Madras), meer dan zesduizend kilometer verwijderd van Nederland, ontwerpen 32 mannen en vrouwen de verpakkingen voor de huismerken van oer-nederlandse bedrijven als Albert Heijn, Intratuin en Etos. Als in India de zon ondergaat, gaat het werk verder in Nicaragua. Deze opzet is bedacht in een voormalige melk- en veevoederfabriek aan de Utrechtse Westkanaaldijk. Daar zetelt sinds 2006 FroQ, dat de designfinalisatie, het artwork en de lithografie verzorgt van verpakkingen, magazines, folders en instore promotiemateriaal. Het bedenken van een creatief concept gebeurt door een designbureau, FroQ zorgt voor de verdere uitwerking. Als ik een nieuwe applicatie laat ontwikkelen, kan ik dat prima door Palestijnen laten doen. Ik denk niet dat ik hier nog een programmeur aanneem Jaarlijks maakt het bedrijf 12.000 verpakkingen. FroQ is een zogenaamde born global. Het bedrijf ging vier jaar geleden meteen van start met vestigingen in Utrecht én India. We wilden ons onderscheiden door snelheid, door een slimme inrichting van het werkproces, en door een aantrekkelijke prijs. Daarvoor was een vestiging in het buitenland essentieel, vertellen de twee directeuren van FroQ, Edgar van der Velde en Maureen Beerepoot. Zelfs de naam van het bedrijf is bedacht met het oog op de internationale ambities. Van der Velde: In India is het gebruikelijk om een bedrijf te vernoemen naar een dier. Wij kozen voor de kikker, omdat we een sprong maken in het productieproces. Achteraf bleek de hindoe-mythologie ook een kikkerparabel te kennen. Dat was mooi meegenomen. Ook niet-commerciële motieven speelden een rol. De initiatiefnemers van FroQ, de designbedrijven Aestron en dbod, wilden na de tsunami structurele hulp bieden door werkgelegenheid te creëren in de getroffen regio s. Op Sri Lanka, waar ze eerst keken, voldeed de infrastructuur echter niet. Uiteindelijk kwamen ze terecht in Chennai volgens Van der Velde een echte productiestad, het Almelo van India. Begin dit jaar opende FroQ een studio in Nicaragua. Door de verschillende tijdzones kan het bedrijf nu rond de klok werken. In de wereld van de fast moving consumer goods is dat een belangrijk concurrentievoordeel. Beerepoot: Wie het eerst een nieuw sausje in het schap heeft, wint. Veldonderzoek Het verplaatsen van bedrijfsactiviteiten naar het buitenland is geen nieuw verschijnsel. Minder bekend is dat ook steeds meer kleine- en middelgrote bedrijven hun pijlen op het buitenland richtten. Het gaat in toenemende mate 22 brookz oktober 2010 tekst ROB HARTGERS / fotografie ISTOCKPHOTO
om kenniswerk. De Indiase medewerkers van FroQ hebben bijvoorbeeld allemaal een opleiding op hbo-niveau. Offshoring roept bij veel mensen het beeld op van een callcenter, zegt Désirée van Gorp, Nyenrode-hoogleraar International Business. Dat is onterecht. De activiteiten die naar het buitenland worden verplaatst zitten steeds hoger in de waardeketen. Tweederde van de buitenlandse werknemers heeft een modaal of bovenmodaal inkomen. Daar kun je uit afleiden dat het geen productiemedewerkers zijn. Van Gorp presenteerde afgelopen mei de resultaten van een veldonderzoek naar offshoring door Nederlandse bedrijven. Van de onderzochte bedrijven doet 35 procent aan offshoring, of is voornemens om dat op korte termijn te gaan doen. Opvallend is dat 73 procent van de bedrijven die aangeven binnen een jaar activiteiten naar het buitenland te willen verplaatsen, minder dan honderd werknemers heeft. Het onderzoek van Van Gorp maakt ook duidelijk dat managen op afstand niet gemakkelijk is. Ongeveer één op de zes activiteiten die eerder naar het buitenland zijn verplaatst, wordt teruggehaald. Volgens Van Gorp onderschatten sommige bedrijven de complexiteit van offshoring: Ze oriënteren zich bijvoorbeeld niet goed op de locatie. Op basis van een paar rapporten besluiten ze naar China te gaan, zonder zich te verdiepen in de verschillen tussen regio s. Je moet je gedegen voorbereiden en de eigen organisatie goed op orde hebben, anders loopt offshoring uit op een teleurstelling. Rosbief Bij FroQ verloopt de samenwerking tussen India, Nederland en Nicaragua verrassend soepel. Sinds enige tijd wordt de planning van alle werkzaamheden zelfs in India gedaan. De grote afstand speelt volgens de directeuren nauwelijks nog een rol. Dat is niet altijd zo geweest. Van der Velde: We hebben gebouwd aan een organisatie van mensen die kunnen interpreteren. In India zijn werknemers gewend om precies te doen wat hen wordt opgedragen. Wij wilden medewerkers die niet alleen ja kunnen zeggen, maar ook ja maar. Aan die ja maar -cultuur hebben we de afgelopen vier jaar keihard gewerkt. We hebben alle toonaangevende Indiase medewerkers naar Nederland gehaald, zodat ze meer begrip krijgen voor de manier waarop wij werken. Sommige cultuurverschillen zijn lastig te overbruggen. Beerepoot: Er zijn verpakkingen die we in Utrecht moeten maken omdat ze cultuurgeboden zijn. Als je een lekkere rosbief wilt afbeelden, moet je dat niet aan een vegetarische Indiër overlaten. De goede ervaringen in India gaven FroQ het zelfvertrouwen om een half jaar geleden ook een studio te beginnen in Nicaragua. De keuze viel op het Midden- Amerikaanse land vanwege de handige tijdzone en de nabijheid van de Ameri- oktober 2010 brookz 23