Coöperatie CSV COVAS u.a. Jaarverslag 2009 / mei 2009 t/m 30 april SAMEN ÉÉN jaar. Jaarverslag 2009/2010 1

Coöperatie CSV COVAS u.a. Jaarverslag 2009 / 2010 1 mei 2009 t/m 30 april 2010 SAMEN ÉÉN jaar Jaarverslag 2009/2010 1

Jaarverslag 2009/2010 2

Inhoudsopgave Pagina Voorwoord... 4 Directieverslag... 5 CSV COVAS en haar vooruitzichten... 5 Verlading met de bietenmuis... 10 Ledenraad... 10 Huiskamergesprekken... 10 Ledental... 11 Personeelsbestand... 11 Coöperatie zaken... 11 Aandelen Cosun... 11 Toewijzing van referentie / Suikerquotering... 12 De uitwerking van het fusieplan... 12 Bedrijfsorganisatie... 14 De teelt... 15 Zaaien en opkomst... 16 Ziekten en plagen... 16 Groeiomstandigheden... 16 Campagne 2009/2010... 17 Nevenactiviteiten 2009/2010... 19 Afzet van Betacal... 19 Aardappeltelervereniging Zuid Nederland AZN... 20 Euro Ginseng BV... 21 Cichoreiteelt in Zuidoost-Nederland... 21 Brouwgerstteelt in Limburg... 23 De internationale suikermarkt... 24 Maatschappelijke aspecten... 25 Maatschappelijk verantwoord ondernemen... 25 Sociaal verslag... 25 Financiële aspecten... 26 Risicobeheersing... 27 Jaarrekening CSV COVAS... 29 Toelichting jaarrekening... 32 Betaalde bietengelden... 32 Accountantsverklaring ABAB... 33 Verklaring Raad van Toezicht... 34 Jaarverslag 2009/2010 3

Voorwoord Voor u ligt het eerste jaarverslag van de coöperatie CSV COVAS. Enkele belangrijke zaken voor de leden in zo n eerste fusiejaar zijn (1) het draaien van een goede campagne, (2) alle andere activiteiten moeten ongestoord doordraaien en (3) de coöperatie voorbereiden op haar toekomst. Met deze drie zaken is gewerkt om te komen tot één nieuwe werkwijze, waarbinnen iedereen zich zoveel mogelijk thuis zou voelen. Zowel door het bestuur, als door de ledenraad, maar niet in de laatste plaats door de directeur en werkorganisatie, is hiertoe een grote inspanning geleverd. Van groot belang was, dat al binnen één maand een nieuw gezamenlijk kantoor werd betrokken. Het nieuwe kantoor vormde een goede basis voor de integratie van de werkorganisatie, wat heeft bijgedragen aan een goed verlopen bietencampagne. De lange campagne met zeer goede opbrengsten, maar ook de vorst en de gladheid vergden de nodige creativiteit van organisatie, vervoerders, verladers en leden. Winterlandschap tijdens bietencampagne Ook in de verbreding, een van de redenen voor de fusie, zijn stappen gezet. Ten aanzien van de cichoreiteelt hebben de Telersverenigingen Cichorei Limburg en Oost- Brabant gekozen voor een rechtstreeks contract tussen de telers en afnemer Sensus. CSV COVAS blijft voor deze telers de agent en begeleidt de cichoreiteelt. De teelt in ons werkgebied is ongeveer 1.200 ha, dit is een aandeel van ongeveer 25% van het Nederlandse areaal. Deze teelt is en blijft belangrijk voor de lichtere gronden in ons werkgebied. Jaarverslag 2009/2010 4

Coöperatie Triligran, de Telersvereniging voor milieukeur brouwgerst, blijft van de diensten van CSV COVAS gebruik maken. Met de ervaring van onze coöperatie is brouwgerst een mooie teelt om samen de schouders onder te zetten. Bij Aardappeltelers Zuid Nederland BV wordt gewerkt om te komen tot een stevige basis in de organisatie. Bestuurlijke structuur Het bestuur en de ledenraad hebben daadkracht getoond door samen de bestuurlijke structuur en de grootte van de ledenraad vast te stellen. Dit betekende inkrimpen en daar hebben de bestuurders zelf uitvoering aan gegeven! Met respect dank ik de bestuurders die omwille van de organisatie ruimte hebben gemaakt om vernieuwing van de bestuursorganen mogelijk te maken. Ik heb er alle vertrouwen in dat het in het volgende boekjaar tot een goede afronding komt. Zelf heb ik besloten dat nu het goede moment is mijn voorzitterschap over te dragen. Tijdens het proces van bestuurlijke vernieuwing stelde ik vast dat CSV COVAS toe is aan een nieuwe voorzitter die dit een langere periode kan invullen. De financiële resultaten mogen er wederom zijn en vele records zijn gebroken, hierover leest u verderop in het verslag. Deze ontwikkelingen stemmen mij ook voor Zuidoost-Nederland positief! Wetende dat ik in het komende boekjaar ga stoppen wens ik CSV COVAS veel succes in de toekomst Harry H.M. Huijts (Algemeen voorzitter tot 8 juni 2010) Directieverslag CSV COVAS en haar vooruitzichten Het eerste fusiejaar is achter de rug. De voortvarendheid waarmee het fusieplan is opgesteld, is voortgezet bij de uitvoering ervan. Snel na 1 mei 2009, de formele fusiedatum, zijn de beide werkorganisaties naar de nieuwe locatie in Asten verhuisd. Een door het bestuur genomen besluit waarvan ik vaststel dat dit in de dagelijkse praktijk positief uitpakt bij de uitvoering van het werk. De enige kanttekening aan de verhuizing naar Asten is dat de werknemers meer reiskilometers moeten maken, dit is in goed overleg opgelost. Naast de financiële vergoeding, heeft de nieuwe locatie voor de medewerkers een plezierige uitstraling waar men graag komt werken. Ook deze aspecten hebben bijgedragen aan de voortvarendheid bij de uitvoering van de fusieplannen. Met het marktaandeel van ongeveer 12.000 hectare suikerbieten (16%) is op 1 mei 2009 de voorbereiding voor de eerste campagne in de fusiecoöperatie begonnen. Een voorbereiding waarin de twee oude werkwijzen van CSV en COVAS zijn omgezet naar één werkwijze voor de nieuwe organisatie. Deze uitdaging in combinatie met de korte tijd die daarvoor beschikbaar was, heeft regelmatig het geluid in de organisatie gegeven: Het was even doorwerken, maar toch net op tijd klaar. Hiermee hebben we Jaarverslag 2009/2010 5

bereikt dat voor de leden en andere partners waarmee CSV COVAS samenwerkt, de uitvoering van de fusieplannen geruisloos is verlopen. Bij het afsluiten van het boekjaar kreeg ik de bevestiging dat het eerste jaar goed is verlopen. Medewerkers hebben hun plaats gevonden in de organisatie, het wijgevoel is sterker geworden. We hebben nu een club van samenwerkers waarmee we de toekomst ingaan. Daarnaast is ook het goede bietenjaar, met onverwacht hoge opbrengsten, een positieve stimulans geweest bij de dagelijkse uitvoering van het werk. Deze hoge opbrengsten hebben zich ook vertaald in een financieel goed jaar. Financieel goed voor de leden vanwege de goede bietenprijs en financieel goed voor de coöperatie. Het goede coöperatie boekjaar is mede tot stand gekomen door de fusie. Door het bestuur, directie en de medewerkers is ervoor gekozen om de nieuwe werkwijzen meteen goed neer te zetten. Deze werkwijze heeft zich dan ook meteen vertaald in een gezonde financiële exploitatie van de coöperatie. Hoe dit is uitgepakt leest u verderop in dit jaarverslag. Wetende dat de eerste suikerbietencampagne, maar ook de cichoreicampagne, goed zijn verlopen, zijn en blijven er aandachtspunten voor de toekomst. Uit mijn eindejaarsgesprekken met de samenwerkers zijn verbeterpunten gekomen, waarmee we het als CSV COVAS naar onze leden nog beter kunnen doen. Hieraan gaan we werken, met in de basis het verder optimaliseren van de campagne. Dit optimaliseren betekent een nog betere inzet van laadmethoden en de inzet van transportmiddelen. Maar het betekent ook de interne beheersing van de werkzaamheden, ondersteund met de juiste automatisering en informatisering. Vorig boekjaar schreef ik dat de integratie van de totale organisatie prominent op de agenda stond. Aan het einde van het boekjaar stel ik vast dat we er samen in geslaagd zijn hier invulling aan te geven, zowel in de werkorganisatie als in het bestuur. De werkorganisatie staat. Dit betekent dat vanaf nu verder gewerkt wordt aan de toekomstige personele invulling binnen de afdelingen. Binnen nu (2010) en vijf jaar vertrekken er vijf oudgedienden en die posities moeten opnieuw worden ingevuld. Voor de bestuurlijke inkrimping, zoals in het fusieplan was opgenomen, zijn in dit boekjaar daadkrachtige stappen gezet. Het bestuur en de ledenraad hebben op 25 februari 2010 op een voortvarende wijze hun besluiten genomen, dit om snel duidelijkheid te krijgen naar alle betrokken bestuurders. Met (a) de indeling van het gebied in vijf nieuwe kringen, (b) de grootte van het bestuur en (c) de grootte van de ledenraad, stel ik vast dat op 30 april 2010 voor 95% duidelijk is door welke personen de functies ingevuld gaan worden. Hierbij te bedenken dat de veranderingen ingrijpend zijn. Enerzijds gaat het bestuur van 13 leden terug naar 7 leden en anderzijds gaat de ledenraad terug van 77 naar 35 ledenraadsleden. In het volgende boekjaar zullen deze besluiten en uitkomsten daarvan geëffectueerd worden. Jaarverslag 2009/2010 6

