Luchtkwaliteit en lozingen in de lucht in het Vlaamse Gewest Koen Toté

Luchtkwaliteit en lozingen in de lucht in het Vlaamse Gewest Koen Toté

Overzicht presentatie Waarom luchtmetingen in Vlaanderen? Evolutie van de laatste decennia Toetsen van de luchtkwaliteit aan de heersende normen Bespreking van de gemeten polluenten De belangrijke rol van houtverbranding Conclusies 7/10/2016 2

Waarom luchtmetingen? We brengen de algemene luchtkwaliteit in beeld onderbouwde inschatting van de gezondheidseffecten We toetsen aan de Europese en Vlaamse normen We evalueren volgens de advieswaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) We identificeren bronnen en vervuilers We bewaken de grenzen van de smogalarmen We meten de effectiviteit van de genomen maatregelen We formuleren beleidsadviezen (oplossingen voor bijsturing beleid) 7/10/2016 3

Verschillende polluenten op verscheidene plaatsen in Vlaanderen 7/10/2016 4

Evolutie van de gasvormige polluenten 180 160 140 % ten opzichte van startjaar 120 100 80 60 40 20 0 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 NO NO2 SO2 CO O3 glijdend jaargemiddelde O3 evolutie AOT60ppb-max8u/uurgraad benzeen 7/10/2016 5

Evolutie deeltjesvormige polluenten 140 120 100 % ten opzichte van startjaar 80 60 40 20 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 PM10 PM2,5 zwarte koolstof B(a)P 7/10/2016 6

Luchtkwaliteit in Vlaanderen 2015 Waaraan toetsen we? Grens- en streefwaarden van de Europese Unie (EU) De grenswaarden moeten gehaald worden, de streefwaarden voor zover mogelijk Opgenomen in de Vlaamse wetgeving Naast gezondheidseffecten werd ook de technische en economische haalbaarheid in rekening genomen Advieswaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) Deze zijn gebaseerd op uitgebreide gezondheidsstudies Ze zijn doorgaans strenger dan EU 7/10/2016 7

Luchtkwaliteit in Vlaanderen 2015 Polluent Europese doelstellingen WGO-advieswaarde Zwaveldioxide SO 2 X Stikstofdioxide NO 2 X X Fijn stof PM 10 -fractie X Fijn stof PM 2,5 -fractie X Koolstofmonoxide CO Ozon O 3 /X (langetermijndoelstelling) Zware metalen- ZM X X Benzeen Benzo(a)pyreen B(a)P X 7/10/2016 8

Luchtkwaliteit in Vlaanderen 2015 We halen meestal de doelstellingen van de EU, uitgezonderd voor zware metalen, stikstofdioxide en ozon (LT-doelstelling) De adviezen van de WGO liggen nog niet binnen bereik Om beleidsadviezen te formuleren bepaalt de VMM op wetenschappelijk onderbouwde wijze de aard, verspreiding en omvang van het probleem Emissie-inventaris Lozingen in de lucht Meetnetten lucht Luchtkwaliteit Modelberekeningen Blootstelling 7/10/2016 9

Zware metalen in 2015 Verkeer 18% Huishoudens 2% Industrie en verkeer zijn de belangrijkste bronnen Energie 3% Aandeel in de emissies van ZM in (%) Vooral enkele grote bedrijven hebben een belangrijke invloed op de Europese grens- en streefwaarden Lozingen in de lucht, 2015 Industrie 75% Het meetnet is dan ook opgebouwd rond de betrokken bedrijven 7/10/2016 10

Zware metalen in 2015 28 inwoners 4320 80 inwoners blootgesteld blootgesteld aan aan overschrijding Arseen Nikkel overschrijding Lood Voor het eerst sinds de EU grenswaarden van kracht werden is er een overschrijding vastgesteld, namelijk die voor lood in Hoboken Overschrijdingen van EUstreefwaarden: Nikkel in Genk Arseen in Hoboken Cadmium in Hoboken & Beerse 7/10/2016 11

Stikstofdioxide (NO 2 ) in 2015 120000 100000 80000 60000 40000 20000 Land-en tuinbouwverkeersemissies 6% Industrie 18% 115810 89755 53% Aandeel in de emissies van NO 2 (%) Verkeer 0 62% 2000 2004 2008 2012 Lozingen in Aandeel lucht, verkeer 2015 (%) 100 90 80 70 60 62% 50 40 Energie30 6% 20 10 0 Emissies verkeer (ton/jaar) Verkeer is de belangrijkste bron, ook industriële uitstoot Dalende emissies, het relatief belang van verkeer blijft wel toenemen Het meetnet is gespreid over Vlaanderen om blootstelling Vlaamse bevolking te bepalen 7/10/2016 12

