KWALITEITSONDERZOEK IN HET KADER VAN HET ONDERWIJSVERSLAG Van Maerlant (LWOO) VMBOGT Plaats : 's-hertogenbosch BRIN nummer : 17KF C3 BRIN nummer : 17KF 02 VMBOGT Onderzoeksnummer : 282942 Datum onderzoek : 21-22 april 2015 Datum vaststelling : 22 juni 2015
Pagina 2 van 13
1. INLEIDING De Inspectie van het Onderwijs heeft op 21 en 22 april 2015 een onderzoek uitgevoerd op Van Maerlant te Den Bosch afdeling vmbo-gemengde/ theoretische leerweg om een oordeel te kunnen uitspreken over de kwaliteit van het onderwijs op deze afdeling en over de naleving van wet- en regelgeving. Daarmee geldt dit onderzoek ook als het bezoek dat de inspectie op alle scholen voor voortgezet onderwijs ten minste eens in de vier jaar aflegt. Aanleiding De aanleiding voor dit onderzoek is het volgende. De afdeling is betrokken in het jaarlijkse steekproefonderzoek voor het Onderwijsverslag 2015. In dit onderzoek verzamelen wij informatie over een aantal aspecten. Deze aspecten hebben, naast de kernindicatoren, betrekking op aspecten van het schoolklimaat, de loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB) en de maatschappelijke stage (onderdeel van burgerschapsvorming). Dit onderzoek leidt tot een kwaliteitsprofiel voor uw school en een bepaling van het toezichtarrangement. De verzamelde informatie gebruiken wij bovendien voor rapportage over de kwaliteit van het stelsel in het Onderwijsverslag 2015. Van Maerlant is als school onderdeel van de vereniging Ons Middelbaar Onderwijs en als zodanig zusterschool van de Bossche Vakschool. De school telt momenteel 473 leerlingen en zijn zijn ruim 50 leraren werkzaam. Van Maerlant is lid van het samenwerkingsverband De Meierij. Onderzoeksopzet De inspectie baseert haar kwaliteitsoordelen door de onderwijspraktijk van de school te toetsen aan een selectie van kwaliteitsindicatoren uit het toezichtkader voortgezet onderwijs 2013. Bij dit onderzoek hebben we de indicatoren uit het zogenaamde kernkader onderzocht. Dit is het gedeelte uit het toezichtkader dat bij al onze kwaliteitsonderzoeken minimaal wordt beoordeeld. In het onderzoek is ook een aantal indicatoren uit het aanvullende kader onderzocht waarmee we de sociale kwaliteit in beeld brengen. Het onderzoek bestond uit de volgende activiteiten: Wij hebben relevante documenten van en over de school geanalyseerd. Pagina 3 van 13
Het leerlingvolgsysteem is ingezien. In aansluiting daarop is een aantal dossiers van leerlingen bestudeerd. De incidentenregistratie is ingezien. Onder de leerlingen is een digitale vragenlijst uitgezet waarin leerlingen bevraagd zijn naar hun oordeel over het schoolklimaat en de schoolveiligheid. Schoolbezoek, waarbij wij in een aantal lessen de onderwijspraktijk hebben geobserveerd. Wij hebben gesprekken gevoerd met de schoolleiding, leraren, zorgcoördinatoren, mentoren, decanen en leerlingen. Aan het eind van het schoolbezoek heeft de inspectie de bevindingen van het onderzoek besproken met de directie en het bestuur. Opbouw rapport In hoofdstuk 2 staat de conclusie van het onderzoek waaronder het vervolgtoezicht. In hoofdstuk 3 beschrijven we de bevindingen uit het onderzoek in de vorm van een kwaliteitsprofiel. Dit wordt gevolgd door een paragraaf waarin het oordeel van de inspectie wordt toegelicht en waar mogelijk de schoolontwikkeling in samenhang wordt beschreven. Pagina 4 van 13
2. CONCLUSIE EN TOEZICHTARRANGEMENT Een kwaliteitsonderzoek zoals wij op Van Maerlant afdeling vmbo-g/t hebben uitgevoerd, leidt tot een zogenaamd toezichtarrangement voor kwaliteit en/of voor naleving. Een arrangement kan basistoezicht inhouden of juist aangepast toezicht. In het eerste geval (bij basistoezicht) vinden wij de kwaliteit van voldoende niveau en is het daarom niet nodig om de school onder intensief toezicht te plaatsen. Als er echter teveel tekortkomingen zijn geconstateerd, wordt conform beslisregels geoordeeld dat de kwaliteit onvoldoende is en stellen we een aangepast arrangement vast voor zwakke of voor zeer zwakke kwaliteit en/of voor naleving. Onze conclusie voor Van Maerlant afdeling vmbo-g/t is als volgt: Op basis van het onderzoek kennen wij aan de vmbo-g/t afdeling opnieuw het basisarrangement toe, omdat zowel de opbrengsten als ook de kwaliteit van het onderwijsproces op de onderzochte onderdelen van voldoende niveau zijn. Dit betekent dat wij op dit moment geen reden hebben om het toezicht te intensiveren. Er is geen sprake van tekortkomingen in de naleving van de wettelijke vereisten die zijn gecontroleerd. Pagina 5 van 13