Tot slot zullen we in de toekomst moeten gaan onderzoeken en bekijken welke andere en nieuwe activiteiten bij de coöperatie passen. Kreten als duurzaam ondernemen, maatschappelijk verantwoord ondernemen, bio-based economy, innovatie en cradle to cradle komen dan bij mij op. Deze zullen voeding zijn voor nieuwe ontwikkelingen. De eerste zorg die wij als coöperatie hebben staat verwoord in onze missie. Deze missie heb ik hiernonder nog maar een keer vermeld. Daarnaast zullen de eerder gemelde kreten onderdeel gaan uitmaken van de activiteiten van de coöperatie. Daarbij constateer ik dat vanuit een vanzelfsprekendheid hieraan al invulling wordt gegeven. Invulling doordat de samenwerkers al hun verantwoordelijkheid nemen bij hun dagelijkse werkzaamheden. Met minder transportbewegingen de campagne doen, is brandstofbesparing etc.. Een ander idee dat in de coöperatie is ontstaan, is het Bio Bieten Bakje. Dit bakje is een bloempot gemaakt uit droge bietenpulp in plaats van plastic. Dit idee gaat CSV COVAS samen met andere marktpartijen verder uitwerken. Ook dit idee draagt bij aan duurzaamheid. Wat zou het mooi zijn als je als consument je pas gekochte bloemen en planten in je tuin kunt zetten, zonder die lastige plastic potten over te houden. Missie De missie van CSV COVAS is, in het belang van de leden van de coöperatie, de afzet te organiseren voor suikerbieten en andere gewassen in Zuidoost-Nederland. En tevens het leveren van een goede bijdrage aan een zo hoog mogelijke inkomensontwikkeling van leden. Ing. G.B.J. Gosselink Directeur CSV COVAS Harry Huijts (links) en Gerard Gosselink Jaarverslag 2009/2010 7

Bestuurlijke & personele organisaties De bestuurlijke en personele organisaties zijn weergegeven naar de situatie per 30 april 2010. Bestuur H.H.M. Huijts Voerendaal voorzitter C.J. Huijbregts Reusel vicevoorzitter R.A.M. Berden St. Odiliënberg J.J.W. van Herten Swalmen P.H.M. Krol Gemert M.J.Th. Martens Rijkevoort Ing. E.H.W.J.E. Michiels Horst Ir. J.P.A. Roefs Middelbeers H.G.M. Theunissen Nederasselt W.L.J.M. Vanhommerig Simpelveld H.F.M. Verhaegh Sevenum J.G.A. Verhoeven Erp J.H.D. Voncken Eys Directeur/secretaris Ing. G.B.J. Gosselink Veghel Raad van Toezicht Drs. A.A.M. van Acht St. Oedenrode voorzitter Ir. S.C.M. de Brouwer Poppel (B) J.H.M. Fonteijn Hunsel De samenstelling van de Raad van Toezicht is dit boekjaar gewijzigd. Tijdens de fusiegesprekken is afgesproken dat één lid van de Raad wordt vervangen door een afgevaardigde vanuit het COVAS-werkgebied. De heer H. Hendriks uit Hernen heeft plaatsgemaakt voor de heer J.M.H. Fonteijn uit Hunsel. Kringbestuur In de vergadering van 25 februari 2010 is het besluit genomen om het werkgebied in 5 kringen te verdelen. Kring Maas & Meierij M.J.Th. Martens * Rijkevoort H. van den Akker Heeswijk-Dinther J.A.J. van Amstel Lith G.J.M. Banken Batenburg J.H.N.L. Cuppen Escharen H.W.A. Geurts Mill H.M. Hendriks Heijen B.W.T.M. van de Hoogen Schaijk K.L.F. Jeuken Erlecom G.W.H. Jilissen Oeffelt H.C.M. Kuypers Heeswijk-Dinther Jaarverslag 2009/2010 8 M.A.P. Nabuurs Wanroij W.L.J. Peeters St. Anthonis A.H.J. School Heesch P. Stevens Vortum Mullem H.J.T. Stoffelen Ottersum P.A.M. Thelosen Langenboom H.G.M. Theunissen Nederasselt P.W.J.M. Thijssen Leur J.G.A. Verhoeven Erp J. Wassenberg Boekel E. van de Wielen Nistelrode

Kring de Kempen C.J. Huijbregts * Reusel C.E.M. Bierkens Moergestel M.I. Christensen Bergeijk R. Hesselmans Diessen H. Huybregts Reusel P.A.M. van Overbeek Oirschot Ir. J.P.A. Roefs Middelbeers J. Scheepers Heeze A. Schouten Schijndel A.C. Vermuë Werkendam F.C.R.M. Waalen Netersel Kring de Peel H.F.M. Verhaegh * Sevenum I. van Bommel Deurne J.C.M. Bruynen Kessel P.J. van de Burgt Rips N. van Bussel Lierop M.K.M. Derikx Ysselsteijn J.H.G.M. Hermans Swolgen H.L.J. Kessels Meerlo J.W.A. Kleuskens Horst P.H.M. Krol Gemert H. Lammers Asten Heusden Ing. E.H.W.J.E. Michiels Horst M.G.A. Raedts Sevenum M.W.M. Schreurs Koningslust J. Swinkels Liessel H. Verheijen Oostrum T.H. Verhoeven Milheeze P.J.T. Verstegen Vierlingsbeek E.L.M. Willemsen Sevenum A. van Zeeland Asten Kring Midden-Limburg R.A.M. Berden * St. Odiliënberg M.C.G. Corsten Kelpen J.L.A. Corstjens Stramproy M.L.J. Eyssen-Schlangen St. Odiliënberg P.H.L. Frenken Montfort M.P.P. Hendrix Haelen B.J.H. Hensgens Havert (D) J.J.W. van Herten Swalmen M.M.J. van Lier-Grooten Roggel Kring Zuid-Limburg H.P.G. Linders E.P.M. de Loo H.J.A.H. Meuwissen W.M.J.G. Pennings F.R.L. Schrijnwerkers M.G.J. Simons J.E.M. Op het Veld P.P.J.A. Wolfhagen Nederweert Sint Joost Baexem Kessel Horn Roosteren Maria Hoop Herten J.H.D. Voncken * G.A.C. Backbier P.R.R. Cerfontaine R.E.J.M. Cobben R.P.V.G. Eggen J.P. Fuchs J.A.A. van den Hove J.M.J. Hoedemakers P.L.J. Huls H.H.M. Huijts Eys Hulsberg Berg en Terblijt Moorveld Windraak Obbicht Margraten Ulestraten St. Geertruid Voerendaal W.M. Janssen G.J.P. Kallen R.T.J.S. Kempener H.W.J. Kremer L.V.P.M. Nuchelmans M.W.H. Paulissen W.H.G. Simons W.L.J.M. Vanhommerig S.J.J.M. Wimmers Spaubeek Noorbeek Eijsden Simpelveld Hulsberg Maastricht Bocholtz Simpelveld Wijnandsrade (* voorzitter) Jaarverslag 2009/2010 9

Verlading met de bietenmuis Ledenraad De ledenraad van CSV COVAS wordt gevormd door haar kringbestuurders. In het boekjaar 2009/2010 is de ledenraad drie keer bij elkaar geweest. Op 8 juli 2009 werd een kennismakingsbijeenkomst gehouden op kantoor in Asten. De eerste ledenraadsvergadering vond plaats op 9 september 2009 en werd gevolgd door de Algemene vergadering. Op 25 februari 2010 vond de tweede ledenraadsvergadering plaats. Huiskamergesprekken Ter voorbereiding op de ledenraadsvergadering van 25 februari 2010 zijn in alle kringen huiskamergesprekken gevoerd. In deze gesprekken stond de nieuwe bestuurlijke structuur centraal. Deze voorbereidende gesprekken tussen directie, algemeen voorzitter en kringbestuurders hebben geleid tot een gewijzigde indeling van de nieuwe kringen en tot een meer evenwichtige samenstelling van de ledenraad. Deze goede discussies zijn gehouden ter voorbereiding op de te nemen besluiten op de ledenraadsvergadering van 25 februari 2010. Jaarverslag 2009/2010 10

