BEVEILIGING Coördinator Veilig werken en dienstplanning
Mannelijk/vrouwelijk Er bestaat in Nederland een dilemma als het gaat over het gebruik van woorden die als mannelijk en vrouwelijk geïnterpreteerd kunnen worden. We zouden consequent kunnen werken met hij/zij en zijn/haar, maar dat geeft een gedwongenheid die wij stilistisch niet verantwoord vinden. Het werkt storend en afleidend op de leesbaarheid. Daarom is er voor de mannelijke variant gekozen. Copyright Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No parts of this book may be reproduced in any form by print, photo print, microfilm or any other means without written permission from the Publisher. Samenstellers en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden op onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. De uitgever meent alle rechten van afbeeldingen te bezitten of daar afspraken over te hebben gemaakt. Indien rechthebbenden toch een opmerking hebben, kunnen zij zich tot de uitgever wenden. crebo 25408 Adresgegevens ex:plain Disketteweg 6 Postbus 1230 3800 BE Amersfoort www.explain.nl Juni 2017 ISBN 978-94-92242-08-2 9 789492 242082
Coördinator Wettelijke kaders Beveiliging van gebouwen Veilig werken en dienstplanning Geschreven door: Dirk van den Heuvel, Rob van der Lans
Inhoudsopgave Inhoud 1. Arbowetgeving 11 1.1 1.2 1.3 Inleiding 11 Arbeidsomstandighedenwet (Arbo) 11 Arbowet 12 Arbobesluit 13 Arbobeleid 13 Arbocatalogus 13 Arbeidstijdenwet 13 Arbozorg 14 Arbodienst 14 Vertrouwenspersoon 14 Huisarts 15 Traumateam 16 Personeelszaken 16 Psychische problemen op de werkvloer 16 Sociale en culturele achtergronden 17 2. Onveilige en ongezonde situaties 19 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 Inleiding 19 Onveilige en ongezonde situaties 21 Voorlichting en onderricht bij werken met gevaarlijke stoffen 24 Organisatie van het werk 25 Arbo-eisen m.b.t. de inrichting van de werkplek 25 Klimaat beheersing 26 Daglicht en kunstlicht 28 Werkdruk 28 Cao s en arbocatalogus 30 Psychosociale arbeidsbelasting 30 Uitvoeren van repeterende werkzaamheden 31 Fysieke belasting 32 Monotoon werk 33 Lawaai op de werkvloer 33 Struikelen en vallen 35 Elektriciteit 36 Handelswijze bij onveilige en ongezonde situaties 36 Rol van de coördinator bij onveilige en ongezonde situaties 38 Rol van de coördinator bij een calamiteit 38 Rol van de coördinator bij een rapportage 38 Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid 39 4
3. Agressie 43 3.1 3.2 Inleiding 43 Uitingsvormen 43 Beheersbaarheid 44 Agressie door externen 44 Agressie door collega s 44 Effecten agressie en geweld 44 Primaire traumatisering 44 Secundaire traumatisering 44 Gezondheidseffecten 45 Emotionele effecten 45 Effecten op functioneren 45 Arbeidsverzuim 45 Personeelsverloop 45 Ongelukken 45 Omvang problematiek 46 Relevante werksituaties 46 Relevante beroepen 47 Agressieprotocol 47 Rol coördinator 48 Discriminatie 48 Grondwet (GW) 49 Burgerlijk Wetboek (BW) 49 Wetboek van Strafrecht (WvSr) 49 Arbowet 50 4. Risico-Inventarisatie & -Evaluatie (RI&E) 53 4.1 4.2 Inleiding 53 Risico-Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E) 53 Rol van de coördinator bij het opstellen van een RI&E 56 Voorbeeld RI&E met Plan van Aanpak 57 5. Collectieve Arbeidsovereenkomst (cao) 63 5.1 Inleiding 63 Arbeidsovereenkomst 63 Einde van de arbeidsovereenkomst 64 Communicatiemiddelen 65 Persoonlijke beschermingsmiddelen 67 Veiligheidsmanagement bij verhoogd risico 68 Verbijzondering regeling arbeidsvoorwaarden Aviation 69 5
