Gelderse Bestuursscan Gemeente Oost Gelre
Inhoudsopgave Voorwoord 2 Deskresearch 3 Kansen- en ontwikkelanalyse 7 Bijlage: Zelfanalyse 10 1
Voorwoord De gemeenten in Gelderland staan voor grote opgaven. Economische, demografische en andere ontwikkelingen vragen om een krachtige gemeenschappelijke aanpak van kansen en problemen. Nieuwe taken op het gebied van zorg, jeugd en arbeidsparticipatie stellen hogere eisen, waardoor gemeenten meer moeten samenwerken. Om deze redenen is in opdracht van de provincie Gelderland en de VNG afdeling Gelderland de adviescommissie gestart met het project Sterk bestuur in Gelderland. Het project gaat na of de Gelderse gemeenten en hun samenwerkingsverbanden voldoende zijn toegerust om ook in de toekomst de kwaliteit te bieden waar inwoners recht op hebben. Om dit te onderzoeken heeft de Adviescommissie de volgende onderzoeksmethoden gehanteerd. Er is gestart met een deskresearch om inzicht te krijgen over de feitelijke situatie van de gemeente. Vervolgens heeft de gemeente een zelfanalyse ingevuld, waarbij zij een beeld heeft geschetst van huidige en toekomstige ontwikkelingen en haar visie daar op. De deskresearch en de zelfanalyse vormden de onderleggers voor het gesprek met het MT, het college en (een delegatie van) de gemeenteraad. Na afloop van dit gesprek is door de Adviescommissie een kansen- en ontwikkelanalyse opgesteld, die de basis vormt voor het regionale rapport en handvatten geeft voor antwoorden op de toekomstbestendigheid van de gemeente, haar positie in de regio en bijbehorende samenwerkingsverbanden. Tot slot danken wij de gemeente voor haar medewerking en de constructieve gesprekken. Namens de adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, mr. G.J. de Graaf, voorzitter 2
Deskresearch De deskresearch op de volgende pagina s is opgesteld op basis van gemeentelijke documenten. 3
Oost Gelre is een gemeente in de provincie Gelderland. De gemeente telde op 1 mei 2014 29.657 inwoners en heeft een oppervlakte van 110,12 km² (waarvan 0,45 km² water). De huidige gemeente Oost Gelre is ontstaan na een fusie: op 1 januari 2005 werden de gemeenten Groenlo en Lichtenvoorde samengevoegd. De officiële naam van de nieuwe gemeente werd "Groenlo" maar als officieuze werknaam werd aanvankelijk de naam "Groenlo-Lichtenvoorde" gebruikt. Per 1 januari 2006 gebruikte de gemeente Oost Gelre als werknaam en sinds 19 mei 2006 is deze naam officieel. Oost Gelre grenst aan de Gelderse gemeenten Berkelland, Winterswijk, Aalten, Oude IJselstreek en Bronckhorst. Aan de uiterste oostzijde van gemeentegrens grenst een deel van de gemeente aan Duitsland. Bevolking: De bevolkingsomvang is in de periode 2001 2014 nagenoeg niet gewijzigd. Over de periode 2008-2014 is er sprake van een afname van 1%. De groene druk - de verhouding tussen het aantal 0- tot 19-jarigen en het aantal 20- tot 65-jarigen - bedraagt in de gemeente Oost Gelre 42,1%. De grijze druk - de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder tot het aantal personen van 20 tot 65 jaar - is met 32,8% lager dan de groene druk. De grijze druk is in de gemeente kleiner dan gemiddeld in de groep gemeenten van vergelijkbare grootte. In de gemeente wonen relatief minder allochtonen (8,0%) dan gemiddeld in de groep gemeenten met een vergelijkbare bevolkingsomvang (13,4%) maar minder dan het gemiddelde van de provincie Gelderland (14,5%). 49,1% van de inwoners is vrouw. Werkgelegenheid: De omvang van de beroepsbevolking is in totaal 14.600. Momenteel zijn er 15.927 banen. Er zijn daarmee 730 banen per 1.000 inwoners, tegenover 611 in gemeenten met vergelijkbare omvang en 693 gemiddeld voor de provincie Gelderland. Sinds 2001 is het aantal banen met 3% afgenomen. In vergelijking met de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang bevinden zich in de gemeente Oost Gelre iets minder vestigingen van bedrijven: 115 vestigingen van bedrijven per 1.000 inwoners tegenover 116 in de referentiegroep. Sinds 2001 is het aantal vestigingen toegenomen met 28%, naar een totaal van 2.264. Woningen: In 2012 bedroeg het aantal woningen in de gemeente Oost Gelre 11.882. 77,8% van de woningvoorraad maakt onderdeel uit van de koopsector. Dit aandeel is groter dan de gemeenten uit dezelfde grootteklasse. 