Hoe omgaan met een verzoek om euthanasie? Een leidraad Groep Philippus Neri - VZW Sint-Lucia Deze leidraad geldt voor een verzoek om euthanasie door een patiënt bij ondraaglijk psychisch en fysisch lijden. Wettelijke procedure Leidraad Ethische overwegingen Elke instelling mag haar eigen beleid met betrekking tot beslissingen rond het levenseinde ontwikkelen, echter niet ten koste van de patiënt. De arts heeft altijd het recht te weigeren om mee te werken aan euthanasie en zo ook alle andere betrokken zorgverleners. (art.14) De groep Philippus Neri kiest voor - het beluisteren en het benaderen van elk verzoek om euthanasie op een passende en professionele wijze; - het niet uitvoeren van euthanasie binnen de muren van het ziekenhuis omwille van zorgvuldigheidseisen die betrekking hebben op het beschermen van medepatiënten. Deze algemene visie wordt in de onthaalbrochure meegedeeld. Algemeen principe De groep Philippus Neri kiest er uitdrukkelijk voor om binnen haar muren geen euthanasie, zoals beschreven in de wet van 28 mei 2002 ("het opzettelijk levensbeëindigend handelen door een andere dan betrokkene, op diens verzoek") uit te voeren, maar kan wel mensen met een expliciete vraag naar euthanasie begeleiden. Zij baseert zich hiervoor op: 1. de beschermwaardigheid van het leven en de eerbied voor de menselijke persoon, de autonomie van het individu en de zorgrelatie tussen de zorgvrager en de zorgverleners. 2.. de onverenigbaarheid in de organisatie van de zorg voor suïcidale patiënten enerzijds en de uitvoering van euthanasie bij patiënten die daarom verzoeken anderzijds. De patiënt moet het verzoek schriftelijk vastleggen, dateren en ondertekenen. Indien hij het zelf niet De (wettelijke) procedure kan pas starten als de patiënt zelf vrijwillig Definitief document 31-10-2014 pag 1
meer kan, mag hij dit in het bijzijn van zijn arts laten doen door een door hem gekozen meerderjarig persoon, die geen materieel belang heeft bij zijn dood. (art.3&4) De hele procedure, met inbegrip van het verzoek van de patiënt, de verslagen van de geraadpleegde arts, de bespreking met de verpleegkundigen, ev. gesprek met de naasten, enz. moet worden bijgehouden in het patiëntendossier (art.3 & 2,5) De patiënt moet een handels- en wilsbekwame meerderjarige of ontvoogde minderjarige zijn (art. 3 1) De patiënt moet zich in een medisch uitzichtloze toe stand bevinden van aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden dat niet gelenigd kan worden, en dat het gevolg is van een ernstige, ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening (art. 3 1). via een schriftelijk verzoek de behandelende arts om euthanasie verzoekt. Elk verzoek om euthanasie door een patiënt wordt beluisterd en op een passende en professionele manier benaderd. Dit houdt onder andere in dat een teamlid, dat soms als eerste direct of indirect met het verzoek om euthanasie wordt geconfronteerd, onmiddellijk de behandelende arts inlicht en de patiënt vraagt een schriftelijk verzoek in te dienen. Het verzoek tot euthanasie wordt in het patiëntendossier genotuleerd. Het teamlid onderneemt geen verdere actie. De behandelende arts beslist, leidt en stuurt hoe met het verzoek wordt omgegaan in de eerste plaats door zichzelf maar ook door het behandelingsteam met wie hij overlegt. Alle handelingen waartoe de behandelende arts beslist en het resultaat ervan worden opgetekend in het patiëntendossier. Zowel teamleden als niet-teamleden (bijvoorbeeld de stafmedewerker zingeving) hebben eveneens de opdracht de gesprekken en de handelingen in het dossier te notuleren. 