Inhoudsopgave 6. Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM s) 71 6.1 6.2 6.3 Inleiding 71 Persoonlijke beschermingsmiddelen 71 Arbobesluit PBM s 73 Beschermende kleding 75 Ademhalingsbescherming 76 Filtermaskers 77 Stofmaskers 77 Motor aangedreven systemen 77 Dodemansknop 77 Omvalbeveiliging 77 Gebruik ademhalingsbeschermingsmiddelen 78 Gehoorbescherming 78 Gelaatsbescherming 79 Oogbescherming 80 Handbescherming 80 Hoofdbescherming 81 Voetbescherming 82 Valbeveiliging 83 Inspectie 84 Aansprakelijkheid 84 Wettelijke aansprakelijkheid 84 Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad 84 Schuld 85 Schade 85 Causaal (oorzakelijk) verband 85 Aansprakelijkheid uit rechtmatige daad 86 Schuld of risico 86 Risicoaansprakelijkheid 86 Contractuele aansprakelijkheid 86 Wettelijke aansprakelijkheid 86 Schuldaansprakelijkheid 87 Aansprakelijkheid beperken 87 6
7. BHV-organisatie 89 7.1 Inleiding 89 Taken BHV ers 89 Opleiding 89 Maatscenario s 90 Maatgevend brandscenario 90 Maatgevend ontruimingsscenario 90 Opleiding en oefenen 91 Borging van de BHV-organisatie 92 Gebruiksvergunning 93 Heetwerkvergunning 93 Zorgplicht en brandveiligheid 94 Vluchtwegen en nooduitgangen 94 Noodverlichting 95 8. Optreden bij onregelmatigheden 97 8.1 Inleiding 97 Kleine overtredingen 97 Ernstige overtreding 97 Calamiteit 97 Scenariodenken 98 Instructieplan 98 Manier van optreden bij een onregelmatigheid 98 Bedrijfsongevallen/arbeidsongevallen 99 Ongevallen met persoonlijk letsel 99 Ongevallen met eenvoudig letsel 99 Inspectie SZW (voorheen arbeidsinspectie) 100 Optreden bij een brand 101 Optreden bij milieu-incidenten 102 Milieu incident 102 Alarmering bij milieu-incidenten 102 Bestrijding van milieu-incidenten 102 Optreden als beveiliger bij een milieu-incident 103 Etikettering gevaarlijke stoffen (oud en nieuw) 103 Arbeidsconflict 104 Staking 104 Stiptheidsactie 104 Besmet werk 105 Taak van beveiliging 105 Alcohol op het werk 105 Toezicht op alcoholovertredingen 106 Gevolgen van alcoholgebruik op de werkvloer 106 Verbieden van alcohol op de werkvloer 106 Controleren op het gebruik van alcohol 106 Wetgeving 107 Drank- en Horecawet 107 Wetboek van Strafrecht 107 Wegenverkeerswet 107 7
Inhoudsopgave 9. Dienstplanning 109 9.1 Inleiding 109 Competenties coördinator 110 Integer 110 Instructies 110 Span of control 110 Vast of tijdelijk 111 Fulltime of parttime 111 Personeelsplanning 111 Kwalitatieve en kwantitatieve personeelsplanning 112 Strategische personeelsplanning 112 Tactische personeelsplanning 113 Operationele personeelsplanning 113 Werkplanning 113 Roosterprogramma 114 Coördinatie 114 Rol coördinator 114 (Buitengewoon)verlof en kort verzuim 114 Ziekmelding 115 Soorten verzuim 116 Wit verzuim 116 Grijs verzuim 116 Zwart verzuim 116 Blijf in gesprek 116 Mag een werkgever een wachtdag inhouden? 116 Wet Verbetering Poortwachter 117 Zorgverlof 118 Werkregistratie 118 Evaluatie resultaat 119 Rol van de coördinator 119 Collectieve arbeidsovereenkomst (cao) 120 Cao Particuliere Beveiliging 120 Nederlandse Veiligheidsbranche 121 Ondernemingsraad (OR) 121 Vakbonden 121 Keurmerk 122 Stichting Opleidingsfonds Beveiligingsbranche (SOBB) 122 Onderdelen uit de cao Particuliere Beveiliging 122 8
10. Inwerken nieuwe medewerker 135 10.1 Inleiding 135 Ongediplomeerd leren in de praktijk 137 Aspirantendossier 137 Beroepspraktijkvorming 139 Legitimatiebewijs 139 Praktijkwerkboek 139 Welke eisen worden er gesteld aan aspirant-beveiligers? 139 Bronvermelding 140 9
1 1. Arbowetgeving 1.1 Inleiding Iedere onderneming heeft te maken met risico s. Deze risico s kunnen voortkomen uit het ondernemerschap, zoals commerciële risico s (verkeerde producten) en financiële risico s (betalingsachterstanden), maar deze risico s kunnen ook ontstaan tijdens het verrichten van werkzaamheden. Deze veiligheidsrisico s dienen zoveel mogelijk te worden beperkt. Een werkgever dient op het gebied van deze veiligheidsrisico s een (pro)actief beleid te voeren en kan een coördinator beveiliging daarbij een bepaalde rol toedienen. Zo kan een coördinator beveiliging worden belast met een groot aantal taken en verantwoordelijkheden op het gebied van veiligheid, gezondheid en