17,2% van de woningen in de gemeente bevindt zich in de sociale huursector en 5,0% in de particuliere huursector. Sinds 2000 is de woningvoorraad van deze gemeente toegenomen met 1.033 (+10%) woningen. De gemiddelde WOZ-waarde is met 210.000, lager dan het gemiddelde in Gelderland ( 237.000, ) en gemeenten van vergelijkbare omvang ( 239.000, ). De functiemengingsindex (FMI) weerspiegelt de verhouding tussen banen en woningen en varieert tussen 0 (alleen wonen) en 100 (alleen werken). Bij een waarde van 50 zijn er evenveel woningen als banen. In de gemeente Oost Gelre bedraagt de FMI: 54,4. Daarmee is de gemeente meer een werk- dan woongemeente. Inkomen: Het gemiddeld besteedbaar inkomen van particuliere huishoudens (inclusief studenten) in de gemeente bedraagt 34.500, en is lager dan het gemiddeld besteedbaar inkomen in de groep gemeenten van vergelijkbare bevolkingsomvang ( 35.700, ). Dit is gelijk aan het provinciaal gemiddelde van 34.500, in Gelderland. Er vallen in totaal 2.360 personen terug op een uitkering, relatief gaat het om 124 op de 1.000 personen in de leeftijd 15-65 jaar. Het aandeel personen dat gebruik maakt van een uitkering is in Oost Gelre kleiner dan in de groep gemeenten van vergelijkbare omvang. Gemeenteraad (totaal 21 zetels) CDA 7 zetels Onafhankelijk Oost Gelre 5 zetels VVD 4 zetels Nieuw Liberalen Oost Gelre 2 zetels PvdA 2 zetels D66 1 zetel College van Burgemeester en Wethouders Burgemeester Annette Bronsvoort (PvdA) Wethouder Jos Hoenderboom (CDA) Wethouder Marieke Frank (CDA) Wethouder René Hoijtink (OOG) Wethouder Vincent van Uem (OOG) Gemeentesecretaris Jan Dijkman Organisatiemodel De gemeentesecretaris/algemeen directeur staat aan het hoofd van de ambtelijke organisatie. De organisatie is gestructureerd volgens directie- en afdelingenmodel, met afdelingen: Ruimtelijke Ontwikkeling en Beheer, Bouwen en Milieu, Publiek en Bestuur, Onderwijs, Welzijn & Zorg, Bedrijfsvoering & Economische Ontwikkeling en Informatiemanagement. Daarnaast zijn er drie stafafdelingen: Communicatie, Personeel en Organisatie en Control- en Projectenbureau. Bestuurlijke stabiliteit: Na de verkiezingen van maart 2014 is er een coalitie van CDA en Onafhankelijk Oost Gelre (OOG) gevormd. De coalitiepartijen hebben samen een kleine meerderheid van 12 van de 21 zetels en werken op basis van het coalitieakkoord Op eigen kracht. Samen duurzaam vooruit. Vergeleken met de vorige bestuursperiode (2010-2014) is de samenstelling van de coalitie gewijzigd. De VVD is als coalitiepartner van OOG opgevolgd door het CDA. De huidige burgemeester is in het voorjaar van 2014 benoemd. Ze is de opvolger van Henk Heijman, die in juni 2013 is benoemd als burgemeester van Bussum. Organisatie op orde: Oost Gelre gebruikt het SLIM blokje om de actuele ontwikkelingen en de gevolgen daarvan voor de organisatie in beeld te brengen en in samenhang te zien. De letters staan voor Strategie, Lean, I&A en Mensen. Daarvoor is een organisatie nodig die snel kan schakelen, zich flexibel opstelt en meegaat met de veranderende samenleving. Een organisatie die zich kan inleven in de mening van haar inwoners en openstaat voor nieuwe ideeën. Een organisatie die vooral kijkt naar kansen en mogelijkheden. Communicatie is hierin het sleutelwoord, zowel intern tussen medewerkers als naar de inwoners. Medewerkers krijgen hierin ondersteuning en begeleiding op maat. Het personeelsbeleid richt zich op de veranderende rol van de organisatie en van medewerkers. Deze nieuwe rol vraagt namelijk om andere competenties van medewerkers. Tegelijkertijd moet het invullen van de participatiesamenleving nog verder vorm krijgen en is hiervoor geen blauwdruk beschikbaar. Ze gaan al werkende weg ervaring opdoen en nieuwe vormen inzetten. Want als we blijven doen wat we deden, dan krijg je ook niets nieuws. Dit vraagt om lef en durf. In het profiel van een publieke professional staan vaardigheden die nodig zijn om de nieuwe rol in te vullen. Denk aan een grote mate van taakvolwassenheid en authenticiteit om naar bevind van zaken te kunnen en durven handelen. Dit in tegenstelling tot handelen volgens protocollen en handleidingen of functiebeschrijvingen.