Stikstofdioxide (NO 2 ) in 2015 De laatste jaren is er een licht dalend verloop in de concentraties Het belang van het verkeer wordt bevestigd in de metingen Dieselwagens hebben een grote impact op de concentraties aan NO 2 WGO-studie (HRAPIE, 2013) suggereert voor NO 2 een jaaradvieswaarde van 20 µg/m³ Trend NO 2 -concentraties (µg/m³) 60 50 40 30 20 10 0 1981 1989 1997 2005 2013 landelijk stedelijk verkeer EU-grenswaarde 7/10/2016 13

Stikstofdioxide (NO 2 ) in 2015 Op één meetstation overschrijding van EUgrenswaarde Modelberekeningen tonen heel wat overschrijdingen op verkeersintensieve plaatsen Opgelet: % is te optimistisch, het open street model houdt geen rekening met de street canyon effecten in stedelijke omgeving 99,7% Vlamingen woont in gebied dat normen respecteert 7/10/2016 14

Ozon (O 3 ) in 2015 464709 huishoudens 11% Emissie ozonprecursoren ( ton/jaar) Land-en tuinbouw 10% natuur 5% Aandeel in emissie van Ozonprecursoren (%) Verkeer 2000 40% 2004 2008 2012 Energie Lozingen in de lucht, Totaal 2015 Verkeer Huishoudens 6% Industrie 290635 24% Ozon wordt niet rechtstreeks uitgestoten Verkeer en industrie leveren belangrijkste bijdrage Totale emissie daalt, behalve bij verkeer en huishoudens 7/10/2016 15

Ozon (O 3 ) in 2015 De daling in de emissies vertaalt zich ook in het minder voorkomen van piekconcentraties in Vlaanderen Evolutie ozonpieken gecorrigeerd voor meteo Maatregelen in Europa hebben geholpen Verdere daling is mogelijk door reduceren emissies stikstofoxiden en vluchtige organische stoffen 1990 1995 2000 2005 2010 2015 7/10/2016 16

Ozon (O 3 ) in 2015 De EU-streefwaarde wordt overal gehaald De WGO-advieswaarde wordt overal overschreden de EU-langetermijndoelstelling niet 100% Vlamingen woont in gebied dat EUstreefwaarde haalt 0% Vlamingen woont in gebied dat EU LTdoelstelling haalt 0% Vlamingen woont in gebied dat WGOadvieswaarde haalt 7/10/2016 17

Fijn stof (PM 10 en PM 2,5 ) in 2015 Resuspensie 10% Primaire emissies PM 2,5 10 ( ton/jaar) Huishoudens Verkeer 40% Land-en 19034 tuinbouw 21630 17% 31003 16% Aandeel 27401 in primaire PM 2,5 10 -emissie (%) Verkeer Industrie 16% Huishoudens 18% 56% 2000 2000 2004 2004 2008 2008 2012 Lozingen in in de de lucht, 2015 Industrie Totaal Totaal Huishoudens 16% Veel verschillende bronnen en dus verschillende samenstelling van fijn stof Huishoudens leveren grootste bijdrage via verwarming Totale emissie daalt laatste jaren licht, behalve bij de huishoudens 7/10/2016 18

Fijn stof (PM 10 en PM 2,5 ) in 2015 De gemeten concentraties tonen een dalende trend voor de afgelopen 15 jaar Relatief kleine verschillen tussen de soorten meetplaatsen WGO-advieswaarden nog niet binnen bereik (uitz. landelijk gerichte PM 10 meetstations) 45 30 40 25 35 30 20 25 15 20 15 10 10 5 5 0 Trend PM 2,5 10 -concentratie (µg/m³) 2001 2004 2003 2006 20052008 2007 2010 2009 2011 2012 2013 2014 2015 landelijk stedelijk verkeer 7/10/2016 19

Fijn stof (PM 10 ) in 2015 EU-jaargrenswaarde wordt overal gehaald WGO-advieswaarde wordt op veel plaatsen overschreden 100% Vlamingen woont in gebied dat EUgrenswaarde haalt 80% Vlamingen woont in gebied dat WGOadvieswaarde voor het jaargemiddelde haalt 4% Vlamingen woont in gebied dat WGOadvieswaarde voor het daggemiddelde haalt 7/10/2016 20

Fijn stof (PM 2,5 ) in 2015 EU-jaargrenswaarde wordt overal gehaald WGO-advieswaarde wordt op veel plaatsen overschreden 100% Vlamingen woont in gebied dat EUgrenswaarde haalt 6% Vlamingen woont in gebied dat WGOadvieswaarde haalt 7/10/2016 21