welzijn, waarbij zowel de belangen van de klant als van de medewerker in het oog gehouden moeten worden. De rol van de coördinator zal dan voornamelijk preventief, signalerend en wanneer nodig repressief zijn. Daarnaast rapporteert de coördinator zijn bevindingen aan zijn leidinggevende. Wanneer een coördinator verantwoordelijk is voor één of meerdere medewerkers, heeft hij niet alleen te maken met een groep medewerkers, maar ook met de afzonderlijke leden van die groep. Ook heeft hij te maken met andere personen, zoals bezoekers, leveranciers en werknemers van derden. Om zijn taken op het gebied van veiligheid en gezondheid goed te kunnen uitvoeren moet een coördinator weten welke eisen er vanuit de Arbowet zijn gesteld en wat de cao Particuliere Beveiliging inhoudt. Arbeidsomstandighedenwet (Arbo) De Arbowet heeft onder andere als doel werknemers op het gebied van veiligheid en gezondheid zo goed mogelijk te beschermen. Dit wil men bereiken door de kwaliteit van het beleid over arbeidsomstandigheden te verbeteren. De Arbowet geeft daartoe hoofdregels met betrekking tot arbeidsomstandigheden in het algemeen en regels betreffende de veiligheid en gezondheid (en welzijn) in het bijzonder. Coördinatoren hebben te maken met deze regels èn met de regels van het bedrijf. Het is van belang dat een coördinator voldoende kennis heeft van veilig en gezond werken binnen de onderneming. De Arbowet is een Nederlandse wet, die regels bevat voor werkgevers en werknemers om de gezondheid en de veiligheid van werknemers en zelfstandig ondernemers te bevorderen. Een tweede doel van de wet is om ongevallen en ziekten, veroorzaakt door het werk, te voorkomen. De Arbowet is een kaderwet. Dat betekent dat er geen concrete regels in staan, maar algemene bepalingen en richtlijnen over het arbeidsomstandighedenbeleid (arbobeleid) binnen bedrijven. De Arbowetgeving valt uiteen in 4 delen: 1. de Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet); 2. het Arbeidsomstandighedenbesluit (Arbobesluit); 3. de Arbeidsomstandighedenregeling (Arboregeling); 4. de beleidsregels (Arbobeleidsregels). Sinds 1 juli 2005 is de Arbowet aangepast om beter te voldoen aan de Europese Kaderrichtlijn veiligheid en gezondheid van werknemers op het werk. Deze richtlijn stamt uit 1989 en regelt de arbeidsomstandigheden voor alle werknemers binnen de Europese Unie (EU), zodat een zekere kwaliteit van arbeidsomstandigheden gewaarborgd is. Naar aanleiding van deze richtlijn zijn er de afgelopen jaren een aantal wijzigingen doorgevoerd met betrekking tot de Arbowet. Zo is het voor een ondernemer niet meer verplicht om aangesloten te zijn bij een arbodienst. Een ondernemer mag nu zelf de arbotaken uitvoeren, met uitzondering van die taken waarvoor hij een bedrijfsarts in moet schakelen. 11
Arbowetgeving Daarnaast zijn alle ondernemingen verplicht om één of meer (eigen) medewerkers als preventiemedewerker aan te wijzen. Het maakt daarbij niet uit of de onderneming wel of niet is aangesloten bij een arbodienst. Het arbobeleid wordt door deze nieuwe richtlijn niet meer tot in detail door de centrale overheid geregeld. De ondernemingen zelf moeten zoveel mogelijk beleid op maat maken. Hierbij zal de Nederlandse overheid, voor zover de Europese regelgeving het toelaat, de normen bepalen voor de te behalen doelstellingen. Hoe werkgevers en werknemers de doelen gaan bereiken, wordt per sector geregeld. Het idee is dat vakbonden en werkgeversorganisaties een zogenaamde arbocatalogus samenstellen, waarin wordt aangegeven op welke manier en met welke middelen bedrijven de doelvoorschriften kunnen halen. Zo heeft ook de beveiligingsbranche een arbocatalogus. Arbowet Zoals gezegd is een bedrijf door de overheid, via de Arbowet, verplicht gesteld om maatregelen te treffen op het gebied van veiligheid en gezondheid. Concreet betekent dit het nemen van maatregelen op het gebied van o.a.: 1. Eerste hulp Naast levensreddend handelen, moet ook de kennis aanwezig zijn hoe te handelen in minder ernstige situaties. Men moet in staat zijn te handelen bij minder levensbedreigende verwondingen en aandoeningen die in het dagelijks leven veelvuldig voorkomen. 