3. BEVINDINGEN In dit hoofdstuk leest u de bevindingen uit ons onderzoek op basis waarvan we tot onze conclusie over de kwaliteit zijn gekomen. Eerst geven we een samenvattend algemeen beeld over de kwaliteit van het onderwijs op Van Maerlant afdeling vmbo-g/t. Daarna volgt het kwaliteitsprofiel waarin de oordelen op de indicatoren staan. Vervolgens lichten we die oordelen in onderlinge samenhang toe. 3.1 Algemeen Beeld Van Maerlant is een school met een veilig schoolklimaat, betrokken docenten en een positief ingestelde leerlingenpopulatie. De leraren en het ondersteunend personeel geven aan met plezier op deze school te werken. De lessen hebben voldoende basiskwaliteit, ze verlopen rustig en ordelijk. Wel valt op dat in de instructielessen de structuur en opbouw bij veel docenten grotendeels gelijk verloopt en de docenten vaak en lang aan het woord zijn. In het medialeerpark daarentegen hebben we wel lessen gezien met grote variatie in werkvormen en goede voorbeelden van differentiatie. De opbrengsten van de school zijn voldoende en sommige vakken scoren hoger dan het landelijk gemiddelde. Een sterk punt van de school is de ondersteuning en begeleiding van leerlingen die dit nodig hebben. De kwaliteitszorg van de school is voldoende maar het is nog te vroeg om reeds van 'borging van de kwaliteit van het onderwijsproces' te kunnen spreken. 3.2 Kwaliteits- en nalevingsprofiel In onderstaande tabel staan de indicatoren die in dit onderzoek zijn betrokken en tot welke oordelen het onderzoek heeft geleid. De nummering in de tabellen verwijst naar het volledige waarderingskader voortgezet onderwijs. Sommige nummers zijn rood. Dit betekent dat zij tot het zogenaamde kernkader behoren. De blauw genummerde indicatoren (aanvullend kader) zijn indicatoren die de inspectie aan een onderzoek kan toevoegen om de kwaliteit van de betreffende indicator te beoordelen en de groen genummerde indicatoren (verdiepend kader) zijn indicatoren die de inspectie bijvoorbeeld bij een themaonderzoek wil beoordelen. De oordelen zijn weergegeven in de vorm van een score. De score geeft aan in welke mate de betreffende indicator gerealiseerd is. Pagina 6 van 13
Legenda: 1. slecht 2. onvoldoende 3. voldoende 4. goed 5. niet te beoordelen Wij hebben daarnaast onderzocht of de school voldoet aan de naleving van enkele wettelijke voorschriften. Dit wordt tot uitdrukking gebracht met de score ja of nee. De opbrengsten liggen op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie verwacht mag worden 1 2 3 4 5 1.1 De leerlingen behalen in de onderbouw het opleidingsniveau dat mag worden verwacht. 1.2.3 De leerlingen lopen weinig vertraging op in de bovenbouw van de opleiding vmbo-gt. 1.3.3 De leerlingen van de opleiding vmbo-gt behalen voor het centraal examen de cijfers die mogen worden verwacht. 1.4.3 Bij de opleiding vmbo-gt zijn de verschillen tussen het cijfer voor het schoolexamen en het cijfer voor het centraal examen van een aanvaardbaar niveau. De sociale opbrengsten zijn van voldoende niveau 1 2 3 4 5 2.1 De sociale opbrengsten zijn van voldoende niveau. De leerlingen krijgen voldoende tijd om zich het leerstofaanbod eigen te maken 1 2 3 4 4.3 De leerlingen maken efficiënt gebruik van de onderwijstijd. Het schoolklimaat is ondersteunend en gericht op een brede vorming 1 2 3 4 5.1 De leraren bevorderen door hun handelen de verwerving van sociale en maatschappelijke competenties van leerlingen. 5.2 De school en haar omgeving vormen een gezamenlijke pedagogische gemeenschap. 5.3 De school vormt een sociaal veilige gemeenschap. 5.4 De school ondersteunt de leerlingen en de ouders/verzorgers bij de keuzes tijdens de schoolloopbaan. 5.5 De school kent een op ondersteuning en begeleiding gerichte cultuur. Pagina 7 van 13