Ledental 1 5 2009 mutaties 2009/2010 1 5 2010 bij af CSV COVAS 1.952 0 76 1.876 Personeelsbestand Tijdens het boekjaar is afscheid genomen van de heren P.M.A.L. (Pierre) Van Loo en J.A. (Sjef) van Duijnhoven. Beide heren hadden de functie van hoofd boekhouding bij de oude coöperaties. Per 1 november 2009 geniet Pierre, na 38 dienstjaren, van zijn pensioen en per 1 mei 2010 geniet Sjef, na een dienstverband van 34 jaar, van zijn VUT-rechten. In de opvolging van beide heren is voorzien door herverdeling van de taken over collega s en het structureel inhuren van externe expertise (2 dagen per week). In de onderstaande tabel is het verloop van het aantal personeelsleden en Fte s bij de coöperaties weergegeven. (Exclusief 4 campagnemedewerkers). Boekjaar 2007-2008 2008-2009 1 mei 2009 1 mei 2010 Personeelsleden CSV COVAS 20 20 17 15 Fte s 17,8 17,4 14,7 13,1 De gemiddelde leeftijd van de personeelsleden ligt op ruim 51 jaar, wat relatief hoog is. Deze relatief hoge leeftijd is voor de coöperatie een belangrijk aandachtspunt. Het is vooral van belang de kennis van de organisatie voor de toekomst te behouden. Coöperatie zaken Aandelen Cosun Het totale aandelenpakket van CSV COVAS bestaat uit 28.430 aandelen Cosun. Deze aandelen kennen een wederzijdse verplichting. CSV COVAS verwerft hiermee een leveringsrecht van 38 ton netto biet per aandeel en Cosun geeft hiermee aan CSV COVAS een leveringsplicht af van 20 ton netto biet per aandeel. Voor de netto levering van bieten in 2009/2010 is gemiddeld 31,3 netto biet per aandeel geleverd. Ingroei Aandelen kennen een nominale waarde van 181,50. Afhankelijk van het moment van aankoop van het aandeel (voor of na 1 januari 2007) gelden er verschillende regels voor wat betreft de bedrijfsbeëindiginguitkering en de uitkering van ledentoeslagen op suiker en niet-suiker activiteiten. Ook wel de oude en de nieuwe aandelen genoemd. Door coöperatie Cosun is in oktober 2009 het besluit genomen om de hiervoor genoemde verschillen tussen oude en nieuwe aandelen versneld weg te werken. Jaarverslag 2009/2010 11

Daarvoor heeft Cosun een ingroei-model ontwikkeld waarin een te verwachten winst van toekomstige jaren eerder wordt uitgekeerd aan bezitters van oude aandelen. Dit betekent dat in het boekjaar 2009/2010, de winstverwachtingen van de jaren 2016, 2017 en 2018 zijn uitgekeerd. Voor CSV COVAS betekent deze versnelde ingroei dat de coöperatie over alle geleverde quotumbieten (16% suiker) op oude aandelen, in deze campagne 6,04 per ton heeft ontvangen. Omdat zowel COVAS als ook CSV in het verleden collectief in aandelen van Cosun hebben geïnvesteerd, heeft dit ingroeimodel geleid tot extra inkomsten voor de coöperatie, het rendement op aandelen. Toewijzing van referentie / Suikerquotering In het boekjaar 2009/2010 is door de gezamenlijke leden van de coöperatie een record hoeveelheid van ruim 155.000 ton suiker geleverd ten opzichte van de referentie van ongeveer 120.000 ton (+29%). Door de hoge wereldmarktprijzen in combinatie met de internationale vraag naar suiker heeft dit geleid tot de goede bietenprijzen zoals de coöperatie deze aan de leden heeft kunnen uitbetalen. In boekjaar 2009/2010 is er ongeveer 200.000 kilo suikerreferentie verhandeld tussen de leden van CSV COVAS. Deze transacties zijn allemaal door bemiddeling van de Agrarische dienst van CSV COVAS tot stand gekomen. Bemiddeling kon plaatsvinden door het inventariseren van de wensen van de leden en vervolgens werden deze leden met elkaar in contact gebracht. Een klein deel van de suikerreferentie is verhandeld naar het noorden van Nederland. Door de prijsontwikkelingen van de verschillende gewassen in de akkerbouw is vooral in Noord-Nederland meer vraag geweest naar suikerreferentie. De suikerbiet scoort goed in het bouwplan van de akkerbouwers! De uitwerking van het fusieplan Een fusie van twee organisaties is mensenwerk. Aan dit mensenwerk is in het eerste boekjaar van de fusiecoöperatie veel aandacht besteed. Zowel door mensen in de werkorganisatie als door de mensen die bestuurlijk betrokken zijn bij CSV COVAS. De wijze waarop hieraan aandacht werd besteed is iedere keer zorgvuldig gekozen en ingevuld. Voorbeelden zijn (1) het gezamenlijke ontbijt op de eerste werkdag in het nieuwe kantoor, (2) het gezamenlijke en individuele personeelsoverleg, (3) de kennismakingsdag voor de gehele ledenraad in het nieuwe kantoor, (4) het bestuursuitje samen met het personeel (5) de huiskamergesprekken in de kringen over belangrijke bestuurlijke besluitvorming, (6) het op dezelfde dag verhuizen van de beide werkorganisaties, (7) extra bestuursvergaderingen voor belangrijke onderwerpen etc. De uniformering in werkwijzen bij de uitvoering van de bietencampagne heeft dit eerste jaar centraal gestaan. Bij de Agrarische dienst om te komen tot een optimale campagneplanning, bij de Logistieke dienst om te komen tot een centraal aangestuurde vrachtwagenplanning en in de Binnendienst om de administratieve informatieverwerking snel en goed te laten verlopen. Jaarverslag 2009/2010 12

Dit alles leidend tot goed op elkaar afgestemde processen vanaf het moment van verlading van de suikerbieten tot aan het moment van de eindafrekening van de geleverde suikerbieten. Ook zijn in dit boekjaar andere activiteiten en werkzaamheden binnen CSV COVAS geüniformeerd. Door dit te doen zijn de werkzaamheden transparanter geworden en hebben ze vervolgens geleid tot efficiency. Om enkele voorbeelden te noemen: de afzet van Betacal (kalkmeststof), één werkwijze voor het agentschap voor cichoreiteelt voor Sensus, het afrekenen van uitgevoerde transporten op basis van postcodes, één pakket aan algemene leveringsvoorwaarden en één campagnecirculaire. Ook bij de uitvoering van de fusieplannen heeft de gelijkwaardigheid een rol gespeeld. Belangrijk was de gelijkwaardigheid van leden in de nieuwe coöperatie. Iedere keer was het weer een uitdagende klus om dit te realiseren en achteraf bleek het ook iedere keer weer te zijn gelukt. Laden van bieten, uitloop van de bietenmuis De verlaadmethode van de suikerbieten heeft tot veel gesprekken en discussies geleid. Gesprekken met en tussen de leden, de bestuurders en de medewerkers van CSV COVAS. Het bestuur had in juni 2009 het besluit genomen om de campagne 2009/2010 als ervaringsjaar te gebruiken alvorens een definitief besluit te nemen bij de keuze van de verlaadmethoden. De vraag was of de coöperatie tot één verlaadmethode moest overgaan of kon het de bestaande methoden naast elkaar in stand houden? Om tot een goed en afgewogen besluit te komen is door een ingestelde commissie, bestaande uit bestuurders en medewerkers, een voorstel uitgewerkt. Dit voorstel heeft ertoe geleid dat alle bestaande verlaadmethoden blijven bestaan, met enkele Jaarverslag 2009/2010 13

aanvullende voorwaarden. Een voorwaarde is dat de meerkosten voor het verladen met een bietenmuis bij de betreffende telers in rekening wordt gebracht. Deze meerkosten weten telers op hun eigen bedrijf terug te verdienen. Dit terugverdienen is met name de basis geweest om als coöperatie de bestaande verlaadmethoden te respecteren. Dit betekent dat de bietenmuis, de kraan en de loader blijven. Met dit gegeven wordt jaarlijks de campagneplanning geoptimaliseerd. In de loop van het boekjaar is een idee voor een vierde laadmethode ontstaan: direct verladen. Samen met een aantal loonbedrijven, Cumela, Suiker Unie en IRS is een concept-projectvoorstel opgezet om de bieten direct na het rooien op een vrachtwagen te laden. Dit concept wordt in de campagne 2010/2011 uitgeprobeerd in het land van Maas en Waal en het land van Cuyk. Bedrijfsorganisatie Alle activiteiten ten behoeve van de bietenteelt worden in de coöperatie CSV COVAS uitgevoerd. Deze zijn de distributie van het bietenzaad, de teeltbegeleiding, de registratie van suikerquotum, het bietenvervoer en alle administratieve handelingen die hiervoor nodig zijn. Voor de uitvoering van alle overige (neven-)activiteiten kent CSV COVAS een aantal deelnemingen waarin deze nevenactiviteiten zijn ondergebracht. Zie hiervoor het onderstaande schema. Verderop in het jaarverslag leest u meer over deze nevenactiviteiten. In het schema is de Stichting Suikerbeurs als een zelfstandige stichting opgenomen waarvoor medewerkers van CSV COVAS de werkzaamheden uitvoeren. Stichting telersbelangen CSV COVAS Coöperatie CSV COVAS Stichting Suikerbeurs Nevenproductenhandel BV (NPH) Aardappeltelers Zuid Nederland BV (AZN) Euro Ginseng BV Jaarverslag 2009/2010 14