1 De patiënt verzoekt de behandelende arts om euthanasie 1.1 De behandelende arts zal in de eerste plaats het verzoek van de patiënt op een zorgvuldige manier verkennen Bij een verzoek om euthanasie heeft de behandelende arts aandacht voor de hele persoon van de patiënt en voor zijn lichamelijke, sociale, psychische en spirituele situatie. Daarin laat hij zich bijstaan door personen die een vertrouwensrelatie hebben met de patiënt (partner, kinderen, huisarts, vertrouwenspersoon ) en overlegt hij met het behandelingsteam, maar ook met de andere hulpverleners die betrokken zijn in de zorg voor de patiënt. Het verkennen van het verzoek om euthanasie houdt in dat volgende vragen zorgvuldig onderzocht worden: - is de patiënt handelingsbekwaam? - is er sprake van een toestand van ondraaglijk en uitzichtloos lijden? - is er sprake van een vertrouwensrelatie tussen arts en patiënt? - gaat het om een uitdrukkelijk, vrijwillig, ondubbelzinnig, weloverwogen, herhaald en duurzaam verzoek? - is er sprake van dwang of manipulatie? - gebeurt het verzoek in een fase van depressieve stemming, boosheid? Definitief document 31-10-2014 pag 2
Het verzoek van de patiënt moet vrijwillig, overwogen en herhaald zijn en mag niet tot stand zijn gekomen als gevolg van enige externe druk (art. 3 l). - komt de vraag voort uit angst voor wat komen gaat aan lijden en pijn? Euthanasie mag enkel uitgevoerd worden wanneer het lijden van de patiënt niet meer op een andere manier kan worden verholpen. De arts moet de patiënt voldoende informeren over zijn gezondheidstoestand zowel over de diagnose en prognose van de ziekte als over de resterende therapeutische mogelijkheden, inclusief de mogelijke palliatieve ondersteuning (art. 3 4). 1.2 en hierbij ook de patiënt informeren. 1.3 De arts spreekt met de patiënt de verdere behandeling af. Dit gebeurt in overleg met het behandelingsteam en binnen het therapeutisch referentiekader.. Het informeren van de patiënt houdt in dat - de arts de patiënt erop wijst dat een arts en andere betrokken hulpverleners altijd het recht hebben te weigeren om mee te werken aan euthanasie; - de arts motiveert waarom uitvoering van euthanasie niet binnen de muren van het ziekenhuis gebeurt en dat hij de procedure die in het ziekenhuis gevolgd wordt toelicht; - de arts de patiënt informeert over zijn gezondheidstoestand (zowel over de diagnose en de prognose van zijn ziekte, als over de resterende therapeutische mogelijkheden, inclusief de mogelijke palliatieve ondersteuning); - de arts zowel de fysieke als psychische behandelingsalternatieven aan de patiënt (ev. naasten) voorlegt (comfortbehandeling, palliatieve sedatie, pijn- en symptoombestrijding, opname op een palliatieve dienst, psychische behandeling, therapie ) Definitief document 31-10-2014 pag 3
De minimumduur tussen het schriftelijk verzoek en de uitvoering van de euthanasie is bepaald op 1 maand. (art. 3 3, 1 ) De arts die de euthanasie heeft toegepast moet hiervan binnen de 4 werkdagen aangifte doen bij de Federale Controle- en Evaluatiecommissie voor euthanasie d.m.v. een volledig ingevuld registratiedocument (art.5). 