Financiële positie: Oost Gelre staat onder repressief toezicht van de provincie Gelderland. De gemeente inventariseert de risico s en voert daarop een risicosimulatie volgens de (Monte Carlo methodiek) uit. De simulatie resulteert in een risico van gemiddeld 1,2 mln. en maximaal 1,5 mln. Er wordt een ratio weergegeven van 5,8 op basis van een gemiddelde schadelast. De totale weerstandscapaciteit bedraagt circa 6,9 miljoen, de benodigde weerstandscapaciteit is berekend op 1,2 miljoen. De begroting van 2015 en 2016 zijn sluitend. Voor 2017 en 2018 wordt een tekort voorzien. Voor 2017 en 2018 is respectievelijk 300.000, en 600.000, als dekkingsmaatregel opgenomen met de omschrijving Ombuigingstaakstelling dan wel extra verhoging ozb. Voor de begroting 2015 scoort Oost Gelre op alle indicatoren (structurele exploitatieruimte, netto schuldquote, solvabiliteit, lokale lasten) voldoende. Samenwerking: Oost Gelre werkt samen in de Achterhoek met de andere Achterhoekse gemeenten via het uitvoeringsprogramma Achterhoek 2020, het publiek-private samenwerkingsverband dat zich bezighoudt met samenwerking op het gebied van wonen, werken, duurzaamheid en bereikbaarheid op basis van de (demografische) uitdagingen waar de regio voor staat. Van samenwerking met andere gemeenten is sprake als Oost Gelre er voldoende efficiency en kwaliteit mee bereikt. Ze zoeken wel de samenwerking, maar willen geen ambtelijke fusie of gemeentelijke herindeling. Afstemming van beleid tussen gemeenten is wel nodig om te voorkomen dat voorzieningen op het gebied van de zorg teveel uit de pas gaan lopen. Oost Gelre beschouwt Gemeenschappelijke regelingen als belangrijk voor het goed uitvoeren van bepaalde taken. De gemeente wil sneller inzicht krijgen in de financiële gevolgen voor Oost Gelre, zodat de gemeenteraad ook haar verantwoordelijkheid kan nemen. Ook de internationale samenwerking in de EUREGIO is belangrijk. Onder meer voor het binnenhalen van belangrijke subsidies (Interreg-gelden) en voor de werkgelegenheid. Op die terreinen willen ze stimuleren dat de mogelijkheden bekend zijn en kansen benut worden. Strategie en Leiderschap: Oost Gelre heeft een Toekomstvisie 2020 opgesteld. Het gemeentelogo verbeeldt een vlinder. De vlinder staat enerzijds voor de ontwikkeling die de oude gemeenten Lichtenvoorde en Groenlo hebben doorgemaakt, anderzijds voor schoonheid, vriendelijkheid, zelfstandigheid en natuur. De vleugels van de vlinder zijn opgebouwd uit twintig verschillende pictogrammen. Deze pictogrammen zijn een directe vertaling van de vele aspecten waar de gemeente mee geassocieerd kan worden. Allemaal losse elementen, die samen één geheel vormen; het beeldmerk symboliseert daarmee aandacht voor het individu, maar ook voor het totaal. In de Toekomstvisie worden de twintig pictogrammen stuk voor stuk belicht aan de hand van de opbrengst voor de Toekomstvisie van Oost Gelre. Daarmee wordt lading gegeven aan het beeld dat ze hebben van de toekomst, en bieden ze een ontwikkelingsperspectief voor de vlinder. Aan de uitwerking van die twintig pictogrammen gaat een stuk vooraf waarin dé unieke kwaliteiten van het Oost Gelre van de toekomst worden uitgelicht. Daarnaast geldt dat het lijf van de vlinder ook iets verbeeldt, namelijk de gemeente als organisatie. Het bindt het geheel en helpt dat in beweging te brengen, onder andere door in te spelen op invloeden