Nevenactiviteiten Door CSV COVAS zijn de nevenactiviteiten voortgezet in haar deelnemingen. Opgesomd zijn deze nevenactiviteiten: a. Het agentschap voor levering van cichorei aan SENSUS; b. De afzet en transport van de kalkmeststof Betacal; c. De afzet en verkoop van perspulp en pulpbrokken namens Duynie; d. Het commissionairschap voor AVIKO aardappelen; e. De dienstverlening voor coöperatie Triligran (brouwgerst); f. De verkoop van Ginsengproducten; g. De logistieke dienstverlening voor het transport van suikerbieten, cichorei en retourproducten (perspulp, cigarant); h. De advisering en verkoop van afdekmateriaal voor het opslaan van suikerbieten; i. De administratieve ondersteuning bij suikerquotum transacties. Alle nevenactiviteiten hebben enerzijds bijgedragen aan een efficiënte inzet van mensen en middelen in de nieuwe fusiecoöperatie. Anderzijds hebben ze ook financieel bijgedragen aan het goede financiële resultaat van de coöperatie. Hierover vindt u meer bij de financiële aspecten in dit jaarverslag. Medewerkers uit de werkorganisatie (kunnen) werken voor alle activiteiten. Voor de transparantie van de werkzaamheden is de organisatie in drie afdelingen verdeeld. Bij de afbakening van afdeling is gekeken naar de hoofdtaken die we als CSV COVAS uitvoeren: a. Agrarische dienst b. Logistieke dienst c. Binnendienst. De hoofden van deze diensten vormen samen met de directie en het secretariaat de staf van de nieuwe coöperatie. De staf heeft als taak om bestuurlijke zaken in de organisatie tot uitvoering te brengen en ook om met beleidsvoorstellen voor het bestuur te komen. Daarnaast heeft iedere dienst een eigen periodiek overleg. Met deze structuur is de interne communicatie in de organisatie vormgegeven. De teelt De ontwikkeling met minder telers de hectares suikerbieten telen gaat verder. In het boekjaar 2009/2010 hebben 1.923 telers gemiddeld 6,25 hectare bieten geteeld, waar in het boekjaar 2008/2009 de gemiddelde oppervlakte per teler nog uitkwam op respectievelijk 5,7 en 6,3 hectare bij CSV en COVAS. Van de uitgezaaide rassen blijft het dubbel resistente segment (Rhizomanie & Rhizoctonia) zich verder uitbreiden. Jaarverslag 2009/2010 15

Zaaien en opkomst Door het vrij natte voorjaar is er tot 1 april 2009 maar 5% van het areaal bieten ingezaaid. Na deze datum werden de zaaiomstandigheden beter, met als resultaat dat rond 10 april 2009 ongeveer 80% van het areaal was ingezaaid. De gemiddelde zaaidatum voor het hele CSV COVAS-gebied kwam uit op 6 april 2009. De temperatuur lag in april, voor de tijd van het jaar, vrij hoog. Door deze hogere temperatuur was de opkomst zeer goed; aantallen planten per hectare van 90.000 tot 95.000 waren meer regel dan uitzondering. Met het doorzetten van het goede weer in april en mei, dit is op tijd voldoende neerslag en hogere temperaturen, hadden de percelen rond 25 mei 2009 de grond dicht. Door het gunstige weer in combinatie met het snel een gesloten gewas hebben, is ook de bestrijding van het onkruid goed verlopen. Goed betekent dat er weinig tot geen onkruid is gegroeid en dat er, over het algemeen, minder middelen zijn gebruikt. Ziekten en plagen Het gezonde gewas betekende voor het teeltjaar 2009 dat de ziektedruk laag was. Het veelvuldig inzetten van speciaal bietenzaad, zaad met beschermende toevoegingen, droeg bij aan de lagere ziektedruk. Dit betekende o.a. minder c.q. geen vreterij, minder problemen met aaltjes, luizen etc. Ook de ziektedruk vanuit de lucht was minder, ondanks de verwachting dat er, door het warme vochtige weer, meer ziektedruk zou zijn. De eerste waarschuwing vanuit het IRS om te controleren op bladvlekkenziektes kwam voor Limburg op 22 juli 2009 en voor Brabant en Gelderland vier dagen later, op 26 juli 2009. Groeiomstandigheden De zeer goede groeiomstandigheden in de eerste maanden na het zaaien, zoals hiervoor beschreven, resulteerden in een groeipuntsdatum van 14 juni 2009. De landelijke groeipuntsdatum kwam uit op 15 juni 2009. Deze gunstige groeiomstandigheden hielden aan tot medio augustus. Het jaar 2009 had 200 uren meer zon dan gemiddelde jaren; deze extra zonuren hebben bijgedragen aan de hoge opbrengsten. Vanaf half augustus begon de droogte in het zuidoosten van Nederland. Veel telers besloten daarom de bieten, tot zelfs half september, te gaan beregenen. Met een werkelijke opbrengst van 75,6 ton per ha is een record bereikt. De gemaakte inschatting van 69 ton per ha, die al hoger lag dan de werkelijke opbrengst van het voorgaande boekjaar van 66,5 ton per hectare, is achteraf nog te laag geweest. Met een stijging van 9,1 ton had niemand rekening gehouden. Door dit hoge tonnage samen met een suikergehalte van 17,44%, is er 13.184 kg suiker per hectare geoogst. Een zeer goede opbrengst! Jaarverslag 2009/2010 16

Campagne 2009/2010 Deze campagne was voor CSV COVAS de eerste campagne waarin de planning van suikerbieten en cichorei centraal vanuit het kantoor in Asten werd aangestuurd. Vanaf de eerste campagneweek zijn de suikerbietenleveringen naar de beide Duitse fabrieken, Appeldorn en Jülich, op volle capaciteit opgestart. De planning naar de fabriek in Dinteloord is stapsgewijs opgeschaald van 30% in de eerste week en 60% in de tweede week naar 100% in de derde campagneweek. Deze beperkte aanvoer in de eerste twee weken werd vervolgens na de kerstdagen ingehaald. In de laatste 5 weken van de campagne zijn extra tonnen vervoerd. De gezamenlijke weekplanning kende een gemiddelde afvoer van 50.000 ton suikerbieten per week. Brutogeleverde tonnen per week 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 tonnen Met deze stapsgewijze opstart van de planning hebben we bereikt dat telers van CSV COVAS langer hebben kunnen profiteren van de goede groeiomstandigheden in de maand september. Het inschatten van de groeiomstandigheden en het maken van een goede taxatie was voor de medewerkers van CSV COVAS een hele uitdaging. Lopende de campagneplanning zijn deze taxaties steeds naar boven bijgesteld, beginnend met 65 ton, via 69, 72,73 uiteindelijk naar ruim 75 ton per hectare. Deze hoge opbrengsten hebben ertoe geleid dat de fabriek van Suiker Unie in Dinteloord een langer dan geplande campagne heeft gedraaid. De afvoer naar beide Duitse fabrieken is conform de planning verlopen. Dit laatste betekende dat de meeropbrengsten die bestemd waren voor de Duitse fabrieken alsnog naar Dinteloord zijn afgevoerd. Deze omzetting in de planning is medio november 2009 doorgevoerd. Voor enkele telers betekende dit dat hun suikerbieten veel later werden afgevoerd dan de oorspronkelijke planning. Jaarverslag 2009/2010 17