Het (vak)didactisch handelen van leraren stelt leerlingen in staat tot leren en ontwikkeling 1 2 3 4 7.1 De onderwijsactiviteit heeft een doelgerichte opbouw. 7.2 De leraar geeft een begrijpelijke uitleg. 7.3 De leerlingen zijn actief betrokken. 7.4 De leerlingen krijgen effectieve feedback op hun leerproces. De leraren stemmen hun didactisch handelen af op verschillen tussen leerlingen 1 2 3 4 8.2 De leraar stemt de instructie af op verschillen tussen leerlingen. 8.3 De leraar stemt de verwerking af op verschillen tussen leerlingen. De school biedt effectief aanvullend onderwijs en ondersteuning aan leerlingen die dat nodig hebben (basisondersteuning). (De school bestrijdt effectief achterstanden) 1 2 3 4 9.1 De school volgt systematisch de vorderingen van de leerlingen aan de hand van genormeerde toetsen. 9.2 De school bepaalt wat de onderwijs- en ondersteuningsbehoefte is van individuele of groepen leerlingen. 9.4 De school voert de ondersteuning planmatig uit. De school bewaakt de kwaliteit van haar opbrengsten 1 2 3 4 12.1 De school evalueert systematisch de opbrengsten. 12.2 De school werkt doelgericht aan de kwaliteit van de opbrengsten. De school bewaakt de kwaliteit van het onderwijsproces 1 2 3 4 13.1 De school evalueert systematisch het onderwijsproces. 13.2 De school werkt doelgericht aan de verbetering van het onderwijsproces. 13.3 De school borgt de kwaliteit van het onderwijsproces. Nalevingsindicatoren 2013 ja nee N1 Door of namens het bestuur is de vastgestelde schoolgids naar de inspectie gestuurd en deze schoolgids bevat de onderzochte onderdelen (WVO, art. 24c en 24a). Pagina 8 van 13
Nalevingsindicatoren 2013 ja nee N2 N4 Door of namens het bestuur is het vastgestelde schoolplan naar de inspectie gestuurd en dit schoolplan bevat de onderzochte onderdelen (art. 24c en 24 WVO). Door of namens het bestuur zijn het Examenreglement en het PTA naar de inspectie gestuurd en deze documenten bevatten de onderzochte onderdelen (Eindexamenbesluit art. 31). 3.3 Toelichting bij kwaliteitsprofiel Het bovenstaande algemene beeld en kwaliteitsprofiel lichten we hieronder toe. Daarbij komen achtereenvolgens de volgende aspecten aan bod: het schoolklimaat (inclusief burgerschapsvorming en loopbaanoriëntatie), de opbrengsten, de leerlingondersteuning en begeleiding, het onderwijsproces en de kwaliteitszorg. Schoolklimaat en Sociale veiligheid Een sterk punt van de school is het schoolklimaat. Een aantal factoren draagt bij aan dit gunstige klimaat. Ten eerste speelt de kleinschaligheid van de school en de betrekkelijke homogeniteit van de schoolpopulatie een belangrijke rol in een klimaat waarin leerlingen aangeven zich veilig te voelen en met plezier naar school te gaan. Ten tweede zijn er nauwelijks incidenten, tijdens de pauzes hebben we in de aula en het schoolplein een opmerkelijke rust waargenomen. Er zijn duidelijke regels, leerlingen weten waar ze aan toe zijn en houden zich aan gemaakte afspraken. Ten derde draagt de grote betrokkenheid van alle medewerkers bij aan een gevoel van veiligheid. Van Maerlant participeert in een project school en veiligheid samen met de politie, de gemeente en de GGD. De veiligheidscoördinator is verantwoordelijk voor het regelmatig evalueren van het schoolveiligheidsplan. Daarnaast zorgt de kleinschaligheid van de school ook voor een vorm van positieve sociale controle. De gesprekken met leerlingen, leraren, mentoren, schoolleiding, ondersteunend personeel en onze eigen observaties bevestigen het beeld van een school met een positief schoolklimaat. Loopbaanoriëntatie en Burgerschap Ouders en leerlingen zijn tevreden over de manier waarop de decaan en de mentor de leerlingen ondersteunen bij hun profielkeuze in de onderbouw en vervolgopleiding in de bovenbouw. De school heeft een gevarieerd aanbod om de leerlingen te begeleiden bij het kiezen van hun profiel en vervolgopleiding. Het vak dienstverlening en commercie ( D&C) is een goed voorbeeld hoe burgerschap- en loopbaancompetenties op Van Maerlant zijn geïntergreerd. Pagina 9 van 13