uit de omgeving. Waar de vleugels vooral een antwoord geven op de vraag Wat is de gemeente Oost Gelre in 2020? gaat het lijf meer over hoe de gemeente werkt. Met andere woorden: wat gaat de gemeente doen om de inhoudelijke visie op de toekomst waar te maken? Interactie met de samenleving: Oost Gelre hanteert een bestuursstijl die passend is voor de opgaven die ze aanpakken: Gericht op samenwerking; Gericht op de omgeving; Integer. De gemeente biedt ruimte; een bestuursstijl die gekenmerkt wordt door ruimte voor initiatieven. De bestuurders en medewerkers denken van buiten naar binnen. Welke rol kunnen zij spelen om aan te sluiten op de dynamiek van de samenleving? Hiervoor hebben ze proactieve collegeleden die zichtbaar zijn. Steeds zoekt de gemeente het contact. Ze zijn bereid om ook het commissiestelsel hiervoor aan te passen. De kernwaarden uit de Strategienota zijn nog steeds actueel: aandachtig, uitnodigend en eerlijk. De kernwaarden helpen Oost Gelre bij het maken van keuzes. Deze kernwaarden zijn ook nodig om aan te sluiten bij nieuwe ontwikkelingen in de samenleving zoals de oprichting van zorgcoöperaties. In onze stijl van werken willen ze verbindend zijn, zowel binnen als buiten de gemeentegrenzen. Van de gemeente is geen recent rapport Burgerpeilingen (Waarstaatjegemeente) beschikbaar. Wel heeft Oost Gelre zelf een balieonderzoek gehouden (zie afbeelding hiernaast). Bezuinigingen: De meerjarenbegroting is na 2016 niet sluitend. In 2014 is Oost Gelre gestart met het project Beter worden zonder ziek te zijn. Binnen dit project zoeken ze naar mogelijkheden om de uitvoering van taken op een innovatieve wijze vorm te geven (bezuinigingen). Deze ombuigingen vergen tijd en zullen niet in alle gevallen direct besparingen opleveren. Toch verwachten Oost Gelre dat via de voorstellen uit dit project voor een belangrijk deel de ombuigingstaakstelling van 300.000, die in de begroting is opgenomen voor de jaren 2017 en 2018, kan worden gerealiseerd. Mocht dit niet gerealiseerd worden is een extra verhoging van de Onroerende Zaak Belasting noodzakelijk. De nettoschuld per inwoner bedraagt 1.359, (Bron: VNG Schuldenmonitor 2012). Krimp: De gemeente heeft te maken met een negatief migratiesaldo. De gemeente heeft daarnaast ook te maken met een natuurlijke bevolkingsafname. Richting 2040 zal het inwonersaantal dalen (tussen 5%-10%); prognose Planbureau voor de Leefomgeving). Er zijn regionale afspraken gemaakt om minder woningen te bouwen. Grondproblematiek: Grondbeleid is een sturingsinstrument, geen doel op zichzelf maar gereedschap om andere doelen te bereiken. In de nota grondbeleid is vastgelegd hoe de gemeente het grondbeleid wil vormgeven. Kernbegrippen zijn: regie voeren, ten dienste van gemeentelijk beleid, verantwoorde risico s. Oost Gelre heeft 14 projecten in exploitatie met een totale boekwaarde van 5 mln. Daarnaast neemt de gemeente voor de helft deel in regionaal bedrijventerrein de Laarberg. Hierin wordt voor de helft van de boekwaarde 10 mln. risico gelopen. Laatstgenoemde complex is tevens het grootste risico voor Oost Gelre. In de paragraaf Weerstandsvermogen wordt in beschrijvende zin ingegaan op het risico grondexploitatie in het algemeen en op dat voor de Laarberg. In de op te stellen nota grondbeleid zal worden ingegaan op exploitaties en maatregelen die nodig zijn om de financiële risico s te beheersen.