Gedurende de campagne hebben de suikerfabrieken nauwelijks calamiteiten gekend. De Nederlandse fabrieken van Suiker Unie hebben de suikerbieten zelfs boven hun planning van 19.500 ton per fabriek per dag kunnen verwerken. Met deze goede verwerking in combinatie met de nieuwe centrale aansturing van de planning vanuit Asten, kunnen we terugkijken op een geslaagde campagne. De eerste campagne van CSV COVAS is goed en vlot verlopen met geweldige netto-opbrengsten van zelfs meer dan 100 ton netto per hectare. Eindproducten Kenmerkend voor campagne 2009/2010 is geweest: De eerste gezamenlijke campagne van CSV COVAS naar vier suikerfabrieken, te weten Dinteloord, Vierverlaten, Jülich (D) en Appeldorn (D); Wederom speelde de vorst een belangrijke rol. De strengheid van de winter was vergelijkbaar met de winter van 2008/2009 met temperaturen tot minus 20 graden Celsius. Twee opmerkingen: a. Telers met een codering in de vorige campagne hebben geleerd; b. Bewaardemo s hebben nog niet voldoende resultaat gehad. Er viel veel sneeuw, tot wel 40 cm in Zuid-Limburg. Ondanks deze sneeuw bleven de vrachtwagens dagelijks rijden, waar het openbaar vervoer, de treinen en vliegtuigen, stil werden gezet; De eerste campagne waarin zowel de suikerbieten, cichorei als ook de retourvrachten in één logistiek proces werden gepland en aangestuurd; Jaarverslag 2009/2010 18

Alle voorgaande records zijn verbroken. Campagne 2009/2010: a. had nog meer suiker per hectare; b. duurde nog langer (139 dagen); c. telde nog meer (efficiëntere) transporten. Door CSV COVAS zijn voor Suiker Unie, net als voorgaande jaren, bieten vanuit het Suiker Unie-gebied verladen en vervoerd. Deze bieten zijn niet geladen vanuit de Betuwe, maar vanuit de Achterhoek en Liemers (Lijmers). Vanuit dit gebied is met de bietenmuis gewerkt en zijn de suikerbieten naar de fabriek in het Duitse Appeldorn afgevoerd. In combinatie met de afvoer van suikerbieten vanuit ons eigen werkgebied is dit een prima oplossing geweest. Overzicht bruto tonnen per fabriek Fabriek Jülich (D) vanuit Zuid-Limburg en de Selfkant (Duitsland) Fabriek Appeldorn (D) vanuit Noord-Limburg en Ooijpolder Fabriek Dinteloord vanuit Limburg, Oost-Brabant en Gelderland Fabriek Vierverlaten vanuit Noord-Nederland Totaal geleverd CSV COVAS Fabriek Appeldorn (D) vanuit de Achterhoek en Lijmers Totaal vervoerd door CSV COVAS 167.225 ton 88.071 ton 751.622 ton 5.881 ton 1.012.799 ton 83.295 ton 1.096.094 ton Alle nevenactiviteiten hebben enerzijds bijgedragen aan een efficiënte inzet van mensen en middelen in de nieuwe fusiecoöperatie. Anderzijds hebben ze ook financieel bijgedragen aan het goede financiële resultaat van de coöperatie. Hierover vindt u meer bij de financiële aspecten in dit jaarverslag. Nevenactiviteiten 2009/2010 Zonder een activiteit te kort te doen worden enkelen nader toegelicht. Afzet van Betacal De verandering van de mestwetgeving per 1 januari 2010 ten aanzien van het gebruik van Betacal heeft in het boekjaar centraal gestaan. De verandering was dat tot 1 januari 2010 50% van de fosfaat (zijnde 4 kg per ton) in de boekhouding moest worden meegenomen. Vanaf 1 januari 2010 werd dit verhoogd naar 100%, zijnde 8 kg fosfaat per ton. Voor de afzet van Betacal leidde deze verandering tot extra bestellingen in de periode voor 1 januari 2010. Mede door de aantrekkelijke prijs van 10,00 per ton verspreid op het land is er totaal ruim 45.000 ton omgezet. Jaarverslag 2009/2010 19

Verspreiding Betacal flow Betacal, verkrijgbaar via NPH, blijft voor de telers de belangrijkste kalkmeststof. Echter voor telers die in hun boekhouding vanwege de fosfaat geen ruimte hebben voor Betacal heeft NPH een goed alternatief beschikbaar. In het werkgebied van de coöperatie zit nu eenmaal veel intensieve veehouderij waaruit dierlijke mest met fosfaat beschikbaar komt. Met het alternatief, Nedcal genaamd, worden geen fosfaten aangevoerd wat dan ook passend kan zijn voor deze afnemers. Aardappeltelervereniging Zuid Nederland AZN Door AZN worden als commissionair voor AVIKO contracten met telers in Oost- Brabant en Limburg afgesloten. Daarnaast vindt er daghandel plaats in met name consumptieaardappelen, maar ook in pootaardappelen. De handel die gedreven wordt betekent dat AZN, van iedere deal weet wie de verkoper is, wie de koper is en wat de marge wordt. Risico s met betrekking tot kwaliteit worden rechtstreeks tussen koper en verkoper afgewerkt. Oogst 2009 De contractprijzen waren in 2009 ongewijzigd ten opzichte van het voorgaande jaar. In de contractvoorwaarden voor de fritesrassen was ook nagenoeg niets veranderd. De grofteregeling voor het ras Hansa was voor de telers verbeterd, waarmee premies voor de teler gunstiger uitvielen. Jaarverslag 2009/2010 20

Begin januari 2009 verliep het contracteren van de fritesrassen voorspoedig. In het voorjaar was er veel discussie over het contracteren onder kostprijs, ondanks dit heeft AZN een groter areaal kunnen vastleggen. Ook door het gebrek aan goede alternatieven (dalende graanprijzen) hebben telers voor de aardappelteelt gekozen. Na een strenge winter in 2008/2009 kwam het poten van de aardappelen vanaf eind maart op gang. Eind april, begin mei was praktisch alles gepoot. Er volgde een groeizaam seizoen met in augustus en september een lange en droge periode zonder extreem hoge temperaturen. Terugkijkend op de oogst 2009 zijn de opbrengsten gemiddeld goed geweest. De af land -periode tot begin november is goed verlopen, met weinig tot geen kwaliteitsproblemen. De eerste gerooide partijen aardappelen voor de opslag baarden de telers zorgen, omdat door het hoge onderwater gewicht samen met de droge oogstomstandigheden veel meer kans op beschadiging van de aardappelen ontstond. Dat deze zorg niet onterecht is geweest bleek achteraf bij het verwerken van deze partijen aardappelen uit opslag. Deze partijen hadden meer punten. Het aantal punten dat wordt toegekend is een maat voor de kwaliteit van de aardappelen, hoe meer punten hoe slechter de kwaliteit. Bij later gerooide aardappelen, die meer regen hebben gehad, speelde dit kwaliteitsprobleem veel minder. Marktprijzen Op de hoge opbrengsten per hectare reageerden de af land -dagprijzen. Deze dagprijzen waren laag en daalden tot 60,00 per ton. Door dit lage prijsniveau was het aanbod laag en leverden de telers alleen de hoeveelheden uit hun contracten. Later in het seizoen bij de leveringen uit opslag, bleven de dagprijzen op een lager niveau. Ook de prijzen voor export naar België waren veelal lager dan de Nederlandse dagprijzen. AZN heeft door deze marktomstandigheden minder vrije handel kunnen doen dan in voorgaande jaren. Euro Ginseng BV De ginsengactiviteiten zijn gelijk gebleven. De markt waarin deze producten worden afgezet is een nichemarkt die eerder krimpt dan uitbreidt. Euro Ginseng weet in deze markt op basis van haar huidige bedrijfsvoering een positief resultaat te behalen. Voor de toekomst zullen de activiteiten in Euro Ginseng op een vergelijkbare wijze worden voortgezet. Cichoreiteelt in Zuidoost-Nederland Sinds vele jaren vormt de teelt van cichorei een vast onderdeel in het bouwplan van ca. 120 telers in Zuidoost-Nederland. Tot aan de fusie tussen CSV en COVAS hanteerde Sensus hiervoor twee systemen: (1) Bij CSV hanteerde men de agentenstructuur die was ondergebracht bij NPH BV. Deze structuur is gebruikelijk in heel Nederland, waarbij de cichoreitelers rechtstreeks met Sensus een contract afsluiten. De zaadbestelling, de afrekening etc. ontvingen deze telers rechtstreeks van Sensus. Jaarverslag 2009/2010 21