Leerlingen leren tal van mediavaardigheden (o.a. camerawerk, montage en interviewtechnieken) en werken regelmatig mee aan uitzendingen van de lokale omroep. Mentoren, die allemaal een gespreksvaardighedentraining hebben gevolgd, krijgen meer de rol van loopbaancoach. Zij voeren POP-gesprekken met hun leerlingen om ze gerichter een stage en ook vervolgopleiding te laten kiezen. De leerlingen ervaren deze gesprekken als positief. De school heeft een duidelijke missie waar het gaat om de bevordering van de sociale en maatschappelijke competenties van de leerlingen. Naast het reguliere onderwijsprogramma biedt de school een veelheid aan projecten en activiteiten die gericht zijn op burgerschapsvorming ( o.a. een bezoek aan Kamp Vught). Het is voor scholen echter lastig om de sociale opbrengsten te kunnen beoordelen omdat hiertoe de noodzakelijke landelijke vergelijkingsgegevens ontbreken. Om die reden hebben we de desbetreffende indicator niet beoordeeld. Opbrengsten De opbrengstenkaart van 2015 van de vmbo-g/t afdeling laat een positief beeld zien en geeft aan dat de opbrengsten gemiddeld over drie jaar gemeten (2011-2014) op of boven het landelijk gemiddelde liggen. Dit betreft vier indicatoren, namelijk onder- en bovenbouwrendement, gemiddelde cijfer voor het centraal examen en het verschil tussen het schoolexamen en het centraal examen. Alhoewel het onderbouwrendement over drie jaar genomen voldoende is laat het wel een dalende tendens zien. Een mogelijke verklaring die de school zelf geeft is het aantal havo-leerlingen dat de school verlaten heeft, maar een analyse van deze daling heeft de school nog niet gemaakt. In de bovenbouw ligt het tempo waarin leerlingen hun diploma behalen op het gemiddelde van de vergelijkingsgroep en blijven er weinig leerlingen zitten. Het CE-cijfer laat in 2014 een stijgende lijn zien. Het resultaat voor het CE (6.7) ligt in dit jaar boven het landelijke gemiddelde. Het meest succesvol is de stijging van de resultaten bij het centraal examen bij de vakken Engels (0,8) en wiskunde (0,9). Met deze twee vakken behoort de school tot de 10 procent best presterende scholen. Daarnaast is het verschil tussen CE en SE uiterst gering (-0,02). Onderwijsproces De lessen op Van Maerlant vinden plaats in een prettige sfeer, waarbij leerlingen aangeven zich veilig te voelen, vragen durven te stellen en er sprake is van een goede en respectvolle relatie tussen docenten en leerlingen. Op basis van de lesobservaties stellen wij vast dat het onderwijsleerproces van voldoende Pagina 10 van 13
kwaliteit is. Dit geldt met name voor de meer algemene eisen die we aan de lessen stellen. Het onderwijsconcept van de school kent lessen van 60 minuten in de onderbouw en 30 minuten in de bovenbouw. Naast instructiemomenten (=lessen) staan er in de bovenbouw project- en verplichte studiemomenten (VSM) op het rooster. In de VSM-uren werken de leerlingen in hun eigen tempo zelfstandig aan hun weektaak. Elk cluster kent zijn eigen VSM-ruimte, zodat leerlingen gerichte vakondersteuning kunnen krijgen indien gewenst. Er is voldoende structuur in de lessen en docenten geven over het algemeen wel aan wat ze gaan behandelen in de les maar dit ligt op het niveau van de activiteiten. Er is te weinig aandacht voor de leerdoelen en de betekenis ervanvoor de leerlingen, zowel bij de start van de lessen als bij de afsluiting. Hetzelfde geldt voor de weektaken die aan kracht kunnen winnen als niet alleen duidelijk is voor leerlingen wat ze moeten doen maar ook wat ze gaan leren. Het merendeel van de geobserveerde lessen (instructiemomenten) is docentgestuurd. Het onderwijsleergesprek is een vaak gebruikte werkvorm. De actieve betrokkenheid is bij het gebruik van deze werkvorm het grootst bij de leerlingen die reageren op vragen van de leraren. Een deel van de klas kan een te afwachtende houding aannemen. Positief is dat er weinig onderwijstijd weglekt, de lessen beginnen op tijd en er gaat weinig tijd verloren aan organisatorische zaken. Het efficiënt gebruik maken van de onderwijstijd hebben we daarom als voldoende beoordeeld. Verder stellen we vast dat er voldoende sprake is van een duidelijke uitleg en in een aantal lessen zelfs op hoog niveau. In