Samenwerking 4 O s: Oost Gelre neemt deel aan het Platform Onderwijs en Arbeidsmarkt Achterhoek waarin ondernemers, onderwijsinstellingen en gemeenten werken aan versterking van de arbeidsmarkt. Met betrekking tot de leefbaarheid in de kernen wordt samengewerkt met inwoners, verenigingen, woningcorporaties, onderwijs-, zorg- en welzijnsinstellingen en werkgevers via de Achterhoek 2020-agenda. Daarnaast werkt de gemeente samen met ondernemers, bijvoorbeeld met de Industriële Kring Groenlo-Lichtenvoorde. Oost Gelre scoorde in MKB-monitor een 13 e plek op de ranglijst van 56 Gelderse gemeenten. Er is tevens een Wmo-raad die de gemeente gevraag en ongevraagd van advies voorziet op het brede terrein van welzijn. In september 2009 zijn zeven Achterhoekse gemeenten samen met de provincie en de woningcorporaties gestart met een traject om te komen tot een regionale woonvisie/woningbouwverdeling. Er zijn in de gemeente 19 scholen voor basisonderwijs en 4 scholen voor voortgezet onderwijs. Decentralisaties sociaal domein: Samenwerking vindt plaats in de Regio Achterhoek. Jeugdzorg: Er is een akkoord bereikt met Bureau Jeugdzorg Gelderland over de functies die het bureau in 2015 gaat uitvoeren. Ook zijn er afspraken gemaakt over het budget en is er in regioverband een gezamenlijke inkoopstrategie overeengekomen. In Gelderland is er voor gekozen de Advies en Meldpunten Huiselijk geweld en Kindermishandeling (AMHK) te organiseren op het niveau van de Veiligheidsregio s. De Achterhoekse kaderstelling in het sociaal domein is in december 2013 regionaal vastgesteld. De gemeenschappelijke kaders geschetst in dit document hebben een uitgangspositie gecreëerd voor de gemeenten als gesprekspartner voor externe partijen. Lokaal is het Beleidsplan Jeugd 2015-2016 en verordening vastgesteld. AWBZ/Wmo: Lokaal is het Beleidsplan Wmo 2014-2016 en bijbehorende verordening vastgesteld. De acht Achterhoekse gemeenten hebben, naast de lokale voorbereiding, de voorbereiding voor de transities gezamenlijk opgepakt en uitgangspunten geformuleerd. Om lokale invulling mogelijk te maken investeren Oost Gelre in een inclusieve Oost Gelrese samenleving. Het versterken van de mogelijkheden tot het weer zelf nemen van de regie, het ondersteunen van burgerinitiatieven gericht op participatie en hulp aan medebewoners staan dan ook centraal in het Wmo-beleid. In Oost Gelre zijn in 2014 diverse pilots gestart waarin wordt gewerkt aan een integrale intake. Participatiewet: De deelnemende gemeenten gaan alle werkgeverscontacten coördineren vanuit het Loopbaanplein Oost Achterhoek (samen met Berkelland en Winterswijk). Inwoners die een beroep doen op werk- en inkomensondersteuning kunnen terecht bij het Loopbaanplein Oost Achterhoek. Het beleid wordt uitgevoerd door de SDOA (Sociale Dienst Oost Achterhoek). Het toekomstig regionale Werkbedrijf (UWV) vormt de schakel tussen de door werkgevers toegezegde garantiebanen voor werkzoekenden met een arbeidsbeperking en de doelgroep. Lokaal heeft Oost Gelre een Beleidsplan Participatiewet en een Re-integratie Verordening vastgesteld. Passend onderwijs: De samenwerkingsverbanden primair en voortgezet onderwijs dienen met de gemeenten Op Overeenstemming Gericht Overleg (OOGO) te voeren. Onderwerp van gesprek is o.a. andere de aansluiting met de jeugdzorg (zo ook leerplicht/verzuimprotocol, onderwijshuisvesting, leerlingenvervoer). Samenwerking vindt plaats via het SWV Slinge- Berkel. Operationele samenwerking: De SDOA zorgt voor uitvoering van wet- en regelgeving op het gebied van sociale zekerheid voor de gemeenten Berkelland, Oost Gelre en Winterswijk. Hameland is het regionale SW-bedrijf en voert voor de gemeenten Winterswijk, Aalten, Oost Gelre, Berkelland en Haaksbergen de Wet sociale werkvoorziening uit. Via de Omgevingsdienst Achterhoek (ODA) vindt uitvoering van milieu vergunningverlening en handhaving en de specialismen uit de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht plaats. De acht gemeenten uit de Regio Achterhoek en de gemeenten Zutphen en Lochem werken in de ODA samen. Bestaande samenwerkingsverbanden: In de gemeentebegroting 2014 zijn de verbonden partijen (rechtspersonen waarin de gemeente een bestuurlijk en financieel belang heeft) opgenomen. Het betreft onder andere de volgende samenwerkingen: - Regio Achterhoek (GR) - Agem (Coöperatie op het gebied van energie en duurzaamheid) - Veiligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland (VNOG; GR) - GGD Noord- en Oost-Gelderland (GR) - Omgevingsdienst Achterhoek (ODA; GR) - Sociale Dienst Oost-Achterhoek (GR) - Hameland (Sociale werkvoorziening; GR) - Stadsbank Oost Nederland (GR) - Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers
Kansen- en ontwikkelanalyse Op 7 januari 2015 heeft de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland gesproken met het managementteam, het college van burgemeester en wethouders en vrijwel alle fractievoorzitters van de gemeenteraad. De Adviescommissie heeft gesproken met vertegenwoordigers van de gemeente die overtuigd zijn van het belang van een sterk bestuur. Zij zijn zich ervan bewust dat samenwerking met andere gemeenten noodzakelijk is. De regio Achterhoek als geheel en met de gemeenten Aalten, Winterswijk en Berkelland in het bijzonder. De Adviescommissie constateert dat de gemeente Oost Gelre streeft naar behoud van de zelfstandigheid en open staat voor samenwerking met andere gemeenten. Onderstaand geven wij, naar aanleiding van deze gesprekken, aan waarin naar onze mening kansen liggen, alsmede punten die in onze ogen verder ontwikkeld kunnen/moeten worden. Algemeen beeld Oost Gelre is ontstaan na een fusie met de gemeenten Groenlo en Lichtenvoorde. De fusie was technisch gesproken meteen goed geregeld. Wel hebben de cultuurverschillen tussen beide gemeenten nog een lange tijd de nodige aandacht gevraagd. Na de herindeling volgde de economische crisis met forse nieuwe uitdagingen. Dit heeft met name financieel grote gevolgen gehad. De gemeente is erin geslaagd om van deze crisis een kans te maken. De organisatie heeft een forse verbeterslag gemaakt en de noodzakelijke bezuinigingen zijn goed geland bij de bevolking. De gemeente is er sterker door geworden. De positieve insteek in het handelen van de gemeente heeft ertoe geleid dat de participatie van de bevolking sterk is toegenomen. Kansen Organisatie Oost Gelre heeft nu een slanke goede ambtelijke organisatie die met een beperkte formatie voor management er in slaagt om veel voor elkaar te krijgen. De kwetsbaarheid is door de bezuinigingen/reorganisatie niet toegenomen. Integendeel de organisatie werkt met moderne, flexibele ambtenaren. De vermindering van formatie, zoals bijvoorbeeld bij het zwembad, hebben niet geleid tot gedwongen ontslagen. Medewerkers zijn of herplaatst of bemiddeld naar andere functies buiten de gemeente. De gemeente is er in geslaagd om op een goede wijze met burgers afspraken te maken over bijvoorbeeld het beheer van het zwembad en de sportvoorzieningen. Ook individuele initiatieven worden welwillend tegemoet getreden. Daartoe zijn twintig medewerkers speciaal getraind. Overigens is de organisatiegraad van de burgers in de kleine kernen veel groter dan in de grote kernen. Financiën De financiële positie van de gemeente is goed. De nog in te vullen bezuinigingen zijn vrijwel allemaal al in voorbereiding. Er zijn geen open bezuinigings-stelposten. Voor de begroting 2015 scoort Oost Gelre volgens de provincie op alle indicatoren (structurele exploitatieruimte, netto schuldquote, solvabiliteit, lokale lasten) voldoende. Er zijn geen grote knelpunten in de grondexploitatie. De verkoop van het regionaal bedrijventerrein De Laarberg zal nog wel in de komende jaren moeten plaatsvinden, maar naar de mening van het college zijn daar voldoende kansen voor. 7
Bestuur Er is een coöperatieve samenwerking tussen de gemeenteraad en het college. Weliswaar heeft de coalitie slechts een kleine meerderheid, maar de oppositie stemt vaak mee met de collegepartijen. Ook het programma-akkoord is door vrijwel de gehele raad onderschreven. De gemeenteraad heeft een ambtelijke fusie met Winterswijk destijds afgewezen. Intergemeentelijke samenwerking De 3D s zijn in gezamenlijkheid met alle Achterhoekse gemeenten opgepakt. Het resultaat daarvan is positief. Voor de dure voorzieningen wordt het solidariteitsprincipe gehanteerd. De Sociale Dienst Oost Achterhoek bestaat sinds 1 januari 2010 en heeft de gemeenten Berkelland, Oost Gelre en Winterswijk als verzorgingsgebied. Er is feitelijk ook op meer terreinen sprake van twee subregio s, te weten Oost Achterhoek en West Achterhoek. Een belangrijk wapenfeit van de Achterhoekse samenwerking is de wijze waarop de woningbouwprogrammering is aangepast van 14.000 naar 5.900 woningen. Weliswaar is dat met de kennis van nu nog teveel, maar de afspraken over de reductie zijn in goed overleg gerealiseerd. De realisatie van Breedband is een mooi voorbeeld van geslaagde regionale samenwerking. Oost Gelre is zeker bereid om een beetje autonomie in te leveren als de samenwerking daarom vraagt. Duidelijk moet zijn dat je niet hoeft te fuseren om op te schalen. Ontwikkelpunten Krimp De krimp doet zich zeker voor in de Achterhoek, maar in veel minder heftige mate als in Limburg en Zeeland. Ook hier is het de kunst om vooral positief naar dit vraagstuk te kijken. Bestuur De raad is weliswaar nadrukkelijk in beeld geweest bij de voorbereidingen van de transities in het sociaal domein, maar de echte betrokkenheid was wel wat schraal. De raadsleden zijn van mening dat de