(2) COVAS sloot met Sensus één contract voor het gehele areaal af. Vervolgens werd er doorgecontracteerd naar de eigen groep telers. Alle zaken, als zaadbestelling en eindafrekening, voor telers in het Limburgse werkgebied liepen via COVAS. De fusie was voor Sensus en CSV COVAS aanleiding om de agentenstructuur voor het hele werkgebied te uniformeren tot het agentschapmodel. Hiermee is voor het teeltjaar 2010 de aparte constructie voor de Limburgse cichoreitelers komen te vervallen. Met het agentschap blijft NPH voor de cichoreitelers het eerste aanspreekpunt bij hun teeltbegeleiding, hierin verandert niets. Ook blijft NPH in haar gebied de beide kringen van de telervereniging van Sensus ondersteunen. Deze kringen hebben besloten om samen te gaan vergaderen. Areaal Door Sensus is de toezegging gedaan dat van het landelijke areaal, 25% (zijnde de 1.200 ha die in Zuidoost-Nederland in 2009/2010 werd geteeld), voor de komende vijf jaar wordt gegarandeerd. In 2009/2010 werd van dit areaal circa 350 ha in Oost- Brabant geteeld en circa 850 ha in Limburg en in het aangrenzende Duitse Selfkant, ter hoogte van Roermond, geteeld. Met een telerbestand van 119 telers ligt het areaal inmiddels op 10 ha per teler. Teeltseizoen 2009 De uitzaai van de cichorei in 2009/2010 is voorspoedig verlopen. De opkomst was vlot en regelmatig waardoor de landelijke opbrengstverwachting veranderde van ondergemiddeld naar bovengemiddeld. Dit leidde ertoe dat de campagne eerder startte en wel op 1 september 2009. De doelstelling om voor Kerstmis te eindigen werd niet gehaald. De laatste cichoreiwortels uit Zuidoost-Nederland werden op 15 januari 2010 naar Roosendaal gebracht. Door deze late leveringen ontstond een bijzondere situatie. Sensus kon niet voldoen aan haar contractvoorwaarde dat alle cichoreiwortels uiterlijk 25 december 2009 zouden zijn afgenomen. Sensus heeft dit opgelost door vanaf 25 december 2009 een prijscorrectie te betalen op basis van het inulineverlies ten opzichte van het gemeten inulinegehalte in de week voor Kerstmis. De droogte in augustus, september en ook in oktober zorgde ervoor dat er maar mondjesmaat kon worden gerooid. En dit rooien lukte alleen na het uitvoeren van een beregening. Deze rooiomstandigheden maakten het erg lastig voor de planning. De laadploeg voor de cichorei moest kris kras door het gebied rijden, een optimale planning was ver zoek. Er zijn veel extra kilometers gemaakt om te voldoen aan de planning van Sensus om de fabriek draaiende te houden. Van de vorstperikelen heeft de cichorei nagenoeg geen schade ondervonden. Wel is in Duitsland door enkele telers gebruik gemaakt van de service van hun loonwerkers om de hopen machinaal met een vliesdoek af te dekken. Een service die in Duitsland standaard ook bij bietenhopen wordt gedaan. Jaarverslag 2009/2010 22

Opbrengsten cichorei in campagne 2009/2010 Areaal: 1.200 hectare Netto opbrengst per ha 43,1 ton Tarra 11,8 % Inuline 17,6 % Inuline per ha 7.604 kg Door de droogte in het begin van de campagne bleef de gemiddelde opbrengst ruim onder het landelijke gemiddelde. Brouwgerstteelt in Limburg De coöperatieve vereniging Triligran telt veertig leden die brouwgerst telen. Door de medewerkers van CSV COVAS worden de dagelijkse werkzaamheden, zoals o.a. teeltbegeleiding en administratieve ondersteuning, uitgevoerd. De fusie tussen CSV en COVAS was voor het bestuur van Triligran aanleiding om de werkafspraken bij te stellen. Met name werd de invulling en uitvoering van de secretariaatswerkzaamheden bekeken, die vanaf de fusiedatum worden uitgevoerd door de heer Rob Knops. Voorheen werd deze activiteit uitgevoerd door de voormalige COVAS-directie, die toen ook secretaris en het eerste aanspreekpunt van de coöperatie was. In de nieuwe situatie is het bestuur, bestaande uit de heren H. Diederen (voorzitter), J. Keybets, R. Niesten, G. Roebroek en G. Backbier, het eerste aanspreekpunt geworden, waarbij Rob Knops de ondersteuning verzorgt. Oogst van brouwgerst Jaarverslag 2009/2010 23

Activiteiten Triligran De coöperatie teelt, exclusief, voor de Gulpener Bierbrouwerij de volgende gewassen: brouwgerst onder milieukeur, biologische brouwgerst, tarwe, spelt en rogge. De veertig telers van Triligran in Midden- en Zuid-Limburg telen samen circa 2.500 ton brouwgerst op ongeveer 475 hectare. De contracthoeveelheden worden elk jaar vastgesteld op basis van de te verwachten verkopen bij de Gulpener brouwerij. Teeltseizoen 2009 en 2010 De gemiddelde opbrengst lag in 2009 op 7.000 kg per ha. De kwaliteitscijfers (laag eiwit en weinig doorval) konden goed worden genoemd. Voor het teeltjaar 2010 vraagt de brouwerij 1.800 ton brouwgerst. Dit is een aanzienlijke verlaging van het contract en betekent dat de telers hun areaal zullen moeten verlagen. Nieuw in 2010 is, dat de teler voor de gecontracteerde brouwgerst een opbrengstprijs gaat ontvangen die gekoppeld is aan de tarweprijs van de beurs in Rotterdam. De overgerst (dit is de gerst boven contract) gaat naar de vrije handel. Alle brouwgerst wordt geteeld onder milieukeur AMK. Met dit keurmerk onderscheidt Triligran zich, maar het betekent ook dat elke teler van brouwgerst per teeltseizoen tweemaal wordt gecontroleerd. De eerste controle gaat over het gebruik van de gewasbeschermingsmiddelen en de tweede controle is een algemene controle. De op- en overslag van de brouwgerst vindt plaats op 2 locaties, te weten bij Cerfontaine in Berg en Terblijt voor de Zuid-Limburgse brouwgerst en op het terrein van CSV COVAS in Born voor de brouwgerst vanuit Midden-Limburg. Alle brouwgerst wordt buiten opgeslagen om problemen met het insect graanklander te voorkomen. Vanaf de twee locaties gaat de brouwgerst naar een Duitse mouter en wordt deze overgedragen aan de Gulpener brouwerij. De internationale suikermarkt Als gevolg van de Europese verordening is de minimum bietenprijs dit boekjaar verlaagd naar het laagste niveau 26,29 per ton quotumbieten. Door de Nederlandse coöperatieve suikerindustrie (Cosun) wordt bovenop deze minimum bietenprijs een ledentoeslag betaald. Deze ledentoeslag is afhankelijk van het financiële jaarresultaat van Cosun, resultaten uit de internationale verkoop van suiker. De wereldmarktprijzen van suiker waren dit boekjaar ongekend hoog. Van deze hoge wereldmarktprijzen tot ruim boven de 400,00 per ton suiker, een hoogte die de laatste 29 jaar niet bereikt werd, heeft de Nederlandse suikermarkt kunnen profiteren. Deze hoge prijzen hebben geleid tot enerzijds een goede ledentoeslag ( 9,00) op de quotumsuiker en anderzijds tot meer Europese ruimte voor export van surplussuiker waardoor de Nederlandse telers tot 100% surplussuiker hebben kunnen leveren. Deze surplussuiker is afgerekend tegen 25,00 per ton. Hoe de Suikermarktordening er na 2015 uit gaat zien is nog onbekend. Volgens de Europese Commissie is de bestaande ordening niet meer te handhaven. Dit gegeven is voor de georganiseerde Europese bietentelers (CIBE) aanleiding om de Jaarverslag 2009/2010 24