Zwaveldioxide (SO 2 ) in 2015 131047 Energie 32% Verkeer 4% Primaire emissies SO 2 ( ton/jaar) huishoudens Aandeel in de emissie van SO 2 (%) 12% Belangrijkste bronnen zijn de industrie en de energiesector (raffinaderijen) Emissies daalden sterk sinds 2008, door aanzienlijke inspanningen in deze sectoren 2000 2004 2008 2012 Lozingen in de lucht, 2015 Industrie 33744 48% Emissies in 2014 zijn nog ¼ van deze in 2000. 7/10/2016 22

Zwaveldioxide (SO 2 ) in 2015 Daling in emissies heeft geleid tot sterke daling in concentraties Gemiddelde van de industriële meetstations in 2015 nog een derde van het gemiddelde in 2000 Ook in stedelijke en landelijke meetstations sterke daling 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Trend SO 2 -concentratie (µg/m³) 2000 2004 2008 2012 landelijk stedelijk industrieel 7/10/2016 23

Zwaveldioxide (SO 2 ) in 2015 EU-doelstellingen worden op alle meetplaatsen gerespecteerd WGO-dagadvieswaarde wordt op iets meer dan de helft van de meetplaatsen gehaald. 17 meetplaatsen Aantal meetplaatsen in overschrijding 14 meetplaatsen 7/10/2016 24

Verzuring en vermesting in 2015 Ammoniak (NH 3 ) Gebouwenverwarm ing huishoudens 2% Lozingen in de lucht, 2015 Aandeel in de emissie van NH 3 (%) Industrie 2% Septische putten 2% Land- en tuinbouw 93% Grootste bron veruit land- en tuinbouw Ook een klein aandeel van de gebouwenverwarming, industrie en septische putten Ammoniak als gasvormige polluent levert nog steeds de grootste bijdrage aan de droge depositie 7/10/2016 25

Verzuring en vermesting in 2015 De hoogste vermestende deposities komen voor in het centrum van West-Vlaanderen en het noorden van de provincie Antwerpen. 7/10/2016 26

Verzuring en vermesting De laatste 10 jaar zien we een daling in de verzurende en vermestende deposities. De vermestende depositie nam af met 1/5. Vooral het aandeel van gereduceerd stikstof blijft sterk aanwezig. Verdere reductie enkel door een daling van de emissies van ammoniak 100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Vermestende depositie 22,76 17,77 65,27% 66,55% 2005 2011 2012 2013 2014 2015 Totale vermestende depositie (kg N/(ha.jaar)) Aandeel Nhy (%) 20 15 10 5 0 7/10/2016 27

Houtverbranding: een sterk onderschat probleem in Vlaanderen Houtverbranding is verantwoordelijk voor de helft van de Vlaamse PM 2,5 -emissies. voor meer dan een derde van de Vlaamse PM 10 -emissies. Huishoudelijke verwarming is veruit de grootste bron van houtverbranding en dus ook voor fijn stof in Vlaanderen. Effect op concentraties tot 6 keer meer aanwezig in de winter extra PM 10 concentratie extra PM 10 concentratie 7/10/2016 28

Houtverbranding: een onderschat probleem in Vlaanderen Houtverbranding produceert in Vlaanderen meer (primair) fijn stof dan wegverkeer 7/10/2016 29

Houtverbranding: een onderschat probleem in Vlaanderen Niet alleen is houtverbranding de belangrijkste bron van fijn stof in Vlaanderen, ook andere belangrijke emissies zijn hieraan gekoppeld: PAK 87% Dioxine 40% 7/10/2016 30

Houtverbranding: een onderschat probleem in Vlaanderen De polluenten die vrijkomen bij houtverbranding hebben aanzienlijke gezondheidseffecten: 7/10/2016 31

Advisering en sensibilisering rond houtverbranding Vanaf winter 2016 geeft de Vlaamse Milieumaatschappij een stookadvies op dagen met slechte luchtkwaliteit en veel fijn stof Concreet: wanneer twee opeenvolgende dagen de PM 10 - concentraties > 50 µg/m³ lanceert de VMM een persbericht We zullen dan de burger adviseren om op deze dagen zo weinig mogelijk met hout te verwarmen En als je toch verwarmt met hout: Stook slim! www.stookslim.be 7/10/2016 32

Conclusies Doelstellingen Europese Unie Meestal gehaald, maar er blijven wel problemen met: Stikstofdioxide op verkeersintensieve locaties Zware metalen in Hoboken, Beerse en Genk Adviezen Wereldgezondheidsorganisatie Nog niet binnen bereik, zowel regionale als lokale problemen: Regionaal: stikstofdioxide, ozon, zwaveldioxide en fijn stof Lokaal: zware metalen Houtverbranding heeft een grote impact op de luchtkwaliteit in Vlaanderen 7/10/2016 33

Dank voor uw aandacht. Nog vragen? 7/10/2016 34