invloed op de gemeenschappelijke regelingen te beperkt is. Intergemeentelijke samenwerking De financiële solidariteit op de nieuwe sociaal domeintaken is nog slechts beperkt tot de duurdere voorzieningen voor jeugd. De samenwerking met de 3 O s gaat op gemeentelijk niveau uitstekend. Burgerparticipatie is verschoven naar overheidsparticipatie en de gemeente staat echt open voor nieuwe initiatieven. Op de schaal van de Achterhoek komt dat nog maar beperkt op gang. De transformatie binnen het sociaal domein zal de komende jaren van de gemeenten nog veel aandacht vragen. Dat is zeker nog niet geregeld. De beeldvorming over de regionale samenwerking in de Achterhoek is niet positief. Als reden wordt aangegeven dat de ambities vaak hoog zijn en dat de realisatie nogal eens achterblijft. Een voorbeeld daarvan is de oprichting van een coöperatie die feitelijk niet van de grond is gekomen. 8
Lastig is dat Oost Gelre en veel andere gemeenten er wel van overtuigd zijn dat de samenwerking moet worden geïntensiveerd, maar als het op daden aankomt, zoals het beschikbaar stellen van budgetten, is er sprake van een grote mate van terughoudendheid. Kennelijk is er toch nog een beperkte sense of urgency. Belangrijk is om de komende tijd extra aandacht te gaan schenken aan de samenwerking op de PIOFAC-taken (in het bijzonder de ICT) en duurzaamheid. De samenwerking met de Duitse gemeenten blijft ondanks vele afspraken toch veelal beperkt tot recreatie en toerisme. Provincie Het zou goed zijn als de provincie meer flexibiliteit en maatwerk zou leveren. Het gevoel overheerst dat de provincie, als het om daden gaat, de gemeenten toch weinig ondersteunt. Dat was bijvoorbeeld het geval bij de woningbouwreductie. Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, Namens deze, Jaap van Luijk 9
Bijlage: Zelfanalyse 10
Vragenlijst Sterk Bestuur in Gelderland Ter voorbereiding op het gesprek met de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland heeft de gemeente een vragenlijst ingevuld. Het onderzoek voor het project is opgebouwd uit: deskresearch (inventarisatie feiten); vragenlijst (inventarisatie meningen); gesprek Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland met regio en gemeenten. De antwoorden op deze vragenlijst staan daarom niet op zichzelf maar dienen in de context van het totale onderzoek gezien te worden. Onderwerpen vragenlijst Voorliggende rapportage omvat de resultaten van de vragenlijst die door de gemeente is ingevuld. Achtereenvolgens komen de volgende onderwerpen aan bod: Kenmerken van de gemeente Realisatie van de opgaven door de gemeente Samenwerken op strategisch, tactisch en operationeel niveau Belang bij en bijdrage aan samenwerken Decentralisaties Invullen vragenlijst De vragenlijst is toegestuurd aan het college van Burgemeesters en Wethouders. Zij zijn aanbevolen om de vragenlijst ter consultatie voor te leggen aan de fractievoorzitters. Ook kon men maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven betrekken bij het invullen van de vragenlijst. Drie niveaus van samenwerken In de vragenlijst is onderscheid gemaakt tussen drie niveaus in samenwerken: Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordenings- en infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio; Beleidsvorming en -uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein; Bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). 11
1. Karaktereigenschappen van uw gemeente 1.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Het College van B en W beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De gemeenteraad beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De ambtelijke organisatie beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwaliteit). De ambtelijke organisatie heeft voldoende capaciteit om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwantiteit). De gemeente is in staat om voldoende kwalitatief goed personeel aan te trekken. De financiële positie van de gemeente is een belemmering voor het adequaat functioneren van het lokaal bestuur. De nieuwe strategische opgaven zijn voor de gemeente aanleiding om de omvang van het totale takenpakket te heroverwegen (kerntakendiscussie). Onderlinge verhoudingen tussen College en Raad zijn goed. Antwoord Niet eens en niet oneens Helemaal mee oneens Mee oneens 1.2 Op welke twee punten vindt u dat de organisatie van uw gemeente positief scoort ten opzichte van de organisaties van andere gemeenten? Vraag Antwoord 1. Goede focus op toekomstige ontwikkelingen in de samenleving en we zijn in staat daar ook daadwerkelijk op een goede manier op te reageren (vooral op het terrein van de participatiesamenleving; erg vernieuwend. 2. Efficiency en effectiviteit en een andere veranderaanpak. 1.3 Wat zijn twee verbeterpunten binnen uw organisatie? Vraag Antwoord 1. Horizontale afstemming kan nog beter. 2. Beweging naar buiten nog krachtiger doorvoeren. 1.4 Welke drie kenmerken kenschetsen het politiek/bestuurlijke klimaat van uw gemeente het best? Maatschappelijk betrokken Stabiel Toekomstgericht 12