toekomstige ordening op de politieke agenda te plaatsen. Zowel internationaal als ook nationaal zijn de gesprekken gestart. De uitdaging is dat er in de Europese markt evenwicht blijft en dat de import van suiker beheersbaar blijft. Niet alleen in Nederland is de oogst in het campagnejaar 2009/2010 goed geweest. Ook in andere Europese landen zijn records behaald, waarmee in Europa ruim 4,2 miljoen ton surplussuiker is geproduceerd, naast de 13,09 miljoen ton quotumsuiker. De totale productie van 17,2 miljoen ligt 6,4% hoger dan 2008/2009. De productie van surplussuiker is deels gepland omdat deze enerzijds industrieel wordt verwerkt en anderzijds wordt ingezet voor energieproductie in de vorm van vergisting en bioethanol. Voor een deel echter was de surplussuiker niet gepland en een gevolg van de goede groeiomstandigheden in dit seizoen. Voor deze ongeplande surplussuiker is door de Europese Commissie extra exportruimte beschikbaar gesteld. De suikerbietenteelt blijft niet alleen in Nederland, maar ook internationaal een belangrijke teelt. Belangrijk omdat de telers met dit gewas goede concurrerende saldo s kunnen behalen. Ook past dit gewas bij veel telers bij hun bedrijfsvoering, zowel in de vruchtopvolging als in de combinatie met de regionale c.q. lokale groeiomstandigheden. Maatschappelijke aspecten Maatschappelijk verantwoord ondernemen Voor CSV COVAS betekent het maatschappelijk verantwoord ondernemen onder andere het terugdringen van verspillingen in de ketens waarin zij actief is. Dit terugdringen begint op de eigen locaties door zuinig om te gaan met energie en zuinig om te gaan met kantoorbenodigdheden, zoals o.a. papier. Het terugdringen van papier wordt met name ingezet door met leden en telers meer en meer via het eigen webportaal te communiceren. In de keten is CSV COVAS kritisch bij de inzet van transportmiddelen tijdens de campagne. Door slim te plannen worden lege kilometers teruggebracht. Deze reductie van kilometers bespaart brandstof en andere variabele autokosten. Ook richt CSV COVAS zich op de inzet en het verwaarden van reststromen en op de productie van duurzame energie uit bietmateriaal. Door samen met ketenpartners te komen tot (onderzoek-)projecten geeft de coöperatie hier invulling aan. Te denken valt dan aan projecten als vergisting in de regio of het verwaarden van droge pulp als plastic vervanger. Sociaal verslag Coöperatief betekent samen en samenwerken is wat mensen doen. In het boekjaar 2009/2010 heeft bij de samenwerking in CSV COVAS met name de samenvoeging van de twee oude werkorganisaties centraal gestaan. Deze nieuwe samenwerking is goed verlopen, maar dit is niet vanzelfsprekend geweest. Met aandacht van de leiding, maar ook de wijze waarop de nieuwe samenwerkers elkaar benaderen heeft bijgedragen aan het succes. De benadering van oplossingsgericht denken, goed overleg, respect voor het oude ons gevoel, meer en meer aandacht voor het nieuwe wij gevoel, het krijgen en nemen van verantwoordelijkheden zijn daar enkele voorbeelden van. Jaarverslag 2009/2010 25

Met de verhuizing naar het nieuwe kantoor in Asten heeft iedereen een goede, prettige en veilige werkplek gekregen. Werkplekken die door de samenwerkers ook samen zijn ingericht en afgestemd op hun wensen en op wensen van de organisatie. Hierdoor is een cultuur ontstaan die zich kenmerkt door tevredenheid en plezier in het werken. Met een ziekteverzuim van 1,5% is dit voor het bestuur en directie een bevestiging dat ze op de goede weg zitten. Financiële aspecten Uitwerking fusiebesluiten Na de uitwerking van de financiële transacties die voortvloeiden uit de fusiegesprekken in het voorgaande boekjaar, vond in 2009/2010 het laatste deel van deze uitwerking plaats. Entreegelden werden op naam van telers gezet. Andere financiële zaken die voortkomen uit de fusiegesprekken zijn van operationele aard. Dit zijn vooral de toepassing van de leveringsvoorwaarden, uitwerking van de premies voor telers en de invoering van de marges op transporten en andere activiteiten. De invoering van de marges op transporten heeft extra aandacht gevraagd voor de vervoerders waarvoor dit nieuw was. In de gesprekken, die met deze vervoerders zijn gevoerd, is vertrouwen opgebouwd dat er vervolgens toe heeft geleid dat de verandering is geaccepteerd. Het geven van een gegarandeerde opbrengst onder voorwaarden aan deze vervoerders, is daarbij van doorslaggevende aard geweest. Investeringen & desinvesteringen Voor de aankoop van een nieuw kantoorpand in Asten was voor aanvang van het boekjaar een voorlopig koopcontract ondertekend. Op 18 mei 2009 is het pand in Asten aangekocht, waarna het pand op 26 mei 2009 is betrokken door alle medewerkers. Om het kantoor in Asten in gebruik te kunnen nemen zijn investeringen gedaan als breek- en schilderwerk, aanleg van airco, elektrische voorzieningen en zonwering. Snel na deze aankoop, op 29 mei 2009, is het onroerend goed in Ittervoort, conform het bestuursbesluit, verkocht. Vervolgens is in juli 2009 nog een deel van de locatie Born, aan de Trierveldweg verkocht. De locatie in Born bestond uit twee aparte percelen, het kleinste deel daarvan is verkocht. De locatie in Veghel staat te koop. Financiering De coöperatie heeft geen externe financiering. Alle investeringen en desinvesteringen zijn gedaan vanuit de eigen financiële middelen. Toekomstige investeringen en financieringen Geplande investeringen zijn een magazijnstelling in de hal in Asten, een nieuw kopieerapparaat en een netwerkversie van het campagneplanning programma. Jaarverslag 2009/2010 26

Risicobeheersing De basis voor de dekking van de exploitatiekosten komt uit de bruto marges die uit de activiteiten worden gehaald. De marges zijn sterk afhankelijk van de jaarlijkse campagnes die voor de verschillende gewassen worden gerealiseerd. Hierin zit een seizoensinvloed en invloeden door groeiomstandigheden die zich kunnen vertalen in goede en slechte opbrengsten. Gekeken over meerdere jaren is de fluctuatie van de marges een te overzien risico. De eigen middelen van de coöperatie worden op een verantwoorde en defensieve manier beheerd. Een deel van deze gelden is vastgezet in RABO effecten-certificaten, waarnaast het grootste deel op spaarrekeningen staat. De eigen middelen worden niet langjarig vastgelegd, omdat vanwege het campagneseizoen er liquide middelen voor de dagelijkse operatie beschikbaar moeten zijn. Enkele telers van CSV COVAS wonen en telen bieten en/of cichorei in het buitenland (Duitsland en België). Voor de financiële afwikkeling met deze telers betekent dit, dat ook de buitenlandse BTW moet worden teruggevraagd c.q. moet worden afgedragen. Deze afrekening met de Duitse en Belgische autoriteiten betekent, dat er enkele maanden zit tussen het moment van aangifte en moment van afwerking. Deze tijd moet worden overbrugd. Voor de medewerkers van CSV COVAS is een collectieve pensioenverzekering afgesloten. Deze verzekering is ondergebracht in het Solidair pensioen van Interpolis, solidair door krachtenbundeling van meerdere bedrijven in deze verzekering. Het risico in deze pensioenverzekering is met name het risico van de onderdekking. De financiële crisis is voor Interpolis, samen met de bestuurlijke vertegenwoordiging van de deelnemende bedrijven, aanleiding geweest om risico s nog nadrukkelijker in beeld te krijgen en vervolgens passende maatregelen te nemen. Dit om de dekkingsgraad acceptabel te houden. In het boekjaar 2009/2010 is de premieafdracht voor CSV COVAS hoger geweest, enerzijds als gevolg van de dekkinggraad en anderzijds als gevolg van de personele mutaties vanwege de fusie. De risico s die voortkomen uit de interne beheersaspecten worden ondervangen door het steeds beter beschrijven van procedures. In deze beschrijving zijn ook manieren van controle opgenomen, maar ook worden controles op volledigheid uitgevoerd door de medewerkers zelf. Met het bijhouden van controleoverzichten op volumes en financiële middelen worden aansluitingen van inkomsten en uitgaven beheerst. Deze controle is door de vervanging van het hoofd boekhouding ook bij een extern bureau neergelegd. Met deze externe persoon (Bremink administratie) is een detacheringovereenkomst afgesloten en deze heeft onder andere als taak toe te zien op de volledigheid van de financiële administratie. Aansluitend verricht de externe accountant jaarlijks haar controlewerkzaamheden. Deze controle bestaat uit een interim controle en een eindcontrole op alle entiteiten die onder de verantwoordelijkheid vallen van CSV COVAS. Jaarverslag 2009/2010 27

Aansprakelijkheidrisico s van CSV COVAS worden beheerst met de verzekeringspolissen voor o.a. de bedrijfsaansprakelijkheid en de bestuurdersaansprakelijkheid. De bedrijfsaansprakelijkheid bestaat uit onderdelen gericht op producten en op personeel. Het debiteuren- en crediteuren risico is voor CSV COVAS laag. Het aantal debiteuren is zeer beperkt en het zijn dan ook nog financieel sterke debiteuren die afnemer zijn van de door de leden geteelde gewassen. Hiermee is CSV COVAS verzekerd van haar inkomsten en zijn de crediteuren van CSV COVAS verzekerd van hun te ontvangen gelden. Een betalingstermijn van 14 dagen is daarbij regel. Jaarverslag 2009/2010 28