2. Brandbestrijding Het doel van brandbestrijding is uiteraard het blussen van een brand, maar ook het redden van mens en dier en het voorkomen van schade en/of overlast. 3. Evacuatie / ontruiming Evacuatie is het verplaatsen van personen van een gevaarlijke plaats naar een veilige plaats, vanwege dreiging of een gevaarlijke gebeurtenis. Voorbeelden zijn de evacuatie van een gebouw vanwege een bommelding of brand, de evacuatie van een gebied vanwege een calamiteit, overstroming of bombardement of de evacuatie van een stad vanwege een orkaan. In situaties waarbij gevaarlijke materialen of een mogelijke besmetting een rol spelen, moeten evacués soms ontsmet worden, voordat ze uit het gevaarlijke gebied worden gehaald. 4. Opleiding en instructie Alle medewerkers moeten zijn opgeleid en geïnstrueerd over de gevaren op de werkplek. P Samenvatting 1.1 Het doel van de Arbowet is het bevorderen van veilige en gezonde arbeidsomstandigheden gericht op het voorkomen van arbeidsgerelateerde gezondheidsschade. Er moeten binnen een bedrijf maatregelen zijn getroffen met betrekking tot: 1. eerste hulp; 2. brandbestrijding; 3. evacuatie/ontruiming; 4. opleiding en instructie. 12
Arbobesluit Het Arbobesluit maakt deel uit van de Arbowet. In het Arbobesluit staan concrete regels, ingedeeld naar onderwerp. De voorschriften die algemeen zijn geformuleerd, geven aan welk resultaat het arbobeleid moet hebben, maar leggen niet dwingend op hoe dat resultaat bereikt moet worden. Het Arbobesluit geldt voor zowel de overheid, het bedrijfsleven als voor alle werknemers in 1.2 die sectoren. Daarbij zijn er specifieke regels opgesteld voor o.a. het onderwijs, de overheid, het vervoer, de justitiële rijksinrichtingen, defensie, jeugdigen, zwangere vrouwen en thuiswerkers. In het Arbobesluit staan regels over bijvoorbeeld arbozorg, organisatie van het werk, inrichting van arbeidsplaatsen, het gebruik van gevaarlijke stoffen en persoonlijke beschermingsmiddelen. 1 Arbobeleid Werkgevers zijn verplicht om een Arbobeleid te voeren, zodat werknemers veilig en gezond kunnen werken. De overheid stelt doelen vast voor de mate waarin werknemers moeten worden beschermd. Arbocatalogus Een arbocatalogus is een document, een verzameling van instrumenten, methoden en/ of good practices, waarin vertegenwoordigende organisaties van werkgevers en werknemers op brancheniveau vastleggen, welke maatregelen werkgevers moeten nemen om aan de voorschriften van de Arbowet te voldoen. Deze arbocatalogus wordt ook wel een oplossingenboek genoemd om veilig en gezond te kunnen werken en is bedoeld voor zowel werkgevers als werknemers. De digitale versie van de arbocatalogus (www.beveiliging.dearbocatalogus.nl) bestaat uit: 1. een inleiding (informatie over het hoe, wat, waarom van deze arbocatalogus); 2. een leeswijzer; 3. informatie over de partners die deze arbocatalogus hebben vastgesteld; 4. informatie over de geldigheid; 5. informatie over het wetgevend kader (o.a. Burgerlijk Wetboek, doelvoorschriften, arbeidshygiënische strategie, etc.). De arbocatalogus beschrijft verschillende functiegroepen in de beveiliging waarbij mogelijke risico s, oplossingen en hulpmiddelen om het risico te voorkomen of te beperken worden besproken. Deze groepen zijn: 1. algemene beveiligingsfuncties; 2. geld- en waardenlogistiek; 3. luchthavenbeveiliging; 4. overige functies (zoals BOA s en parkeerwacht). Arbeidstijdenwet De Arbeidstijdenwet geldt voor iedereen die voor een werkgever werkt, dus voor alle werknemers, inclusief stagiaires, uitzendkrachten en gedetacheerden. De