de instructiemomenten hebben we gezien dat docenten de leerlingen positief benaderen en veel complimenten geven. Wat we te weinig hebben gezien is dat docenten ook feedback geven op het leerproces van de leerlingen. Het geven van effectieve feedback hebben we daarom als onvoldoende beoordeeld. De lessen D&C in het medialeerpark kenmerken zich door een grote afwisseling in werkvormen en leerlingen krijgen hier wel meer effectieve feedback op hun leerproces. Docenten zijn in deze lessen wel in staat om zowel de instructie als de verwerking af te stemmen op de verschillen tussen leerlingen. In de instructiemomenten hebben we echter geen voorbeelden van differentiatie kunnen waarnemen. Pagina 11 van 13
Leerlingenbegeleiding en ondersteuning De wijze waarop de school in de afgelopen jaren de kwaliteit van de zorg en ondersteuning heeft vormgegeven verdient een compliment. De professionaliteit van het zorgteam is daarbij een sterk aspect van de school. De zorgcoördinatoren schenken ruime aandacht aan de sociaal- emotionele ondersteuningsvragen van de leerlingen. Men besteedt veel tijd en aandacht aan de warme overdracht en heeft intensief contact met de basisschool. Een belangrijk document de eerste weken van het schooljaar is de "voorlopige beeldvorming" waarin handelingsvoorstellen voor de vakdocenten staan beschreven. Voor leerlingen met een specifieke onderwijsbehoefte heeft de school handelingsplannen en ontwikkelingsperspectieven gemaakt. Positief is ook de begeleidingskaart die de zorgcoördinatoren voor leerlingen hebben ontwikkeld. Op deze kaart evalueert een zorgleerling en vakdocent elke les hoe het leesproces is verlopen. De mentor en de ouders ondertekenen dagelijks deze kaart en kunnen zo de feedback van de vakdocenten op de voet volgen en lezen welke vorderingen hun zoon/dochter maakt. De zorg wordt planmatig uitgevoerd en jaarlijks vindt er een evaluatie plaats van de geboden ondersteuning door ouders en leerlingen. De taal- en rekendocenten verzamelen veel data om de cognitieve ontwikkeling van leerlingen te volgen. Tijdig constateren de docenten op basis van genormeerde toetsen dat leerlingen extra ondersteuning nodig hebben. In de lessen rekenen echter kunnen docenten meer rekening houden met de niveauverschillen van leerlingen. Ongeacht het beheersingsniveau hebben we leerlingen aan dezelfde opdrachten zien werken. Kwaliteitszorg Wij beoordelen de kwaliteitszorg van Maerlant als voldoende, maar nadere aandacht is nodig voor de borging van de kwaliteit van het onderwijsproces. De schoolleiding brengt de resultaten van de examens en de overige jaren voldoende in beeld. Er vinden regelmatig gesprekken met de teams, vakgroepen en docenten plaats waarin men de resultaten evalueert met de betrokkenen en voorstellen formuleert voor verbeterplannen. Bij de vakken wiskunde en Engels heeft deze aanpak voor resultaten boven het landelijk gemiddelde gezorgd. De schoolleiding legt lesbezoeken af in het kader van het personeelsbeleid. Positief aan de kijkwijzer voor collegiale consultatie die de school heeft ontwikkeld zijn de speerpunten ; "pluimen, tips, vragen en leermomenten". Daarnaast vraagt men docenten om een zelfreflectieformulier in te Pagina 12 van 13
vullen waarop ze niet alleen moeten aangeven wat de kwaliteit van de lessen en het pedagogisch klimaat is, maar ook wat ontwikkelpunten zijn waar ze aan gaan werken. Het systematisch totaliseren van de lesobservaties en functioneringsgesprekken geeft de school een goede mogelijkheid de kwaliteit van het lesgeven nog verder te ontwikkelen. De kwaliteitscyclus op Van Maerlant is nog sterk in beweging en veel processen daarvan zijn vrij recentelijk doorgevoerd of zijn verfijnd. De doelen die de school formuleert in de beleidsdocumenten zijn echter nog te beschrijvend van aard waardoor het lastig is om te evalueren of doelen zijn gehaald en de borging van de kwaliteit van het onderwijsproces is daardoor niet altijd even zichtbaar. De ingezette koers en positieve houding van leraren en schoolleiding geven vertrouwen dat de school deze borging de komende tijd wel zal kunnen realiseren. Pagina 13 van 13