Jaarrekening CSV COVAS Winst & verliesrekening Samengevoegde winst- & verliesrekening (van 1 mei 2009 tot en met 30 april 2010) 2009/2010 2008/2009 Opbrengsten Ontvangsten bietengeld + uitkering op aandelen 41.146.148 34.053.888 Opbrengst nevenactiviteiten 16.760.220 16.015.092 57.906.368 50.068.980 Directe kosten Betaald bietengeld + uitkering op aandelen 41.078.102 33.231.399 Kostprijs nevenactiviteiten 15.048.267 14.908.074 56.126.369 48.139.473 Bruto marge 1.779.999 1.929.507 Overige bedrijfsopbrengsten 2.010.435 658.158 3.790.434 2.587.665 Bedrijfskosten Lonen, salarissen en sociale lasten 1.260.856 1.572.040 Afschrijving vaste activa 67.878 190.989 Huisvestingskosten 39.704 48.022 Kosten automatisering 125.641 194.910 Overige kosten 556.582 963.519 Bijzondere lasten 52.542 1.486.715 2.103.203 4.456.195 Bedrijfsresultaat 1.687.231-1.868.530 Financiële baten en lasten Rentebaten en soortgelijke opbrengsten 130.708 260.921 Rentelasten en soortgelijke kosten 1.369 15.622 129.339 245.299 Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor ledenbetalingen 1.816.570-1.623.231 Restitutie aan leden - -180.356 Belastingen resultaat 277.386-57.412-277.386-122.944 Resultaat na belastingen 1.539.184-1.746.175 ======== ======== Jaarverslag 2009/2010 29

Samengevoegde balans per 30 april 2010 ACTIVA 30 april 2010 30 april 2009 Vaste activa Materiële vaste activa Bedrijfsgebouwen en terreinen 1.249.905 108.129 Machines en installaties 7.665 3.988 Andere vaste bedrijfsmiddelen 92.905 128.832 Niet aan de bedrijfsuitoefening dienstbaar 930.093 1.066.227 2.280.568 1.307.176 Financiële vaste activa Aandelen Cosun 5.161.135 5.112.311 Effecten 657.638 657.638 5.818.773 5.769.949 Vlottende activa Voorraden Grond- en hulpstoffen 62 5.191 Handelsgoederen 39.514 34.540 39.576 39.731 Vorderingen Debiteuren 590.104 1.622.006 Omzetbelasting 291.299 125.634 Vennootschapsbelasting - 110.739 Overige vorderingen en overlopende activa 2.741.937 632.067 3.623.340 2.490.446 Liquide middelen 2.740.611 6.497.192 14.502.868 16.104.494 ======== ======== Jaarverslag 2009/2010 30

PASSIVA 30 april 2010 30 april 2009 Groepsvermogen Geconsolideerd eigen vermogen 6.169.208 7.915.383 Onverdeelde winst 1.539.184-1.746.175 7.708.392 6.169.208 Voorzieningen Latente belastingverplichting 109.975 8.242 Langlopende schulden Overige leningen 1.200.115 1.352.248 Reserve entreegelden 3.927.181 3.816.307 5.127.296 5.168.555 Kortlopende schulden Rentedragende schulden Aflossingsverplichtingen overige leningen 326.228 247.602 Niet-rentedragende schulden Crediteuren 370.267 231.182 Vooruitontvangen inzake bietenzaad - 2.900.615 Uitkeringen BER - 785.254 Restitutie aan leden - 180.356 Nog te betalen bietengeld 572.087 - Loonbelasting, volks- en werknemersverzekeringen 22.920 33.311 Vennootschapsbelasting 116.418 - Overige schulden en overlopende passiva 149.285 380.169 1.230.977 4.510.887 1.557.205 4.758.489 14.502.868 16.104.494 ======== ======== Jaarverslag 2009/2010 31

Toelichting jaarrekening Exploitatie rekening De coöperatie laat een gezonde exploitatie zien met een goede winst. Een winst die voortkomt uit de normale bedrijfsvoering en uit de verkopen van onroerend goed. In het resultaat is de balanspost nog te betalen bietengeld van 572.087 verrekend. Dit bedrag is de nabetaling aan de leden van 0,76 per ton quotumbieten (16% suiker) die uit het resultaat van de coöperatie aan de leden wordt uitgekeerd. In lijn van de fusiebegroting zijn de bedrijfskosten, exclusief bijzondere baten en lasten en exclusief fusiekosten, met 20% gedaald in dit boekjaar. Personeelskosten zijn door de harmonisatie van arbeidsvoorwaarden en door stijgende pensioenlasten hoger uitgevallen dan de oorspronkelijke fusiebegroting. De ontvangen bietengelden liggen hoger vanwege de hogere tonnages bieten die zijn omgezet, maar ook vanwege de goede uitbetalingprijs van de bieten zoals ze hieronder staan vermeld. Betaalde bietengelden Bij 16% suiker zijn de onderstaande opbrengstprijzen voor de suikerbieten uitgekeerd (excl. BTW): Quotumbieten Surplusbieten 1 CSV COVAS-leden 26,25 25,00 Ledentoeslag 9,00 Uitkering op oude aandelen 2 2,25 De gemiddelde opbrengstprijs per ton voor quotumbieten is: 2009/2010 2008/2009 Basisprijs (+ ledentoeslag) 35,25 33,75 Suikergehalteverrekening (17,44%) 4,44 3,43 Verrekening Winbaarheid (91,0) 2,12 1,88 41,81 39,06 Balans Op de balans is de reserve entreegelden opgenomen onder langlopende schulden. In voorgaande jaren stonden de entreegelden opgenomen onder het eigen vermogen. In deze balanspost is de latere correctie van de entreegelden verwerkt. In tegenstelling tot het vorige boekjaar zijn in dit boekjaar geen facturen voor het bietenzaad ontvangen. 1 Tot 100% boven de toewijzing en excl. gehalteverrekening. 2 Dit is een uitkering op niet-suiker activiteiten. Jaarverslag 2009/2010 32

Accountantsverklaring ABAB Opdracht Wij hebben gecontroleerd of de in dit jaarverslag opgenomen samengevoegde balans en samengevoegde resultatenrekening met toelichtingen van Coöperatie CSV COVAS U.A. te Asten over 2009/2010 op de juiste wijze is ontleend aan de door ons gecontroleerde samengevoegde jaarrekening 2009/2010 van Coöperatie CSV COVAS U.A. Bij die jaarrekening hebben wij op 13 juli 2010 een goedkeurende accountantsverklaring verstrekt. Het bestuur van de coöperatie is verantwoordelijk voor het opstellen van een samengevoegde balans en een samengevoegde resultatenrekening met toelichtingen in overeenstemming met de grondslagen zoals gehanteerd in de jaarrekening 2009/2010 van Coöperatie CSV COVAS U.A. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de samengevoegde balans en samengevoegde resultatenrekening met toelichtingen te verstrekken. Werkzaamheden Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig dienen wij onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de samengevoegde balans en samengevoegde resultatenrekening met toelichtingen op de juiste wijze is ontleend aan de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Oordeel Naar ons oordeel is de samengevoegde balans en samengevoegde resultatenrekening met toelichtingen in alle van materieel belang zijnde aspecten op de juiste wijze ontleend aan de jaarrekening. Toelichting Wij vestigen er de aandacht op dat voor het inzicht dat vereist is voor een verantwoorde oordeelsvorming omtrent de financiële positie en de resultaten van de coöperatie en voor een toereikend inzicht in de reikwijdte van onze controle de samengevoegde balans en samengevoegde resultatenrekening met toelichtingen gelezen dienen te worden in samenhang met de volledige jaarrekening, waaraan deze is ontleend, alsmede met de door ons daarbij op 13 juli 2010 verstrekte goedkeurende accountantsverklaring. Deze toelichting doet geen afbreuk aan ons oordeel. Tilburg, 13 juli 2010 Was getekend, ABAB Accountants B.V. De heer R.M. Smittenberg Registeraccountant Jaarverslag 2009/2010 33

Verklaring Raad van Toezicht Aan de Algemene Vergadering van CSV COVAS Ter voldoening aan het bepaalde in artikel 24 van de Statuten, delen wij u mede dat wij de jaarrekening van CSV COVAS over het boekjaar 1 mei 2009 tot en met 30 april 2010 hebben onderzocht. Mede op grond van de accountantsverklaringen van ABAB Accountants BV, stellen wij u voor de jaarrekening van CSV en COVAS goed te keuren en het Bestuur te dechargeren. Namens de Raad van Toezicht, w.g. Drs. A.M.M. van Acht, voorzitter w.g. J.M.H. Fonteijn w.g. Ir. S.C.M. de Brouwer Asten, juli 2010 Jaarverslag 2009/2010 34

Jaarverslag 2009/2010 35

Kantooradres: CSV COVAS Ommelseweg 56 5721 WV Asten Tel.: 0493 34 89 89 info@bieten.nl www.bieten.nl Jaarverslag 2009/2010 36