2+3 Het verzoek om euthanasie houdt aan 2 Wanneer het verzoek aanhoudt en de arts het verzoek aanvaardt, dan wordt (in overleg met de patiënt) een collega psychiater van het UZ Gent of van een ander referentiecentrum ingeschakeld. De patiënt blijft opgenomen in het ziekenhuis. In overleg met het behandelingsteam spreekt de behandelende arts een aangepaste behandeling in het ziekenhuis af tot de uitvoering van de euthanasie. Elke zorgverlener heeft het recht te weigeren om mee te werken aan de concrete voorbereiding en de uitvoering van euthanasie. In het team worden de ethische bezwaren van een teamlid gerespecteerd. Hiermee wordt rekening gehouden bij de afspraken over de begeleiding van een patiënt die om euthanasie verzoekt, zodat het teamlid in gewetensnood vrijgesteld wordt van handelingen met betrekking tot euthanasie. Dit neemt niet weg dat elk teamlid zich loyaal opstelt ten aanzien van de beslissing van de arts. Elk teamlid blijft mee verantwoordelijk voor de patiënt en dus ook voor alle zorgen, met uitzondering van de zorgen die betrekking hebben op de voorbereiding of uitvoering van euthanasie en voor de behandeling die de arts met het team overlegt. Het is belangrijk dat teamleden ondersteund worden in de begeleiding en behandeling van een patiënt die om euthanasie verzoekt. In overleg met het behandelingsteam spreekt de arts met de patiënt de houding tegenover de medepatiënten af. Zijn er afspraken over 'nazorg' voor - de naasten, - de personen die rechtstreeks of onrechtstreeks betrokken waren bij de zorg voor de patiënt? Definitief document 31-10-2014 pag 4
3 Wanneer het verzoek aanhoudt en de arts het verzoek afwijst, dan bespreekt de arts met de patiënt of de behandeling verder kan gezet worden. Als het verzoek om euthanasie blijft aanhouden, stelt de arts de patiënt, met inachtneming van de nodige bedenktijd, een mogelijke doorverwijzing voor naar een andere arts en een ontslag uit het eigen ziekenhuis. In overleg met het team spreekt de behandelende arts met de patiënt de verdere zorg tot het eventuele ontslag af. Definitief document 31-10-2014 pag 5
4 Enkele bijzondere situaties 4.1 Als een patiënt een arts, die niet verbonden is aan het ziekenhuis, verzoekt om euthanasie en die arts het verzoek om euthanasie aanvaardt, dan bespreekt de behandelende arts de doorverwijzing en het ontslag uit het ziekenhuis. In overleg met het team spreekt hij met de patiënt de verdere behandeling af tot het (eventuele) ontslag. 4.2 Als in gelijkaardige en vaak voorkomende situaties de leidraad niet gevolgd kan worden, kan een advies gevraagd worden aan de ethische commissie Spes et Fides. In de verschillende besprekingen werden meestal naar aanleiding van concrete situaties ook ethische vragen gesteld of ethische bedenkingen geformuleerd. Een leidraad kan en mag de discussie over de ethische vragen die een concrete situatie oproept niet vervangen of tegenhouden. Een leidraad schetst een weg die de betrokken personen leidt doorheen de ethische discussie. Deze leidraad is tot stand gekomen na - advies 09/02 en 09/03 van de commissie voor medische ethiek Spes et Fides (02 05 2010) - bespreking leidraad euthanasie PZ Sint-Franciscus overleg groep Philippus Neri 23 04 2013; 25/09/2013 - bespreking leidraad euthanasie PZ Sint-Franciscus door de ethische reflectiegroep PZ Sint-Jan 13 06 2013 - bespreking leidraad euthanasie PZ Sint-Franciscus door de stuurgroep identiteit PZ Sint-Jan 19 08 2013 - bespreking leidraad euthanasie werkdocument 2013 08 29 door het directiecomité Sint-Jan 2013 09 09 - bespreking leidraad euthanasie PS Sint-Franciscus door de directieraad APZ St-Lucia d.d. 13/05/13; 12/08/2013; 09/09/2013 bespreking leidraad euthanasie PS Sint-Franciscus door de medische staf APZ St-Lucia d.d. 03/07/2013 bespreking leidraad euthanasie PS Sint-Franciscus door de ethische reflectiegroep APZ St-Lucia d.d. 06/06/2013 bespreking leidraad euthanasie PZ Sint-Franciscus door het IDO PZ Sint-Jan Eeklo 16/10/2013 Goedkeuring door de Raad van Bestuur VZW Sint-Lucia op haar vergadering van 22/09/2014. Definitief document 31-10-2014 pag 6