2. Realisatie van de opgaven door uw gemeente 2.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De gemeente is in staat om lokale doelen te stellen. De gemeente is in staat om lokale doelen te bereiken. Inwoners hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Ondernemers hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Maatschappelijke organisaties hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Antwoord Helemaal mee eens Helemaal mee eens 2.2 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De (financiële) positie van de gemeente maakt regionale samenwerking noodzakelijk. De (financiele) positie van de gemeente maakt ambtelijke samenwerking met andere gemeente(n) noodzakelijk. De gemeente verkent een ambtelijke fusie. De gemeente verkent een bestuurlijke fusie (herindeling). Antwoord Mee oneens Mee oneens Helemaal mee oneens Helemaal mee oneens 13
3. Samenwerken op strategisch, beleidsmatig en operationeel niveau 3.1. Welke aangrenzende of omliggende gemeenten zijn uw belangrijkste strategische samenwerkingspartners? In regio In andere Gelderse regio Buiten Gelderland Berkelland Bronckhorst Doetinchem Oude IJsselstreek 3.2 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De bestuurlijke invloed van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. De ambtelijke inzet van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. Antwoord Mee eens Mee eens 3.3 Hoe waardeert u de samenwerking voor de strategische opgaven? Neutraal. 3.4 Welke aangrenzende of omliggende gemeenten zijn uw belangrijkste beleidsmatige (dus niet: PIOFA) samenwerkingspartners op het vlak van economische, ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke functies? In regio In andere Gelderse regio Buiten Gelderland Berkelland Bronckhorst Doetinchem Oude IJsselstreek In de toekomst verwacht de gemeente Oost Gelre met exact dezelfde gemeenten samen te werken. 3.5 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De bestuurlijke invloed van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. Antwoord Mee eens Mee eens 14
3.6 Hoe waardeert u de beleidsmatige samenwerking tussen de partners? Vraag is niet beantwoord. 3.7 Met welke gemeenten werkt u op operationeel niveau (dienstverlening en bedrijfsvoering) samen? In regio In andere Gelderse regio Buiten Gelderland Berkelland Bronckhorst Doetinchem Oude IJsselstreek In de toekomst verwacht Oost Gelre met dezelfde gemeenten samen te blijven werken. 3.8 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De bestuurlijke invloed van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. Antwoord Mee eens Mee eens 3.12 Hoe waardeert u de operationele samenwerking? Neutraal. 15
4. Strategische opgaven in de regio De thema s zijn als volgt gecategoriseerd: - Speler: De gemeente geeft aan zowel veel belang te hebben als veel middelen aan het thema bij te dragen in het regionale samenwerkingsverband. - Contextbepaler: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben, maar wel veel middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. - Omstander: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben en ook weinig middelen bij te dragen voor dit thema in het regionale samenwerkingsverband. - Afhankelijke speler: de gemeente geeft aan veel belang te hebben bij het thema, maar weinig middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. 4.1 Strategische opgaven in de regio 16
4.2 Beleidsvorming en -uitvoering in de (sub)regio 17
4.3 Bedrijfsvoering en Dienstverlening Hierin is het volgende uitgevraagd: Planning en control, Communicatie, Shared Service Center, ICT, Personeel (uitwisseling), Sociale Dienst, Belastinginning, Afvalverwerking, Juridische dienstverlening, Cultuur(historie). 18
5. Drie decentralisaties in het verschiet 5.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisatie van de Begeleiding uit de Awbz De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de Participatiewet De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisaties van de Jeugdzorg 5.2 Met welke gemeenten bereidt u de decentralisatie van de Begeleiding uit de Awbz, Jeugzorg en Participatiewet voor? Awbz Jeugdzorg Participatiewet Aalten Berkelland Bronckhorst Doetinchem Montferland Oude IJsselstreek Winterswijk Aalten Berkelland Bronckhorst Doetinchem Montferland Oude IJsselstreek Winterswijk Aalten Berkelland Bronckhorst Doetinchem Montferland Oude IJsselstreek Winterswijk 19
Sterk Bestuur in Gelderland is een samenwerkingsproject van de provincie Gelderland en VNG Gelderland