Arbeidstijdenwet is van toepassing op alle werkzaamheden die werknemers verrichten. Wanneer iemand verschillende banen heeft, worden de verschillende werktijden bij elkaar opgeteld. In een aantal gevallen geldt de Arbeidstijdenwet ook voor zelfstandigen. Het gaat dan om situaties waarin de veiligheid van derden in het geding is, zoals in de vervoerssector. In de Arbeidstijdenwet staan onder meer regels over werken op zondag, nachtdiensten, oproepdiensten en aanwezigheidsdiensten. De regels uit de Arbeidstijdenwet gelden voor iedereen van 18 jaar of ouder. Er zijn aparte regels voor jongeren tot 18 jaar. Zij mogen in de meeste gevallen niet werken tussen 23.00 uur en 06.00 uur. 13
Arbowetgeving Arbozorg Arbozorg is de zorg van werkgevers en werknemers voor de arbeidsomstandigheden in het bedrijf. De nadruk ligt op preventie. Arbodienst Bedrijven zijn niet verplicht zich bij een arbodienst aan te sluiten. Het blijft wel verplicht zich deskundig te laten ondersteunen. Deze ondersteuning kan plaatsvinden door een interne of externe bevoegde arbodeskundige. De wijziging in de Arbowet is bedoeld om branches en bedrijven meer keuze te bieden op het gebied van arbeidsomstandigheden en verzuimpreventie. Om de verzuimbegeleiding te waarborgen en de werknemers in de gelegenheid te stellen het arbeidsomstandighedenspreekuur te bezoeken, moeten er afspraken gemaakt worden met, of moet er een contract zijn met een geregistreerde bedrijfsarts. De kerntaken van een arbodienst zijn: verzuimbegeleiding; risico-inventarisatie en evaluatie; aanstellingskeuringen; arbeidsomstandighedenspreekuur; periodiek arbeidsgeneeskundig onderzoek. Een arbodienst moet de volgende deskundigen in dienst hebben: bedrijfsarts; arbeidshygiënist; arbeids- en organisatiedeskundige; veiligheidsdeskundige. Gedurende voorgaande jaren regelden de bedrijfsverenigingen alles wanneer een werknemer ziek was. Door de veranderde sociale wetgeving heeft de werkgever nu de verantwoordelijkheid Mochten er toch ongelukken voorkomen, dan zorgt de bedrijfshulpverlener voor de eerste hulp, totdat de hulpdiensten arriveren. voor de verzuimbegeleiding en de arbeidsomstandigheden binnen het bedrijf. De arbodiensten kunnen en willen deze verantwoordelijkheid niet overnemen. Wanneer de arbeidsomstandigheden zodanig kunnen worden aangepast dat de werknemers het werk minder als een belasting ervaren, zal zowel het verloop in arbeidskrachten als in het verzuim afnemen. Van een arbodienst kan advies worden verwacht voor alles dat betrekking heeft op arbeidsomstandigheden. Als er bijvoorbeeld nieuwe bedrijfsmiddelen aangeschaft moeten worden, kan aan de arbodienst gevraagd worden waaraan die middelen moeten voldoen om gezondheidsrisico s te voorkomen. Met een medewerker van de arbodienst is te bespreken hoe het arbeidsproces te optimaliseren is. De arbodienst heeft ook een signalerende functie. Wanneer hetzelfde probleem bijvoorbeeld uit een Risico Inventarisatie & Evaluatie (RI&E) en/of op het spreekuur door werknemers naar voren komt, behoort de arbodienst het bedrijf te informeren en te bespreken hoe hiermee om te gaan. Ten slotte dient een arbodienst de gemaakte afspraken na te komen, zorgvuldig om te gaan met vertrouwelijke informatie, het bedrijf te attenderen op de wetgeving en andere belangrijke zaken. Vertrouwenspersoon Wanneer er klachten van werknemers zijn binnen een bedrijf, dan is de vertrouwenspersoon het eerste aanspreekpunt. Hij begeleidt en ondersteunt medewerkers bij de behandeling van die klachten. De klachten kunnen bijvoorbeeld te maken hebben met ongewenst gedrag door collega s of leidinggevenden. De vertrouwenspersoon kan bekijken of er strafrechtelijke of civielrechtelijke maatregelen moeten worden genomen en wat daarvan de consequenties zijn. Daarnaast levert hij een bijdrage aan de jaarlijkse rapportage rondom arboverslaglegging. 14